CC BY
18
УДК 613.6:629.114.5/.6
1 К.К. ТОГЫЗБАЕВА, 1 Л.С. НИЯЗБЕКОВА, 1 Л.Б. СЕЙДУАНОВА, 2 К.О. ДЖУСУПОВ, 1 А.Ж. ЖАХАНОВ,1 А.К. САЙЛЫБЕКОВА, 1 Д.Д. ЖУН1СТАЕВ, 1 Ш.К. МЫРЗАХМЕТОВА, 1 А.У. КАЛДЫБАЙ, 1 М.Б. СЕЙТАХМЕТОВА, 1 Е.Т. Т0ЛЕУ, 1 А.Е. ДЖАНБАТЫРОВА,
1 А.К. БУРК1ТБАЕВА
1 С.Ж.Асфендияров атындагы Цазац ¥лттыц Медицина университетi, ецбек гигиенасы кафедрасы, Алматы ц.,
Цазацстан
2Международная Халыцаралыц медицина жогары мектебi, Бишкек ц., Кыргызстан
КАЛАЛЫК АВТОК0Л1К ЖУРПЗУШШЕРШЩ, Ж¥МЫС ОРНЫНДАРЫН ГИГИЕНАЛЫК БАГАЛАУ
Бул жумыста цалалыц автоквл'к ЖYPгiзшiлерiнiц ецбек жагдайыныц ауырлыц мен цауырттылгын багалау жэне жумыс орыныныц сипаты жайлы мэлiметтер жазылган. ЖYPгiзушiлердiц жумыс уацытына хронометражды влшеу ЖYPгiзiдi, жумыс орныныц профессиогафиясына багалау ЖYPгiзiлдi.
TyüiHÖi создер: ецбек жагдайы,ЖYPгiзушi, автоквл'к, ауырлыц мен цауырттылыц,жумыс орны, хронометраж, профессиогафия.
Заманауи автобустар улкен сыйымдылыгымен ерекшеленедГ Автобустардагы еактердщ орналасуы мен саны жолаушылардын шыгуына жэне мруше ыщайлы. Сонымен катар осындай автобустар динамикалык касиетше байланысты 30-40 секунд iшiнде 50км/саг жылдамдык ала алады. Жолаушыларды тасмалдайтын калалык автобустар ерекшелiктерiне жатады: катан тэртттеп козгалыс жэне интенсивти транспорттык лек, жолаушыларды мщпзу^е жэне TYсiруге арналган жиi аялдамалар (эрбiр 300-500 метр сайын), баска калалы; кeлiктерге караганда жолаушылар алмасуымен, жолаушылар легiнiн кепттмен ерекшеленедi. Енбек жагдайына гигиеналык мшездеме бойынша автобус ЖYPгiзiушiлерi аптасына 6 кун,2 смена арнайы график бойынша ж^мыс iстеледi. Бiрiншi сменанын ж^мысы сагат 5-6-да басталып,15-16 да бтеду, екiншi сменнiн ж^мысы 15-16 дан басталып, 24 де бiтедi. 2 сменде TYскi аска арналган Yзiлiс 30 дан 60 минутка дейш. Осындай ж^мыс графигi киын кезде кунше 1-2 рет карастырылган, ягни кептелiс уакыттары(8.00-11.00 жэне 17.00-20.00).
