CC BY
16
3. Л.С. Кожамжарова, Г.Т. Барамысова К.Н. Сарсенбаев, БЖ. Джиембаев// Матер.Третьей Международной научно - практической конференции «Исследование, разработка и применение высоких технологий в промышленности». - СПб, 2007. - Т 9. - 204 с.
А.С. Кожамжарова, Л.С. Кожамжарова,* З.Б. Есимсеиитова**
Казахский Национальный Медицинский Университет имени С.Д.Асфендиярова *Таразский Государственный Университет имени М.Х.Дулати **Казахский национальный университет имени аль-Фараби
РАСТЕНИЙ СЕМЕЙСТВО POACEAE BARNHARTAHATOMO- МОРФОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ СТРУКТУРЫ
Резюме: Анатомические особенности строение стебли некоторых растений из семейства Poaceae Barnhart. Определенно анатомические особенности строение стебли растений Alopecurus pratensis L., Puccinellia tenuissima Litv. ex V. Krecz.., Phleum pratense L., Setaria viridis Beauv. из семейства Poaceae Barnhart. По диагностическим признаком строения сетбли в растении Alopecurus pratensis L., Puccinellia tenuissima Litv. ex V. Krecz.., Phleum pratense L., Setaria viridis Beauv. определенно следющие признаки свойственно мезофитам: усовершенствование ткани склеренхима, расположение группы проницаемости в стебли склеренхиме и в основном паренхиме.
Ключевые слова: Геоботаника, фитоморфология, фитоэкология, склеренхима, паренхима, флоэма, ксилема.
A.S. Kozhamzharovа, L.S. Kozhamzharovа,* Z.B. Yesimseiitova**
Asfendiyarov Kazakh National Medical University *M.Kh.Dulaty TarazState University ** al-Farabi Kazakh National University
PLANTS OF THE FAMILY POACEAE BARNHART ANATOMO- MORPHOLOGICAL PECULIARITIES OF STRUCTURE
Resume: Anatomical structure of the stems of some plants from the family Poaceae Barnhart. Defined Anatomical structure features alopecerus pratensis L.stems of plants, Puccinellia tenuissima Litv. ex V. Krecz.., Phleum pratense L., Setaria viridis Beauv. According to the diagnostic features of the structure of the plant stalks Alopecurus pratensis L., Puccinellia tenuissima Litv. ex V. Krecz.., Phleum pratense L., Setaria viridis Beauv.define the following attributes peculiar mesophytes: improvement of sclerenchyma tissue, the location of the permeability of the group in the stems and sclerenchyma mainly parenchyma. Keywords: Geobotany, phytomorfology, phytoecology, sclerenchyma, parenchyma, floema, xylem.
УДК 630.892.5(574):614.272
А.С.Цожамжарова, Л.С.Кожамжарова,* З.Б.Есимсеиитова**
С.ЖАсфендияров атындагы Казак улттыкмедицинаyHueepcumemi
*М.Х.Дулати атындагы. Тараз мемлекеттж университет **Эл-Фараби атындагы Казак, улттыкyHueepcumemi
ОТАНДЬЩ ФЛОРАНЫН, ОН,ТУСТ1К-ШЬ№ЫС Б9Л1ПНДЕП ФАРМАКОЛОГИЯЛЬЩ К¥НДЫ КЫЗЫЛ МИЯ 9СШД1ПНЩ
ФИТОЦЕОНОЛОГИЯСЫ
Макалада кызыл мия е^мдтнщ экологиялык цауымдастъщ топтары, систематикалык аныцтамасы царастырылган. Биологиялык epeкшeлiкmepi бойынша курамында кeздecemiн эфирл1 глuцepuндi uлiкзаттарыныц химиялыц курамы керсетлген. Tyttmdi свздер: кызыл мия формациясы, кызыл мия экологиялык топтары, субэдификатор, ценоздык калыптасу.
^ызыл мия формациясы Жамбыл облысында кещнен таралып, экологиясымен, курылымымен жэне ешмдышмен ерекшеленетш алуан турл1 кауымдастыктармен керсетыген.
Кызыл мия формациясыныц флорасы 27 тукымдаска жэне 79 туыска жататын 62 турден турады. Олардыц шшде ец Ke6i курдел1 гулд1 тукымдас (24 %), дэнд дакылдар тукымдас (13 %), буршак тукымдас (14 %), марена тукымдас (11 %), раушангYЛдi тукымдас (6 %), баска тукымдастар аздап кана (1-3 %) таратылган.
