CC BY
13
ЭОЖ 614.253.1
А.К. Садыков, Ж.Б. Базарбек, Г.А. Берекенова, Р.М. Амирханов
Семей цаласыныц Мемлекеттк медицина университетi, Цогамдыц денсаулыц сацтау кафедрасы
МЕМЛЕКЕТТ1К КЛИНИКАЛАРДА ДЭР1ГЕРЛЕРД1 УЭЖДЕНД1РУ
Тужырым
Шмиздц цогамдыц-экономикалыц жэне халыц шаруашылыгыныц кез келген салалары цызметнщ дамуы тек цана цызметкерлер ецбектернщ жогаргы е^мдшЫ негiзiнде гана же асуы мумюн. Бундай ецбек эрюм тарапынан улкен ынталылыцты талап emedi, ягни, ецбектi уэждендiру негiздерi мыцты болу Салауатты вмр салтын цалыптастыратын негiзгi факторлар: ецбектк белсендшш пен ецбекпен цанагаттанушылыц, психологиялыц элементтер ретнде тек денсаулыцтыц цалыптасуында гана емес, сонымен цатар, оныц бузылыстарыныц дамуында да мацызды рвл атцарады. Медицина цызметкерлершщ цогамдыц-экономикалыц жагдайларымен цанагаттанбауы медициналыц квмект'щ сапасына айтарлыцтай эсер етед'1.
Жогарыда аталгандар, дэргерлер ецбегнщ уэждену жуйесш цуруга багытталган кешенд'1 цогамдыц-гигиеналыц зерттеулердщ жург'з'ту'шде заманауи эдютершщ цолданылуыныц цажеттшЫн кврсетедi.
Нег'1зг'1 свздер: дэр^ер, денсаулык, кызмет керсету, жалакы, жекеменшк, наукас, аудит.
Дэр^ерлк кызмет - наукас адам алдында Yлкен жауапкерштк ЖYKтейдi. Жаман актер, жаман агроном, жаман технолог, жаман зоотехник болсац да, жаман дэр^ер болуга еш хакыц жок. Адам денсаулыгымен, тш, кейде оныц eмiрiмен ойнауга болмайды. Адамныц денсаулыгы алтынмен, ^мюпен, акшамен, ДYHиемен eлшенбейдi. Адам денсаулыгы мен eмiрi - ец кымбат, ец касиетп, еш ДYHиемен eлшенбейтiн бага жетпес к¥ндылык. «Басты байлык - денсаулык» деп казак атам заманнан денсаулыктыц кадiрiн жогары багалагап дэрiгердiц элеуметпк жагдайын ^мытпаган жен.
М.Монтель «Денсаулык - бага жетпейтЫ жалгыз гана асыл ДYHие. Ол жаксы болу Yшiн не уакытты, не ^ш - ЖYгердi, не ецбектi, тш, барлык ДYHиенi аямай ж^мсау керек. Денсаулык Yшiн eмiрдiц бiр белИн де киюга болады. Денсаулыксыз eмiр - кызыксыз элем деп есептеймЫ» деген. Мындаган кесел мен дерт «тонын айналдырып», сан к¥былып, ЖYЗ eзгерiп адамзаттыц денсаулыгы мен eмiрiне кауiп тeндiрiп жаткан казiргi уакытта дэрiгерден терец бiлiмдiлiктi, сезiмталдыкты, байкампаздыкты, ацгаруы мен TYЙсiгi мол болуды талап етедi. Олай болмаса дэр^ер сыркаттыц TYрiн дер кезiнде аныктауда, емдеуде кателiк жiберуi эбден MYMкiн. Егер олай болса сыркат денсаулыгына, eмiрiне кауiп б^лты коюлана TYсетiнi мэлiм. Эрине, б^л KYHдерi медициналык технология жан-жакты жаксы дамыган кезде дэр^ерлердщ кызметi едэуiр жецiлдей TYCкенi рас. 9кiнiшке орай, жас дэр^ерлердщ кeпшiлiгi жацагы диагностикалык аппараттар мен жабдыктарга иек асып, клиникалык ойлау, сараптау кабтетЫен ажырай бастады. Бiлiмiмен катар, дэрiгер мiнезге бай, санасы биiк, ойы таза, TYЙсiгi мол, ЖYрегi жомарт, мейiр мен iзгiлiкке жаны к¥маржан болуы керек. Ондай болмаса ол он ойланса да, ЖYЗ толганса да сыйлы дэр^ер бола алмайды, абыройга ие болмайды. Медицина кызметкерлерУц мардымсыз жалакысы жайлы айтыла-айтыла жауыр болган такырып. Бар болганы 70-80 мыц тецге Yшiн дэрiгер KYHдi TYHге ^рып, TYHдi KYHге ^рып аян бай ец бекетедi (KYHдiзгi ж^мыс, TYHгi кезекштк, ертецiне тагы кешке дейiн YЙреншiктi дэрiгерлiк кызмет). Ол кезде отбасы жайлы ойлауга да кейбiрiнiц уакыты да жок. Мардымсыз жалакысын бала-шагасыныц тамагы мен киiм-кешегiне, окуына калай жеткiзем деп ЖYрiп, негiзгi жумысынан баска жерде (жеке меншiк емханалар мен мед.