CC BY
10
Литература
1. Анартаева М.У. Медико-социальные аспекты охраны здоровья семьи. // КИС, Астана, февраль, 2006. - С.21-24.
2.Джусубалиева Т.М. Медико-социальные технологии управления репродуктивным здоровьем женщин в условиях крупного города. // Автореф. дис. канд. мед. наук. - Алматы. - 2001. - 24с.
3. Аблазин А. Медико-организационные аспекты здоровья сельского населения региона экологической катастрофы Приаралья. // Автореф. дис. канд. мед. наук. - Алматы. - 2007. - 21с.
Ана жэне нэресте eлiмi бойынша жоFарFы кауш топтарына мретш ауылды жерлердеп эйелдердщ
элеуметтж-гигеналык мэнi
Р.Т.Тлеужан
Сонымен, кYPделi элеуметпк-гигиеналык зерттеулердiн нэтижесiнде 30 жастагы эйелдер, эсiресе олардын денсаулыгы, жYктiлiгi жэне босануы, кYтiмнiн сапасы мен келем^ баска биологиялык факторлармен байланысты ерекше орын алады. Жас - ерекше орын алады, дэрiгердiн элеуметпк-гигиенлык жэне демографиялык факторларымен бiрге, сексуалды дебютттi ^стана отырып бiрiншi некеге канша жасында кiруi, тYсiктiн кеп болуы, жайсыз отбасы жагдайы жэне жалпы бiлiмнiн жетiспеушiлiгi. ТYЙiндi сездер: элеуметпк-гигиеналык, жас, жYктiлiк, факторлар.
The socially-hygienic characteristic of the rural women carried to group of raised risk on parent and perinatal
death rate
R.T. Tleuzhan
Thus, the results of a complex socio-hygienic study of nulliparous women aged 30 years, especially their health, pregnancy and childbirth, the amount and quality of care suggest that, along with major biological risk factor, which Age is an important role played by socio-hygienic and medico-demographic factors, such as a late entry into first marriage, delaying sexual debut, high rate of abortion, dysfunctional family situation and lack of general education. Key words: socially-hygienic, age, pregnancy, factors.
ЦАЛАЛЬЩ АВТОК6Л1К ЖУРГВУШШЩ Ж¥МЫС ОРНЫНДАГЫ ГИГИЕНАЛЬЩ ЖЭНЕ ПРОФЕССИОГРАФИЯЛЬЩ М1НЕЗДЕМЕ
К.К.ТоFызбаева, С.К.Карабалин, А.К.Сайлыбаева, А.С.Ниязбекова, К.С.Мендыбаева, Е.М.Жангалиев, А.Б.Сейдалина
С.Д.Асфендияров атындагы Казак ¥лттык Медицина университетi, енбек гигиенасы курсы, КР ДСМ Когамдык денсаулык сактау жогаргы мектебi, №5 ККА, Алматы каласы
Бул жумыста цалалыц автокелж ЖYргiзшiлерiнiц ецбек жагдайыныц ауырлыц мен цауырттылзын багалау жэне жумыс орыныныц сипаты жайлы мэлiметтер жазылзан. ЖYргiзушiлердiц жумыс уацытына хронометражды елшеу ЖYргiзiдi, жумыс орныныц профессиогафиясына багалау ЖYргiзiлдi.
ТYЙшдi сездер: ецбек жаsдайы,ЖYргiзушi, автокелк ауырлыц мен цауырттылыц,жумыс орны, хронометраж, профессиогафия.
Заманауи автобустар Yлкен сыйымдылыгымен ерекшеленедг Автобустардагы еактердщ орналасуы мен саны жолаушылардын шыгуына жэне шруше ынгайлы. Сонымен катар осындай автобустар динамикалык касиетiне байланысты 30-40 секунд iшiнде 50км/саг жылдамдык ала алады. Жолаушыларды тасмалдайтын калалык автобустар ерекшелжгерше жатады: катан тэртiптегi козгалыс жэне интенсивти транспорттык лек, жолаушыларды мщпзуте жэне тYсiруге арналган жиi аялдамалар (эрбiр 300-500 метр сайын), баска калалык келiктерге караганда жолаушылар алмасуымен, жолаушылар легiнiн кептiгiмен ерекшеленедi.