Барлык багыттагы автобустын козгалу тiртiбi мен кестес нормага сай келуi керек. ЖYPгiзушiнiн ж^мыс уакытын ж^мыс берушм адам к¥растырады, ай сайын ауыстырылып отырылады жэне жана ж^мыс уакыты KYшiне енуiне 1 ай б^рын ЖYPгiзушiлердi хабардар ету керек. Б^л графиктерге ж^мыстын басталу уакытынын аякталуы, аралык уакыт, демалуга жэне тамактануга арналган Yзiлiс уакыты, KYндiк жэне апталык демалыс уакыты жазылады. ^алалык автобус ЖYPгiзушiлернiн ж^мыс уакыты мынандай кезендерден тирады:
> кeлiктi баскару уакыты
> кeлiктi баскару жолында жэне акыргы аялдамалардагы демалуга арналга арнайы Yзiлiс уакыты
> жолга шыгар алдында, кайтуга арналган дайындык-корытынды уакыт
> жолаушыларды мшпзу жэне TYсiру орындарында токтау орнату
> ЖYPгiзiшiнiн KYнэсiнсiз токтауга кетеш уакыт
> ж^мыс уакытында болган б^зылыстарды техникалык кемек болмаган жагдайда жендеуге кеткен уакыт.
> ^Р заны бойынша карастырылган баска да жагдайларга байланысты уакыт
ЖYPгiзушiлердiн калыпты ЖYPУ уакыты аптасына 40 сагат аспауы керек. Аптасына 5 к.н ж^мыс iстейтiн,2 KYн демлатын ЖYPгiзушiлердiн калыпты ж^мыс KYнiнiн уакыты 8 сагаттан аспауы керек, ал 6 кун жумыс iстейтiн бiр кун демалатын ЖYPгiзушiлерде калыпты жумыс куншшщ уакыты 7 сагаттан аспауы керек.
Жумыс ауысымыныц ортасында ЖYPгiзушiлерге демалуга жэне тамактануга бертетш уакыт ереже бойынша 2 сагаттан аспауы керек. Ауысым графин бойынша 8 сагаттан артык жумыс iстейтiн ЖYPгiзушiлерге тамактануга жэне демалуга 2сагаттан аспайтын 30 минуттан кем емес екi Y3rnk берiледi. Жолаушылардыц лепнщ тербелiсмен, жол козгалысыныц интенсивтЫпнщ eзгеруi, ауа райыныц жагдайы, техникалык кызмет керсету жэне кртделтт автобус жендеуге катысатын журпзуштерге байланысты козгалыс графигiне катац тэртт орнату киын. Осыган байланысты калалык автобус ЖYPriзушiлерiнiц жумысы киындайды, жумыс уакыты узарада. Кеп жагдайда автобусты жендеу Yшiн Yзiлiс уакытын, сонымен катар тамактану ауысым уакытын пайдаланады. Автобус журпзушмернщ ецбек процестерiнiц ауырльн ы мен киындьиын багалау Кептеген зерттеу мэлiметтерi бойынша жолаушылар автобусыныц ЖYPгiзушiлерiнiц ецбек жагдайы ЖYЙке-эмоционалдык ЖYктеме экеледi. ЖYPгiзушiлерге 2 ауысымды жумыс тэртiбi бiрiншi ауысымда жумыстыц ерте басталуымен, екiншi ауысымда кеш аякталуымен ерекшеленедi. Екi ауысымда калыпты ецбек жэне демалыс режимш бузады. Физиологиялык кез карас бойынша ауысымныц ерте басталуы жэне кеш аякталуы адамдардыц биоыргагын бузады, агзаныц тэулiктiк стериоптипыныц кайта калыптасуын талап етедi. Хронометражды зерттеу бойынша калалык автобус ЖYPгiзушiлердiц непзп жумыс уакыты транспорттык лектщ интенсивтiлiгiне, ауа райы жагдйына байланысты бiр ауысымга 80% дан 85% дейш .[1] Регламенттелмеген Yзiлiс жолдагы KYнделiктi жендеу жумысы, жагдайдыц eзгеруi жэне козгалыс жолыныц интенсивтiлiгiнiц карастырылмауы, аялдамаларда узак турактау, жанармай бекетше кiруiмен сипатталады. ^алалык автобус ЖYPгiзушiлернiц регламенттелмеген Yзiлiс уакыты жылдыц ем кезецiнде де бiрдей. Осыган байланысты калалык автобус ЖYPгiзушiлерi жумыс уакыты хронометраждык зерттеу бойынша мынандай:
> калалык автобус ЖYPгiзушiлердiц негiзгi жумыс уакыты жылдыц жылы кезеццерiнде 80,0%, жылдыц суык кезеццерiнде 85,0%, кыс кезеццерiнде жол жагдайына байланысты ЖYPУ уакытыныц кeбеуiне
> бакылау узактыгы ЖYPгiзушiлердiц негiзгi жуымысыныц барлык кезецдершде болады жэне уакыттыц 80,0-85,0% к¥райды.
