Научная статья на тему 'Мейірбикелердің өмір сапасын зерделеу және кәсіби күйінуін бағалау (әдебиет шолу)'

Мейірбикелердің өмір сапасын зерделеу және кәсіби күйінуін бағалау (әдебиет шолу) Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
372
155
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Медициналық мейірбике / өмір сапасы / кәсіби күйіну / Nurse / quality of life / professional burnout

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Л.С. Тиленова, С.Б. Калмаханов, А.Д. Аденова

Денсаулық сақтау саласында жұмыс жасау – еңбекке қабілеттілікпен төзімділікті және жауапкершілікті жоғары деңгейде талап ететін, психологиялық жоспардың жүктеме дәрежесінің жоғарлығымен сипатталатын, адамның еңбек ету жолында кездесетін жауапты, аса күрделі жұмыстардың бірі. Халыққа медициналық көмектің дұрыс және тиімді көрсетілуі медицина қызметкерлерінің атқаратын жұмысына тікелей байланысты. Қазіргі таңда олардың өмір сапасының көрсеткіштерін зерделеу және кәсіби күйіну деңгейін бағалау арқылы медициналық көмекті ұйымдастыру және сапасын арттыру өзекті мәселелердің біріне айналып отыр.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE STUDY OF THE NURSE”S LIFE GUALITY AND THE ASSESSMENT OF PROFESSIONAL BURNOUT (LITERATURE REVIEW)

Work in a public health is one the complicated and responsible types of work that is characterized with high level of psychological pressure, it requires attention, stamina and capacity for work. Providing riqht and effective medical support to people directly depends on the work of medical co-workers. Today, the indicators’ study of the medical co-workers life quality and the assessment of their professional burnout degree led the organization and improvement of the quality of a medical support to one of the vital problems.

Текст научной работы на тему «Мейірбикелердің өмір сапасын зерделеу және кәсіби күйінуін бағалау (әдебиет шолу)»

N.S. YUSSUPOVA, M.A. RAMAZANOVA, N.V. TE

Kazakh National Medical University named after S. D. Asfendiyarov, Almaty, Kazakhstan

ANALYSIS OF LEVEL AWARENESS OF PROFESSIONAL STANDARDS AMONG NURSES (ON THE EXAMPLE OF ALMATY)

Resume: In recent years big importance for workers in health sector acquires knowledge of the legislation. The knowledge of precepts of law is an indispensable condition of professional activity of nursing experts at the present stage of development of society. In this article is carried out the analysis of awareness of nursing experts on professional standards of nursing and also about reforming and improvement of nursing in the Republic of Kazakhstan.

Keywords: professional standard, standard and legal base, experts of nursing, improvement of nursing.

МЕЙ1РБИКЕЛЕРДЩ 0М1Р САПАСЫН ЗЕРДЕЛЕУ ЖЭНЕ КЭС1БИ КУЙШУШ БАГАЛАУ (ЭДЕБИЕТ ШОЛУ)

Л.С. ТИЛЕНОВА, С.Б. КАЛМАХАНОВ, А.Д. АДЕНОВА

С.Ж. Асфендияров атындагы Казац улттыцмедицина ynueepcurnerni

ЭОЖ 614.252.52:65.015.3-039.75

Денсаулыц сацтау саласында жумыс жасау - ецбекке цабыеттшкпен тез!мды1ктi жэне жауапкершшктi жогары децгейде талап ететш, психологиялыц жоспардыц жуктеме дэрежесшц жогарлыгымен сипатталатын, адамныц ецбек ету жолында кездесетш жауапты, аса KYрделi жумыстардыц 6ipi. Халыцца медициналыц квмектiц дурыс жэне тuiмдi кврсетiлуi медицина цызметкерлершц атцаратын жумысына тiкелей байланысты. Казiргi тацда олардыц eMip сапасыныц керсетюштерш зерделеу жэне кэ^би кушну децгешн багалау арцылы медициналыц квмектi уйымдастыру жэне сапасын арттыру взектi мэселелердiц 6ipiне айналып отыр.