Енбек жагдайына гигиеналык мiнездеме бойынша автобус жYргiзiушiлерi аптасына 6 кYн,2 смена арнайы график бойынша ж^мыс ютеледг Бiрiншi сменанын ж^мысы сагат 5-6-да басталып,15-16 да бiтеду, екiншi сменнщ ж^мысы 15-16 дан басталып, 24 де бггедг 2 сменде тYCкi аска арналган Yзiлiс 30 дан 60 минутка дешн. Осындай ж^мыс графигi киын кезде кYнiне 1-2 рет карастырылган, ягни кептелiс уакыттары(8.00-11.00 жэне 17.00-20.00).
Барлык багыттагы автобустын козгалу тiртiбi мен кестесi нормага сай келуi керек. ЖYргiзушiнiн ж^мыс уакытын ж^мыс берушi адам к¥растырады, ай сайын ауыстырылып отырылады жэне жана ж^мыс уакыты кYшiне енуiне 1 ай б^рын жYргiзушiлердi хабардар ету керек. Б^л графиктерге ж^мыстын басталу уакытынын аякталуы, аралык уакыт, демалуга жэне тамактануга арналган Yзiлiс уакыты, кYндiк жэне апталык демалыс уакыты жазылады. Калалык автобус жYргiзушiлернiн ж^мыс уакыты мынандай кезендерден тирады:
>келжп баскару уакыты
>келiктi баскару жолында жэне акыргы аялдамалардагы демалуга арналга арнайы Yзiлiс уакыты
>жолга шыгар алдында, кайтуга арналган дайындык-корытынды уакыт
>жолаушыларды MÍHrÍ3y жэне TYcipy орындарында токтау орнату >журпзшшщ KYH9CÍHCÍ3 токтауга KeTeiH уакыт
>жумыс уакытында болган бузылыстарды техникалык кемек болмаган жагдайда жендеуге кеткен уакыт. >КР зады бойынша карастырылган баска да жагдайларга байланысты уакыт
ЖYргiзyшiлeрдiд калыпты журу уакыты аптасына 40 сагат аспауы керек. Аптасына 5 к.н жумыс iстeйтiн,2 KYH демлатын жYргiзyшiлeрдiн калыпты жумыс кYнiнiн уакыты 8 сагаттан аспауы керек, ал 6 ^н жумыс iстeйтiн бiр KYH демалатын жYргiзyшiлeрдe калыпты жумыс кYнiнiнiн уакыты 7 сагаттан аспауы керек.
Жумыс ауысымыныд ортасында жYргiзyшiлeргe демалуга жэне тамактануга бeрiлeтiн уакыт ереже бойынша 2 сагаттан аспауы керек. Ауысым графигi бойынша 8 сагаттан артык жумыс iстeйтiн жYргiзyшiлeргe тамактануга жэне демалуга 2сагатган аспайтын 30 минуттан кем емес еш Yзiлiс бeрiлeдi.
Жолаушылардыд лeгiнiн тербел1смен, жол козгалысыныд интeнсивтiлiгiнiн езгeрyi, ауа райыныд жагдайы, техникалык кызмет керсету жэне кYндeлiктi автобус жендеуге катысатын жYргiзyшiлeргe байланысты козгалыс графигiнe катад тэртiп орнату киын. Осыган байланысты калалык автобус жYргiзyшiлeрiнiн жумысы киындайды, жумыс уакыты узарада. Кеп жагдайда автобусты жендеу Yшiн Yзiлiс уакытын, сонымен катар тамактану ауысым уакытын пайдаланады.