> регламенттелмеген уз^с уакыты кыска Караганда жазда узак, себебi кыста негiзгi жумыс уакыты узарады жэне жолда жендеу жумыстары кеп болады.
> регламенттелген Yзiлiс уакыты жазда 10,0% аспауы керек, кыста 5,0% осыган байланысты, калалык автобус ЖYPгiзушiлерiн Yзбей бакылау аркылы ецбек жагдайына Р2.2.755-99 жетекшл курал бойынша 3 класс 2 дэрежес деп бага беруге болады.
Уакыттын жеткiлiксiздiгiнен, жеке каут-катерге, жол аптыныц кауттЫп, жолаушылардыц каутаздтне жауапкершЫпне байланысты калалык автобус ЖYPriзушiлерiнiц эмоционалдык ауырлык керсеткiшi жогары болады. [2]
ЖYPгiзу кезiнде ЖYPгiзушi автобус агрегаттарынныц жумысын Yздiксiз бакылап отырады, козгалыс кезiндегi приборлар керсеткiшiн жэне козгалыс ортасындагы эртYPлi объектiлердi бакылап отырады. Оларга: баскада келiктер, жол белплер^ багдаршамдар, жолдыц техникалык жагдайы,жаяу ЖYPгiншiлер т.б. жатады. ЖYPгiзу кезiндегi жолаушылармен карым катынас (телемдердi кабылдау, эртYрлi кактыгыстарда) калалык автобус ЖYPгiзушiсiнiц жумысын киындатады. Сонымен катар киын калалык жагдайда кеп адамдарды тасымалдау ЖYPriзушiнiц ецбек жагдайына Yлкен катер тендiредi жэне келттщ сакталуы, жолаушылардыц каутаздтне жауапкершiлiк ЖYктеледi. ^алалык автобус ЖYPгiзушiлернiц ецбек жагдайын келiктермен жолаушылардан козгалыс ортасынан келетiн мэлiмет бойынша аныктайды.
ЭртYрлi тэулт уакыт кезiнде жеке объектiлердi сандык жэне сипаттык бакылау езгертiлiп отырады. Кептелк кезiнде калалык жагдай ^рт езгередi, келiктердiц санымен жаяу ЖYPУшiлер кебейедi, осыган байланысты окигалар кебейед^ оларга: апаттар жатады. Калалык автобус ЖYPгiзушiлерiнiц жумысын баклайтын кабинадан тыс объекттерге: баскада келiктер, жол белплер^ багдаршамдар, жолаушыларда мiцгiзуге жэне TYсуге арналган аялдамалар, жаяу ЖYPгiншiлер, автобус шшдеп жолаушылар, жолдыц жагдайы автобустыц техникалык жагдайы жатады. Кабина Ынде ЖYЙелердiц жагдайы туралы мэлiметтер берт отыратын бакылау объектiлерi орнатылган жэне кайтымды байланыс принципi бойынша жумыс iстейдi. Оларга: жанармай децгейiнiц керсеткштер^ двигательдегi май кысымыныц суйыктыкты суытушы температура, бакылау шамдары (бурылысты керсетушллер, генератор ЖYктемесi, алыска багытталган шамдардыц косылуы), апаттык сигналдар, сонымен катар амперметр, спидометр, тахометр, ЖYPiлген жолды сандык керсетушi тежегiш контурларындагы ауаныц кысымын жэне балондагы пневматикалык iлмектердi керсететiн манометрлер. Керсетiлген бакылау объектiлерi кабинаныц сыртында жэне iшiнде орналаскан, туракты болып табылады. Кейбiр сенсорлы объектiлер, ягни TYнгi уакыттагы жолды жасанды жарыктандыру, жолды коршау объектiлерi белгiлi жагдайга байланысты уакытша болуы MYмкiн.