TyüiHÖi свздер: Медициналыцмешрбике, вмiр сапасы, кэаби кушну

Такырыптын, езектиМ. КР Денсаулы; са;тау жэне элеуметтш даму министрлМ «Мешрбике iciH 2020 жылга дешн дамытудыц кешенд жоспарын» 6eKiTTi, онда денсаулы; са;тау жуйейндеп мешрбике ici мамандары ушш жаца куз1ретттктерд1 енпзу, мешрбикелердщ eмiр суру сапасын жа;сартуын арттыру, медициналык; колледжерд дамыту жэне универcитеттердi мешрбике iri реформасыныц ;ажеттштне ;арай дамыту ;арастырылган. Кешенд жоспарды дамыту халыщаралык; децгейге багытталган мешрбике кшщ жаца улпйн енпзуге к0мектеcедi жэне дэрiгердiц тец дэрежедеп cерiктеci ретiндегi мамандардыц тэуелciз ролын ;амтамасыз етедi [1].

Казахстан тургындарыныц медициналыщ-демографиялык; к0рcеткiшiнiц к;олайсыздыгы жэне аурушылды; децгейiнiц жогары болуы барлы; сатыдагы медициналык; к0мектiц сапасы мен тшмдшшн арттыруды ;ажет етедi. Бiрак; мешрбикелердщ жумысыныц к;арк;ындылыгы, ;аржымен ;амтамасыз етудщ T0мендiгiне ;арамастан, медицинала; к0мек сапасына талаптыц артуы орта буында медициналык; персонал кадрларыныц агымына, жогары психикалы; жуктеме «кэciби KYЙiну» симптомдарыныц пайда болуы жэне олардыц бас;а жумыс;а ауысуына алып келедi. 9кiнiшке орай, бYгiнгi KYHге дейiн орта буында медициналык; персонал жумысын уйымдаструдыц функционалды; талдау ар;ылы ЖYргiзiлген зерттеулер аз. Жумыс сапасына жэне мешрбике iri мамандарыныц психикалы; жагдайына кэciптiк зиянды орындардыц эcерiн багалайтын элеуметтiк психикалы; зерттеулер ЖYргiзу ;ажет [2].

Денсаулы; са;тау саласында медициналы; к0мек сапасын жогарлатпай медициналык; уйымдарды тиiмдi бас;ару

мумган емес. Медициналык к0мек сапасын жогарлату Yшiн каржыландыру, материальдык техникалык камтамасыз ету, сонымен катар модернизациялаудыц уйымдастырушыльщ эдiстемелiк сурактарын да карастыру кажет. Медициналык ецбек мотивациясын жогарлату мацызды сурактардыц бiрi болып табылады. КР медициналык кадрларды ецбектiк ынталандыру мацызды мэселе ретiнде карастырылып отыр. Медицина кадрларыныц арасында кэсiби KYЙiнудiц айтарлыктай таралуы ынталандырудыц T0мендеуiнiц бiрден бiр факторы болып табылады [3]. Денсаулык сактау саласында ецбекакы т0леудiц жаца ЖYЙесiне 0ту негiзiнде мейiрбикелердi материальдык ынталандыру ЖYЙесiн дамыту Yшiн жумыс сапасын багалаудыц нэтижесiн колдануга болады. Медициналык к0мек сапасын жогарлату бойынша ынталандыру сапалы к0рсеткiштерге байланысты - дифференцирленген ецбекакыга 0ту кезiнде калыптасады.

Орта медициналык кызметкерлердщ жумысын багалауда теориялык талкылаулардыц жеткiлiксiздiгi негiзгi мэселелердщ бiрi болып табылатындыгы айдан анык. Ал бул басшыларга жэне накты маман иелерiне персоналдардыц кызметш аныщтауга жэне багалауга, кэсiби дамудагы жэне окытудагы кажеттiлiктердi аныктауга, сондай-ак к0рсетшетш медициналык к0мек сапасын жогарлатуга MYMкiндiк беретiн куралдардыц бiрi болып табылады [4].

