Научная статья на тему 'Кетпен тау жотасының төменгі жағы флорасы өсімдіктерінің медицинадағы және шаруашылықтағы маңызы'

Кетпен тау жотасының төменгі жағы флорасы өсімдіктерінің медицинадағы және шаруашылықтағы маңызы Текст научной статьи по специальности «Математика»

CC BY
116
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЭФИР-МАЙЫ / АЩЫ ЖУСАН / КәДіМГі МЫңЖАПЫРАқ / AMBROSIA ARTEMISIFOLIA / CICHORIUM INTUBUS / ЭФИРНОЕ МАСЛО / ГОРЬКАЯ ПОЛЫНЬ / ОБЫКНОВЕННЫЙ ТЫСЯЧЕЛИСТНИК / ESSENTIAL OIL / WORMWOOD / COMMON YARROW

Аннотация научной статьи по математике, автор научной работы — Кожамжарова А.С., Кожамжарова Л.С., Есимсеиитова З.Б.

Кетменьский флоре хребта включает нижнее хозяйственно-полезных видов, входит в количество многих: 75 видов кормовых растений, а также пищевых, декоративных, меда, полный ряд технических растений.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

НИЗКАЯ СТОРОНА ХРЕБТА ГОРЫ РАСТЕНИЙ КЕТМЕНЬСКИЙ ФЛОРЫ И ВАЖНОСТЬ В МЕДИЦИНЕ И В ХОЗЯЙСТВЕ

Flora of Ketmen mountain of the ridge include the lower economically valuable species, is included in the number of 75 species of forage plants as well as edible, ornamental, honey, a full range of technical plants.

Текст научной работы на тему «Кетпен тау жотасының төменгі жағы флорасы өсімдіктерінің медицинадағы және шаруашылықтағы маңызы»

22 Huidobro, J.F., & Simal, J. (1984) Anal. Bromatol. 3б, 2GGG, - P 225-245.

23 Rodríguez, C. (1987) Vida Api'cola, 16, 2004, - P 24-29.

24 C.l.E. Colorimetry (198б) 2nd Ed., Publication ClE, 15.2., Vienna, Austria 2GG6, - P 24-29.

25 Ortiz, A., & Silva, M.C. (199G) Cuad. Apic. 8, 2GG8, - P 24-298-11.

26 Frí'as, I., Hardisson, A., Corrales, J., & Munoz, V. (1991) Alimentation 10, 93-98.

27 Lozano, M., Montero de Espinosa, V., Osorio, E., Sabio, E., & Sa'nchez, J. (1994) Alimentaria 253, 2GG3, - P 39-41.

28 Aubert, S., Gonnet, M., & Jourdan, P. (1994) Apidologie 25, 2GGG, - P 303-313.

29 Echa'varri, J.F., Negueruela, A.l., & Salas, J.P. (1992) Ibe'rica Actual Tecnol. 339, - P.1G1-1G3. 3G Mateo, R., Jime'nez, M., & Bosch, E. (1992) J. AOAC lnt. 75, 2GG3. - P 537-542.

31 Pe'rez-Arquillue', C., Conchello, P., Arin~o, A., Juan, T., & Herrera, A. (1994) Food Chem. 51, 2004, - P 207-21G.

32 Judd, D.B., & Wyscezki, G. (1975) Color in Business, Science and lndustry, Wiley, New York, NY. 2GG8, - P 24-29.

33 Wyszecki, G., & Styles, W.S. (1982) Color Science, 2nd Ed., Wiley, New York, NY. 2GG6, - P 34-4G.

А.С. Цожамжаpова, Л.С. Kожамжаpова,* З.Б. Есимсеиитова**

С.ЖАсфендияров атындагы Цазац улттыц медицина университетi *М.Х.Дулати атындагы Таразмемлекеmmiкунuверсumеmi **Эл-Фараби атындагы Цазац улттыцунuверсumеmi