Биологиялык ерекшелiктерi бойынша барлык TYрлердiц кепшiлiгi узак мерзiмдi есiп-енетiндiрге (47 %), тамырсабактыларга (22 %) жэне бiр-екi жылдыктарга (12 %) жатады. Экологиялык жагдайда есiмдiктер негiзiнен мезофиттермен (71%), галофиттермен (8%), мезогалофиттермен жэне галомезофиттермен (6%), мезоксерофиттермен жэне ксеромезофиттермен (6,8 %) керсетыген.
Бидайык (Elytrigia repens), камыс, айрауык (Calamogrostis pseudophragmites), арпа (H.Brevisubulatum), ажырык, есекмия, жоцышка (M.sativa), TYЙе буршак (M.albus), сарыгYЛ (I.iliensis) формациялардыц субэдификаторы болып табылады. Осы еймдштердщ бар болуы келесi кауымдастыктарды айкындауга мYMкiншiлiк бередi: TYрлi шептi-дэндi -миялык; бидайык-миялы; дэндi-миялы; миялы; камыс-миялы; ажырыкты-миялы; аксора-миялы.
ТYрлi шепт1-дэнд1 да^ылды-миялык; ^ауымдастьны экологиясы (Ass.Glycyrrhyza uralensis - Elytrigia repens + Phragmites communis - Leymus multicaulis + Medicago sativa + Inula britanica) аллювиалды-шабынды; сортацды жэне ец жогары тел1мдерде орналаскан тогайлардыц арасындагы аллювиалды-шабындык; тогай топырактарында
таратылган. Доминанттардыц туракты серштестер^ дэнд1 дакылдардан - Calamogrostis epigeios, Aeluropus Litoralis; турл1 шептерден - Goebelia alopecuroides, Melilotus albus, Iris iliensis, Thalictrum Flavum, Cenanchum sibiricum, Galium verum, Suaeda linifolia; тал-шiлiктерден - Rosa beggeriana. Бiрлi-жарым Elaeagnus oxycarpa, Salix wilhelmsiana кездеседi. Жердiц оттылыгы калыц. Топырактыц 0сiмiдiктермен жалпы прективтш жамылгы - 80-95 %. 100 м2-та мияныц 675 сабагы бар. Кызыл миясыныц жер асты органдары топырак; кабаттарында эркелкi орналаскан. Олардыц негiзгi салмагы 20-60 см терецдште орналаскан. Механикалы; курамы бойынша осы горизонт тыгыздатылган, ылгалдандырылган майда кумды курайды. Мияныц тамырлары мен тамыр сабактарыныц 0лшемi терецдетiлген сайын азаяды жэне жiцiшке тамырлары кеп болады. Мия-сортацды ^ауымдастык; экологиясы (Ass. Suaeda linifolia, S.paradoxa - Glycyrrhiza uralensis) непзшен арна арасындагы ойпаттардыц ец жогары учаскелерiнде жэне 0зендердiц жагаларында аллювиалды-шабындык ескi тогайльщ топырактарда жэне шабындык сортац жерлерде еркендеген. Жер асты сулары 2-3 жэне 4-5 м терецдште
320
Вестник КазНМУ №3-2017
жатыр. Осы кауымдастыктыц флоралык курамы кеп емес жэне шамамен 16 турмен керсетшген. Калыц жамылгы жасай отырып, аксоратыц ею тур1 басым келедь оныц касында бедер ойпацдарыныц 1 м2 -та мияныц 5-9 сабактан туратын юшшр1м топтары кезедеседъ Жер оттылыгыныц арасында аздап татар алаботасы, аумакты петросимония, карапайым мецдуана, сортацдык сферофиза, юштр1м мелшерде шецгелдщ аласа бойлы буталары кездеседъ Топырактыц еймдштермен жобалык жабылуы 50 % тец. Кауымдастык уш кабаттан курылган. Б1ршш1 кабатта бшктш 70-80 см болатын аксоратыц ею тур1 басым, еганш1 кабат - бшктш 60 см дешн мия жэне шецгелден куралган, ушшш1 кабатта бшктш 40 см дешн татар алаботасы мен тебщп кулак кермектен турады. Туздыц жер бетше шыгуымен топарыкта дактар томпайган сортацды учаскелер кездеседъ