Психология саласы 30 жылдан аса уакыт бойы эмоциональды щшну синдромын (ЭКС) кэсiби кызметтщ аткарылуында кездесетiн KYЙзелiстердiц зардабымен байланыстырып кещнен зерттеп келедi. Бул мэселе медицина саласында аз зерттелген.

• Nq1 -201 6 • КазНМУ • kaznmu.kz

1974 ж алгаш рет американдык психиатр Х . ФреИденберг эмоциональды KYЙiну синдромын (ЭКС) сипаттап жазды. Синдромды зерттеуге кызыгушыльщ американдык окымыстылар К. Маслач жэне С. Джексонныц осы синдромга катысты ЖYЙеленген сипаттама жэне саныц багалау Yшiн сурастыру дайындап шыгарган соц арта TYCтi. К. Маслач жэне С. Джексон моделдерше сай «щшну» Yш курылыммен K0рсетiледi, олар эмоциональды зорыгу, деперсонализация жэне жеке жетктштердщ жецiсiмен бекiтiледi. «КYЙiну» синдромыныц кауштШп оныц KYHнен KYHге Yдемелi ерши TYсетiндiгi. Бул YPДiстi токтату киынга согады. Сондьщтан медицина кызметкерлерiндегi кэйби KYЙiну синдромыныц калыптасу ерешелiктерiн б^ олардыц жумыстарын оцтайландыру Yшiн аса кажет. Сонымен катар, медицина кызметкерлершщ денсаулыгына эсерiн ететiн факторлар кешеш: химиялык агенттер (дэр> дэрмек препараттары), психологиялык (микроклиматтык жагдай), 0ндiрiстiк (жYKтемелердiц тец б0лiнбеуi) жэне т.б.[5,13].

Эмоционалды KYЙiну симптомдарыныц тiзiмi кецiнен таралган. ДС¥ «KYЙiну синдромын» медициналык араласуларды кажет ететiн мэселе деп мойындаган. Халыкаралык аурулар жiктемесенде ХАЖ «куйну синдромы» психикалык бузылыстар б0лiмiне гармеген, ол e3i белек диагностикалык таксон - Z 73 (ез емiрiн баскарудагы кездесетш киындыктармен байланысты мэселелер) жэне «к^ну» (burnout) -Z 73 тацбаланады [6,12,16].

Мешрбикелер шаршау сезiмдерiне жэне ЖYKтемелерге карамастан, жумыстарына кызгушылыгын жогалтай, ез ецбектершщ пайдалыгын сезiне отырып орындаган жумыстарына канагаттанады, ужымдагы психологиялык климаттыц колайлы болуы сапалык кeрсеткiштердi арттырады. ¥жымдагы эрiптестер арасындагы дурыс карым-катынас, басшылыкпен сыйластык байланыс орнату, адамныц eзiне тэн жеке мiнез-кулыктыц ерекшелiктерiмен сипатталады [7, 15].

Медицина кызметкерлерi арасында жумыстагы кртзел^тш жагдай анестезиология жэне реанимация бeлiмдерiнде ауыр халдегi жагдайлармен eлiмдiлiктiц жогары кeрсеткiштiгiне байланысты жиi кездеседi. Медицина кызметкерлершщ психоэмоционалдык статусына эсер ететш негiзгi KYЙзелiстiк факторлар: умiтсiз наукасты кeруi, физикалык шаршау, журек-eкпелiк реанимацияны жургiзу, наукастыц eлiмi, наукастыц туыстарымен эцгiме жургiзу, жумысыныц нэтижесiне канагаттанбау, бiлiмiн уздiксiз жетiлдiру кажеттiгi, ыцырсулар, айкайлар, наукастардыц шагымы, тез шешiм кабылдау кажеттiгi, бiр патологияныц баскасына ауысуыныц жиiлiгi. Осындай жагымсыз кeрiнiстердiц эсерi кэсiби деформацияны жэне эмоционалды куйiнудi тудыруы MYMкiн. Психологиялык щшну ецбек iс-эрекетiнiц тиiмдiлiгiне жэне сапасына жагымсыз эсерiн тигiзiп кэсiби дамуыныц регрессиясына экеледi.

