Научная статья на тему 'Ӛзге тілдік сӛздерді қазақша жазудың тиімді тәсілі'

Ӛзге тілдік сӛздерді қазақша жазудың тиімді тәсілі Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
102
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ӛзге тілдік терминдерді қазақша жазудың тиімді тәсілі / үндестік заңы / дыбыстар тіркесімі / фонетикалық заңдылықтар / кірме сӛздердің жазылуы / эффективный способ передачи иноязычных терминов на казахском языке / закон сингармонизма / сочетания звуков / фонетические закономерности / правописание заимственных слов.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Т.Қ. Зайсанбаев, Б.Н.Канленова

Мақалада қазақ тіліндегі медициналық терминдерді қалыптастыру туралы сӛз болады. Қазақ тілінің дыбыстық ерекшелігі ескерілмеген қазіргі қазақ орфографиясының қазақша термин жасауда туғызатын қиындықтары жан-жақты талданады. Қазақ тіліне тән емес дыбыстардан, дыбыстық тіркесімдерден арылу арқылы, сондай-ақ орографиялық ережелерімізді қазақ тілінің заңдылығына лайықтау арқылы бұл қиындықтарды жоюға болатыны атап кӛрсетілген.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ЭФФЕКУИВНЫЙ СПОСОБ ПЕРЕДАЧИ ИНОаЗЫЧНЫХ СЛОВ НА КАЗАХСКОМ аЗЫКЕ

Данная статья посвящена проблемам медицинской терминологии, так как звуковые особенности казахского языка не учтены в современной казахской орфографии, что затрудняет образование терминов. А также указаны пути устранения этих трудностей, адаптируя терминов фонетическим законам казахского языка.

Текст научной работы на тему «Ӛзге тілдік сӛздерді қазақша жазудың тиімді тәсілі»

А.А. АКАНОВ, А.Д. ДУЙСЕКЕЕВ, А.В. БАЛМ¥ХАНОВА, Т.С. МЕЙМАНАЛИЕВ, З.Б. ИСИНА, Г.Е. СУЙЕОВА, А.К. МУСИНА, Н.БУХАРБАЕВ

МЕДИЦИНАЛЫК; Б1Л1МНЩ ДУАЛЬДЫ TYPI ЭЛЕУМЕТТ1К СЕР1КТЕСТ1К Н0ТИЖЕС1

ТYйiн: Б^м берудщ дуальды жYйесi - мамандарды дайындау бойынша б^м беру жэне практикалы^ дайынды^ аясында Ke^icin, езара |^арым-1^атынасы болжалган медициналы^ ма^сатты дайынды^ты уйымдастырудыц инновациялы^ TYpi.

A. A. AKANOV, A.D. DUISEKEEV, A.V. BALMUKCHANOVA, T.S. MEYMANALIEV, Z.B. ISINA, G.I. SUIOVA, A.K. MUSINA, N. BUCHARBAEV

THE DUAL SYSTEM OF MEDICAL EDUCATION AS PRODUCT OF SOCIAL COOPERATION

Resume: The dual system of training -is an innovativetype of organization targeted medical training, which involves the coordinated interaction ofeducational and practicalareas fortraining of specialists.

УДК 61:001.76(038)

Т.К. ЗАЙСАНБАЕВ, Б.Н.КАНЛЕНОВА

С.Ж.Асфендияров атындагы К,аз¥МУ

9ЗГЕ Т1ЛД1К С0ЗДЕРД1 КАЗАКША ЖАЗУДЫН ТИ1МД1 ТЭС1Л1

Маналада назан тт1ндег1 медициналын терминдердi налыптастыру туралы сез болады. ^азан т1л1н1ц дыбыстын ерекшел1г1 ескерлмеген нpзiргi назан орфографиясыныц назанша термин жасауда тугызатын ниындынтары жан-жанты талданады. ^азан тюте тэн емес дыбыстардан, дыбыстын т'ркеамдерден арылу арнылы, сондай-ан орографиялын ережелер'т'здi назан тiлiнiц зацдылыгына лайынтау арнылы бул ниындынтарды жоюга болатыны атап керсетлген.

