CC BY
19
Сут безшщ катераз iciri кезщдеп IL-2-нщ иммундык статус параметрлерiмен корреляциялык
аракатынасты талдау Садвакасова Г.С., Булегенова М.Г., Шортанбаев А.А., Каракушикова А.С.
Б^л макалада cyt 6e3ÎHÎH катераз iciri бар наукастардагы IL-2-hîh Т-лимфоцитгердiн эртYрлi субпопуляциялырынын сандьщ мвлшерiмен корреляциялык езара байланысы кезiндегi 63repicTep кврсетiлген.
Алынган нэтиже бойынша берiлген кврсеткiштердiн корреляциялык езара байланысы кYшi жэне багыты бойынша взгерютер аныкталган.
ТYЙiндi свздер: cyt безшщ катераз iciri, цитокиндер, Т-лимфоцитгер субпопуляциялары, корреляциялык талдау.
Analysis of the IL-2 production and of immune status parameters relationship at patients with benign tumors of
the breast
Sadvakasova G.S., Bulegenova M.G., Shortanbayev A.A., Karakushikova A.S.
This article explores the interdependence of the correlation between the production of IL-2 and the quantitative content of different subpopulations of T-lymphocytes in patients with benign tumors of the breast.
The data obtained revealed differences in direction and strength of correlative relationships between these parameters.
Key words: benign tumors of the breast, citokines, subpopulations of T-lymphocytes, correlations analysis.
БАЛАЛАРДАГЫ ЖЕДЕЛ ЛЕЙКОЗ АУРУЫ КЕЗ1НДЕ К6РСЕТШЕТ1Н ПСИХОЛОГИЯЛЫЦ ЖЭНЕ
ПСИХОТЕРАПИЯЛЬЩ К6МЕКТЩ ТИШДШ1Г1
Рысдэулетов А.Э., Сексенбаева Г.Э., ^сшжанова ГД.
К^азакстан Республикасы Денсулык Сактау Министрлiгi Педиатрия жэне бала хирургиясы гылыми орталыгы, Алматы
Бул мацалада балалардагы жедел лейкоз ауруы кезтде mpcemmemiH медициналыц квмектщ кешендi болуы Yшiн психологиялыц жэне психотерапиялыц ем тYрлерiн пайдаланудыц тиiмдiлiгi мен аталмъш цызмет mYpiH емдеу мекемелерiнде цалыптастыру мэселелерi царастырылган.
T^mdi свздер: жедел лейкоз, психологиялыц мэселелер, психотерапия, психосоматика: острый лейкоз, психологические проблемы, психотерапия, психосоматика: acute leukemia, psychology problems, psychotherapeutic, psychosomatical.
Сонгы уакыттары елiмiзде онкология мэселесше ерекше кещл бел^де. Куннен-кунге «жасарып» келе жаткан балалардын катерл iсiгiнiн накты шыгу себебiн аныктау элi кYнге шешн галымдардын бас катырып отырган мэселеС ретiнде калуда. Ел арасында «аты жаман ауру» атанган б^л дертке шалдыккандар арасында бYгiндерi 2-3 айлык сэбилер де кездеседi. Дэрiгерлердiн есебi бойынша сонгы жылдары б^л дертп емдеу айтарлыктай он нэтижесiн беруде, б^л дегенiмiз, онкологиялык дертгiн эр тYрiне шалдыккан балалардын сауыгу болжамы да жаксарды деген сез [1]. Дегенмен де, емiрге кауш тендiрушi осы дертгiн взi, дерт салдарынан стрестiк кYЙзелiске шалдыккан наукас бала мен онын отбасы мYшелерi кептеген кYрмеуi киын психологиялык мэселелерге тап болатындыгы дертгiн взiнен бiрде кем тYCпейтiн, кезек кYтгiрмей, дэрiгерлерден дерт емiмен бiр мезетге паралеллдi тYрде кешендi емдiк шараларды кажет етш отырган жагдайга айналды. Себебi, :рак уакытка созылган емдiк шаралар, дерттщ ауыртпашылыгы, дерт негiзiнде