CC BY
9
УДК 28
Куран KapiMHih гылымилыгы жэне адам турмыс-лршттндеп колданысы
Хазиулы Дэреже
Ховда Университе"пнщ Баян-0лгей аймагындагы бвлiмшесiнiн элеуметтiк жэне гуманитарлык кафедра менгерушiсi. 164300 Монголия, К°бда, К°бда университетi. E-mail: kh_dareje@yahoo.com.
Тушн. Макалада ислам дУнщ гылыммен ара байланысы, гылымилыгы, жэне адам турмыс тiршiлiгiндегi колданысы туралы баяндалады. Ислам дшшщ Монголия казактары когамындагы аткарып отырган мiндетi, олардын ^^азiргi Монголиядагы зан, караларга катыстылыгы жайлы дэйект дэлелдерге сYЙене отырып, гылыми тургыда баяндауды басты максат етiп алады. Ислам дiнiнiн баска да гылыми салалармен, нактап айтсак, медицина гылымымен кандай байланысы бар екендiгi туралы свз козгалады. Автор исламнын адам вмiрiндегi манызын болашак урпактын тYсiнiп, умытпауы кажет екендiгiн атап втедк
Туйiн сездер: ислам дiнi; гылым; Куран; зан; медицина; хадис; ^нэ.
Б1зд1н ел1м1зде халык революциясы жецген 1921 жылдан кей1нг1 уакытта «социалист» деген желеумен д1ни ^мдердщ барлыгы жойьлдь, оны К. Маркстщ айтуы бойынша «Халыкты уландырушы кара темею» деген атаумен шеткакпайлап, 1990 жылга жетт1к. Бул тоталитарлык жуйен1ц тек б1р партия, б1р квзкараска табынушылыгыныц кес1р1 екенд1г1н б1з тек енд1 гана тус1не бастадык. Нег1з1нде д1ни 1л1мдер халыкты уландырушы емес, кер1с1нше, дамытушы, тэрбиелеуш1 1л1мдер екенд1г1н жан-жакты дэлелдеуге болады.
Ата зан, 1993 бектлген <^юмет жэне меш^-медресенщ байланысы туралы» зан бойынша эр адамнын наньм-сенiмi, дiнге сыйынуына еркiндiк берт, аймак, сумын, бак орталыктарында, жергткт жерлерде кiм де кiм корыкпай, Yрiкпей-ак дiнге сыйынатын болды.
Осы rnii^qi келешек урпакка жалгастырушы Мухаммед пайгамбар жайлы Американын жазушы, галымы Майкл Харт «Менщ элемнщ ен ыкпалды адамдарынын тiзiмiн Мухаммедтен бастауым окырмандарды тандандыруы жэне олардын келюпеуштИн тудыруы мYмкiн. Алайда адамзат тарихында дiн жэне дYние iсiнде гажайып табыска жеткен жалгыз сол гана. ... Казiр онын ДYние салганына 14 гасыр втсе де онын элемге ыкпалы вте Yлкен», - (Hart 1978) деп жария еткен.
ДЫ адамды адамгершiлiкке, эдiлдiкке, адалдыкка, шыншылдыкка, уяттылыкка тэрбиелейтiн когамдык мiндеттердi аткарады.
Эр адам Алланын елшiсi ретiнде кабылдауга мiндеттi, басшынын айтканын орындау дегенiмiз Алланын буйрыгын орындау деген свз деп Куранда кврсеттген. Yкiметке карсылык кврсету, Yкiмет мЫдетЫ орындамауды Куранда катан жазалау туралы да айтылыпты. Тiптi кылмыскердiн кылмыс мвлшерiне карай кол, аягын, мYшесiн кесу жазасы да кврсетiлген. Бул, бiр жагынан, каншалыкты катыгездiктi кврсетсе, екiншi жагынан, ертедегi жабайы когамды бiр ретке келтiру, Yкiметтiк келеназдкт жою Yшiн, осындай эдiс-тэсiлдi колданганы да дурыс болган.
Сол сиякты, кан жакындасу кесiрiнен сактандыру Yшiн «Сендерге вз аналарынмен, туган кыздарынмен, эпке-карындастарынмен, аналарыннын эпке-сiнiлiлерiмен, туган бауырларыннын кыздарымен, эпке-карындастарыннын кыздарымен, сут аналарынмен, емшектес эпке-карындастарынмен ... некелесу харам еттедЬ> (Shamshat 2012, S.16) деп, кадап айткан. Бул аяттын непзп астары адамдардын арасында кан жакындасу келешекте урпактын жойылуына, ауру-сыркауга душар болуына, эр тYрлi iндеттердiн таралуына тыйым салу, сактандыру екенi анык.
