CC BY
74
Э0Ж 613.2-614.812-616-084.004.051
ДЕНСАУЛЫК САКТАУ ЖУЙЕСШ КАЙТА К¥РУ ЖЭНЕ
ОНЫ ЖЕТIЛДIРУ ЖОЛДАРЫ ЖАГДАЙЫНДА АЛГАШКЫ МЕДИЦИНАЛЫК-САНИТАРЛЫК К0МЕК МЕКЕМЕЛЕР1НДЕ АЛДЫН АЛУ Ж¥МЫСТАРЫН ¥ЙЫМДАСТЫРУ: ЭДЕБИЕТТЕРД1 ШОЛУ
И. Н. Ордабаева 1, Ф. С. Рахимжанова 2, Н. М. Рахимжанов 3
Семей каласыныц мемлекеттк медицина университетi, Семей к. ^азакстан 1 «^огамдык денсаулык сактау» мамандыгы бойынша 2-оку жылы магистранты; ^огамдык денсаулык сактау жэне информатика кафедрасыныц доцентi, м.гк. 3 Семей к. мемлекеттк медицина университетЫН Медициналык орталыгы
2
Бул макалада дансаулык сактау саласындагы еткен гасырдыц 20-шы жылдарынан бастап алдын алу жумыстарыныц уйымдастырылуыныц ерекшелiгi мен жетiлдiрiлуiне арналган эдебиетке шолу жазылган.
Heri3ri сездер: денсаулык сактау, алгашкы медициналык-санитарлык кемек, алдын алуды уйымдастыру, диспансеризация.
ORGANIZATION OF PREVENTIVE WORK IN PRIMARY HEALTH CARE IN HEALTH CARE REFORM AND WAYS TO IMPROVE
I. N. Ordabaeva 1, F. S. Rahimzhanova 2, N. M. Rahimzhanov 3
л
State Medical University of Semey, 1 Master of 2 years of training in the specialty
"Public Health", 2 C.m.c., associate professor of Department of Public Health and Informatics; 3 Medical Center of the State Medical University of Semey
The paper provided an overview of the literary features and improving the organization of preventive work with the 20 years of the last century in the health sector.
Keywords: Health, primary health care, the organization of prevention, medical examination.
ОРГАНИЗАЦИЯ ПРОФИЛАКТИЧЕСКОЙ РАБОТЫ В УЧРЕЖДЕНИЯХ ПЕРВИЧНОЙ МЕДИКО-САНИТАРНОЙ ПОМОЩИ В УСЛОВИЯХ РЕФОРМИРОВАНИЯ СИСТЕМЫ ЗДРАВООХРАНЕНИЯ И ПУТИ ЕЕ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ
И. Н. Ордабаева 1, Ф. С. Рахимжанова 2, Н. М. Рахимжанов 3
л
Государственный медицинский университет города Семей, 1 Магистрант 2 года обучения по специальности «Общественное здравоохранение»; 2 К.м.н., доцент кафедры общественного здравоохранения и информатики; 3 Медицинский Центр Государственного медицинского университета города Семей
В статье предоставлен литературный обзор особенности и совершенствования организаций профилактической работы с 20-х лет прошлого века в сфере здравоохранения.
Ключевые слова: здравоохранение, первично медико-санитарная помощь, организация профилактики, диспансеризация.
Библиографическая ссылка:
Ордабаева И. Н., Рахимжанова Ф. С., Рахимжанов Н. М. Организация профилактической работы в учреждениях первичной медико-санитарной помощи в условиях реформирования системы здравоохранения и пути ее совершенствования. / / Наука и Здравоохранение. 2015. № 1. С. 43-54.
Ordabaeva I. N., Rahimzhanova F. S., Rahimzhanov N. M. Organization of preventive work in primary health care in health care reform and ways to improve. Nauka i Zdravoohranenie [Science & Healthcare]. 2015, 1, pp. 43-54.
Ордабаева И. Н., Рахимжанова Ф. С., Рахимжанов Н. М. Денсаулык сактау жYЙесiн кайта куру жэне оны жет^ру жолдары жагдайында алгашкы медициналык-санитарлык кемек мекемелерЫде алдын алу жумыстарын уйымдастыру: эдебиеттерд шолу / / Гылым жэне Денсаулык сактау. 2015. № 1. Б. 43-54.