Автобус журпзушшернщ едбек процестершщ ауырлыFы мен киындьиын 6aFa4ay Кептеген зерттеу мэлiмeттeрi бойынша жолаушылар автобусыныд жYргiзyшiлeрiнiн едбек жагдайы жYЙкe-эмоционалдык жYктeмe экeлeдi. ЖYргiзyшiлeргe 2 ауысымды жумыс тэртiбi бiрiншi ауысымда жумыстыд ерте басталуымен, eкiншi ауысымда кеш аякталуымен eрeкшeлeнeдi. Еш ауысымда калыпты едбек жэне демалыс рeжимiн бузады. Физиологиялык кез карас бойынша ауысымныд ерте басталуы жэне кеш аякталуы адамдардыд биоыргагын бузады, агзаныд тэуткпк стериоптипыныд кайта калыптасуын талап етед^
Хронометражды зерттеу бойынша калалык автобус журпзушшердщ нeгiзгi жумыс уакыты транспорттык лeктiд интeнсивтiлiгiнe, ауа райы жагдйына байланысты бiр ауысымга 80% дан 85% дешн .[1]
Регламенттелмеген Yзiлiс жолдагы кYндeлiктi жендеу жумысы, жагдайдыд езгeрyi жэне козгалыс жолыныд интенсивтшгшщ карастырылмауы, аялдамаларда узак турактау, жанармай бeкeтiнe кiрyiмeн сипатталады. Кдлалык автобус жYргiзyшiлeрнiд регламенттелмеген Yзiлiс уакыты жылдыд ек1 кeзeдiндe де бiрдeй.
Осыган байланысты калалык автобус жYргiзyшiлeрi жумыс уакыты хронометраждык зерттеу бойынша мынандай:
>калалык автобус жYргiзyшiлeрдiд нeгiзгi жумыс уакыты жылдыд жылы кeзeддeрiндe 80,0%, жылдыд суык кeзeддeрiндe 85,0%, кыс кeзeддeрiндe жол жагдайына байланысты журу уакытыныд кебeyiнe
> бакылау узактыгы ж^рпзушшердщ нeгiзгi жуымысыныд барлык кeзeддeрiндe болады жэне уакыттыд 80,0-85,0% курайды.
> регламенттелмеген Yзiлiс уакыты кыска караганда жазда узак, сeбeбi кыста нeгiзгi жумыс уакыты узарады жэне жолда жендеу жумыстары кеп болады.
>регламенттелген Yзiлiс уакыты жазда 10,0% аспауы керек, кыста 5,0% осыган байланысты, калалык автобус жYргiзyшiлeрiн Yзбeй бакылау аркылы едбек жагдайына Р2.2.755-99 жeтeкшi курал бойынша 3 класс 2 дэрежеа деп бага беруге болады.
Уакыттын жeткiлiксiздiгiнeн, жеке каyiп-катeргe, жол аптыныд каyiптiлiгi, жолаушылардыд каyiпсiздiгiнe жаyапкeршiлiгiнe байланысты калалык автобус ж^рпзушшершщ эмоционалдык ауырлык керсeткiшi жогары болады. [2]
ЖYргiзy кeзiндe жYргiзyшi автобус агрегаттарынныд жумысын Yздiксiз бакылап отырады, козгалыс кезшдеп приборлар керсeткiшiн жэне козгалыс ортасындагы эртYрлi объeктiлeрдi бакылап отырады. Оларга: баскада келiктeр, жол бeлгiлeрi, багдаршамдар, жолдыд техникалык жагдайы,жаяу жYргiншiлeр т.б. жатады.
ЖYргiзy кeзiндeгi жолаушылармен карым катынас (телeмдeрдi кабылдау, эртYрлi кактыгыстарда) калалык автобус жYргiзyшiсiнiд жумысын киындатады. Сонымен катар киын калалык жагдайда кеп адамдарды тасымалдау жYргiзyшiнiд едбек жагдайына Yлкeн катер тендiрeдi жэне кетктщ сакталуы, жолаушылардыд каyiпсiздiгiнe жауапкершшк жYктeлeдi. Кдлалык автобус жYргiзyшiлeрнiд едбек жагдайын келiктeрмeн жолаушылардан козгалыс ортасынан кeлeтiн мэлiмeт бойынша аныктайды.