Бурын еткен ата-бабаларымыздан берi отбасында береке, жаксылык, бiр-бiрiне деген iзет, курмет сакталган. Бул бiзге отбасы зацдылыктарынан, этика, эстетикадан хабар бередк Отбасы мYшелерiнщ эркайсысыныц отбасындагы орны, iс-кызметi, бiр-бiрiне деген курмет, iзеттiлiгi, катынас байланысы ешкай-сысы да калыс калмаган. Накты айтсак, эйел адамныц ерiне багыныштылыгы, балалардыц ата-анага деген курметi, ата-ананыц балага камкорлыгы -барлыгы да дЫи iлiммен урпактан-урпакка жалгаскан.
Куран хадистерiнде бала тэрбиесiне, баланыц ата ана курметЫе iзгiлiгi туралы кептеп жазылган. Мысалы, адамныц жаннатка юретЫ Yш касиетЫщ бiрiн осы «Ата-анасына мейiрiмдi болган урпак» десе, жумактыц есiгi жабык Yш тYрлi адамныц бiрi - «Ата анасыныц каргысына ушырагандар» деп керсеткен.
«Некенi жариялацдар. Оны мешiтке киыцдар жэне дабыл кагыцдар» деген. Муныц мэнi неде? Эрине, дабыл кагу аркылы бул ею адам ерлi-зайыпты болды. Будан кешн бул адамдарга сырттан ешюмнщ де жолауга какысы жок екендИн айкындап турган болса, екiншi жагынан, кепке жария болган ерлнзайып-тылардыц осыдан кейiн ез отбасынан баска ешюмге жоламау, кез салмауын ескерту болып табылады. Тагы бiр мацызы, мешiтке дуга суын iшiп, некеан кидырган ерлнзайыптылардыц ажырасуына белгiлi мелшерде тыйым салган-дыгы. K¡азiр баска улт ектдерЫе караганда казактардыц арасында суык жYрiстщ аз болуы, некеден ажырасу статистикалык мэлiметiнщ керсеткiшi бойынша теменгi децгейде нэтиже керсетуi де осыныц эсерi болу керек.
Ислам дЫш дурыс тYсiнiп, колдана бтсе, «Шаригатта» (Ислам дУнщ мiндеттi тYPде устанатын зацдылыктары) мусылмандардыц iс-эрекеттерi, кукыктык нормалары, эдеп-гурыптарын зацдастырып берген. Ата зацнан бастап, барлык зац карарлардыц баптары ислам дЫЫщ iлiмдерiнде анык орналастырылган.
Негiзгi зацныц 2-белiмiнщ 16-бабында «Адам тiрi жYPуге кукылы, Егер кандай да бiр ауыр кылмыс жасап, зац бойынша жауап жYктемесе, адамды елтiруге тыйым салынады» деп керсеткен болса, Куран кiтапта: «Алла юа елтiруге тыйым салады. Адамды ел^рмецдер. Егер кылмыс жасаган болса, баскаша» деген iлiм бар. Жэне де непзп зацныц 2-белепнщ 14-бабында «Адамды улты, дiни наным, сежм^ тiл, мэдениет, терi реж, жасы, жынысы, бiлiмiне карай алалауга болмайды» деп керсеткен болса, ислам ^мЫде «Анадан ешбiр адамга тэуелсiз туган адамдарды неге тэуелдi етеацдер. Юм болса да тец кукылы» деп керсеткен. Сонымен катар, «Ец жаман тамак тек кана байлардыц шакырылып, кедейлердщ шакырылмаган тамагы» деп, адамды бай, кедей деп алалауга болмайтындыгын тэптiштеп айткан. Жэне де: «... Ешюмнщ езге адамдардан езiн жогары койып такаппарлануга какысы жок. ©йткеш бiз оларды да езге адамдар секiлдi ездерi бiлетiн нэрседен, ягни мэниден жараттык» (Marij 70/36-39) деген.
Бул, эрине, адамдардыц казiргi замандагы мансапкорлыгы, такаппар-лыгына карсы айтылган болса, «кiсiнiи кукын таптаудан сак болыцдар. Себебi бiреудщ кукын аяк асты ету киямет кYнi юанщ ез басына зулымдык болып тиедЬ> деген мына бiр хадис езгенщ кукын таптау дегенiмiз тек гана бiреудi урып-согу, малын тартып алу емес екешн, юанщ кецтЫ калтыру, ар-уятына кол сугу сиякты эдтетаздктердщ де адам кукыныц сакталмауы (Shamshat 2012, S.132) екенiн баяндайды. Хариса Уйhб «Алла елшiсiнщ сендерге юмнщ тозакка баратынын айтайын ба? Эрбiр озбыр, дерекi, сарац жэне такаппар адам тозакка кiредi деп айтканын естiдiм» деген едi дептi.