Осыган байланысты, eндiрiстiк объектiлердiц санын бiрiнFай бакылау аркылы калалык автобус журпзушмлердщ ецбек сипатын жетекшi К¥Рал Р2.2.755-99 келiсiмiмен 2 класс руксат етiлген деп аныкталFан. Анкеталык сурак ЖYPгiзгенде журпзушмлердщ 93,0 % жолаушылар жэне к^алыска баскада катысушыларFа байланысты жумыс кезЫде 8 артык кактыFыстык жаFдайлар болатындьгын айтты. ^акты^ыстык жаFдайлардыц санына байланысты жетекшм курал Р2.2.755-99 келiсiмiмен 2 дэрежелi 3 класс кауiптi деп аныкталды
ЖYргiзушiнiц ж^мыс орнына сипаттама. Hyundai, Daewoo, Mercedes-Benz автобустарыныц
журпзушмлернщ жумыс орны, бYкiл жумыс кунЫде сол жерде болады. Кабиналардыц мeлшерi ЖYPгiзушiге KозFалыс кезiнде кедергi кел^рмейтш кец жасалFан. Кабина барлык жаFынан эйнекпен капталFан, 15% автобустар Hyundai, Daewoo, Mercedes-Benz. Бундай коршаулар керЫбейтЫ материалдардан жасалFан тек арткы уш айнадан баскасы(екi сырткы, бiр iurni). Мартшрутты таксилерде ондай коршаулар жок. Автобустардыц 43% куннен корFайтын экрандар, эйнек тазалаFыштар жок. Желдету желдеткiштердi косу люк жэне есiк, бушр терезелерiн ашу аркылы жузеге асырылады. СоFан байланысты кабина iшiнiц газдармен шацмен ластануы болуы MYмкiн. ^озFалткыш кабинадан тыс орналасады жэне жылу бeлгiш куралы болмайды. Hyundai, Daewoo, Mercedes-Benz автобустарындаFы ЖYPгiзушiнiц орындыFы к^алады, орындыкты шалкайтатын тетiктермен жабдыкталFан. ЖYPгiзушiнiц жумыс орындыFыныц жасалуы антропометриялык мэлiметтерге CYЙенiп бYкiл жумыс уакытында ын^айлы жумыс калпын сактауга MYмкiндiк бередГ Бiрак зерттеу бойынша автобустардыц 67% жумыс орындыFыныц бузылуларыныц салдарынан ЖYPгiзушi ынгайлы калыпта отыра алмайды, барлык ЖYктеме дененiц тeменгi бeлiгiнiц булшыкетЫщ бeлiктерiне TYседi. ЖYPгiзушi орындыFыныц омартизаторлары автобустардыц 59% карастырылмаFан. орындыктыц кабы жумсак, терi ауыстырFышпен капталFан гупкалы резина (43%) немесе матамен капталFан (57%), гупкалы резинамен толтырылFан. Терi алмастырылFышпен капталFан орындык синтетикалык материалFа жатады жэне ауа eткiзгiштiгi тeмен. Соныц салдарынан тер бeлiнуiнiц жоFарлауына экеледi. 15% Hyundai, Daewoo, MercedesBenz автобусытарынан баскасыныц барлыFында жолаушылар салоны ЖYPгiзушiлер салонынан бeлiнбеген. Кабиналардыц эйнекпен капталуы жэне арткы айналар ЖYPгiзушiге жолды бакылап отыруга MYMкiндiк бередi. Эйнек тазалаFыштар мен ^ннен KорFайтын экрандар 43% автобустарда жок. Кабиналардыц кeлемi отырып iстеген позада ЖYPгiзушiнiц козFалысын шектемедi. ^озFалткыш кабинадан тыс орналаскандыктан косымша ыстык бермейдк Желдету ЖYЙесi кабинаныц ауасын шац мен тастанды газдармен ластауы MYMкiн.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 С.К. Карабалин, К.К. Тогузбаева, А.К. Сайлыбекова и др. - ^алалы; автокeлiк ЖYPriзушiлерiнiц ецбек жагдайындагы кейбiр eндiрiстiк факторларды гигиеналы; багалау. Материалы Республиканской научно-практической конференции, посвященной 70-летию академика НАН РК Г.А. Кулкыбаева «Экология промышленного региона и здоровье населения». - Караганды: 2010. - Б. 232-234.