TYÜiHdi свздер: &зге тiлдiк терминдердi назанша жазудыц тшмдi тэс'л Yндестiк зацы; дыбыстар тiркесiмi; фонетикалын зацдылынтар; шрме сездердц жазылуы

Гылымныц кез келген саласыныц дамуында терминдердН ат^аратын мацызы зор екен белплк Ал термин мэселес элi дурыс шeшiмiн таба ^оймаган, бipiздiлiккe толыщ тYciп болмаган гылым саласы медицина десек арты^ айт^анымыз емес. Муныц кептеген ceбeптepi бар. Солардыц шшде ец бастысы - олардыц дыбысты^ ^урылымы. Кез келген ттдщ ipгeтаcы - оныц дыбысты^ ^урылымы. Т1лдщ дыбысты^ ^урылымы дурыс сараланбаса, багамдалмаса, ол терминнщ ^алыптасуына да, гылымныц дамуына да орасан зор зиянын тигiзeдi. 1ргетасы дурыс ^аланбаган YйдiЦ ^абыргасы да, шатыры да тYзу болып шы^пайтыны аян. Ал eндi ^аза^ тiлiндeгi терминдердщ ^алыптасуына не кедерп болып тур деген мэселен ^озгамас бурын алдымен ^аза^ С^рм) жазуыныц тарихына аз-кем шолу жасай кетешк.

XVIII гасырдыц eкiншi жартысында алгаш рет галымдардыц назарына тткен Орхон-енисей жазуларыныц кiлтi кепке дешн табылмады. Галымдардардыц бipeулepi бул еск кельт жазуы деп есептесе, eндi бipeулepi ecкi гот жазуы деп санаган, тiптi булар фин жазуы деп есептегендер де болды. «Еcкepткiштepдi талдап, олардыц кiлтiн табу Дания елЫщ галымы В.Томсеншц Yлeciнe тидк Ол кici ец алдымен ескерткштердеп кeздeceтiн тацбалардыц eкiншi бip тацбалармен ^ркес, ^атар кeлeтiн жэне келмейтш epeкшeлiктepiн ecкepдi. В.Томсен будан соц тYpкi жазу жYйeciндe дауысты дыбыстардыц ^олданылуына байланысты олардыц жуан жэне жщшке айтылатын eкi тYpлi ерекшелт болатындыгын бай^ады. 9йткeнi, TYpкi тшдертдеп Yндecтiк зацы epeкшeлiктepiн жете бшудщ ете ^ажет eкeндiгiнe кезi жетп» [1, 21]. Галым тYpкi тшдерте тэн дыбыстардыц бip-бipiмeн Yндecу зацын дурыс пайымдау ар^асында ескерткшт о^и алган. TYpкi тiлдepiндeгi сездер не бipкeлкi жуан немесе бipкeлкi жiцiшкe айтылуымен ^атар, дауыссыз дыбыстары да бip-бipiмeн Yндece жалганады. Дауыссыздардыц бip-бipiмeн Yндece жалгануы эcipece ^аза^ тiлiндe ^атац эpi жYйeлi са^талган. Ягни сез аягы ^атац дауыссызга бiтce ^осымша мiндeттi тYPдe ^атац дауыссыздан басталады, ал сез соцы дауысты, Yндi немесе уяц дауыссызга ая^талса, ^осымша мiндeттe тYPдe уяц немесе Yндi дауыссыздан басталады. Мундай ^атац зацдылы^ TYpкi тектес халы^тардыц кепшiлiгiндe