Ал ислам дЫЫщ «хадистерЫщ» 299, 101 ^мдерЫщ 50-де эюмдердщ сыйлык алуы, судьялардыц пара алуы жаман кылык» деуi, «Пара алган да,
берген де KYHehap» деп айтылуы, «Пара, жемкорлыкка карсы» зацныц баптары екендiгi айтпаса да tycíhíktí.
Ец берi айтканда казiрri Yкiмет басындагы лауазымдылардыц шыгарып жаткан зац карарларыныц 63Í ерте заманда ислам дУнде болганы анык. Мысалы, Мемлекетпк кызметкерлердщ кызметке орналасканда ез дYние-мYлiк, каржысын тiзiмдету, эдiлдiк, жаза жYктету тэртiбi, кембагалдар, карияларга жэрдемакы беру, мемлекеттк кызметкерлер ант кетеру тэр^б^ Yкiмет бастайтын туракты мYшелер - барлыгы да Омар халифтщ кезЫде пайда болган.
К^рп намаз, намазга жыгылу тэр^бЫщ езi де гылыми негiзде. ^ол аяктыц ушын козгау, козгалысыныц езi сол калпында гимнастика, накты айтсак, «дэретi» тазалыктыц кепл Ал жылына бiр рет ораза устауы жыл бойы жумыстагы жумыршакка да жылында бiр рет демалыс беруЫщ айкын мысалы екенi даусыз. Бул жайлы пайгамбар: «Ораза устацдар, дендерщ сау болады» (Keshpul-Hapa) деген. Галымдар оразаныц денсаулык тургысынан организмге пайдалы екенiн аныктаган. Нобель сыйлыгыныц иегерi Француз галымы, доктор Алексей Карель ораза жайында: «Ораза кезЫде денеде жинакталып калган Kоректiк заттар юке косылады. Содан кейiн олардыц орнына жацалар келедi. Осылайша денеде жацару iске асады. Ораза денсаулык тургысынан ете пайдалы» (Haiyat 2011) деп корытындылаган.
^огамдагы кызмет еткен эр адам салык телеуге мЫдеттк Ол салык карапайым халыктыц емiр тiршiлiгiне, кедей, жарлыларга жумсалады. Элеуметт iстi жалгастыруга арналады. Мiне, садака, зекеттщ де мiндетi осы. ДЫи тургыдан алганда, бай даулеттi деп есептелЫетЫ мусылман адамныц кедейлерге беретЫ садакасы.
Жэне де дiни ^мдерде адам кукы, адам тецдИ туралы кептеп сез козгалады. Накты айтсак: «Эйелдердi тецЫе косыцдар", «Адамдар ™ндей бiр бiрiмен» тец деген сиякты iлiмдер кептеп кезiгедi.
Ислам óíhí - кайырымдылык, MeüipiMómiKmiн шынайылык, sdridiKmiH, óíhí. Мунда «Кершiсi аш болып жатканда ток болып жYрген бiзден емес» деп керсеткен. Ецбектенген адам - кайырлы адам. ©йткеы адам ецбектену аркылы эрi езЫе, эрi отбасына, эрi халкына да пайдалы болады (Saypaddin Yaziji). Пайгамбарымыз: «Адамдардыц ец кайырлысы - адамдарга пайдалы болганы» (250 hadis) деп айткан. Ислам дiнi береке-бiрлiкке шакырады. Мунда: «Бiр кiсi мусылман бауырына бiр жыл бойы екпелесе, оныц канын теккендей кYнэ ютеген болып табылады» (Riyazus-Salihin), онымен катар: «Садакалардыц ец жаксысы - араздаскандарды татуластыру» (Seshme hadis), Адамдардыц арасы бузылса, тYзет, аралары ашылса, оларды жарастырып жакындастыр, екi кiсiнiц арасын тYзету Yшiн сез тасыган етiрiкшi емес» деп, кандай бiр жагдаймен адамдардыц арасын жакындастыруды, райластыруды кездеген. Онымен катар Алла тагала: «Деректк жаралаудан баска нэрсе бермейдi, ал уят пен эдептiлiк барган жерЫщ сэнiн келтiредi» деп, инабаттылыкка ерекше мэн берген (Osman Nuri Tobbash).