училищелерде) ж^мыс iстеуге мэжбYP. Эрине одан кейiн тiршiлiкта укымет мен ж^мыстан эбден титыгып
аткарып ЖYPген кызмет сапасы тeмендейдi, кателктер жiберiледi? Оныц кiтап, журнал, газет окып, eз бетiнше бiлiмiн жет^руге уакыты, тiптi, м^ршасы жетпейдi.[1] Оныц Yстiне казiргi KYHдерде денсаулык саласында жыл сайын тынымсыз ЖYрiп жаткан реформалар мен бiр бiтпейтiн, еш аякталмайтын eзгерiстер дэрiгерлердiц басым ^штИн кагаз басты етiп жiбергенiн жасырмауымыз керек (тiптi, кейде аурумен асыкпай бетпе-бет сeйлесуiце, тамырын ^стап, кан кысымын eлшеуге, хал-жагдайын с^рауга уакыт тапшы). Ол кагаздарды (наукаснама) дер кезЫде д^рыс толтырып, eткiзбесец ертец сeгiс аласыц, айлыктан кагыласыц. КYHдiз-TYHi ж^мыс туралы, ауыр наукас жайлы ойлап, денсаулыгы сызат берiп, ЖYЙкесi тозып ЖYPген дэрiгерлердiц ерлiкке толы ецбепн &здщ когам eз дэрежесЫде кадiрлеп, сыйлап, бага берiп жатыр ма? Жок, кiм калай ойласын, ал менiц кeцiлiм толмайды. Кай дэрiгерден с^расацыз да осы сeзiмiздi растайтынына кeзiцiз жетедi. Бiраз жыл республикамыздыц Парламент Мэжiлiсiнiц депутаты болган Тито Сыздыковтыц мэлiметiне караганда, дамыган мемлекеттер дэрiгерлерiнiц жылдык табысы 120-150 мыц доллар болса, бiздiц дэр^ерлер бар болганы 5-6 мыц доллар алады. Салыстырып кeрiцiзшi. Айырмашылыгы жер мен шктей емес пе? Олар кандай жагдайда ец бекетедi, ал бiзде калай? Соны ойласац, шцтщ к¥лазып, карныц ашады, ЖYрегiц сыздайды. «Бiреуге бакыт сыйлай ЖYрiп - eзiм сeнемiн!» («Светя другим - сгораю сам!») дегендей eзге жандарга денсаулык, куаныш, бакыт, eмiр сыйлай ЖYрiп, кейде денсаулыгы сыр берт, eкiнiшке карай, eзi калай «сeнiп» калганын кейде байкамай калады. Кай дэр^ер болмасын, eздерiнiц eмiрiнен осы такырыпка ондаган мысал келтiре аларедк
Мамандыгын CYЙген, кэсiби бiлiмi терец, шеберлИ жогары нагыз дэрiгерлер, тэуба, ортамызда элi де баршылык. Оган ШYKiр. Сол - Yмiт отын маздатып, сенiмiц дiYзбейдi. Жаксы дэр^ердщ адамдык жаркын бейнесi, кeпшiлiкке аткарган игiлiктi iстерi кeптiц ЖYрегiнде, халыктыц ойында калады, эрiптестерiнiц ардагына айналады. Элi де солай бола бермек. Медициналык шмек сeзiнiц мэнiне Yцiлiп кeрдiцiзбе? Кeмектесу, жэрдемдесу, кeцiл бeлу, мейiрiм таныту, ракымшылык кeрсету. Адам дэр^ерге кeмек сдап, жэрдемалу Yшiн келедi. Ал казiр «кeмек» сeзiн «кызмет» сeзiмен алмастырдык. БYгiнгi когам Yшiн медициналык кызмет пен медициналык шмектщ айырмашылыгы жок. Бiрак кызмет пен шмек ек iTYPлi
хгым. «Алдымызга келген наукастардын барлыгын емдегiмiз келедь бiрак колымыз байлаулы» -деген пшр.