пайда болган негативтi психофизиологиялык взгерiстер наукас бала мен онын жакын жандарынын Yмiтiн ^рлап, дертпен карсыласу кYшiн тежеп гана коймай, сонымен катар психоэлеуметпк жагдайды да тым ауырлатып ж1беред^ Б^ндай ауыртпашылыктар вз кезегiнде наукас бала мен онын жакындарында психикалык взгерiстердiн пайда болуына себепшi болады [2]. Мiне, осындай кYPделi мэселелердi шешу Yшiн кэсiби шеберлiгi жогары дэрiгерлермен катар, арнайы мамандандырылган клиникалык психологтар мен психотерапевтгер жэне балалар психиатрларынын квмегi аса кажет. Батыс елдерi мен Ресейдiн тэжiрибелерiне CYЙенсек, емнiн дэл осындай кешендi тYрiн пайдалану наукаста болатын тек психофизиологиялык взгерiстер жайында гана мэлiметгер берш гана коймай, химиятерапиянын терапевтгiк тшмдшпн арттырып, баласы осы дертке шалдыккан отбасыны да реабелитациялык жэне психоэлеуметпк т^ргыдан калыпка келтiру айтарлыктай он нэтижесш берерi свзсiз. Б^л жагдайга байланысты осыдан 20 жыл б^рын зертгеу жумыстары жYргiзiлгенiмен де (Дурнов Л.А., Рожнов В.Е., Соленов В.Н. 1979, Kirkpatrich K. еt al, 1974) [3], елiмiзде элi кунге дейiн онкологиялык дертке шалдыккан жандармен жумыс жYргiзетiн медико-психолого-психиатриялык кызымет тда к¥рылмаган.
Денсаулык сактау саласынын барлык кезенiнде кврсетiлетiн психологиялык квмек турь медицинанын гуманизациялануынын негiзгi факторларларынын бiрi болып табылады. Жалпы халыктын денсаулыгын сактау ж^мыстарына медициналык (клиникалык) психологиянын теориялык жэне тэжiрибелiк тургыдан да косар Yлесiнiн зор екндiгi шындык. Емдеу мекемелерiне медициналык квмектiн осындай туршщ кенiнен енiп, дэрiгер-психологтардын баска дэртерлермен кэсiби т^ргыда тыгыз карым-катынаста ж^мыс iстеуi
диагностикалык, сараптамалык, емдеу-сауьщтыру, реабилитациялык шаралардын тиiмдiлiгiн арттырары аньщ [4].
БYгiнгi тацдагы педиатрия практикасында эртYрлi соматикалык сыркат тYрлерiмен, эаресе созылмалы ауру тYpiнe шалдыккан балалардыц психикасы мен жалпы психологиялык жагдайын зерттеп, оларга сонгы Yлгiдeгi медицинаныц кол жетк1зген жeтicтiктepiмeн кeшeндi тYPдe кемек керсету аздап болса да колга алына бастады. Осы максатта, «Казахстан Республикасы Денсаулык Сактау Министрлтнщ, денсаулык сактау жYЙeciндe психологиялык кемекп калыптастыру жэне жeтiлдipу шаралары» жешндеп (02.07.1992ж.) №320-шы б^йрыгына сэйкес, Алматы каласындагы Педиатрия жэне бала хирургиясы гылыми орталыгында да бipшама iлгepлeушiлiктep бар деп анык айта аламыз. Мысалы, осы орталыкта арнайы «дэртер-психолог» штаттары к¥рылып, сол мамандар орталыкка кeлiп тYCкeн пациенттермен психосоматикалык багытта ж^мыс жYpгiзудe. Сонын шщде, аталмыш емдеу мeкeмeciндeгi «онкогематология» белiмшeлepiнe басты назар белiнiп, eкi жылдан астам уакыт каннын катepлi гапмен ауыратын балаларга психологиялык жэне психотерапиялык кемек кеpceтiлiп кeлeдi. Сондыктан да, балаларда кездесетш жедел лейкоз ауруын eмдeудiн стратегиясы мен тактикасынын жетше тYcуi сонгы жылдар iшiндe айтарлыктай он нэтижeciн беруде.