«Саламатты к;азакстан» мемлекетпк багдарламаныц максаты-елдН элеуметпк-демографиялык дамуын камтамасыз ету Yшiн к;азакстан азаматтарыныц денсаулыгын жаксарту. Крйылган максатка жету Yшiн жасалатын негiзгi багыттар: алдын алу шараларын арттыру, скринингтiк зерттеулер, диагностикалык жYЙенi жетiлдiру, тургылыккты журтшылык арасындагы негiзгi элеуметтiк ауруларды емдеу жэне оцтайландыру [14]. Алгашкы медициналык-санитарлык кемектН басымдылыгын жогарылату, денсаулык сакктауда алдын алу шаралардыц багытын кайта жацартуды, тургылыккты халыккта денсаулык мэдениетш калыптастыруды жэне оны коргуды, терец диспансеризациялауды, балаларда денсаулык мэдениетшН дагдыларын тэрбиелеудi карастырады. ¥лттык денсаулыкты жаксартуда медициналык бiлiм беру, ецбекке жарамды халыкты жэне ауылды жерлерде туратын халыкты диспансеризациялау ерекше орын алады. Мемлекеттi жэне тургылыккты халыкты ез денсаулыгы Yшiн жауаnкершiлiкке насихаттау мацызды болып табылады. ^Р президентi езУц халыкка жолдауында жакын арадагы онжылдыкка накты мэселелер койды, «Салауатты емiр CYPУ жэне адамныц ез денсаулыгына деген жауапкершiлiк - денсаулык сактау саласындагы мемлекеттН саясатты мен халыктыц кYнделiктi емiрiнiц негiзi болуы тию» [15]. Денсаулык сактау саласындагы ерекшелiктерi мен тарихына токтала кетсек.
Сыркаттанудыц алдын алу жумыстары отандык денсаулык сакктаудыц негiзгi курылу багыттарыныц бiрi. Алдын алудыц медициналык, элеуметпк жэне экономикалык тиiмдiлiгi бурыннан гылыммен, сонымен катар денсаулык сактау тэжiрибесiмен дэлел-денген. Ауыр сыркаттарды болдырмау, ерте аныктау медициналык жэне элеуметтiк жагын айтпай-ак, экономикалык тургыдан кеш аныктау мен емдеуге караганда артыкшылыгы анык. Эр-
тYрлi формалардагы алдын алу шаралары: тургылыкты халыкты вакциналаудан бастап, санитарлык акпаратпен камтамасыз ету б1здН елде ез уакытында эпидемиялык ауырулардыц таратылуына жол бермеу куресшде жагымды нэтиже керсетin, сондай-ак туберкулез, венерологиялык жэне тагы баска аурулардыц темендеуiне ыкпал еттi.
Отандык медицинада алдын алу багытыныц даму тарихы ^азакстан тэуелсiздiгiн алганга дейш толыгымен совет одагыныц денсаулык сактау жYЙесiнiц карамагында болды. [10]
20-шы жылдардыц басынан бастап профилактикалык шаралар белсендi жYргiзiлдi, эсiресе диспансеризацияга аса кецт белiндi. 1920 жылдыц соцында I БYкiлресейлiк емдеу белiмдерiнiц мецгеру-шiлерi катыскан жиналыста амбулаториялык -диспансерлердi ашу туралы сез козгалды [18]. III БYкiлресейлiк денсаулык сактау жYЙесiнiц мYшелерiнiц бас косуы непзшен (1925) диспансерлердщ кызмет керсету тYрлерiн жэне мерез, туберкулез сиякты аурулармен ауырган наукастарга кызмет керсету эдютерше багытталган.
60-70 жылдары тургындардыц стихиялык айналымынан белсендi динамикалык бакылауына ауысуы кецшен тараган .Жалпы диспансеризацияга ету тYрiн кептеген авторлар аныктады, тYрлi мамандардыц ролi жэне емдiк профилактикалык мекемелердi жацарту, тYрлi контингенттер ортасындагы карауды кыскаша жYргiзу жэне т.б.