ЭртYрлi тэул1к уакыт кeзiндe жеке объeктiлeрдi сандык жэне сипаттык бакылау езгертшп отырады. Кептел1с кeзiндe калалык жагдай кYрт езгeрeдi, келiктeрдiд санымен жаяу жYPyшiлeр кебeйeдi, осыган байланысты окигалар кебeйeдi, оларга: апаттар жатады.
Калалык автобус жYргiзyшiлeрiнiд жумысын баклайтын кабинадан тыс объeктiлeргe: баскада кел1ктер, жол белгшер^ багдаршамдар, жолаушыларда мiдгiзyгe жэне тYсyгe арналган аялдамалар, жаяу жYргiншiлeр, автобус iшiндeгi жолаушылар, жолдыд жагдайы автобустыд техникалык жагдайы жатады. Кабина iшiндe жYЙeлeрдiд жагдайы туралы мэлiмeттeр бeрiп отыратын бакылау объeктiлeрi орнатылган жэне кайтымды байланыс принципi бойынша жумыс iстeйдi. Оларга: жанармай дедгешнщ керсeткiштeрi, двигатeльдeгi май кысымыныд суйыктыкты суытушы температура, бакылау шамдары (бурылысты керсeтyшiлeр, генератор жYктeмeсi, алыска багытталган шамдардыд косылуы), апаттык сигналдар, сонымен катар амперметр, спидометр, тахометр, жYрiлгeн жолды сандык керсeтyшi тeжeгiш контурларындагы ауаныд кысымын жэне балондагы пневматикалык iлмeктeрдi керсeтeтiн манометрлер. Керсeтiлгeн бакылау объeктiлeрi кабинаныд сыртында жэне iшiндe орналаскан, туракты болып табылады. Кeйбiр сенсорлы объeктiлeр, ягни тYнгi
уакыттагы жолды жасанды жарыктандыру, жолды коршау объектiлерi белгш жагдайга байланысты уакытша болуы мYмкiн.
Осыган байланысты, ендiрiстiк объектiлердiн санын бiрiнFай бакылау аркылы калалык автобус журпзушшердщ енбек сипатын жетекшi к¥рал Р2.2.755-99 келiсiмiмен 2 класс р^ксат етiлген деп аныкталган.
Анкеталык с^рак; жYргiзгенде жYргiзушiлердiн 93,0 % жолаушылар жэне козгалыска баскада катысушыларга байланысты ж^мыс кезiнде 8 артык кактыгыстык жагдайлар болатындыгын айтты. Кактыгыстык жагдайлардын санына байланысты жетекшi к¥рал Р2.2.755-99 келiсiмiмен 2 дэрежелi 3 класс каушп деп аныкталды
Журпзушшщ ж^мыс орнына сипаттама. Hyundai, Daewoo, Mercedes-Benz автобустарынын жYргiзушiлернiн ж^мыс орны, 6ym ж^мыс кYнiнде сол жерде болады. Кабиналардын мелшерi жYргiзушiге козгалыс кезшде кедергi келтiрмейтiн кен жасалган. Кабина барлык жагынан эйнекпен капталган, 15% автобустар Hyundai, Daewoo, Mercedes-Benz. Б^ндай коршаулар керiнбейтiн материалдардан жасалган тек арткы Yш айнадан баскасы(екi сырткы, бiр iшкi). Мартшрутты таксилерде ондай коршаулар жок. Автобустардын 43% ^ннен коргайтын экрандар, эйнек тазалагыштар жок. Желдету желдеткiштердi косу люк жэне еак, бYЙiр терезелерiн ашу аркылы жYзеге асырылады. Соган байланысты кабина шшщ газдармен шанмен ластануы болуы мYмкiн. Козгалткыш кабинадан тыс орналасады жэне жылу белгiш к¥ралы болмайды. Hyundai, Daewoo, Mercedes-Benz автобустарындагы жYргiзушiнiн орындыгы козгалады, орындыкты шалкайтатын тетжтермен жабдыкталган. ЖYргiзушiнiн ж^мыс орындыгынын жасалуы антропометриялык мэлiметтерге CYЙенiп бYкiл ж^мыс уакытында ынгайлы ж^мыс калпын сактауга мYмкiндiк бередi. Бiрак зерттеу бойынша автобустардын 67% ж^мыс