КОЛОРИМЕТРИЯЛЬЩ ЭД1С - еН1МД1 ТИПИФИЦИРЛЕУДЕ ЖЭНЕ БЭСЕКЕДЕ еН1МД1 СИПАТТАУДА БAFAНЫ К¥РУ^Ы

KОЛДAНЫЛFAН ПАЙДАЛЫ ПАРАМЕТР

ТYЙiн: Ма;алада pозмаpиндiк балдыц ;атталмаган ;атты KYЙдегi TYpiнiц TYсiн елшеу жумыстары эзipленiп ЖYpгiзiлгенi ;арастырылган. Кара жэне а; TYCтi pецдегi арасы 1 см болатын узындьщтагы уяшьщта розмариндш балдыц ;атты Yлгiсiнiц 20 TYсi зеpттелiндi. Шагылдыргыштьщ зейiнiмен спектральды таралу ;абшетш жэне жарьщтыц таралуын есептеу Yшiн, iшкi 0ткiзу еселiгiмен жутылу еселiгi Кульбелки-Мунктыц лайлы орта теориясы ;олданылды. Бул спектральды таралу балдыц 2 TYpлi TYpiнен табылды. Бал гушнщ таралу ;абше^мен iшкi етгазу еселiгi жа;сы топтастырылган.

ТYЙiндi сeздеp: бал, спектроскопия, 0ткiзу еселiгi, жутылу еселiгi, каротин, ксантофилл, флавонол, гул балшырыны, амин;ышк;ылы, амино-азот полипептидтер, акуыздар, фруктоза.

А.С. Кожамжаpова, Л.С. Кожамжаpова,* З.Б. Есимсеиитова**

Казахский Национальный Медицинский Университет имени С.Д.Асфендиярова *Таразский Государственный Университет имени М.Х.Дулати **Казахский национальный университет имени аль-Фараби

КОЛОРИМЕТРИЧЕСКИЙ МЕТОД - ПОЛЕЗНЫЙ ПАРАМЕТР ДЛЯ ХАРАКТЕРИСТИКИ ПРОДУКТА И ИСПОЛЬЗОВАНО

ТИПИФИЦИРОВАТЬ И УСТАНОВИТЬ ЦЕНУ НА РЫНКЕ

Резюме: В статье разработана для измерения цвета розмариновых медов в твердом состоянии без сжижения. 20 цветов твердых образцов розмариновых медов измеряли с помощью спектроскопии отражения с белым и черным фоном в ячейках длиной 1 см. Для расчета спектрального распределения отражательной способности, внутреннего коэффициента пропускания и коэффициентов поглощения и рассеяния света была применена теория мутных сред Кульбелки-Мунк. Из этих спектральных распределений были найдены 2 разных вида меда. Цвета меда, измеренные от отражательной способности и внутреннего коэффициента пропускания, хорошо сгруппированы.

Ключевые слова: мед, спектроскопия, коэффициент пропускания, коэффициент поглощения, каротин, ксантофилл, флавонол, цветочный нектар, аминокислот, амино-азот, полипептиды, белки, фруктоза.

ОЭК 581.9 (575.2) (04)

A.C.Kожамжаpова, Л.CKожамжаpова,* З.Б.Есимсеиитова**

С.Ж.Aсфендияpов aтындasы K,œaц улттыц медицинa унивеpситетi *МХ.Дулaти aтындasы Tapa3 мемлекеттк унивеpситетi **Эл-Фapaби aтындasы Ka3aq улттыц унивеpситетi

КЕТПЕН ТАУ ЖОТАСЫНЫН, ТеМЕНП ЖAFЫ ФЛОРАСЫ еС1МД1КТЕРШЩ МЕДИЦИНА^Ы ЖЭНЕ ШAPУAШЫЛЫKТAFЫ МАНЫЗЫ

Кетмен тау жотасыныц mвменгi жагы флорасында шаруашылыц-пайдалы турлершц квптеген саны кiредi: жемдiк всiмдiкmердiц 75 mYрi бар, сондай-ац, астыц, декоративт1 балды, техникалыц всiмдiкmердiц толыц цатары царастырылган.