1976 жылдан 1981 жылга дейш халыкты диспансеризацияга кешу бойынша эксперимент еткiзiлдi (елдН тYрлi аудандык жэне каладагы тургындардыц жалпы 300000 адам). Нэтижесiнде сау адамдар саны 10%-га жогарылады, профилактикалык тексерiстен ететшдер саны 2 есе естi, уакытша жумыс-сыздар саны 100 диспансеризациялан-гандардан 26,6%-га темендедi .
1983 жылы мемлекет басшылары денсаулык сактау жYЙесiне жыл сайынгы диспансеризациялау мiндетiн койды. Осыган орай, диспансерлт жYЙе бойынша, жалпы мемлекетш тургындардыц денсаулыгын сактау уйымы непзшде жататын амбулаторлы-поликлиналык мекемелерге халыктыц стихиялык айналымы, Yнемi халыктыц денсаулык жагдайын динамикалык карау, cонымен катар сырткы ортаныц турмыстык заттардыц, ецбектН жагдайын жаксартуга багытталган элеуметтiк, экономикалык, медициналык, техникалык шаралар, емдеу сауыктыру жумыстары жYргiзiлетiн мекемелерде алдын алу жэне ауруларды ерте кезеыцде аныктап профилактикалык интеграция жYргiзiледi. Бiрак вмiр осындай жоспарлардыц мерзiмсiздiгi мен негiзсiздiгiн керсетп.
Денсаулык сактау миниспрлтнН буйрыгы бойынша 70-жылдары кардиоревматология-лык кабинеттер, келесщей емдiк диагностикалык, консультативтi, бакылаушы функциялар курылып, сонымен катар жYрек-кан тамыр ауруымен ауыратын наукастарга диспансеризация жYргiзе бастады.
Бул кабинеттер тэжiрибесi бойынша оц нэтиже алды жэне баска да созылмалы аурулары бар наукастарга медициналык кемек керсеттi (гастроэнтерологиялык, эндокриндык жэне т.б). 1975 жылы кардиоревмотологиялык кабинеттер саны мемлекетте 3550-ге жеттi; оган коса 124 калалык, облыстык жэне республикалык кардиоревмотологиялык орталыктар, 11 диспансер болды.
Жалпы 70-80 жылдары диспансерлiк эдю кецшен тарады.
1985 жылы амбулаторлы-поликлиникалык мекемелерде халыктыц келуi профилактикалык багыт алды, ал жеке ецфюш салаларда бул керсеткiш 50-70 % есть
Диспансерлердщ дамуына амбулаторлы-емханалык мекемелер торабыныц есуi, медициналык кадрлар саныныц артуы, маман-дандырылган кызметпц дамуы ыкпал еттi.
Халыкты гигиеналык тэрбиелеу жYЙесi соцгы жылдар iшiнде накты бузылды [6]. Наукастарда жYргiзiлген элеуметтiк сурастырудыц керсеткiштерiне CYЙенсек, эрбiр бесiншi респондент (20,8%) санитарлы-агартушылык жумыстыц уйымдастырылуына канагаттанбады, ал 52,9 % оныц жYргiзiлуiне наразылыктары барын керсеттi.
Барлык профилактикалык жумыстарды жYргiзудiц формализмi, нактылы диспансер-лм, суракка катыскан емделуштердщ тек 55,2% пайызы гана диспансеризацияга жатады. [23].
Профилактикалык медицинаныц кемегiмен емделуштердщ канагаттанарлык децгейш зерттегенде солардыц жартысынан ^ (52%) пайыз профилактикалык кемектН сапасымен канагаттанатындыгын керсеттi. ^анагаттан-баушылыктыц себебi нускаулардыц теменгi сапасы мен толык еместiгi. Оларды орындаудыц киындыгы жэне маманнан консультативт кемек алудыц ^рделтт болып табылады. [4].
Сонымен коса суракка катыскандардыц кепшiлiгi (74%) профилактикалык шаралар-дыц эсерiнен денсаулктары жаксарып, ецбекке кабiлеттiлiгi арткандарын айтты.
Суракка катыскандардыц 42% пайызы денсаулыктарыныц жаксы жэне созылмалы аурулары жоктыгын ез ецбектершН нэтижесi, ал 25%- пайызы дэр^ерлердщ профилактикалык жумыстарыныц нэтижес деп бiледi.