Медициналык мейiрбикелердiц кэсiбi эмоционалды KYЙiну синдромыныц туындау кау1ш бойынша бiрiншi орынды алады. Орта медицина кызметкерлершщ жумыс шарттары синдромныц туындауыныц себебi болуы сирек емес. Олардыц жумыс KYHдерi - бул адамдармен тыгыз карым-катынас орнату, кырагы кутiм мен аса назарды кажет ететiн наукастар. Кэсiби щтну синдромы дэрiгерлерге караганда мейiрбикелерде тез дамиды, орташа алганда 5-9 жыл. Сондыктан атап айтканда осы кэйп eзiнiц кызмет пэнiнiц мазмунында Yнемi интенсивтi рефлексияны кажет етедi [8,17]. Кэйби ^шну -каркындылыгы орташа кэйби стресстердщ узак уакыт адам организмiмiне эсер етуiнен

пайда болатын организм реакциясы. Бул ецбек жолындагы адамдардьщ шиеленiскен жагдайларга психикалык; жэне соматикалык реакцияларын бiлдiретiн кепсалалы феномен [9,11,18]. Эмоционалды ойлау кабшетшщ элсiреуi, физикалык жуктеме, жумыска деген кабшетттктщ темендеуi сиякты симптомдармен K0рiнетiн эмоционалдылык, когнитативт жэне физикалык энергияны бiртiндеп жогалтатын Yрдiс. Мексикалык зерттеушiлер ез зерттеулершде кэсiби KYЙiнудiц таралуы бойынша дэр^ерлер арасында 41,4%, ал орта жэне кМ медицина кызметкерлерi арасында 19,4% болгандыгын K0рсеттi [10]. 9мiр сапасын сондай-ак, адам Yшiн 0мiрлiк мацызды жактардыц, процестердiц жэне ецбек кызмет аспектiсiндегi сия;ты жалпы тiршiлiк кызмет! аспектiсiндегi оныц казiргi болмысын керсететш белгiлi 6!р сипаттамалар жиынтыгы ретшде карастыру керек. 9м!р сапасын зерделеудщ 6!р негiзгi белiктерi адамдардыц емiр CYPУ салты. 9м!р сапасыныц б!р керсеткiшi мамандык тацдау, сол тацдаган мамандыгы бойынша ецбек ету жолдары. Медицина саласында мейiрбикелердiц аткаратын жумыстары мацызды жэне жауапты. Халыкка медициналык кемектщ дурыс керсетiлуi тiкелей орта буын мамандарына ЖYKтеледi. 0з жумыстарын, мiндеттерiн ешкандай кедергiсiз орындауларына мемлекет колдау керсетiп, бiлiмдерiн жетiлдiру, емiр CYPУ сапасын арттыру мiндеттелген [14,19,20].

Зерттеудщ максаты. Жогарыда келтiрiлген эдебиет кездерш талдай келе, университеттiк клиникалардагы эр TYрлi децгейдегi мейiрбикелердегi кэйби щшнудщ децгейiн, оган эсер етушi факторларды аныктау жэне алдын-алу, емiр сапасын зерделеу аркылы емiр сапасын жаксарту жолдарын айкындау максатында мешрбикелердщ ез жумыстарына кызгушылык пен канагаттанарлылык децгейiн жэне накты кажеттiлiктерiн аныктап, Университеттiк клиникалардагы мейiрбикелердiц кэйби щйшу! мен емiр сапасын жаксарту бойынша гылыми негiзделген усыныстар эзiрлеу жоспарлануда. Fылыми зерттеу Каз¥МУ университет клиникалары базасында эр TYрлi децгейдегi мешрбикелердщ емiр сапасы мен кэйби KYЙiнулерiн сабактастыра отырып емiр CYPУ стилдерш калыптастыруы аныкталады.