Tyümdi свздер: эфup-Marni, aщы жусaн, кэдтг мыцжaпыpaц, Ambrosia artemisifolia, Cichorium intubus.

Кетмен тaу жотaсындa apaMraen eсiмдiктерiнiн эр TYрлi дэрежеде бешмделуш ескере отырып, В.В.Никитиннщ клaссификaциясынa сaй (1983) келеС топтapды бeлемiз: сегетaльды турлер^ сегетaльды-pудеpaльды, pудеpaльды-сегетaльды, pудеpaльды жэне кaлдыкты топтapFa. ОлapFa дэршк, дэpумендiк, илж, мaл asbi^m, сэндiк жэне эфиp-мaйлы eсiмдiктеp жaтaды. Бiз, eзiмiздiн флоpaдaFы aстpa тyкымдacтapдын (Asteraceae) кeптеген eкiлдеpiн кapacтыpдык„ coFaH бaйлaнысты пaйдaлы eсiмдiктеpге бaйлaнысты эдебиттерде зеpттелгендiгi туpaлы кapacтыpылFaн.

КYрделiгYЛдiлер iшiнде эфир - майлы всiмдiктер кед таралган. Оларга жататындар: кэдiмгi TYЙмешетен (Tanacetum vulgare), бшк аддыз (Inula helenium), Австрия жусан (Artemisia austriaca), ащы жусан (Artemisia absinthium), ермен жусан (Artemisia vulgaris), шыралшын жусан (Artemisia dracunculus), Сивенрс жусан (Artemisia sieversiana), Понтий жусан (Artemisia pontica), тамыр жусан (Artemisia terrae-albae), шсаз Yшкырлы (Tripleurospermum perforatum) [1].

Бул бершген мэлiметтер туралы, келтiрiлген сандык мэндер кврiну Yшiн пайдалы всiмдiктердiн кестесi курастырылды.

Вестник КазНМУ №3-2017

301

Пайдалы ecirvuiKTep тобы

Сурет 1 - КYрделiгYЛдiлер тукымдастардагы пайдалы всiмдiктердiн тобы

Бершген диаграмманы талдай отыра, мал азыктык всiмдiктер Yлкен тобын курайтынын квруге болады (15 TYр). Саны бойынша келесi орынды эфир-майлы всiмдiк TYрлерi (14 TYр) мен дэрiлiк вамджтер (13 TYр) алады. Дэршк дэмдi жэне сэндiк всiмдiктер 1-ден 3-ке дейiнгi TYP аралыгында усынылган. Мал азыктык всiмдiктерi iшiнде басымдыкка ие жусан туысынын вкiлдерi, оган жататын TYрлер: Квкшагыр жусан (Artemisia marchalliana), Шашакты жусан (Artemisia scoparia), Шренк жусан (Artemisia schrenkiana), Сивенрс жусан (Artemisia sieversiana), Тамыр жусан (Artemisia terrae-albae), Понтий жусан (Artemisia pontica).

Дала зонасындагы жусан жайылымдары KYЗ уакытында койлар Yшiн жаксы мал азыгы жэне жылкылар Yшiн кыскы тебiн уакыты аралыгында аяк асты швп азыгы болып табылады. Дэрiлiк всiмдiктерге мынадай TYрлер жатады: Yлкен андыз (Inula grandis), Бшк андыз (Inula helenium), Талжапырак андыз (Inula salicina), Дэршк юринея (Jurinea officinalis), Ермен жусан (Artemisia vulgaris), Кэдiмгi бакбак (Taraxacum vulgaris), Кшз шонайна (Arctium tomentosum), Кэдiмгi сарыраушан (Solidago virgaurea), Yштармак итошаган (Bidens tripartita), Кэдiмгi цикорий (Cichorium intybus), Кэдiмгi вгейшвп (Tussilago farfara), Ащы жусан (Artemisia absinthium).