О.В.Тюрина [32], емделуштердщ медициналык кемектщ сапасына канагат-танушылык децгей мэселесiн зерттей келе олардыц канагаттанбаушылыгын емдеудi уйымдастырудагы емханалардыц профилактикалык багыты, сонымен коса, емделуштер кукыгыныц сакталмайтындыгы жэне керсетiлген кызметтер нэтижесшщ жоктыгы тугызады деген корытындыга келдi. Емделушiлер сэйкес кызмет тYрiн алуга каржы жагдайыныц жетпейтiндiгiн ттт кейде алуга мYлдем жагдайы жоктыгын керсетедi. Жэне автор, медициналык кызметтердi пайдаланудыц жалпы канагаттанушы-лыгымен профилактикалык жэне оцалту шаралрыныц канагаттушылыгы арасында тiкелей орташа байланыс бар екендтн атап керсетедi.
Емделуштердщ келецаздт алацдатпай коймайды. Тургындардыц денсаулыгы накты адамныц емiр CYPУ жагдайымен аныкталатындыктан коршаган ортаны коргау мен денсаулыкты шыныктырудыц тиiмдi саласы эрбiр азаматтыц езшщ белсендi араласуын талап етедi. Замануи талаптарда денсаулыгыныц жаксы кYЙiне тYPfындар нашар бейiмделген [8].
Емхана дэрiгерлерi арасында профилактикалык медицинаныц мэселелерi туралы жYргiзiлген сурауда [19], 14,3% гана профи-
лактикалык караудыц сапасын жаксы деп мойындады, эрб1р бес1нш1 респондент (21,4%) онын сапасын канагатсыз деп жауап берд1. Дэр^ерлердщ кепш1л1г1 (28,6%) профилактика-лык караудан мYлдем бас тарткан жен, себеб1 оныц еш кажет1 жок деп есептейдк
Созылмалы аурулары бар наукастарга диспансерл1к карауды уйымдастырудыц белш б1р кемш1л1ктер1 туралы М.Т. Чернухин жасаган керсетк1штер [35] дэлелдейд1. Санкт-Петербург М11Б жэне Ленинград облысыныц госпитал1не тYCкен наукастардыц жартысы (45,5%) жедел тYPде госпитализацияланады, сондай ак динамикада керсетюш ес1п келе жатыр. 22,2% жагдайда жолдамадагы диагнозбен клиникалык диагноз арасында толык немесе жартылай сэйкесс1зд1к болды. Госпитализацияланган наукастардыц
аттестацияланган курамнан тек 1/3 бел1г1 (34,2%) гана диспансерл1к есепке алынган.
^огамныц эрб1р мYшесi ез денсаулыгы Yшiн жауап берсе, онда халыктыц да езш езi сактау, салауатты емiр салтын сактау калыптасады.
70 жылдардан басталган жагымсыз езгерiстер когамда жинала бастады жэне денсаулык сактауда толык керше бастады. Осы кершютердН бiрi алдын алу жумыстары ез кекейкестттн жогалтты, ол ресми мiнезде жYргiзiле бастады, медициналык мекемелер-дН жумысын багалау кезiнде алдын алу жумыстары ескертмедк
90 жылдардагы элеуметтiк-эконималык жYЙенiц дагдарыс керiнiстерi денсаулык сактауда да кершдк Дагдарыстыц салдары-нан алдын алу жумыстары жалпы уранга жэне жаксы ттекке айналды, ол халык денсаулыгын сактаудыц белсендi ^ресшН непзп эдiсi болудан калды. Санитарлы агартудыц пайдаланган жYЙесi езiн жокка шыгарды.
Халыктыц диспансеризациясы кебiне формальды тYPде гана жYPдi, ол соцгы нэтижеге багытталмаган болатын.