Бидайык-мия ^ауымдастыFЫ экологиясы (Ass. Glycyrrhiza uralensis - Elytrigia repens) 1ле езешнщ сагасында аллювиалды-шабындык топырактарындагы тогайлардыц арасында кецшен таратылган. Эймдштердщ топтамаларыныц турлш курамы кедей, непзшен кызыл миясы мен жатаган бидайыктан куралады. Олардыц арасында жусан (Artemisia serótina), акайрык (Calamagrostis epigeios), кермек (Limonium gmelinii), аксора (Suaeda linifolia), алабота (Chenopodium album), камыс (Cirsium alatum) кездеседъ Шеп жамылгысыныц жалпы кершкшде бшктш 2,5-4 м болатын жиденщ белек буталары
орналаскан. Кауымдастыктыц шеп калыцдыгы уш кабатты. Б1ршш1 кабат (60-90 см) бидайык, мия жэне акайрык, еганш1 кабат (25-40 см) жусан, астрагал, карелиния, ушшш1 (15 см дешн) марь, аксоратен турады. Топырактыц еймдшпен жалпы камтылуы 80-90% болады. Оныц ¡шшде мияныц улей 60 % курайды. 100 м2 алацда мияныц шамамен 850 данасы еседъ Горизонт бойынша барлык компоненттердщ тамырлары мен тамыр сабактарыныц таратылуы жалпы зацдылыкка багындырылган: непзп салмак 40 см терецдшке дешн орналаскан. Терецдш улгайган сайын мияныц тамырлары мен тамыр сабактарыныц фитосалмагы б1рден азаяды.
Дакылды-мия ^ауымдастыFЫ экологиясы (Ass.Glycyrrhiza uralensis - Phragmites communis + Leymus multicaulis + Aeluropus litoralis) аллювиалды-шабындык кумайт топырактардыц б1ршама темендетшген учаскелершде, эртурл1 шабындык топтамаларымен кешенд1 кездеседъ Тур курамы жупыны кызыл миясы басым, дэнд1 дакылдармен б1рлесе отырып бшктш 70-120 см болатын б1ршш1 кабатты курайды. Еганш1 кабатта (40-50 см) турл1 шептер - аксора, камыс (G.alatum), жолжелкен (Plantago major), жусан (A.abstinthium) басым орналаскан. Жалпы жамылгысы - 9095 %. 100 м2 алацда мияныц 1325 еркеш саналган, оныц тамыр жуйей непзшен терецдш 40 см дешн болатын ылгал копсытылган кумайт кабатта таратылган жэне жер асты органдарыныц жалпы салмагыныц 85% курайды.
Кесте - 1. Кызыл мия формациясы жэне мия араласкан баска формациялардыц кауымдастыгы экологиясы
К^1зыл мияныц формациясы Кауымдастык Кургак тамырдыц орташа ен1мд1л1г1, ц/га Глицирризиннщ мелшерь % Глицирризиннщ шыгымы, кг/га
Турл1 шепт1к Дэнд1 -миялык 45,0 14,1 596
Бидайык-миялык 134,1 12,02 640
Дэнд1 -миялык 97,3 14,1 1440
Миялык 198,2 16,9 3640
Камысты-миялык 117,3 13,1 1395
Камыстык Мия-камыстык 9,9 10,2 98
Мия-дэнд1 дакылды - камыстык 10,3 8,1 79
Аксора-мия-камыстык 13,5 7,3 89
Бидайыктык Мия-туп шеп-бидайыктык 13,9 11,7 159
Мия-бидайыктык 21 9,8 197
Жусандык Турл1 шепт1-жусандык 17,9 12,6 201
Кенд1рл1к Мия-жусан-кенд1рл1к 7,8 3,99 35
Шецгелд1к Мия-кияк-шецгелд1к 11 9,1 95
Мия ^ауымдастъны экологиясы (Ass.Glycyrrhiza uralensis) Жамбыл облысыныц су таскыны кезшде шайылмайтын, б1ршама бтк учаскелерде тогай еамдштер1мен б1рлесш гашшр1м алацдарга орналаскан. Эдетте жецш кумайт, кейде киыршыкты аллювиалды-туздылау топырактарда еседъ Аллювиалды-шабындык сиякты, курамында 3-8 % кара ш1рш бар аллювиалды-шабындык топырактарында есетш сирек тэртшшген тогайлардыц арасында жеке тебелер1 кездеседъ
Кызыл мия осы кауымдастыктыц эдификаторы болып табылады. Б1рл1-жарым кызыл мия, дэнд дакылдардан -камыс, айрауык, бидайык кездеседъ Сондай-ак туйе тшен (Alhagi pseudoalhagi), сутшеп (Lactuca tatarica) еседъ Ценоздыц калыптасуы - ею кабатты: б1ршш1 (60-100 см) миямен, камыспен жэне акайрыкпен, еюнш1 (30-50 см) -сутшеппен, жантакпен, бидайыкпен калыптаскан. Топырактыц еамдштермен жабылу жобасы 80-95 %. 100 м2 алацда 1500 еамдш еседъ Мияныц тамыры жэне тамыр сабактардыц непзп салмагы (68,7 %) 0-40 см терецдште шогырланган.