Ислам óíhí - акыл мен гылым-б'т'/мшн óíhí. ДЫде урпак тэрбиеа, бiлiм, гылым Yйрену туралы ^мдер де ете кеп кезiгедi. Бiр аятта «Кiсiнiц жумсаган акшасыныц ец абзалы колындагы бала-шагасына жумсаган акшасы... Бiр эйел бала тэрбиесiмен айналысу Yшiн Yйiнде отырса, жаннатта маган жакын болады» (Shamshat 2012, S. 24) деген. Буныц барлыы - бала тэрбиеане кецiл белгендiк. Ислам дУ акылга зор мэн берт, акылды болуды талап етедi. Ымнщ мэртебесiн кетерiп, эрдайым окуды, Yйренудi буйырган. «lлiм Yйрену - еркек болсын, эйел болсын, эрбiр мусылманга парыз» (Shamshat 2012, S.132),
«Те1^рден таяк ал, аягыца TeMip kmím шп, гылым iзден. Таягыц сынсын, аяк шмдерщ тозсын» деп, iлiм Yйренудiц ap6ip мусылман Yшiн парыз екендiгiн бiлдiрген. Садаканыц ец жогаргысы - бiлiм Yйрену жэне оны жаю (Ibn I Maja) деп керсеткен. Тагы 6ip хадисiнде «Акыр заманда бiлiмдi кец жаямын. Оны еркек те, эйел де, азат та, кул да, кш де, Yлкен де, бэрi жаппай Yйренедi» (Darimi) деп керсеткен. Ал ^3ip ашылган тYрлi сапалы мектептерде бiлiм алып, адамдар бiр-бiрiне бэсекелесетiн жагдайга келдi. БYгiнгi тацда ашылган муншама мектеп, оку орындары элемде кец тараган гылым мен байланыс куралдарыныц да осы багытта жумылуы Пайгамбарымыздыц гылым шарыктап дамитын заманды мецзегеын уктыруда (Gulen 2007, S.149).
Ислам дшшщ медицина гылымымен байланысы. Мунда б1р аятында «Ею лагнет етiлгеннен сактаныцдар» (Адамдардыц жYретiн жолына дэрет сындыргандар) десе, тагы да «Yш нэрседен сактаныцдар. Су кайнары, жол ортасы жэне келецке жерлерге дэрет сындырмацдар» (Majmau z-Zauid) деген. Бул, эрине, баскага, эаресе, балаларга ете зиянды, денсаулыгына эсер етедi деп кергендИнщ белгiсi. Дурыс тамактануымыз, тазалыкка баса назар аударуымыз, катты шаршаудан, уйыктай алмау, Ымдк iшуден, ауасы лас жерде болудан, микробы бар тамак жеуден, лас суларды iшу сиякты денсаулыгымызга зиянды нэрселерден абай болуымыз жэне жукпалы ауру болган жерден аулак болганымыз жен. ^ажет болган жагдайда мамандардыц кецеан тыцдап, эсiресе, балалардыц емЫ уакытында жасауымыз кажет деген. Сол Yшiн де «Арыстаннан кашкандай алапес ауруынан кашыцыз» (Buhari) деп уагыздаган. Тагы бiр CYреде тазалык туралы: «¥йкыдан оянганда ешкiм Yш рет жумайынша колдарын ыдыска тигiзбесiн. ©йткеы ол колдарын тYнде денеанщ кай жерiне койып еткiзгенiн бiлмейдi» (Buhari) деген. Бул, эрине, айтпаса да тYсiнiктi. Денсаулык туралы тагы бiр айтылган хадисты атап ететiн болсак: Сiзден кiм де кiм Yлкен немесе кiшi дэрет кысып турганда, намаз Yшiн камат тYсiрiлген болса да, ол адам алдымен эжетханага баруы керек» делiнген. Бiзде де казiр зэр кыспа деп айтылады. Муныц медициналык жагы адамныц зэрi денеге тараса, адамныц денсаулыгына зиян кел^ретЫдИн ойлагандыктан айтылганы сезсiз. Омар Ибн Хаттаб: «Мен тYрегеп дэрет сындырып турганда Расулаллаh менi кердi де «Уа Омар! Аякта турып зэр текпе» дедi. Бiз Кдоан сезiнiц мэнiн толык тYсiне бермеймiз. Бул айтылган сездi денеге несепт шашыратпау Yшiн айтылган деп бiр жакты гана тYсiнемiз. Бiрак адамдардыц отырып дэрет сындыруы муныц сыртында ер адамныц куык безi ауруынан алдын ала сактандыру Yшiн айтылган гылыми негiзi бар екендiгiн медицина гылым соцгы кездерi гана ашып айтуда. Эбу hурайра былай деген: <^р кYнi Расулаллаhтыц алдына ете ыстык тагам экелiнген едi. Пайгамбарымыз: «Алла тагала бiзге от жеуiмiздi эмiр кылмады» дедi (Mauaib-I-Ladduniya) Муныц себебi неде? Адам агзасына кандай катысы бар. Ыстык тамак адам ецешЫ кYЙдiредi, асказанныц тYгiн жидтед^ осыдан болып, адамдар жумыршак акауына душар болады. Муны да алдын-ала болжап, «Ауырып ем iздегенше, ауырмайтын жол iзде» дегендей, алдын-ала сактандырган. Тамактан бурын кауын, карбыз жеу шипа болады. Кептеген дерттердi жазады (Ramuz-al-ahadis) деген сиякты шипалык есиеттер кептеп айтылады. Онымен катар «Аулацызды тазалацыз жэне еврейлерге уксамацыз» деп те, аула лас болса, адам денсаулыгына ^i эсер ететiндiгiн уагыздауда.