А.М. ЛукашевтН [17] ойынша, профилактика жYЙесiн енгiзудi токтататын факторларга жатады: алгашкы медико-санитарлык кемектщ дамуына жеткiлiксiз назар аудару, мшдетп медициналык сактандыру жYЙесiнде профилактикалык iс шараларга каражат белiну кезшН анык болмауы. Осыган байланысты ол профилактика жYЙесiнщ моделiн аумактык дэрежеде оныц ролiн, мiндетiн, каражат
ресустарын осы моделдiн эр блогына жеке жасалуы кажет деп есептейдк
Заманауи этапта профилактикалык iс шаралардыц тшмдттнН темендтнН себебiн сараптай отырып Р. А. Хальфин, О. Г. Оганов [34,28] оларга жататыны мыналар деп есептейдi:
1. Саяси кедергтер:
- профилактиканыц мацыздылыгы казiр непзшен рэсiмделмеген;
- зацдык жэне норматива база элсiз.
2. ^аражаттык:
- профилактикалык багдарламалар мен нактылы ю шаралардыц жеткiлiксiз каражаттануы;
- профилактикалык ю шаралар еткiзудiц (еткiзбеудiц) экономикалык салдары туралы бiлiмнiц болмауы;
- аурулардыц профилактикасын жэне денсаулыкты ныгайту жумыстарын жYргiзу кезiндегi дэрiгерлер мен мешрбикелерде каржылай ынталандырудыц болмауы.
3. Кэаби:
- дэрiгерлердiц бiлiм алуында аурудыц алдын алуга емес емдеуге багыттылган бiлiм алгандыгы.
4. ¥йымдастырушылык:
- профилактиканы уйымдастырушы органдардыц жеткштт децгейде халыкпен жумыс жасамауы.
5. Мэдени-эдютемелк
- кулшынушы-лыктыц темендiгi, жогарыдан нускаулык тосу.
Ю.Л. Шевченко [37] деректерi бойынша халык денсаулыгын коргау тек кана аурулар-ды, елiмдердi кадагалаумен, аурулармен кYрес, жаца медициналык технологияларды енгiзумен гана шектелмеуi керек, сонымен катар колда бар улттык денсаулык ресурс-тарын багалау, фундаменталды дэлелдi профилактикалык жэне калпына кел^ру медициналары зерттеулерi негiзiнде жеке профилактикалык жэне сауыктыру багдарла-маларын куру. Халыкты диспансеризациялау мYмкiндiктерiне жаца кезкарас керек.
Ауруларды алдын алуда Ресейдщ кепжылдык дэстYрi мен тэжiрибесi елiмiздiц денсаулык сактау жYЙесiнiц профилактикалык багытына колданылып, дэрiгерлер мен мейiрбикелердi окыту багдарламаларымен бекiтiлуi керек, сонымен катар денсаулык сактау жYЙесiнiц кызметкерлерi жэне азаматтарды ынталандыру iс-шараларын жYргiзу кажет.
Азаматтардыц жэне олардыц ез балаларыныц денсаулыгын сактау жэне оган деген жауапкершттне кецт аударуын белсендi калыптастыру керек. Ауруларды емдеуден бурын, оны алдын алу жэне сактауды калыптастыру Ресей азаматтары-ныц денсаулык жагдайыныц жаксаруына кепiл болуы керек.
Е.Ф. Архангельская, Н.М. Жидовтыц [2] ойынша, жеке жэне когамдык денсаулыктыц нашарлауына елiм, мYгедектiк, аурушацдык кiредi,OFан коса денсаулыкты ныгайту Yшiн кажеттi шыгын мен экономикалык шараларды максат етедi.
Кец аукымды алдын алу шараларын жYргiзу Yшiн уйымдастырушылык шараны кажет етедi (сектораралык эдiс), дэстYрлi денсаулык сактау багытын езгерту. Стратегиядан кешу, непзп санитарлык агарту, стратегиялы, жеке адамдарга еркiн тацдау: немесе каржылык кецейту, баскарушылык жэне баска да жолдар, ерюн тацдауга багыт беру. ^огам белсендiлiгi, эрекет етуi, жеке б^мш арттыру, колайлы коршаган ортаны тудыру жэне когамдык "денсаулык" саясаты орнауы керек [22].
Аналогты идеяныц авторы В.Б. Филатов жэне баска да кептеген авторлардыц айтуы бойынша, когамдык денсаулык сактау, ауруларды алдын-алу, тек кана денсаулык сактау секторыныц багыт-багдары мен ю-эрекетi гана емес, баска да когаммен байланысты министрлттер мен ведомствалар-дыц бiрiккен жумысы. Салауатты емiр салтын калыптастыру Yшiн санитарлык агарту жумыстары, бiлiмдiлiк пен бткткт арттыруга багытталган багдар-ламалардыц кец аукымдылыгы карасты-рылган [33]. Кептеген курылымдардыц кызыгушылыгы мен бiрiккен ю-эрекет эртYрлi децгейде,кец аукымды эсер ете юке асырылуы кажет.