Максаты: Непзп ауру салдарынан болатын эpтYpлi пcихогeндi реакциялар мен пациeнттiн езiнiн сыркатына деген адаптациялану мeханизмдepiнe байланысты дамитын психикалык б:рылыстарды емдеу жэне алдын-алу, сондай-ак, пациeнттiн психоэмоционалды жагдайын т^рактандырып, «емipлiк сапа керсетшшш» жогарлату.
Балага катepлi диагноздын койылуы 6íp сэтте-ак жас пациeнттiн эдeттeгi емipiн гана емес, онын емipгe деген кезкарасын тYбeгeйлi езгepтiп, баланын ата-анасы мен отбасы мYшeлepiнiн де пcихоэлeумeттiк жагдайына тигiзep кepi acepi тым ауыр. Коркымыш пен карсыласу- аурухана тесепне танылып, ^зак уакыт ем кабылдау кepeктiгiн ecтiгeн эpбip балада болатын алгашкы реакция. Б^л реакциялардын шынайы бастау непз> баланын эдeттeгi мамыражай емipcалтынан айырылгысы кeлмeгeндiктeн туындайтын коргану реакциясы болып табылады. Ocipece, елiмнeн корку мен катepлi дертпен бетпе-бет жалгыз калудан корку- кобалжу мен Ypeй сиякты кептеген нeгативтi реакциялардын туындауына ceбeпшi болады. Б^ндай реакциялар ез жагдайына саналы тYpдe бага бере алатын жетк1ншектер мен ересек балаларга кебipeк тэн [5]. Мше, дэл осы мэселелер балага тек медициналык кемек тYpi гана емес, сонымен коса, паpалeллдi тYPдe психологиялык, психотерапиялык, психоэлеуметпк кемек тYpлepiнiн де катар керсеплу кажеттшпн айкын дэлелдеп отыр.
Материалдар жэне эдк-тэсшдер: Алматы каласындагы Педиатрия жэне бала хирургиясы гылыми орталыгынын «кан-гак белiмшeciндe» емделш жаткан жедел лейкоз тYpiмeн ауыратын 2-16 жас аралыгындагы 86 балалар зерттелд^
Психологиялык интервью, психологиялык бакылау, пpоeктивтi эдicтep жэне т^лганын ситуативп кобалжуын аныктау (опросник Спилберга-Ханина, шкала СТ и ЛТ), психосоматикалык сауалнама (ПСО, Гиссенский опросник), Депрессиянын Бек шкаласы (шкала депресии Бека) сиякты психодиагностикалык тэciлдepдi колдана отырып, зерттеу объeктiлepiнeн бipнeшe психосоматикалык езгepicтep аныкталды. Олар:
1. Невротикалык симтомокомплекстер- 78% (67 пациент: астениялык -39 пациент, обсессивп - 5 пациент, ипохондриялык - 4 пациент, истеройдтык - 11 пациент, коркыныштар мен фобиялар - 27 пациент);
2. Сенсорлык б^зылыстар- 2,3% (2 пациент: анестезиялар- 1 пациент, ауырсыну ceзiмiмeн жYpeтiн гипо-гиперестезиялар - 1 пациент);
3. Эмоциомалды-аффективтi реакциялар- 82% (70 пацинет: кобалжулар- 39 пацинет, агрессия жагдайы- 17 пациент, депрессиялык жагдай- 6 пациент, дистемиялар- 8 пациент);
4. Психотикалык б^зылыстар- 1,16% (1 пациент).