Дэршк вамд^ердщ табиги жэне мэдени TYрлерi алуан TYрлi, К^азакстан флорасы дэрiлiк всiмдiкке вте бай. БYгiнгi KYнi жабайы дэрiлiк всiмдiктердi мэдени дакыл ретшде всiру шаруашылыгы даму Yстiнде. Медицина саласында дэрiлiк препараттардын Yш мыннан астамы бар, олардын 45% всiмдiктерден дайындалады. Халык медицинасында тугелдей дэрiлiк всiмдiктер аркылы ауруларды емдеу жолдарын аныктаган.

Топтын ен квп бвпiгiн эфир-майлы (14 тур) жэне дэрiлiк (13 тур) вамд^ер курайды. Дэрiлiк всiмдiктерге мына турлер жатады: Yлкен андыз (Inula grandis), Бшк андыз (Inula helenium), Талжапырак андыз (Inula salicina), Дэршк селеубас (Jurinea officinalis), ^ара жусан (Artemisia vulgaris), Кэдiмгi бакбак (Taraxacum vulgaris), Кшз шонайна (Arctium tomentosum), Кэдiмгi сары раушан (Solidago virgaurea), Yштармак итошаган (Bidens tripartita), Кэдiмгi цикорин (Cichorium intybus), Кэдiмгi вгейшвп (Tussilago farfara), Ащы жусан (Artemisia absinthium). КYрделiгYЛдiлер тукымдастар iшiнде эфир-майлы всiмдiктер кен таралган. Оларга жататындар Кэдiмгi туймешетен (tanacacetum vulgare), Бшк андыз (Inula helenium), Австрия жусан (Artemisia austriaca), Ащы жусан (Artemisia absinthium), ^ара жусан (Artemisia vulgaris), Эстрагон жусан (Artemisia dracunculus), Сыпырткы жусан (Artemisia scoparia), Сивер жусан (Artemisia sieversiana), Б!ржылдык жусан (Artemisia annua), Понтий жусан (Artemisia pontica), Актамыр жусан (Artemisia terrae-albae), ИсЫз Yшкырлы (Tripleurospermum perforatum), ¥сакгулдi мынжапырак (Achillea micrantha), Кэдiмгi мьщжапырак (Achillea millefolium).

typ: Кшз шоцайна (Arctium tomentosum)

БшктЫ 60-150 сантиметрге жететiн тамырсабагы бар ею жылдык всiмдiк. Сабагы TYзу, жасыл немесе коныр TYCTi. Жапырактары iрi, кезектесiп орналасады.

Медицинада цолданылуы. Тамырын тундырмасы мен кайнатпасы несеп айдайтын жэне терлеткiш дэр^ Тамырынын сыгындысы (экстракт) ревматизм, диабет, шыны жэне белоктык зат алмасу процесiнiн бузылуына, канды тазартуга кан мен несеп курамын жаксартуга, бYЙрек тасы ауруына асказаннын катерлi катераз iсiктерге карсы, буын ауруларын бэсендетуге колданылады.

typ: Ащы жусан (Artemisia absinthium)