Бiр катар авторлар [12, 27] ^рп уакытка дейiн аса мацызды ауруларды каут-катер топтарында айкындау Yшiн бiркелкi жэне колайлы скрининг - тексеру эдiстерi жок екенiн айтады. Олардыц кейбiреулерi сезiмталдыfы аз жэне негiзiнен аурудыц айкындалган симптоматикасына негiзделген. Сондай ак эртYрлi тексеру тYрлерiн зертханалык жэне функционалдык эдiстер келемiн жэне мазмунын айкындау, осыган катысатын мамандардыц колайлы курамын
айкындау сиякты сурактарга бiрдей кезкарас жок.
Диспансерлiк караудыц тшмдттн багалауын жаксарту сурагы да ерекше кезкарасты талап етедi. Л.И Деерман айтып керсеткендей диспансеризацияныц сапасын керсететш унифицирленген керсеткiштер болмагандыктан дэрiгерлердiц жэне басшылардыц жумысыныц нэтижесiне жауапкершiлiгi темендейдк Сондай ак диспансеризация кезiндегi ю шаралардыц нэтижелiлiгiн бiр интегрирленген керсетюш бойынша багалау мYмкiн емес. Сондыктан казiргi кезде осындай кереткiштердiц жYЙесi бар [13].
Дэл осылай денсаулык сактау басшыларымен жэне гылыми кызметкер-лермен профилактикалык жумыстардыц децгейiн тYбегейлi жаксарту кажеттiлiгi дэлелденген жэне дэйектемелер кел^ртген.
Оныц мелшерi жэне сипаттамасын аныктау Yшiн келесiдей жайттарды накты елестету кажет.
В.А. Медик, В.К. Юрьев [20] профилактиканыц келесiдей тYрлерi мен багыттарын ажыратады.
Бiрiншiлiк профилактика - медициналык жэне медициналык емес ю шаралардыц жиынтыгы, олар денсаулык жагдайында ауыткулардыц болмауын жэне аурулардыц ершiп кетпеуiн, барлык халыкка жэне жеке аумактык, элеуметтiк, жастык, кэаби, сондай ак езгеде топтар мен индивудумдерге катысты алдын алу шаралары. Ол адам агзасына коршаган орта факторларыныц (экологиялык жэне санитарлы-гигиеналык скринингты коса алганда) эсерiн темендету, салауатты емiр салтын калыптастыру; соматикалык, психикалык аурулармен жаракаттанудыц алды алу шаралары; иммунопрофилактика жYргiзу; денсаулык Yшiн жагымсыз факторлардыц эсерiне беленген адамдардыц денсаулыгын ныгайту.
Екiншiлiк профилактика - медициналык, элеуметлк, санитарлы-гигиеналык, психоло-гиялык жэне баскада iс шаралардыц комплекстi жиынтыгы. Олар аурулардыц ерте айкындалуын, аскынудыц алдын алуга жэне оныц созылмалы тYрге ауысуын болдырмауга багытталган, осылардыц бэрi ез алдына когамда наукастардыц дезадаптациясын, жумыска каб iл еттiл i гiнi ц темендеуш, сондай ак мYгедектiктi жэне ерте елiмдi шакыруы мYмкiн.
Оныц езi максатты санитарлы-гигиеналы тэрбиелеудi камтиды олар: жеке жэне топтык акыл-кецес беру, диспансерлiк медициналык карау, багытталган сауыктыру мен алдын-алу жэне емдеу курстары, денсаулыктыц езгеру децгейше медициналык-психологиялык бешм-делу, медико-элеуметтiк, экономикалык, мемлекетпк iс-шаралар, элеуметтiк ортага бейiмдiлiктi жогарлату Yшiн кауiп-катер факторын темендету.