Аудит деген свздщ взi «контроль», бакылау деген магынаны бiлдiредi. Сапаны кадагалау, бакылау. Квпштктщ пiкiрiнше, аурухана сапасы дэрiге гана байланысты. Медициналык мекеменщ сапасы дэрi жэне дэргерге гана байланысты емес, дэрiгер мен наукас карым-катынасы да манызды рвл аткарады. Iшкi аудит максатына аурухананьщ жалпы MYMкiндiгi, кдал- жабдыктар, диагностикасы, кай сапада ем ЖYPiп жатыр соны бакылау, кадагалау кiредi [2]. Бiзде наукасты протокол бойынша емдейдк Ем протокол бойынша ЖYPiп жатыр ма, бвлiмше дэрi-дэрмек жагынан, штат жагынан калай камтылып тур. Содан кейЫ тагы кандай косымша MYMкiндiк бар соны бакылаймыз. Аудиттщ вдмысында тек кана бакылау ЖYPгiзу емес, емдейпн дэрiгер мен бiрге адмыс iстеу манызды. Емдеу процесiнде болатын проблемаларды емдеушi дэрiгер мен бiрге шешу манызды. Наукасты емдеуге косымша MYMкiндiк болмаса баска жерге жiберемiз. Ауырхалдегi наукастар болады, ондай кезде баска мамандарды жинап консилиум втшуге тиiстi. Аудит вдмысын айлык жоспары бойынша ЖYPгiзiледi. ДYHие ЖYзiлiк Денсаулык сактау ¥йымынын мэлiметi бойынша жыл сайын элемде 10 миллионнан астам адам инсульт жэне инфаркт салдарынан вмiрден втедi. Ал инсульттан квз адматындар ЖYPек акаулары жэне онкологиялык аурулардан кейiнгi 3 орында тт Бiздiн елде де б^л дертке шалдыгатындар саны KYPт квбейiп кетп. Инсульттан влiм жагдайы жогары. Онын Yстiне казiр инсульт жасарып кетп. Осыдан 10 жыл б^рын инсультке шалдыккан адамнын жасы 60-70 жа болса, ^р 40-60 жас болды. Сонымен инсульттын белен алуынын непзп себептерi: бiрiншiден элеуметтiк жагдай, вмiр ритмы; екiншiден адамдардын вз денсаулыгына немкдайлы карауы. Инсульттын белен алуынын бiрiншi себебi - элеуметтiк фактор. Бiз туберкулез - элеуметтiк ауру деп айтуга YЙренiп алдык. Инсульт «элеуметлк факторы» деп, кедейшiлiк, твменп KYH-Kврiс денгейi ретiнде емес. БYгiнгi уакыт взгерiстердi, жылдамдыкты, белсендiлiктi талап етедк Квштен калмас Yшiн, бYгiнгi заманауи адам белсендi болуга тырысады. Алдыга умтылады, Yнемi асыгып ЖYредi. Адамга бYгiнгi вмiр жылдамыгы тым ауыр.