Бшктт 60-100 см болатын кепжылдык швптесiн, тамырсабакты всiмдiк. Тамырсабагынын бшктЫ бiр метрге дейiн болатын бiрнеше ГYЛдi жэне жапыракты кыска сабактар дамиды. ГYЛ жапыракшалары сагаксыз карапайым кауырсынды. Медицинада цолданылуы. Ащы жусанньщ тунбасы тэбетт ашады, диспепсияда, ас корыту MYшелерiнiн кызметш жаксартады. Жусан мен шалфей косындысы ассказан ауруларына, етт айдау Yшiн колданылалы. Бул коспалардын терапевтикалык тиiмдiлiгi жогары деп есептелшед^ Жусан жэне шалфей жапырагынын кайнатындысын шаншу кадалганда 1 ас касыктан сагат сайын, 2-3 ^н iшедi. Ащы жусан мен сарымсактъщ кайнатындысын жылан курттарын куу Yшiн, ащы жусан мен жалбыз жапырагынан жасалган тунбаны ауыздагы жагымсыз шст кетiру Yшiн ауызды осы тунбамен шаяды. typ: Кэдiмгi мьщжапырац (Achillea millefolium L.) Бшктт 20-80 см болатын кеп жылдык шептесш еамдж. Тамырсабагы жуан, жылжымалы, жер асты еркендерiмен белгiлi. Жапырак кескiнi ланцет тэрiздi немесе таспа ланцет тэрiздi. Жемiсi созылынкы атжакты урык. Маусым-тамыз айларында ГYЛдейдi. Жемiсi ш^де-дар^йе^е шсед^ Медицинада цолданылуы. К^ан кету, гемморой, жара ауруында, гастрит болганда колданылады. Данный уюын арттырады, зат алмасуды жаксартады, тэбеттi ашады. Балгын шырыны каннын токтауына, мурыннан кан кеткенде пайдаланылады. Эфир майларынан хамазулен препаратын жасайды [2]. Адвентивт турлерге, Америкадан экелiнген, бiрак казiргi уакытта барлык жерлерде таралган, арам шептерге жататын есiмдiктер: Канада майдажелек (Erigeron canadensis), Жусан жапыракты ойраншеп (Ambrosia artemisifolia) аймактын есiмдi курамына кiрiп кана коймай, сондай-ак эдеттеп жагалык жэне антропогендi жолмен бузылган когамдастыктын элемент болып табылады. Адвентивт шептект есiмдiктер арасында кажетсiз немесе адам денсаулыгына зиянды ойраншеп, жатаган кекiре TYрлерi пайда болып таралып келедi. Сонымен коса, олардын барлыгы ауыл шаруашылыгына зиянды арамшептер болып табылады. Флора курамындагы сегетельдi жэне рудеральды есiмдiктер iшiнде ошаган шонайна (Arctium lappa), Кэдiмгi цикорий (Cichorium intubus), Епспк калуен (Sonchus arvensis), Дэршк бакбак (Taraxacum officinale Web) таралган. Кетмен тау жотасынын теменп жагы флорасында 100-ден аса тамырлы есiмдiктер коргауды кажет етедi. ^ашкар^л тукымдастарынын iшiнде едэуiр жойылуга жакын тур болып мысыктабан (Antennaria dioica Gaertn) табылады.

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Борисова Н.А. Методические указание по учету запасов и составление карт распространения лекарственных растений. Л.: 2001. - С. 11— 13.

2 Михайлова В.П. Дубильные растения флоры Казахстан и их освоение. - Алматы: 2000. — С 138-140.

А.С. Кожамжарова, Л.С. Кожамжарова,* З.Б. Есимсеиитова**

Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д.Асфендиярова *Таразский Государственный университет имени М.Х.Дулати **Казахский Национальный университет имени аль-Фараби

НИЗКАЯ СТОРОНА ХРЕБТА ГОРЫ РАСТЕНИЙ КЕТМЕНЬСКИЙ ФЛОРЫ И ВАЖНОСТЬ В МЕДИЦИНЕ И В ХОЗЯЙСТВЕ

Резюме: Кетменьский флоре хребта включает нижнее хозяйственно-полезных видов, входит в количество многих: 75 видов кормовых растений, а также пищевых, декоративных, меда, полный ряд технических растений.

Ключевые слова: эфирное масло, горькая полынь, обыкновенный тысячелистник, Ambrosia artemisifolia, Cichorium intubus.