Yшiншiлiк алдын-алу (оцалту)- кэсiптiк жэне элеуметтiк статусынан айырылган функциясын толыгымен калпына келтiру максатында, емiр CYPУДi шектейтiн жагдайларды компенсациялау мен жоюга багытталган, элеуметтiк, педагогикалык, психологиялык, медициналык шаралар жYЙесi.
В.А. Миняев жэне баска да авторлардыц айтуы бойынша [21], алдын-алу шараларыныц курамдас белiгiне темендегiлер жатады:
а) денсаулыкты камтамасыз ету (health promotion) - резерв пен функционалды ерекшелтн ескере отырып, бiр децгейде устауга багытталган жYЙелi iс-шара.
б) денсаулыкты коргау- (health protection) езгерiс болган жагдайда
в) медициналык кызмет профилактикасы (preventive services) жогары аталган ею курамдаушыны камтиды [3].
Жэне де факторлардыц кептiгiн ескере отырып, агзага эсер етуiмен, эрбiр жеке индивидум ерекшелтн ескере отырып кYPделi биоэлеуметпк жYЙе ретiнде карастыру [24].
ЭртYрлi контингенттер ерекшелiгiне байланысты, жогары аталгандарды косканда, алдын-алу жYЙелiгi мен жYзеге асыру жэне кезкарастарды ескеру.
Елiмiзде аурудыц алдын алудыц шаралары - жеке жэне кауымдык, алгашкы жэне екiншi сатылардагы тYрлерге белiнiп жYргiзiледi. Олардыц барлыгы ез сатыларындагы аумакта толык жэне нэтижесiн керсететiн жумыс iстейдi жэне жYзеге асырады. Аурудыц алдын алу шараларын жоспарланган багытта жYргiзу медициналык мекемелердегi емдеу жумыстарын жецiлдетедi [16].
Кейбiр деректерге жYгiнетiн болсак экономикалык жэне гылыми саласы жаксы дамыган бай мемлекеттерде аурудыц алдын алу шаралары тургындардыц денсаулык-тарына 35% - га жуык эсерiн тигiзедi екен, сондыктан бiздiц елiмiзде де аурудыц алдын алу шараларын. жаксы жYргiзiп, осындай
керсетюшке жету Yшiн жумыла сапалы жумыс жYргiзу керек [1].
Казакстан Республикасыныц денсаулык сактау жэне медициналык гылым тужырымдамасына сэйкес ел аумагындагы медициналык кемек жYЙесiн кезец-кезецмен реформаланады. Басымдыктар езгертiледi -ауырлык орталыгы стационарлыктан амбулаторлыкка, емдеуден алдын алуга карай багытталады [38,39 ].
Казакстанда алгашкы медико-санитарлык кемек керсету мен диспансерлт кемек мамандар арасында тегiн медициналык кемек керсету шецбершде диагностикалык орталык-тарга тегiн жiберудiц орталыктандырылган жYЙесi бар.
Казiрri уакытта, жалпы тэжiрибелiк дэрiгердiц кызметiн кезец-кезецмен iске асыру непзшде амбулаториялык-емханалык кемектi уйымдастырудыц тYрлi модельдерi калыптастырылуда [43,36].
Амбулаториялык-емханалык нысандардыц курылымында жумыс iстейтiн жалпы тэжiрибелi дэрiгерлерге, АМСКК жYЙесiнде емдеу процесшН кунын темендету максатымен жумысыныц басым белiгiн элеуметтiк мацызы релi бар алдын алу жумыстарын юке асыруга негiзделген [25].
Медициналык кемектiц кол же™дтт мен сапасы, денсаулык сактау саласыныц кызметiнiц тиiмдiлiгi алгашкы медико-санитарлык кемектН дамуымен байланысты екендт барлыгына мэлiм. АМСКК баскару-дагы алдын алуды тиiмдi уйымдастыру денсаулык сактау саласыныц тиiмдi дамуына экеледк [42,44]
2005-2010 жылдары ^Р-нда денсаулык сактау саласын реформалауда денсаулык сактау саласын 2005-2007 жылдары реформалау жэне дамыту багдарламасын жYзеге асыру аясында мынадай негiзгi басым багыттар басты назарга алынды: ана жэне бала денсаулыгын ныгайту; алгашкы медико-санитарлык кемек кызметш дамыту жэне жет^ру; кала халкына медициналык кемек керсету сапасын жаксарту; кадрмен камтамасыз ету; каланыц денсаулык сактау жYЙесiн баскаруды жетiлдiру [30]. Бул багдарламада Казакстан Республикасында колжетiмдi, сапалы, элеуметтiк багдар устан-ган жэне экономикалык ти1мд1 денсаулык сактау жYЙесiн дамытуга багытталган кажетт1 экономикалык, элеуметтiк, алдын алуды
уйымдастыру жэне баска да шаралардыц жиынтыгы белгiленген.