орындыгынын б^зылуларынын салдарынан жYргiзушi ынгайлы калыпта отыра алмайды, барлык жYктеме дененiн теменп белiгiнiн б^лшыкетшщ белiктерiне тYседi. ЖYргiзушi орындыгынын омартизаторлары автобустардын 59% карастырылмаган. орындыктын кабы ж^мсак, терi ауыстыргышпен капталган гупкалы резина (43%) немесе матамен капталган (57%), гупкалы резинамен толтырылган. Терi алмастырылгышпен капталган орындык синтетикалык материалга жатады жэне ауа етшзпштш темен. Сонын салдарынан тер бетнушщ жогарлауына экеледi. 15% Hyundai, Daewoo, MercedesBenz автобусытарынан баскасынын барлыгында жолаушылар салоны жYргiзушiлер салонынан белiнбеген. Кабиналардын эйнекпен капталуы жэне арткы айналар жYргiзушiге жолды бакылап отыруга мYмкiндiк бередi. Эйнек тазалагыштар мен ^ннен коргайтын экрандар 43% автобустарда жок. Кабиналардын келемi отырып ютеген позада жYргiзушiнiн козгалысын шектемедг Козгалткыш кабинадан тыс орналаскандыктан косымша ыстык бермейдi. Желдету жYЙесi кабинанын ауасын шан мен тастанды газдармен ластауы мYмкiн. Эдебиеттер тiзiмi
1.С.К. Карабалин, К.К. Тогузбаева, А.К. Сайлыбекова и др. - Калалык автокелж жYргiзушiлерiнiн енбек жагдайындагы кейбiр ендiрiстiк факторларды гигиеналык багалау. Материалах Республиканской научно-практической конференции, посвященной 70-летию академика НАН РК Г.А. Кулкыбаева «Экология промышленного региона и здоровье населения» Караганды 2010г, 232-234 б.
2.К.К. Тогузбаева, А.К. Сайлыбекова и др. - Гигиеническая оценка влияния некоторых производственных факторов на состояние работоспособности водителей автотранспорта г. Алматы. Римини, 2010ж. XIV халыкаралык гылыми конференция «Здоровье семьи - XXI» атты макалалар жиынтыгы. 430-432 б.
Гигиеническая и профессиографическая характеристика рабочего места водителей городского автотранспорта
К.К.Тогузбаева, С.К. Карабалин, А.К.Сайлыбекова, Л.С. Ниязбекова, К.С. Мендыбаев, Е.М. Жангалиев,
А.Б. Сейдалина
В работе изложены материалы изучения условии труда водителей городского автотранспорта по оценке тяжести и напряженности трудового процесса, характеристика рабочего места. Проведены хронометражные замеры рабочего времени водителей, дана полная профессиогафическая оценка рабочего места.
Ключевые слова: условии труда, водитель, автотранспорт, тяжесть и напряженность, рабочая места, хронометраж, профессиогафия.
Hygienic and Professiographic description working place of city buses drivers.
K.K. Toguzbaeva, S.K. Karabalin, A.K. Sailybekova, L.S. Niazbekova, K.S Mendibaev^ E.M Jangaliev, A.B Seidalina
In article expound learning materials occupational conditions of city buses drivers in assessmenting gravity and tension occupational process, description working place. Conducting chronometrical measures of drivers working time, given complete professiographic assessment to working place.
Key words: drivers, occupational conditions, buses, gravity and tension, working place, chronometric, professiographic.