2 К.К. Тогузбаева, А.К. Сайлыбекова и др. - Гигиеническая оценка влияния некоторых производственных факторов на состояние работоспособности водителей автотранспорта. - Алматы: Римини, 2010. - XIV халыкаралы; гылыми конференция «Здоровье семьи - XXI» атты макалалар жиынтыгы. - Б. 430-432.
1 К.К. ТОГУЗБАЕВА, 1 Л.С. НИЯЗБЕКОВА, 1 Л.Б. СЕЙДУАНОВА, 2 К.О. ДЖУСУПОВ, 1 А.Ж. ЖАХАНОВ,1 А.К. САЙЛЫБЕКОВА, 1 Д.Д. ЖУНИСТАЕВ, 1 Ш.К. МЫРЗАХМЕТОВА, 1 А.У. КАЛДЫБАЙ, 1 М.Б. СЕЙТАХМЕТОВА, 1 Е.Т. ТОЛЕУ, 1 А.Е. ДЖАНБАТЫРОВА,
1 А.К. БУРКИТБАЕВА
1 Казахский Национальный медицинский университет им. С.Д. Асфендиярова, г. Алматы, Казахстан 2Международная высшая школа медицины, г. Бишкек, Кыргызстан
ГИГИЕНИЧЕСКАЯ ОЦЕНКА РАБОЧЕГО МЕСТА ВОДИТЕЛЕЙ ГОРОДСКОГО АВТОТРАНСПОРТА
Резюме: В работе изложены материалы изучения условии труда водителей городского автотранспорта по оценке тяжести и напряженности трудового процесса, характеристика рабочего места. Проведены хронометражные замеры рабочего времени водителей, дана полная профессиогафическая оценка рабочего места.
Ключевые слова: условия труда, водитель, автотранспорт, тяжесть и напряженность, рабочая места, хронометраж, профессиогафия.
1 K.K. TOGUZBAEVA, 1 L.S. NIYAZBEKOVA, 1 L.B. SEIDUANOVA, 2 K.O. DZHUSUPOV, 1 ^Z. ZHAKHANOV,1 A.K. SAILYBEKOVA, 1 D.D. ZHUNISTAYEV, 1 SH.K. MYRZAKHMETOVA, 1 AU. KALDYBAI, 1 M.B. SEITAKHMETOVA, 1 E.T. TOLEU, 1 A.E. DZHANBATYROVA,
1 A.K. BURKITBAYEVA
1 Asfendiyarov Kazah National Medical University, Almaty, Kazakhstan 2International School Of Medicine, Bishkek, Kyrgyzstan
HYGIENIC ESTIMATION OF WORKING PLACE OF CITY BUSES DRIVERS
Resume: In article expound learning materials occupational conditions of city buses drivers in assessmenting gravity and tension occupational process, description working place. Conducting chronometrical measures of drivers working time, given complete professiographic assessment to working place.
Keywords: drivers, occupational conditions, buses, gravity and tension, working place, chronometric, professiographic.