онша са^талмайды. Мысалы, езбек немесе уйгыр, татар тiлдерiнде 1^атац дауыссызга бiткен сездерге ^осымша Yндi дауыссыздан жалгана бередi (мысалы: ат-лар, ит-лэр т.б). Муныц себебiн ^аза^ тiлi бЫмшН атасы А.Байтурсынулыныц мына сезiмен тYсiндiруге болады: «^аза^та жазу-сызу болмаган соц, жалгыз-а^ табигаттыц закешне ерген. Эзгелер табигатты зорлап, емлеге тацып, тiлiн аздыртан» [2, 248]. YIM гасырдан мусылман дiнiмен бiрге ^аза^ даласына араб жазуы тарай бастады. Tегi араб ^ожа, молдалар дш тарату ма^сатында мешiт, медреселер салып, бала о^ыт^ан. Ондай о^у орындарыныц кепшiлiгi тYркi тектес халы^тардыц iшiнде отыры^шы, жартылай отыры^шы езбек, татар, ногай, баш^урт сия^ты халы^тарда болган. Ал ^аза^ арасына мусылман дн негiзiнен ауызша тараган. Эрине, ауылдарда молдалар мектеп ашып, бала о^ытып, олардыц сауатын аш^анымен, хальщ жаппай сауатты болган жо^ жэне жазу-сызудыц ^аза^^а аса ^ажеттiлiгi де бола ^оймаган. Сонды^тан, ауызекi сейлеу т^ нэтижесiнде енген гылымга, эдебиетке, мэдениетке ^атысты араб сездерi ^аза^ тiлiнiц дыбысты^ зацдылыгына багынып езгеркке тYскен. Нэтижесiнде олар эркiмнiц естутше, жобалап айтуынша бiрнеше нус^а ^урап айтылган. Айтыла-айтыла келе кiрме сездердщ кепшiлiгi сараланып, эр^айсысы дербес магына ие болатын дэрежеге де жеткен. Мэселен, арабтыц бiр Гана «хукуматун» [3, 136] сезiнен «екiмет», <^^мет» деген екi сезi жасалып, бiрi «мемлекет, мемлекеттiк ^урылыс», бiрi «елдеп мемлекеттiк билiктi ат^арушы орган» деген магында ^олданылып жYр. Бас^а тшден сез алмайтын халы^ болмайды. Бфа^ олар сол жат сездердi айту Yшiн тiлiн бурап ^иналмайды. ЭздерЫщ айтуларына ыцгайлап, ездерiнiц тiлдерiнiц зацдылыгымен айтады. Жат сездердi айту Yшiн арнайы дыбыс-эрiптердi ойлап таппайды. Бул - дYниежYзiндегi барлы^ ттдерде ^олданылатын, тiлдiц сездiк ^орын дамыту тэсiлдерiнiц бiрi.

Жазу-сызуы кенже ^алуы нэтижесiнде таза са^талып калган ^аза^ тiлiнiц осы ^асиетiн оны гылым тiлiне айналдыруа барысында жогалпауды кездеген адамдардыц бiрi -А.Байтурсынулы болды. ^огамныц, гылымыныц дамуы Yшiн жазудыц мацызы зор екешн жете тYсiнген улы галым 1912