Алла тагала тазалыкка ерекше мэн берген. Энес Ибн Мэлк былай: Расулаллаh бiзге муртты кыскарту, тырнакты алу, колтык тYбiндегi тYктердi алу, жэне эурет тYктерiн кыруды кырык кYннен артык калдырмауымыз белгiлендi» (Musilim). Сонымен катар «Тырнактарыцызды алып жэне кемНздер. Саусак
арасын жуыцыздар. Ауыздарыцызды тамак калдыктарынан тазалап мисуакпен ыскылацыздар» (Ramuz-al-ahadis) делiнген. ^андай 6ip tyktí^ арасында микроп кептеп жиналатындыгы, сонымен эртYрлi кышыма берткендер де пайда болатындыгы, тырнактыц астына микроп жиналып туратындыгы барлыгымызга мэлiм. Сол себептi де тырнакты кемудi уагыздап турган жок па.
Эмбриология гылымымен айналысып жYрген галымдар XX гасырда жацалык ашады: «Ец бiрiншi жатырдагы баланыц кулагы дамиды»,-деп. Ал оныц осыдан 1400 жыл бурын Дуранда жазылганын ест^енде тац калган. Себебi муны дэлелдеу заманауи жаца технологияныц дамуы аркылы орындалды. Тагы бiр кызыгы жатырдагы нэрестенщ бiрiншi CYЙегi одан кешн етi калыптасатыны Дуранда жазылган, ал осыны бiрлесiп дэлелдеу Yшiн араб галымдары агылшындарды шакырганда, агылшындар сенбеген. Акыры зерттей келе, шынымен де бiрiншi CYЙек калыптасатынын мойындаган.
Алланыц елшiсi: «Кездi CYрмемен емдецдер. 0йткеш ол керудi жаксартып, кiрпiктерiцдi коректендiредi» дейдi. Муны ары таза дэрiгерлерiмiз де костап: «Юрпк кYтiмiне колданылатындардыц ец пайдалысы - Пайгамбарымыз усынган CYрме» - дейдi. Терiнi сактау касиетi басым, эрi антибиотиктiц орнын алмастыра алатын CYрме секiлдi аса багалы пайгамбар хадисiнде келтiрiлген тагы бiр зат ол - кына (Ibn Maja). ^ынаныц залалсыздандыру кYшi бYгiн де колданылып жYрген йод тунбасы мен мерефисилон заттардан элдекайда басым тYсетiндiгi гылыми тургыдан дэлелдеып отыр. Бухарид, Эбу Хурэйрадан риуаят еттген хадисте: «Зере - елiмнен баска аурудыц бэрiне ем», - делЫген (Buhari). «Баска аурудыц бэрЫе деген сез тiркесi арабшада «кепштИнен» деген де магына бередi. Егер осы бiр есiмдiктiц емдiк касиет жан-жакты зерттелсе, ол каншама дертке шипа болар едк Ауырганда, эаресе, сыркаттан айыгып келе жаткан уакытта агза протеиндi кеп кажетсiнедi. Сондай-ак, нэрлi тагамдар мен витаминдер де адамныц тез сауыгып кетуiне кемектеседк Дэрiгерлер сыркат кiсiлерге эдетте осыларды колдануга кецес бередi. 0йткенi олар ауырган адамныц кYш-куатын калпына кел^ред^ эрi тагамды тез сiцiруге кемектеседк Гылыми зерттеулер осы ерекшелiктердiц барлыгы зере есiмдiгiнде кездесетiндiгiн аныктаган (Gulen 2007, S.166).