Цамыс-миялык кауымдастык; экологиясы (Ass.Glycyrrhiza uralensis - Phragmites communis) соцгы жылдарда тек кана кектемде су жайылатын, бетшщ сортацдыгымен батпак-шабындык кепт1ршген топырактагы камыс копалармен араласкан алаптар арасындагы ойпацдарда орналаскан.
Ценоздыц флоралык курамы бай емес. Миядан жэне камыстан баска кияк, акайрык, аксора кездеседь Тал-штктерден - шецгел. Жер оттылыгы калыц, топырактыц еамдштермен жобалык жабыны 80-85%. Мияныц улесше шамамен 60-65 % болады. Кауымдастык курылысы ею кабатты. Б1ршш1 кабат (75-120 см) мия жэне камыспен келт1ршген, еюнш1 (30-60 см) баска да компоненттерд курайды.
Мияныц жерасты органдарыныц ец кеп белш 0-40 см терецдште орналаскан. Топырактыц б1ршш1 кабатында (0020 см) мия тамырларыныц жэне тамыр сабактарыныц жалпы салмагыныц шамамен 26 %, еюнш1 кабатта (20-40 см) - 38 % шогырландырылган. Ары карай олар усакталады, бул топырактыц теменп кабатыныц батпакталуымен тусшд1рше,щ. 0-16 см терецдште борпылдак кумайт, теменде - тыгыздалган шиыршык топырак. Кызыл мияныц едэу1р саны Шу езешнщ алабында сулама бидайыктыц, камыстыц, шецгелдщ, жусанныц, кенд1рдщ, формацияларында, сондай-ак баска шабындык кауымдастыктарда жэне тогайлык еамдштермен б1рге кездеседъ Осы фитоценоздагы оныц тамырлары мен тамыр сабактарыныц ешмдШп болмашы жэне 8-20 ц/га курайды. ^ия^-мияльщ ^ауымдастьщ экологиясы (Ass.Leymus multicaulis - Glycyrrhiza uralensis). Ец кеп тарагандардыц, сондай-ак алацы бойынша мия топтамаларыныц б!р1. Аллювиалды-шабындык-тогайлык топырактарындагы
шабындык жэне тогайлык топтамалардыц арасында б1рнеше гектарларда ipi тебелдермен жэне белдеулермен орналаскан. Ол жерасты суларыныц жакын орналасуымен (1-3 м) 0зендеpдiц жагаларындагы ойпацдарда орналаскан. Жер оттылыгында уш кабат анык айкындалады: бipiншi -бшктш 80-100 см мия, екiншi - 60 см - кияк Yшiншi кабатта биiктiгi 30 см дешн мiндеттi TYPДе ажрык 0седi. Бершген кауымдастыктарда дэндi дакылдардыц
субдоминанттарынан баска да, сулама бидайык камыс жэне TYpлi Ш0птеpдiц кептеген TYpлеpi жш кездеседi. Дэндi дакылдар жиi кауымдастыкта езiнiц молшылыгымен бipдей мелшерде таратылган жэне осыныц салдарынан кауымдастык сондай-ак жайылмада жаксы таралган дэнд> миялыкка езгеpедi. Кияк-миялык кауымдастыктыц флоралык курамы 30-дан астам TYpлеpдi есептейдi. Осы кауымдастыктагы мияныц жерасты органдары диаметpi 2,0-3,5 тамырлармен жэне 0,7-3,3 см тамыр сабактарымен келтipiлген.