Аталган зерттеулер, психологиялык, жеке-тулгалык, тест, элеуметтiк сауалнама ЖYргiзу аркылы ЖYргiзiледi. 9м!р сапасымен кэйби щшну алдагы уакыттарда кец келемде зерттелетш езектi мэселенiц Медицина саласы кызметкерлерiнiц жумысын тшмд уйымдастыру тургындарга керсетiлетiн медициналык кемектiц сапасын арттырады. 9м!р сапасыныц темен керсетгаштерге ие болуы мен кэйби KYЙiнулердiц зардабы халыкка медициналык кемектiц дурыс жэне уакытылы керсетiлмеуiне, KYЙзелiстiк жагдайларга ушырауына, психологиялык кемекке ЖYгiну саныныц артуына, жумыссыздык ершуiне экеледi. Кандай жумыс болса да тезiмдiлiкпен, шыдамдылык мол тэжiрибенi талап етедi. Сол себепт жумыс жасауга ешкандай кедерпйз жагдай жасау, рухани жэне адамгерштк касиеттерiн арттырып, материалдык жэне моралдык колдау керсету жумыс усынушы тарапынан дурыс уйымдастырылуы кажет. Казiргi уакытта Казакстанда мешрбикелердщ емiр сапасы жэне кэйби KYЙiнуi толыктай зерттелмеген. Мейiрбикелердiц емiр CYPУ салтын калыптастыруларына байланысты, университет клиникаларында кэйби KYЙiнудiц даму себептерiн аныктау Yшiн элеуметтiк, клиникалык жэне санитарлык-гигиеналык кешендi зерттеулер ЖYргiзу жоспарлануда. Бул мешрбикелердщ кэйби куйнутц алдын алуга жэне емiр сапасын жогарлату Yшiн кешендi багдарлама дайындауга MYMкiндiк бередъ

kaznmu.kz • КазНМУ • №1-201 6*

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 КР президенттiнiц №922 1 а;пан 2010 ж буйрь^ына сэйкес "Казахстан Республикасыныц 2020 жылFа дейiнгi дамуыныц стратегиялы; жоспары" непзшде дайындалFан 2016-2020 жж. Казахстан Республикасыныц денсаулы; са;тауды дамытудыц мемлекеттiк «Денсаулы;» баFдарламаcы

2 Исаев Д.С., Третьякова С.Н., Надиров Ж.К., Игликова А.Э Системный подход в оценке ресурсного обеспечения медицинских организаций // Социальные и гуманитарные науки. - Бишкек: 2008. - № 1-2. - С. 212 - 214.

3 Александрова, С.Т., Бутенко, Т. В. (2010). Профессиональное выгорание и трудовая мотивация медицинских сестер. Журнал. Вестник Московского государственного гуманитарного университета им. М.А. Выпуск № 3- С. 4.

4 Тюлькина Е.Е.Контроль и оценка деятельности медицинских сестер лечебных отделений больницы на примере процедурной медсестры //Главная медицинская сестра. - 2009. - № 3 -С.55 - 63.

5 Григорьев, Ю. И. Организационно-правовые принципы осуществления реформ в сфере охраны здоровья населения [Текст]: зарубеж. опыт / Ю. И. Григорьев //Медицинское право. - 2007. - No 2. - С. 9-13.

6 Curiel-Garda, J. A. Burnout syndrome among health staff // Rev. Med. Inst. Mex. Seguro Soc. - 2006. - Vol. 44. - № 3. - P. 221-226.

7 Гагунова, Е. Я. Общии уход за больными [Текст]: [учебник для мед. училищ] / Е. Я. Гагунова. - М. : Медицина, 1964. - 284 с.

8 Свидовыи, В. И. Гигиена и охрана труда медицинских работников. - СПб. : АБЕВЕГА , 2006. - 90 с.

9 Касымбаева Б.Б., Турчак И.В. Влияние стресса на здоровье медицинской сестры // Милосердие. - Алматы: 2008. - №1. - С.17-21.