Осынын салдарынан CTpecTiK жагдайлар кеп. Ал екiншi фактор: бiздiн халыктын менталитетiнде. Кейбiр наукастар денсаулыгын сактау Yшiн e3i ештене жасамайды. Дене кимылы, салауатты eMip салты, аурудын алдын-алуга мэн бермейдi [3]. Инсультка шалдыгудын басты себебi - кан кысымын жогары болуы. 180, 200 кысыммен ЖYPе беретiн адамдар бар. Кейбiреулерi «мен 240-пен ЖYPе беремЫ» деп мактанып айтады. Б^л адамнын жастыгы немесе сосудтарынын жаксы болуымен TYсiндiрiледi. Наукастардын созылмалы ауруын учаскелiк дэрiгерлер кадагалау керек. Кан кысымы жогары адамдарга тэулiктiк мониторинг жасап, кейЫ ем белгiлеу кажет. Бiздiн наукастар болса дэрiгер жазып берген дэрiнi 5-10 жыл шп ЖYPе бередi. Ал дэрi эсер етпейдк Соны инсультке экеледi. Жаксы дэр^ер болу Yшiн ен бiрiншi бiлiм керек. Бiлiмсiз дэрiгер болмайды. Екiншiден, наукаска деген кeнiлiнiз, жанашырлык, ракымдылык. Ауырып келген адамнын психологиясы элсiз, жаны жаралы болады. Оган мейiрiмiлiк керек. Бiлiм мен мейiрiмдiлiк дэрiгер Yшiн ен кажеттi [4].
Француздын агартушы педагогы Жан Жак Руссо «¥стаздык уакыт ^ту емес. 9з уакытын аямау, eзгенiн бакытын аялау» деп керсеткен екен. Демек, бiз адам жанынын арашашысы болып ЖYPген дэрiгердi ез уакытын, бiлiмi мен KYШ-жiгерiн сыркаттардан еш аямайтын, eзгенiн бакытын аялайтын жеке тргага айналдыра бiлуiмiз керек.
Эдебиеттер:
1. Иванюшкин А.Я., Курило Л.Ф., Лопухин Ю.М., Седова Н.Н., Тищенко П.Д., Юдин Б.Г. Биоэтика: вопросы и ответы. - М.: Прогресс-Традиция, 2005. - C. 8-65.
2. Закон Республики Казахстан «Об охране здоровья граждан», 2006. - www.zakon.kz.
3. Нокиной Г., В. Гуревич Отношение населения к своему здоровью и системе здравоохранения: Результаты социолог.исслед. - Алматы: Фонд XXI век, 2002. -C. 13-49.
4. Зыятдинов К.Ш. Некоторые этико-правовые проблемы взаимоотношений врача и пациента // Проблемы социальной гигиены, здравоохранения и истории медицины. - 2000. - № 2. - С. 22-25.
Резюме
МОТИВАЦИЯ ПЕРСОНАЛА В ГОСУДАРСТВЕННЫХ КЛИНИКАХ А.К. Садыков, Ж.Б. Базарбек, Г.А. Берекенова, Р.М. Амирханов Государственный медицинский университет города Семей, Кафедра общественного здравоохранения
В государственных медицинских учреждениях, где трудится большинство врачей, весьма ценится возможность исполнять сверхурочно работу, с целью получения дополнительных выплат. Следовательно, и то, и другое тоже можно считать частью системы мотивации персонала в государственных клиниках и больницах.
Ключевые слова: врач, здоровье, оказание помощи, заработная плата, пациент, аудит, частное.
Summary
MOTIVATION OF STAFF IN STATE CLINICS А..K Sydykov, Zh.B. Bazarbek, G.A. Berekenova, R.M. Amirkhanov Semey State medical university Department of Public Health
In the state medical institutions where the majority of doctors works, opportunity to execute overtime work, and also to work, for receiving additional payments is very appreciated. The refore, it is possible to consider as part of system of motivation the personnel in the state clinics and hospitals.
Key words: doctor, health, assistance, wages, patient, audit, private.