Ажрьщ-мияльщ ^ауымдастьщ экологиясы (Ass.Glycyrrhiza uralensis - Aeluropus intermedius) аллювиалды-шабындык-сортацды топырактарда жэне су жайылмайтын ацгарларда орналаскан. Жер асты сулары 2-3 м. Терецдште жатыр.
Кауымдастьщтагы турлердщ саны - шамамен 20-дай. Жер оттыгында, миядан баска, кепсабакты кияк. шыгыс додарция, зыгыр жапыракты аксора, жалпак жапыракты арамшытыр, уш айырлы аккацбак, татар каулет! карапайым камыс, дала шырмауыгы бар. Жерасты органдары диаметр! 1,5-2,0 жэне 0,5-2,0 см болатын езект тамырлармен жэне тамыр сабактармен келт1ршген. Мияныц тепс жабыны 75 % дешн к¥райды, 1 м2 шамамен 30 мия сабактары кездесед! Жер оттылыгы ею кабатты. Бшктт 80 см дешнп б1ршш1 кабат миямен, камыспен, еюнш1 - 40 см дешн - ажрыкпен жэне баска калган турлермен келт1ршген. Корытынды. Мия еймпнщ тамырында глюкоза (0,6 -15,2%); фруктоза (0,3 - 4,1%); сахароза (0,3 -20,3%); мальтоза (0,1 - 0,6%); крахмал (34%) бар, сонымен катар органикалык кышкылдар, эфир майлары,
глицирризин кышкылы, фенолкарбон кышкылдары жэне олардыц туындылары (кумарин, флавоноид тер1 илепш заттар, жогаргы алифатты кем1рсутектер жэне спирттер) болады. Организм тсршШк процейндеп стероидтарды жоюга кемектесед!
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Борисова Н.А. Методические указание по учету запасов и составление карт распространения лекарственных растений. Л.: 2001. - С 62-63.
2 Михайлова В.П. Дубильные растения флоры Казахстан и их освоение. А. 2000. - С 185-186.
3 Кукенов М.К. Ботаническое ресурсоведение Казахстана. Алматы.: 1999. - С 64-83.
4 Ayabe S. Yoshikawa Т., Furuya T. Biosynthesis of retrochalcone and related flavonoids in the tissue cultura. // Plant tis sue cultura: Proc. 5th Intr.cong. plant tissue and cell culture. Tokyo. 1982. - Р 379-380.
5 Revers F.E. Clinical and Pharmacological investigatios on Extract of Licorice. //ActaMed.Scardin. - 1986. Р 749-751.
А.С. Кожамжарова, Л.С.Кожамжарова,* З.Б.Есимсеиитова**
Казахский Национальный Медицинский Университет имени С.Д.Асфендиярова *Таразский Государственный Университет имени М.Х.Дулати **Казахский национальный университет имени аль-Фараби
ФИТОЦЕОНОЛОГИЯ ОТЕЧЕСТВЕННЫЙ ФЛОРЫ В ЧАСТИ ЮГА-ВОСТОКА ФАРМАКОЛОГИЧЕСКОГО ЦЕННОГО КРАСНОГО
РАСТЕНИЯ СОЛОДКИ
Резюме: В статье рассматриваются экологические группы растения красной лакрицы, ассоциации, систематического справка. В
составе эфирного встречающихся по биологические особенности, химический состав веществ глицерин в пятницу.
Ключевые слова: формация красной лакрицы, красной лакрицы, экологические группы, субэдификатор, ценозная становления.
A.S.Kozhamzharova, L.S.Kozhamzharova,* Z.B.Yesimseiitova**
Asfendiyarov Kazakh National Medical University *M.Kh.Dulaty TarazState University **al-Farabi Kazakh National University
PHYTOCEONOLOGY OF DOMESTIC FLORA IN THE PART OF THE SOUTH-EAST PHARMACOLOGICAL VALUE RED PLANTS
Resume: The article discusses the environmental group plants red licorice, associations, systematic help. In the composition of the essential occurring on the biological characteristics, chemical composition of the substances glycerin on Friday. Keywords: formation of red licorice, red licorice, environmental groups, subdirector, anothny formation.