жылы араб жазуыныц негiзiнде ^аза^ элшбшн жасады. Араб графикасына ^аза^ ттше тэн дыбыстарды белплейтш эрiптер ^осумен ^атар А.Байтурсынулы ^аза^ша жазу емлеан ^алыптастырушы да болды. Ол 1913 жылы «Шора» журналында «Каза^ша сез жазушыларга» деген ма^аласында дурыс емле туралы ойын былай баяндайды: «Дурыс емле менен ^ате емленi айыруга менщ ойымша былай ^арау шыгар дейiм: тiл табигатына ^арай емлен ыцгайлау ма? Жо^, емле тур^е ^арай тiлдi ыцгайлау ма? Мен ойлаймын, емле - жазу ушш шыгарган нэрсе, жазу - тш Yшiн шыгартан нэрсе. Олай болса тiлдi бузып емлеге ыцгайлау емес, емлен тiлге ыцгайлау керек. "ПлдН табигатына ^арамай, зорлап емлеге тацып байласа^, ^ытай ^атындарыныц айагы болып шыгады» [2, 247]. 9кiнiшке ^арай Кецес Yкiметi ултты^ тiлдiц тазалыгын, ерекшелiгiн са^таушыларды «ескiшiл кертарпалар, улшылдар» деп ^аралап, жазы^сыз жазалады. А^ыры А.Байтурсынулыныц элiпбиiн жою ма^сатында эуелi латын, кейiн кирилл элiпбиiне кешт жэне кирилл элiпбиiне кеше салысымен, «эр тYрлi жазуды, ала-^улалы^ты жою» дегендi сылтау етiп, «орыс тiлiнен, орыс тiлi ар^ылы енген сездердi орыс тiлiндегiдей етiп жазамыз, айтамыз» деген ереже де шыгарып ^ойды. Бул аздай аргы туб^ латын, грек, агылшын, француз сезi болып шыгатын, бiра^ орыс тЫшц дыбыстыц зацдылыгымен дыбысталып турган сездердi «халы^аралы^ терминдер» деп атап, «халы^аралы^ терминдердi аударуга болмайды» деген ^агида тагы ойлап тап^ан. Tiлдiц дыбыстыц жYйесi зацдылы^тары оны бас^а ттдер эсерiнен ^оргайтын «иммунитетi» екенiн, иммунитетшен айрылган тiл сырт^ы эсерге оцай ушырайтынын, орыстандыруды ма^сат еткен жымыс^ы саясаткерлер жа^сы бiлген. Санамызды улап, тiлiмiздiц дыбыстыц зацдылыын бузган ^¡рп жазуымыздыц кемшiлiгiн ашып керсету ушж на^ты мысалдар келтiрейiк. Мысалы, езiмiз кYнделiктi жиi ^олданатын «тест» сезш алайы^. Орыс тiлiндегi «тестирование» сезш ^аза^ тiлiнде бiреулер «тестiлеу» деп, ендi бiреулерi «тесттеу» деп жазып жур. Каза^ тiлiнде сез басында немесе сез аягында екi ^атац дыбыс ^атар айтылмайды, ал мундай дыбыс ^ркеамше ая^талган сезге зат еамнен етiстiк тудыратын -те (-та, -ла, -ле, -да, -де) журнагын жалгау мYмкiн емес. Каза^ тшшдеп «дос», «рас» сездерiнiц парсы тЫнен енген «дост», «раст» екенiн кеп адам б1ле бермеуi де мYмкiн. Tiлiмiздiц дыбыстау зацдылыгына багынбайтын бiр дыбыс тYсiп ^алып едi, бул сездер ^аза^тыц езiнiц тел сезшдей болып шыга келдi. Сол сия^ты «тест» сезiн де ^аза^ тЫшц зацдылыгына багындырып «тес» деп ала салса^, мундай мэселе туындамас ед^ «тес-теу». «тес-тiц нэтижелерi», «тес-ке жауапты о^ытушы» деп ^олдана берер едт. Tiлiмiзге кYштеп ендiрiлген в, ф, ц, ч, и, я, ю сия^ты дыбыс-эрiптермен бiрге ^аза^ тЫне жат бр, нх, ст, нк, кл, кр, пм, кс, пт, пк сия^ты толып жат^ан дыбыс тiркесiмдерi пайда болды. Осындай дыбыс ^ркесшен басталган немесе ая^талган сездердi айт^анда ^аза^ тiлiнде (жалпы туркi тiлдерiнде) не алдына, не артынан немесе ортасына дауысты дыбыстар ^осылып айтылады. Мысалы осындай дыбыстыц ^убылыстардыц бiрi эпентеза туралы профессор К.Аханов былай деп жазады: «Екi дыбыстыц аралыгана ^осал^ы дыбыстыц келiп мр^ эпентеза ^убылысы деп аталады. Мысалы, метр, литр деген сездер ^аза^ша ме^р, литiр тYрiнде айтылады. Трактор, трамвай деген сездердщ тырактор (тырактыр), тырамвай (тырамбай) деп айтылуы да осыган мысал бола алады. Орыс тЫндеп кровать деген сездiц езбекше (карават) жэне ^аза^ша айтылуында (кереует) дауыссыздардыц тiркесiнiц (кр) арасына дауысты дыбыс ^осылады» [4, 364-365]. Сондай-а^ гылым бул ецбегiнде протеза (ем дауыссыздан басталган сездiц алдына дауысты дыбыстыц ^осылып айталуы (мысалы, стакан - ыста^ан, шкаф - ыш^ап)), эпитеза (екi дауыссызга бiткен сездердщ соцына дауысты дыбыстыц ^осылып айтылуы (мысалы, киоск -киосм, танк - танм)) сия^ты ^убылыстарды да сез етедi [4, 365]. Ал ендi осындай дыбыс тiркесiменен туратын медициналы^ терминдердiц ^аза^ша ^алай дыбысталатынына назар аударайы^. Каза^ тiлдi адам стоматология, стоматит, бронх, тромбоз сия^ты сездердi ыстаматолгоия, ыстоматит, быронхы, тырамбоз деп дыбыстайды. Будан ^анша жерден ережеге ^штеп тацганмен, тiл зацдылыгыныц оган багынбайтынын жэне бiздiц жазу емлемiзде (орфоргафиямызда) кiрме

сездердiц ^аза^ тiлiнiц зацдылыгы бойынша дыбысталуы ескертмегешн керемiз.