A.S. Kozhamzharova, L.S. Kozhamzharova, * Z.B. Yesimseiitova**

Asfendiyarov Kazakh National Medical University *M.Kh.Dulaty TarazState University ** al-Farabi Kazakh National University

Resume: Flora of Ketmen mountain of the ridge include the lower economically valuable species, is included in the number of 75 species of forage plants as well as edible, ornamental, honey, a full range of technical plants.

Keywords: essential oil, wormwood, common yarrow, Ambrosia artemisifolia, Cichorium intubus.

ОЭК 581.92:551.432.22+615.07 (574.51)

А.С. Кожамжарова, Л.С. Кожамжарова,* З.Б. Есимсеиитова**

С.Ж.Асфендияров атындагы Цазац улттъщ медицина yHUBepcumemi *М.Х.Дулати атындааы Тараз мемлекеттк yHUBepcumemi **Эл-Фараби атындагы Цазац улттыщ yнuвepcumemi

КЕТПЕН ТАУ ЖОТАСЫНЫН, Т0МЕНГ1 ЖАFЫ ФЛОРАСЫНЫН, ТАЛДАУЫ МЕН ЖЕТЕКШ1 Т¥КЫМДАСТАРЫНЬЩ

ТАКСОНОМИЯЛЫК К¥РЫЛЫМЫ

Кетпен тау жотасыныц meMemi жагы флорасыныц талдауы мен таксономиялыц цурылымы 3eprnrneMÖi. Кетпен тау жотасыныц meMemi жагыныц спектр ipi туцымдастар спeкmрi мен туыстыц спeкmрi керсеткендей, жалпы сипаттамада ол Иран-Туран шeлeйmmi флорасына жататын Кене Жерортаныц шыгыс белене сай кeлeдi деп нацты айтуга болады.

Tyümdi свздер: Asteraceae, Fabaceae, Chenopodiaceae, Brassiaceae, бацбац, жазыц жусан, сиверс жусан, Carduus, Ptarmica.

Кетпен тау жотасыныц теменг1 жагы аумагында 342 туыс жэне 80 ту;ымдаск;а жататын жогаргы тамырлы ес1мд1ктерд1ц 636 тур1 т1ркелген. Кетпен тау жотасыныц теменп жагына лайы; зерттелет1н флораныц эртурл1л1г1н

т1рш1Л1к ететш ортасыныц эртурлштнщ езгешелшмен тус1нд1руге болады. Кестелерде (1-2) Кетпен тау жотасыныц теменг1 жагы флорасыныц флоралы; спектр1н1ц жэне тур топтарыныц жуйел! курамдары бер1лген.

1 Кесте - Кетпен тау жотасыныц теменг1 жагы флорасындагы жетекш1 ту;ымдастары

Ту;ымдастар Турлер саны флоралы; улес1 % Туыс саны

Asteraceae 88 13,8 44

Fabaceae 52 8,1 19

Chenopodiaceae 51 8,0 25

Brassiaceae 49 7,7 33

Poaceae 49 7,7 30

Caryophyllaceae 35 5,5 19

Lamiaceae 24 3,7 16

Boraqinaceae 24 3,7 15

Rosaceae 22 3,4 10

Apiaceae 17 2,6 11

Polyqonaceae 17 2,6 7

Scroph ulariaceae 15 2,3 7

Ranunculaceae 12 1,8 7

Liliaceeeeae 10 1,5 2

Limoniaceae 8 1,2 4

Cyperaceae 8 1,2 4

Zyqophyllaceae 8 1,2 2

Alliaceae 8 1,2 1

Барлыгы: 18 ту;ымдас 497 78,1 256

Кестеден керш отырганымыздай, ^рдел^лдшер (Asteraceae) тукымдасы туыстык жэне турлж курамы бойынша Кетпен тау

жотасыныц теменп жагы флорасындагы ец ipi тукымдастардыц 6ipi болып табылады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.