Ка^рп уакытта психотерапиянын 700-ден астам эдic-тэciлдepi бeлгiлi болса, аталмыш орталыктын дэpiгep-пcихологгаpы сол эдю-тэалдердщ бipcыпыpаcын менгерген. Атап айтсак, психологиялык интервью, психологиялык бакылау, арт-терапия, музыкотерапия, эпистолярлык жанр, изотерапия, библиотерапия, ойын терапиясы, epтeгi терапиясы, философиялык-гуманистикалык багыт, отандык рухани терапиясы, йога, топтык терапиялар, психологиялык жаттыгулар мен тpeнинггepдi ез практикаларында кeнiнeн колданып, психологиялык колдау ж^мыстарын жYpгiзeдi. Баса айтар 6íp жагдай, жогарыда аталган психотерапиялык эдютердщ 6ípí, «философиялык-гуманистикалык терапия» багытындагы топтык терапия осы кYнгe дешн соматикалык емдеу мeкeмeлepiндe элi колданылмаган эpi тын тэciлдepдiн 6ípí деп айтуымызга болады. Мiнe, дэл осы тэciлдi бiздep отандык медицинада алгаш рет, тэжipибeлiк эpi емдеу -сауыктыру максатында онкогематология белiмшeciндeгi пациенттер мен референт т^лгаларга 3 айга созылган ^зак мepзiмдi, кeшeндi психотерапия репнде жYpгiздiк. Мамандардын монитоpинггiк бакылау барысында аныктаганы, осы эдic психолтерапия жYpгiзiлгeн адамдарга ете жогары он эсер берш, Yлкeн с^раныска ие болды. Мамандардын ортак пiкpi бойынша емнщ м^ндай тYpiнiн пациeнттepдiн психикасы мен шш эмоциялык кYЙiнe жаксы эсер етш, жогары тepапeвтiк эсер берушщ басты ceбeбi- 80% казак ^лтынан к¥ралган наукастардын этнопсихологиялык, ^лттык-менталитетпк сешм-наным т^ргысынан деп тYciндipeдi. Осы орайда айта кетер 6íp жайт, психологиялык жэне психотерапиялык кемек турлерш тек пациенттерге гана жYpгiзiп коймай, сондай-ак, 6íp мезетте олардын peфepeнттi т^лгаларымен де ж^мыс жYpгiзiп, диадалык кемек тYpiн керсету eмнiн тиiмдiлiгiн арттыра тYcepi cезciз. Психологтын ен басты максатынын 6ípí- бала мен ата-ананын арасында, бала мен медицина кызметкерлершщ арасында шынайы, ашык, ceнiмдi, позитивп байланыс орнату. Наукас баланы коршаган жакын жандардын балага деген, онын дертше деген позитивтi карым-катынасы позитивп
психологиялык климат калыптастырып, баланын дертке карсы кYресiп, оны женуге деген сенiмiн ^ялатар белсендi фактор болып табылады [6].
Ал, дерттщ ауыртпашылыгын баламен бiрдей тартып, перзентi Yшiн жаны ауырып, куйзетске тYCкен ата-аналарга арнайы психологиялык жаттыгулар, сергiту мен стрессотвзiмдiлiктi калыптастыру тренингтер^ кiшi топтык психотерапиялар мен индивидуалды кенестер, психологиялык релаксациялар мен арт-терапиялар, сондай-ак квптеген бейiмделу мен «вмiр сапасын» жаксартатын психологиялык квмек тYрлерi кврсетiледi.
Нэтижелерк Жогарыда кврсетiлген психотерапиялык квмек тYрлерiнiн барлыгы да вте жогары терапевтiк он эсерiн бердг Себебi, б^л тэсiлдер эмоциялык катынас сферасына багытталган. Сондыктан да, пациенттердщ психоэмоциялык жагдайы туракталып, взiнiн сыркатына деген адаптациялану механизмдерi жаксарып, толык сауыгып кетуiне деген сенiмдерi жогарлады. Сол тэсiлдердiн iшiнде ен жогаргы с^ранска ие болган жэне тиiмдi терапевтiк эсер берген, узак мерзiмдi жYргiзiлген бiрнеше психотерапия тэсiлдерiнен накты дэлелдер келтiре кетейiк. Мысалы:
1-таблица. Психотерапия тYрлерi.