Каза^ тiлiнде дауысты дыбыстар жуан жэне жщшке болып жiктеледi де, дауыссыз дыбыстар толы^тай дауысты дыбыстыц ы^палында болады. Мысалы, бас деген сезде жуан а дыбысыныц ем жагындагы дауыссыз б жэне с дыбыстары жуан езулiк болып айтылса, бэс деген сезде жщшке езулiк болып айтылады, ал бос деген сезде жуан ершдт болып айтылса, бес деген сезде жщшке ершдт болып айтылады. Ягни ^аза^ тiлiнде жуан дауыстыдан кейiн жщшке дауыссыз дыбысы айтылуы мYмкiн емес. Ал орыс тшшде дауыссыз дыбыстыц жуан немесе жщшке болып айтылуы сез магынасын езгерте алады, сонды^тан орыс тiлiнде сез магынасын езгертетш мундай дыбыстарды фонема деп атайды. Каза^ тiлiне келетiн болса^, сез магынасы олардыц жуан немесе жНшке болып айтылуына ^арай ажыратылады. Каза^ тiлiнiц осындай ерекшелiгiн ескерген профессор Э.ЖYнiсбек: «Каза^ тiлiнде (тYркi ттдершде) Yндi-еуропа тiлдерiне тэн фонема жо^. Ендеше сол тiлдерге тэн аллофон да жо^. Себебi Yндi-еуропа тiлдерi екпiндi (акценттi) тiлдер, ал ^аза^ (тYркi) тiлi Yндесiм (сингармониялы^) тiл. TYркi (^аза^) тiлдерiнiц Yндi-еуропа тiлдерiнiц iзiмен талданып жYргендiгi буган дейiнгi тiлтанымдаfы европа-езiмшiл (европацентристiк) устанымныц басымдылыгынан болып отыр» [5, 45-46],- дей келедi де, Yндесiм (сингармониялы^) тiлдер Yшiн сингема жэне аллосингема терминш ^олданган жен деп есептейдi [5, 47]. Ягни ^аза^ тшшде тутас буын жуан немесе жщшке болатынды^тан, жуан дауыстыдан кейiн жщшке дауыссыз келуi мYмкiн емес. «Каза^ тiлiнiц аны^тагышында»: «Жiцiшкелiк белгiсiне ая^талган кеп буынды сездерге ^аза^ т^ ^осымшалары буын Yндестiгi бойынша жалганады, ягни сездiц соцгы буыны жуан болса ^осымша жуан, соцгы буында жiцiшке дауысты дыбыс болса, ^осымша жiцiшке жалганады: ла-герь+ге, ла-гер+i, банде-роль+га, фести-валь+га»,- деген ереже берiлген [5, 32]. Бфа^ мундай сездерге тэуелдт жалгауы жiцiшке болып жалганады жэне ондай жагдайда жiцiшкелiк белгiсi жазылмайды деп ескертпе берiлген [5, 32]. «Мынандай дыбыстан кейiн мынандай ^осымша жалганады, бiра^ мынандай дыбыстан кешн ^осымша былай жалганады» деген сия^ты толып жат^ан ескертпелер бiздiц жазу ережемiздiц кемшiлiгi кеп екенiн аны^ бай^атып тур. Оныц басты себеб^ жогарыда айт^анымыздай, ^аза^ тiлiне тэн емес дыбыс ^ркеамдершН кеп болуында. Мысалы, «Орысша-^аза^ша медициналы^ сездiктiц» 22-бетЫде «латеральный», «вертикальный» сездерiне ^аза^ша ^осымша «латеральдi», «вертикальдi» болып жiцiшке жалганса, тура осындай дыбыс^а ая^талган «горизонтальный» сезше ^осымша «горизонтальды» болып жуан жалганган [6, 22]. Осы сездттН 30-бетiнде (дисталды кэрi жiлiк-шынта^ буыны) жэне 45-бетЫде (^олдыц терi астындагы медиалды венасы) ^осымша жалганганда жщшкелт белгiсi мYлде алынып тасталган [6, 22]. Жогарыдагы ережеге сYйенсек, бул сездерге ^осымша жуан жалгануы тшс. Мундай мысалдарды кептеп келтiруге болады. Элтбиде тiлге тэн емес дыбыстар болмаса, тшге тэн емес дыбыс тiркесiмдерi де болмайды, ягни ондай сездерге ^осымша жалгауда да еш^андай ^иынды^ тумайды. Терминдер гылым-бiлiмi дамыган елдерде пайда болып, бас^а елдерге таралады, ал олар ез кезепнде бул терминдердi ез тшдерше бейiмдеп алады. Каза^ зиялылары бул мэселеш сонау 1924 жылы Орынборда еткен «Каза^ бiлiмпаздарыныц туцгыш сшезшде-а^» кетерген. Съезде термин сездердi «пэн сездерi» деп атап баяндама жасаган Елдес Омарулы: «Пэн сездi ез тiлiмiзден таба алмаган ^нде, иаурыпа ^олданган латынша пэн сездердi алуга болады. Бiра^ ондай жат сездердi алганда,- оны тiлiмiздiц зацына келтiрiп езгертiп алу керек. Эйткеш, жат сездiц асыл тYбiн бузбай алса^: Ондай сезге ^аза^тыц тт келмейтун болады; Жана ^аза^ ттшщ зацына келмеген сездi, оган ^аза^ша журнал, жалгаулар жалгап езгертуге де болмайды. Ондай сез ^аза^ ттше ^аза^тыц ез сезiндей болып ацке де алмайды,- бiр тYрлi ера сез болып ^алады. Жат сез ^аза^ тiлiне сiцiп тYбкiлiктi ^аза^ сезi болып шыгуы Yшiн, маганасы тYсiнiктi болмаса да, айтуга жецт, ^ула^^а ерсi болмауы керек. Бул шарт^а келмеген сез ^аза^ сезi бола алмайды, тек кiтеб сезi болып ^ана ^алады. Олай