ЗэйтYн сезi Дуранда алты рет аталып етiлген жэне рауаяттарда оныц сикырлык касиетi туралы сез болган. БYгiнде жYЗдеген гасырдан кейiн дэрiгерлер мен мамандар да зэйтYннiц шипалык пайдасын аныктады. Дэр^ерлердщ кецесi бойынша, жYректiц кызметiн жаксы сактау, инфаркт пен жYрек кантамырлары ауруларына шалдыгудыц алдын алу Yшiн зэйтYн мен зэйтYн майын Yнемi пайдалану керек. «Нью-Йорк Ньютрейшен Эгземинер» интернет сайтыныц хабарлауынша, зэйтYн майы ежелден-ак каньщпаган майлардыц бiр тYрi ретiнде танылган. Ол дене кантамырларын тазартуга Yлкен эсер етедi. ЗэйтYн майы денедегi LDL, ягни зиянды холестерин мелшерiн азайтып, HDL, ягни пайдалы холестериннiц мелшерiн арттырады. БYгiнде элемнiц кептеген елдерi зэйтYн майына ыкылас танытып отыр. Ол салат жэне эр тYрлi тамактар дайындауда пайдаланылады. Тамактану саласыныц маманы Фатима Мураджи зэйтYннiц тагы бiр колдану аясына токталып: «ЗэйтYн майы куык обыры жэне тыныс жолдары ауруларын емдеуге, диабет, Альцгеймер жэне шаштыц тYсуiнiц алдын алуга жаксы эсер етедЬ» -дейдi.
Кдома - Дуранда аталган таза да пайдалы жемютердщ бiрi болып табылады. Исламдык медицина курманы тыныштандыратын, жYрек кызметЫщ жаксаруына кемектесетiн жемiс деп атайды. Кдома умытшактык ауруына шалдыгудыц алдын алады. Медициналык пайымдаулар бойынша, курма
курамында магнийдщ болуына байланысты ол энергия тудыру касиетЫе ие жэне дененщ жалпы куатын арттырады. Бул жемiс курамында магний мен фосфор болгандыктан, есте сактау кабтетЫщ артуына себеп болады.
Курма жалпы тыныс жолдары аурулары, эсiресе астмага карсы ете пайдалы. Курманыц барлык ерекшелiктерiн ескере отырып, оны пайдалы да куатты тамак деп есептеуге болады. Мухаммад пайгамбар (с.) курманыц тацкалдырарлык касиеттерiн ескере отырып, адамдарга Yнемi курма жеудi насихат еткен. Тарихи желi бойынша, бiр ky^ Имам Эли (f.) аурудан айыгу кезецЫ басынан еткерiп жаткан кезде пайгамбар оган курма жеуге тыйым салыпты. Айналадагылар буган ете тац калыпты. БYгiнде курмада тамак талшыктары бар екендiгi аныкталды. Аурудан айыгу кезецЫ еткерiп жаткан адамдардыц ас корыту жYЙесi элсiз келедi. Оларга курма талшыктарын корыту киынга тYседi. Сондыктан одан бас тарткандары дурыс. Ец соцгы зерттеулер курманыц адамды тыныштандыруда тацгажайып касиетке ие екендИн аныктады. Бул жемiс дерекiлiк пен ашуды басуга ете кYштi эсер етедк
Алла Дуранда эр тYрлi балыктармен коректенуге кецес етедi. Балык етЫ жеу жYрек пен кантамырларыныц кызметiне жаксы эсер етедi. Бул балык курамында Омега 3, Омега 6 май кышкылдарыныц болуына байланысты. Соцгы жылдарда зерттеушiлер балык майы алынатын Омега 3 май кышкылы артерияда жиналатын зиянды майлардыц алдын алуга кемектесе алады. Сондыктан балык етЫ жеу инфаркт пен инсульттщ алдын ала алады.
Алланыц елшiсi он нэрсе адам табигатына тэн дейдк Соныц бiрi -CYндеттелу (Musilim). Ал казiргi галымдар жыныс терiсiнiц уш кабаты - микроб жиналатын, катерлi iсiкке жол ашатын лас агза. Ал одан сактанудыц бiрден-бiр жолы - CYндетке отыру деген. Ендеше казiр Америка, Англияда CYндетке отыргандардыц саны миллионнан асып жыгылады деген сез бар (Gulen 2007, S.167). Эрине, булардыц барлыгы да мусылман емес адамдар.