Психосоматикалык брылыстар Психотерапия тYрлерi Ж а F д а й ы
Айтарлыктай езгерктер АздаFан езгерктер взгерiссiз
1.Невротикалык симптомокомплекстер 78% (67 пациент) 1. Арт-терапия 61 4 2
2. Ойын терапиясы 53 9 5
3. философиялыщ-гуманистикалыщ терапия 58 3 6
2.Сенсорлык б^зылыстар 2,3% (2 пациент) 1. Арт-терапия 1 - -
2. Ойын терапиясы 2 - -
3. философиялыщ-гуманистикалыщ терапия 2
3.Эмоционалды-аффективт реакциялар 82% (70 пациент) 1. Арт-терапия 54 10 6
2. Ойын терапиясы 59 6 5
3. философиялыщ-гуманистикалыщ терапия 63 2 5
4.Психотикалык б^зылыстар 1,16% (1 пациент) 1. Арт-терапия - - 1
2. Ойын терапиясы - - 1
3. философиялыщ-гуманистикалыщ терапия 1
Цорытынды: БYгiнгi танда «психологиялык денсаулык» терминi кай салада болмасын кен колданыска ене бастады. Эаресе, денсаулык сактау саласында б^л термин терен магынада каралып, калыпты психофизиологиялык процестер негiзiнде калыптаскан адам тiршiлiгi эрекеттерiнiн «оцгайлы психологиялык денсаулыгы» немесе «вмiрлiк сапа кврсетшшЬ> репнде де тYсiндiрiледi [7]. Олай болса, пациенттердщ «вмiрлiк сапа кврсеткiшiн» жогарлату Yшiн емдеу мекемелерiнде дэрiгерлермен катар, бiр мезетте психолгтар, психотерапевттер, элеуметлк кызметкерлер мен педагогтардын кешендi, бiрлескен-ортак квмек тYрлерiнiн тиiмдiлiгi мен кажеттшп уакыт талабына айналып отыр.
Кейбiр жагдайларда психотерапиянын нэтиже бермеуi, кайталанган декомпенсациялар, психотикалык формаларды косканда теракты жэне айкын кврiнiс тапкан психопатологиялык симтоматикалар наукаска психотропты дэрiлiк к¥ралдарды берудi кажет етедi. Мэселен, эмоциялык б^зылыстарды (депрессиядан баска) жою Yшiн максатты тYPде бензодиазепиндiк транквилизаторларды (мезапам, диазепам жэне олардьщ аналогтары) колдану жаксы нэтиже берер едi. Олай дейтiнiмiз, б^л топка жататын дэршк заттар психотикалык емес жагдайдагы симптомдарга кен спектрлi эсер берiп гана коймай, сонымен бiрге, психикалык, вегетативтж жэне соматикалык б^зылыстарды да калыпка келтiре алар едi [8]. Мандаты айтпагымыз, наукас баланын жагдайын емдеушi дэрiгерден кем бiлмейтiн, онын соматикалык кYЙiмен катар психологиялык жагдайына канык, онкогематолгтар мен клиникалык психологтармен кундеткп тыгыз карым-катынаста жумыс iстеп жYрген балалар психиатры гана психотропты дэршк заттарды тагайындай алады. Наукасты осылай емдеудiн кешендi тYрiн жYргiзу Yшiн онкогематолгтар мен балар психиатрлары, психотерапевттер мен клиникалык психологтардын жумыстарын рационалды тYPде карап, бек1ту керек. Онкогематолгтардын негiзгi жумыстары наукастын соматикалык аспектшерше багытталса, психиатрлар мен психотерапевттердiн непзп ж^мыстары емдеушi дэрiгерлер терен бойлай бермейтш наукастын психикалык, психологиялык взгерютерш аныктап, оларга кэсiби тургыдан квмек кврсету болып табылады.
Кррыта келе айтарымыз, соматикалык емдеу мекемелерiндегi психологиялык жэне психотерапиялык кемек б^л- адамнын жаны мен гэнiне, психикасына ыкпал егу шараларынын жYЙесi, гиiмдi кемек керсетудщ формасы, сондай-ак сэйкес проблемаларды зерттейтш эрi емдейгiн дэрiгерлiк жэне практикальщ психологиянын негiзгi саласы.