болып кетсе кггеб тл ел тттен бас^аланып шыгады, кiтебтiц елге пайдасы болмайды»,- деп бетен тiлден сез ^абылдаудыц ец дурыс жолын керсеткен [7, 97]. Эрине, Е.Омарулы езшН пiкiрiн А.Байтурсынулыныц «Tiл - ^урал» атты о^улыгына сYйене отырып жасаган. ^аза^ жазуы, термин мэселесi туралы ойларын А.Байтурсынулы 1926 жылы Бакуде еткен «Бiрiншi тYркологиялы^ съезде» жасаган баяндамасында одан эрi дамыта тусп. Ол термин жасаудыц кептеген эдк-тэстдерше топтала келе, fылым-бiлiмi дамыган еуропа ттдершен термин алу мэселесiне баса назар аударды. Еуропа тiлдерiнен алынган терминдер ^аза^ тiлiнiц зацдылыгына багынуы керек дей отырып, ол езЫщ устанымдарын былай ашып керсеттi: «Все неказахские слова, не согласующиеся с природой казахского языка, точно должны подвергаться изменениям соответсвенно казахскому говору. Это значит, во-первых, что во всех неказахских словах, с чуждыми казакскому языку звуками, последние заменяются соответственно нужными звуками, во-вторых, суффиксы в неказакских словах заменяются казакскими, в-третьих, двойные звуки принимаются в ординарном виде, в-

четвертых, чуждые казакскому языку окончания должны измениться в пределах требуемого языком удобства произношения» [2, 282-283].

Дорыта айт^анда, бас^а ттдт сeздердi ^аза^ тЫшц зацдылыгына багындырып алу - термин жасаудыц ец eнiмдi тэсшдерЫщ б^р^. Бiраrç буган орыс тiлiнiц жазылу зацдылыгына непзделген, ^аза^ тiлiне жат дыбыс-эрiптермен сына толтырылган бiздiц элiпбиiмiз жэне ^аза^ сeзiнiц табигатына сай емес емлелерiмiз кедергi жасап отыр. Tiлiмiздiц табигатына сай келмейтiн дыбыстардан элiпби ауыстыру арнылы ^утылуга болады жэне элтби ауыстырумен Гана шектелiп поймай жазу ережелерiмiздi де тузеген жен. Сонда термин жасау мэселес eзiнен eзi шешiлетiнiне дау жо^. Бул тшдН eзiндiк амал-тэсiлдерiн (эр тYрлi журна^тар арнылы, сeздердi бiрiктiру, Носарлау) пайдаланбау деген сeз емес, тшдН iшкi мYмкiндiгiнiц шамасы жетпегенде нолданылатын тэсiл, эрi осындай жолмен Гана ^аза^ тiлiн болаша^^а таза куйде аманат етiп ^алдаруга болады.