Дши iлiмнiи гылымилыгы. Дiн мен гылымды еш уакытта бiтiспейтiн, мYлдем карсылыкты дYниелер ретiнде керсету XVIII гасырда кец жайыла бастаганы мэлiм. Ал ол YPДiс элемде коммунистiк режим дYрiлдеп турган XX гасырдыц орта шешнде нагыз шарыктау шыцына жеттк Тiптi, каншама зерттеушiлер расында солай екен деп, гылым мен дiндi бiр-бiрiнен белiп карауды кагида кып устанды. Ал ендi бYгiн акикат кезiмен тарихи мэлiметтерге Yцiлсек, дЫ мен гылымныц бiр-бiрiмен удайы Yйлесiмдiлiкте болганын керемiз. М. Борн, М. Планк, В. Гейзенберг, К.Ф. фон-Вейцзекер, П. Иордан жэне баска да эйг^ физиктер осы шындыкты ттге тиек еткен. Тiптi «гылыми» атеизмнщ ец iрi екiлдерiнiц бiрi Шахнович езiнiц шыгармасында буган тацыркаганы да белгл
Сондыктан да, А. Эйнштейн «ДЫаз гылым - сокыр, гылымсыз дiн - аксак» екенiн дэлдеген.
Орыстыц улы жазушысы Лев Толстой Куран Кэрiммен терец танысканнан кейЫ Ислам дiнiн мойындап, «Менi Мухаммедтщ Yмметi деп есептеулер^ етЫемЫ», - дедк Карл Маркстiц езi Куранды араб тiлiнде окып, оныц улылыгы мен тэрбиелiк мэнiн ете жогары багалады, немiстiц атакты акыны Гёте: «Егер Ислам Аллага мойынсуну болса, бiз бэрiмiз Исламда емiр CYрiп, Исламда елемiз», - деп жазып кеттi.
БYгiнгi мэдениеттану, антропология жэне социология саласыныц теоретиктерi дiндi мэдениеттщ ец мацызды курамдас белiгi деп санайды (мысалга Э.Б. Тайлор, Леслие Уайт, Радклифф Броун, Рут Бенедикт, Франц Боаз, Бронислав Малиновский, Уиллиам Хавиланд катарлы галымдардыц ецбектерЫ айтуга болады - М.Б.).
Гылымда микроскоп, телескоп пайдалана отырып жацадан ашкан жацалыктардыц езi Куран кiтапта осыдан 14 гасыр бурын кандай да куралгы
техника, технологиясыз ашылып жазылып койгандыгы тацкаларлык. Накты айтсак: элемнщ домалактыгы туралы «Зумар» CYресiнде, жер ^цф айланатындыгы туралы «Нэмт» CYресiнде, eсiмдiктерде еркек, ургашы хромсома болатындыгын «Ясин» CYресiнде кeрсетiлген. Жэне де «Нэмт» iлiмiнде «Сiз тауга карап, ешбiр козгалыссыз дейсiз. Бiрак тау да булт сиякты Yнемi козгалыста болады» деп кeрсетiлген.
Олай болса, немютщ атакты галымы Альфред Вегенер Элемнщ материктерi алгашында бiртyтас бутЫ дYние болатын-ды. Бiрак соцында белЫгендИ туралы 1980-шi жылдары дэлелденген.
Онымен катар нэрестенщ жыныстык айырмашылыгы анна курсагында тек гана ер адамныц клеткаларыныц себептiгiмен аныкталатындыгын, мунда эйел адамныц клеткасы ешбiр роль аткармайтындыгын жазып кетуi элемгалымдарын тацдандырган. Позитив негативт булттардыц нактылы мiндет аткаратындыгы туралы осыдан 1400 жыл бурын гылым дэлелдемей турганда Дуранда жазып калдырган.
Намаздагы гылыми нег'здер. Мусылман - «таза адам» деген сезден шыккан деп те тужырымдайды. СYЙiктi пайгамбарымыз (с.г.с) «Тазалык -иманныц жартысы» дейдi жэне дэрет алудыц артыкшылыктары мен рухани пайдаларын жетюзген. Намаз окыган эрбiр адам ^жне бес уакыт тазаланып, жуынады. МЫе, муныц адамга пайдасын айтпаса да тYсiнiктi. Бiз eзiмiз бiлмейтiнiмiз болмаса, колымыз эрбiр нэрсеге тиген сайын Yнемiластанып турады. Муныц микробын ке^рт, жуып туру керектiгi туралы гылымда Yнемi ескертедi. Ец бергi жагын айтканда теледидардыц пультiнде, кол жуатын сабынныц eзiнде кептеген микроптар сакталып туратындыгын мамандар Yнемi ескертуде емес пе. Ал эрдайым гимнастика ютеп туруды да мамандар Yнемi ескертедк Бiрак оган кeцiл бeлетiндер аз. Керiсiнше дiни жолмен намазга жыгылатындар осы гимнастиканы айткызбай-ак бес уакыт аткарып турады. Бiрак олар тек кана кудайга кулшылык жасап жатырмын дегенi болмаса, эрдайым eз денсаулыгына кeцiл бeлiп жаттыгу жасап жаткандыгын eздерi де тYсiне бермейдi. Нактап айтсак, эр намазда дененiц курыс тырысын жазып, отырып турып, басын екi жакка бурып, ецкейiп шалкаюдыц eзi де жаттыгуга сай келедк Намаздагы эрбiр козгалыс гылыми непзде жасалады. Мысалы, отыру Yшiн жерге алдымен саусактыц ушынан бастап тит, онан соц колдыц барлык буындары жерге тию керек. Олай болса, мунда колдыц эрбiр буындарыныц eзi козгалысты жаттыгуга эсер етедi деген сeз. Екi жакка айналып, сэлем берудщ eзi мойын гимнастикасы болмак. Отырып, туру, аякты кою шарты барлыгы да адам денесiн бiр калыпты козгалыска дене мYшелерiне арнайы эсер ететiндей тургыда жасалады.