Кдорп кездеп медицинанын кол жетк1зген жегiсгiкгерiне байланысты балалардагы лейкоз ауруы дауасыз кYPделi дерттен емi бар, созылмалы ауру гYрiне ауысты. Ал, психологиялык факторлар емдеу процесшде пациент Yшiн де, адаптациялану мен реабелитация Yшiн де мацыздылыгы артуда. Сондыктан да, керсетшер медициналык кемектiн кешендi болуы Yшiн тиiмдi психотерапиялык ем-шараларын кенiнен колданып, елiмiздiн медицина саласында осынау шаралардын калыптасуына эрi дамуына жагдай жасауымыз кажет.
Эдебиеттер
1. Диспансеризация детей со злокачественными новообразованиями (методические рекомендации) Минск- 2001: 21-22 б.
2. Рак в детском возрасте (рекомендации для родителей детей, страдающих злокачественными новообразованиями) Москва- 1994: 50-62 б.
3. Исаев Д.Н., Щац И.К. Внутренняя картина болезни у детей с острыми лейкозами. Педиатрия. 1985: 42-44 б.
4. Карвасарский Б.Д. «Клиническая психология» Москва- 2007: 695-708 б.
5. Шац И.К. Психические расстройства у детей, страдающих острыми лейкозами. Автореф. Дисс. Канд. Мед. Наук. Ленинград-1989: 22-26 б.
6. Исаев Д.Н. Психосоматическая медицина детского возраста. СПб.-1996: 454-461 б.
7. Бажли Е.Ф., Гнездилов А.В. Психогенные реакции у онкологических больных. Методические рекомендации. Ленинград-1989: 24- 32 бб.
8. Векслер И.Г. Психотропные средства и их роль в комбинированной лекарственной терапии злокачественных образований. Экспериментальная онкологи. 1983: 46-65 б.
Необходимость оказания психологической и психотерапевтической помощи детям страдающим
острым лейкозом Рысдаулетов А.А., Сексенбаева Г.А., Нусипжанова Г.К. В данной статье поднимается проблема оказания психологической и психотерапевтической помощи детскому населению в стационарах. Освещены практические рекомендации внедрения психологической службы и оказания психотерапевтической помощи детям страдающим острым лейкозом.
Nessesity of psychological and psychotherapy aid for children with acute leukosis
Rysdauletov А.А., Seksenbayeva G.A., Nusypghanova G.K In the conclusion, in given article the problem of rendering of the psychological and psychotherapeutic help to the children's population in hospitals rises. Practical recommendations of introduction of psychological service and rendering of the psychotherapeutic help are offered children, suffering acute leukemia.
УДК: 613.15 :502.55:546. Е.85
ЭКОЛОГИЧЕСКИЕ ФАКТОРЫ РИСКА И ЗДОРОВЬЕ ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА Еспанова А.С., Смагулова Б.С., Касымжанова М.Р., Насимова Г.А.
Казахский национальный медицинский университет
Цель исследования: изучение состояния здоровья детей дошкольного возраста и функции щитовидной железы под влиянием внешних факторов, в частности ксенобиотиков. Исследовали физическое развитие детей 3-6 лет, их общую заболеваемость и наличие солей тяжелых металлов в биосубстратах, определяли гормоны щитовидной железы в периферической крови
Ключевые слова: ксенобиотики, дети, физическое развитие, факторы внешней среды, экологические факторы.
В последние годы практически во всех регионах Казахстана экологическая ситуация резко ухудшилась. Влияние загрязнения окружающей не может не сказаться на здоровье людей. Наиболее уязвимыми группами населения к вредному воздействию являются беременные и дети [1-9]. Проблема влияния вредных факторов среды на здоровье детей в Казахстане изучалась с 90 - х годов, однако есть только единичные работы, посвященные изучению воздействия вредных веществ на эндокринную систему. В частности, в регионе Приаралья, характеризующемся повышением ПДК свинца, кадмия и меди в 1,5-6 раз, фосфор- и хлорсодержащими пестицидами, дети отстают в физическом и половом развитии (Мажитова З.Х., с соавт., 1996 г.). В этой связи данная