10 Руженков В.А., Сергеева Е.Л. Качества жизни медицинских работников. - М.: Медицина, 2005. - 390 с.

11 Орел В.Е. Феномен «выгорания» в психологии: эмпирические исследования и перспективы // Психологический жур- нал.— 2010.—Т. 22.—№ 1.—С. 90-101.

12 Кошкина О. П. Синдром "эмоционального выгорания" в профессиональной деятельности медицинской сестры // Главная медицинская сестра. - 2008. - № 6. - С. 68-86.

13 Измеров, Н. Ф. Медицина труда. Введение в специальность [Текст] : [учеб. пособие для систе мы последиплом. подгот. врачеи]. -М. : Медицина, 2002. - 390 с.

14 Анифеева А., Сиротина А.Ю. Здоровье медсестры и безопасность на рабочем месте // Милосердие. - Алматы: 2009. - №3-4. -С.23-29.

15 Новак Л.И., Сибурина Т.А. Социологическое исследование образа жизни медицинских работников. //В сб.: Социология в медицине: теоретические и научно-практические аспекты. - М.: Тбилисский гос. мед. институт, 2010. - С.23 - 30.

16 Засеева И.В. Влияние профессиональных деформа- ции и синдрома эмоционального выгорания на деятельность медицин ских сестер. Роль руководителей сестринских служб в профилактике этих состоянии// Высшее сестрин- ское образование в системе российского здравоохранения . Материалы россиискои научно -практической конферен - ции с международным участием (Ульяновск, 27-30 ноября 2007 г.). - Ульяновск: 2007. - №17. - С. 24-31.

17 Профессиональная патология: национальное руководство / под ред. Н.Ф. Измерова. - М.: ГЭОТАР - Медиа, 2011. - 784 с.

18 Зильбер А.П. Этика и закон в медицине критических состоянии. «Этюды критической медицины», т.4. - Петроза- водск: Изд-во ПетрГУ, 1998. - 560 с.

19 Смирнова О.Ю.Терапия и профилактика синдрома эмоционального выгорания // Медицинская сестра. - 2011. - No 7. - С. 36-40.

20 Водопьянова Н.Е., Старченкова Е.С. Синдром выгорания: диагностика и профилактика. -2-е изд. - СПб.: Пи- тер, 2008. - 336 с.

Л.С. ТИЛЕНОВА, С.Б. КАЛМАХАНОВ, А.Д. АДЕНОВА

ИЗУЧЕНИЕ КАЧЕСТВА ЖИЗНИ И ОЦЕНКА ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО ВЫГОРАНИЯ МЕДИЦИНСКИХ СЕСТЕР

(ОБЗОР ЛИТЕРАТУРЫ)

Резюме: Работа в сфере здравоохранения - один из самых сложных, ответственных видов трудовой деятельности человека, характеризуется высоким уровнем нагрузок психологического плана, требует внимательности, выносливости и высокой трудоспособности. Оказание правильной медицинской помощи народу в прямую зависит от предоставляемой работы сотрудников медицины. На сегодняшний день с помощью исследования показателей их качества жизни и оценивания степени профессионального выгорания, организация и улучшение качества медицинской помощи являются одной из актуальных проблем. Ключевые слова: Медицинская сестра, качества жизни профессиональное выгорание.

L.S. TILENOVA, S.B. KALMAHANOV, A.D. ADENOVA

THE STUDY OF THE NURSE"S LIFE GUALITY AND THE ASSESSMENT OF PROFESSIONAL BURNOUT

(LITERATURE REVIEW)

Resume: Work in a public health is one the complicated and responsible types of work that is characterized with high level of psychological pressure, it requires attention, stamina and capacity for work. Providing riqht and effective medical support to people directly depends on the work of medical co-workers. Today, the indicators' study of the medical co-workers life quality and the assessment of their professional burnout degree led the organization and improvement of the quality of a medical support to one of the vital problems. Keywords: Nurse, quality of life, professional burnout

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.