^нде басын жерге 80 рет коятын адамныц миы кYнiне 80 рет канмен шайылады, ягни кан айналу процес болады. Кeзi iшiнiц кан кысымында арту болмайды. Намаз окитындарда бYЙрек Yстi бездерiнiц жэне бYЙректердiц де жаксы жумыс iстейтiнi белгл
Эдебиеттер тiзiмi / Список литературы
1. Гулен Ф. Галамныц рахым нуры Мухаммед пайгамбар. - Алматы, 2007.
2. Исмаил б. Мухаммед эл-Аджлуни. Кешфул-хафа - Бейрут, 1998. - Т. II.
3. Мурат Кая. 250 хадис. - Алматы.
4. Ораза // «Хаят» энциклопедиясы. - Алматы: SIYAUSH, 2011.
5. Осман Нури Топбаш. Мухаммед Мустафа. - Алматы, 2009.
6. Сэйфэддин Языжи. Непзп дши маглуматтар. Сен1м, гибадат, ахлак, сийар. - Улан-Батор, 2014.
7. Харт М.Х. Тарихтагы жYз адам. - Нью-Йорк, 1978.
8. Шамшат А. Исламдагы жануя. - Улан-Батор, 2012.
Reference
Gulen 2007 - Gulen, F 2007, FalamnyH rahym nyry Myhammed pajrambar, Almaty. Hart 1978 - Hart, MH 1978, Tarihtary zhyz adam, N'ju-Jork.
Ismail b. Muhammed 1998 - Ismail b. Muhammed jel-Adzhluni 1998, Keshful-hafa, Bejrut, T.I I. Oraza 2011 - Oraza, «Hajat» jenciklopedijasy 2011, SIYAUSH, Almaty. Osman Nuri Topbash 2009 - Osman Nuri Topbash. Muhammed Mustafa, Almaty. Sajfaddin Jazyzhi 2009 - Sajfaddin Jazyzhi 2014, Negizgi dini marlymattar. Senim, ribadat, ahlaц, sijar, Ulan-Bator.
Shamshat 2012 - Shamshat, A 2012, Islamdary zhanyja, Ulan-Bator.
Научная обоснованность Корана и его применение в жизни и быту человека
Хазиулы Дэреже
заведующий кафедрой социальных и гуманитарных наук Ховдского университета. 164300 Монголия, провинция Ховд, Ховдский университет. E-mail: kh_dareje@yahoo.com.
Туши. В статье рассматриваются вопросы о научной обоснованности исламской религий, о ее применении в жизни и быту человека. Автор перед собой ставит цель дать научное описание основной функции исламской религии, определить ее роль и значение в современном обществе казахов Монголии. Опираясь на фактические материалы анализирует отношение ислама к законам и постановлениям в Монголии. Также рассматривает вопросы взаимосвязи ислама с другими сферами науки, в т.ч. и с медициной. Автор отмечает, что, жизненно необходимо, чтобы все поколения знали и помнили, какую важную роль Ислам играл, играет и будет играть в жизни человека.
Ключевые слова: исламская религия; наука; Коран; закон; медицина; хадис; грех.
Scientific validity of Koran and its use in man's daily life Haziuly Darezhe
Head of the Department of Social and Human Sciences, Khovda University. 164300 Mongolia, Khovda Province, Khovda University. E-mail: kh_dareje@yahoo.com.
Abstract. The article deals with questions of scientific validity of the Islamic religion, its use in man's daily life. The author's goal is to give a scientific description of the main features of the Islamic religion, to define its role and importance in modern society of the Kazakhs of Mongolia. Based on actual materials, he analyzes the attitude of Islam to the laws and regulations of Mongolia. Also he considers the relationship of Islam with other areas of science, including medicine. The author notes that it is vital that all generations know and remember the important role that Islam played, is playing and will play in a person's life.
Keywords: Islam; science; Koran; law; medicine; hadith; sin.