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Айдаров F. Орхон ескерткiштерiнiц тексi. - Алматы: F ылым, 1990. - 220 б.

2 Байтурсынулы А. Бес томдын шыгармалар жинагы. - IV т. - Алматы: «Алаш», 2006. - 320 б.

3 Оцдасынов Н.Д. Арабша-^аза^ша TYсiндiрме сeздiк. I т. - Алматы: «Мектеп», 1984. - 355 б.

4 Аханов К. Тт б^мЫе кiрiспе. - Алматы: Мектеп, 1965. - 592 б.

5 Сыздын Р. ^аза^ тiлiнiц аны^тагышы. - Астана: Елорда, 2000. - 532 б.

6 Момынов Т., Ра^ышев А. Орысша-^аза^ша медициналын юздш. - Алматы: ЖШС «Кiтап баспасы», 2003. - 352 б.

7 ^аза^ бiлiмпаздарыныц туцгыш съезi. - Алматы: 2005. - 144 б.

ЭФФЕКТИВНЫЙ СПОСОБ ПЕРЕДАЧИ ИНОЯЗЫЧНЫХ СЛОВ НА КАЗАХСКОМ ЯЗЫКЕ

Резюме: Данная статья посвящена проблемам медицинской терминологии, так как звуковые особенности казахского языка не учтены в современной казахской орфографии, что затрудняет образование терминов. А также указаны пути устранения этих трудностей, адаптируя терминов фонетическим законам казахского языка.

Ключевые слова: эффективный способ передачи иноязычных терминов на казахском языке; закон сингармонизма; сочетания звуков; фонетические закономерности; правописание заимственных слов.

AN EFFECTIVE METHOD OF TRANSFORMATION OF FOREIGN WORDS IN KAZAKH LANGUAGE

Resume: This article deals with the problems of creating medical terminology in Kazakh language. Phonetic peculiarities of Kazakh language aren't shown in the update Kazakh orphography that makes difficulties for creating terms.

Keywords: An effective method of transformation of foreign terms in Kazakh language; the law of sinhermony; combination of sounds; the phonetic rules; orphography of borrings.

УДК 615.15:614.27

А.Х. ОНГАРБАЕВА, Д.Б. НУРАХОВ

Казахский национальный медицинский университет имени С.Д. Асфендиярова

РОЛЬ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В РАСПРЕДЕЛИТЕЛЬНОЙ ЛОГИСТИКЕ ФАРМАЦЕВТИЧЕСКИХ ОРГАНИЗАЦИЙ

Для логистического управления информационные технологии являются одним из основных источников повышения эффективности принимаемых решений, производительности и конкурентоспособности. Логистическая информационная система может стать источником конкурентных преимуществ только тогда, когда она одновременно поддерживает оперативную деятельность, управленческий контроль, анализ решений и стратегическое планирование. Отраслевые решения «Домино» позволяют фармацевтической организации ТОО «Фармаком» повысить свои конкурентные преимущества и выйти на первые позиции. Ключевые слова: информационные технологии, распределительная логистика, фармацевтические организации, логистическая информационная система.

Основная цель распределительной логистики в фармацевтических организациях - доставить товар в нужное место и в нужное время с наименьшими затратами. Значительную роль в достижении этой цели играет выбор логистической информационной системы. Современные эффективные логистические системы больше, чем когда-либо, нуждаются в современной и точной информации по трём причинам:

1. Потребители осознали, что информация о текущем состоянии заказов, доступности продуктов, графиках поставок и предстоящих платежах по счетам представляет собой неотъемлемую часть логистического сервиса.

2. Менеджеры, стремящиеся к сокращению объёма запасов на всём протяжении снабженческо-сбытовой цепочки, обнаружили, что именно информационный обмен заметно уменьшает потребность в материальных и людских ресурсах.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.