Халыктыц ез денсаулыгын ныгайту ю-шараларына жэне профилактикалык жумысты уйымдастыру жYЙесiнiц жумысына негативтi кезкарастарыныц арта тYсуi (мYмкiн оныц негiзi болуы) дэрiгерлердiц енжарлыгынан да болуы мYмкiн [5]
Ал медициналык саладагы сапаны багалаудыц эдiсiне алдын алу шаралары тиiмдi уйымдастыру жатады, жэне де ол багалаудыц баска да эдютерш толыктырады [40,41,45]
Тутынушыныц тургысынан алып карастырганда, медициналык кызмет тYрiне бiр наукастыц медициналык уйымдармен байланысы кезiндегi оган катысты бiрегей (нозологиялык) тургыдан жYргiзiлетiн медициналык шаралардыц (профилактикалык, диагностикалык, емдiк, сауыктыру) белпл^р жиынтыгы жатады. Айталык, стационарда медициналык кызмет госпитализация жагдайында керсетiледi. Емханаларда -амбулаторлы-емханалык кемек (алдын-ала карау, диспансерлi бакылау, иммунизация, емдеу-диагностикалык шаралар жэне т.б.) кезiнде керсетiледi [26].
Алдын алу шараларыныц денсаулык сактау саласында алатын орны ерекше жэне мацызды. Кез-келген емдiк шараны жYргiзуден бурын оныц алдын алган элдекайда дурыс кадам болып саналады. [9].
Алгашкы медициналык-санитариялык кемек медициналык кызмет керсетудН эрбiр азамат Yшiн непзп колайлы жэне тегiн тYPi болып табылады жэне ол негурлым кец таралган ауруларды, жаракаттарды, улануды жэне крртуге болмайтын баска да жай-кYЙлердi емдеудi, бала тууга жэрдемдесудi, санитариялык-гигиеналык жэне эпидемияга карсы шаралар жYPгiзудi, аса елеулi аурулардыц медициналык профилактикасын, санитариялык-гигиеналык бiлiм берудi, отбасын, ананы, эке мен баланы коргау женшде шаралар жYPгiзудi, тургылыкты жерi бойынша медициналык кемек керсетуге байланысты баска да шаралар жYргiзудi камтиды [11].
Профилактикалык медицина аурудыц алдын алуда басты куралга айналуы тиiс. Халыкпен акпараттык-тYCiндiрмелiк жумыс жYргiзуге баса ден кою керек [31].
БYгiнгi когамныц барлык талап-тiлектерiне жауап бере алатын денсаулык сактау жYЙесiн
калыптастыру казакстандыктардыц жеке жэне когам денсаулыгы керсетюштершде накты оцды iлгерiлеуге кол жетюзуге багытталган бiр-бiрiмен езара байланысты стратегиялык мiндеттердiц тутас кешенiн шешудi кездейдi. Муныц арасында алгашкы дэр^ерлк-санитарлык кемек жумысы, ана мен бала денсаулыгын коргауды тиiмдi уйымдастыру да бар. Бiз халыктыц элеуметпк-мацызды сыркаттарга ушырау децгейiн темендетуге жэне жаппай иммунитеттi жогарылататын шараларына тартуга барынша кYш жумсауга тиiспiз. Будан баска, медициналык кемек керсетуде халыкаралык стандарттарды енгiзу, бiртутас денсаулык сактау акпараттык жYЙесiн кура отырып, саланы акпараттандыру кажет. Бул кайта курулар, сонымен катар, медициналык бiлiм берудН курылымын езертпей жэне сапасын артттырмай мYмкiн емес. Олар жYЙелi сипатта бiр-бiрiмен езара байланысты жэне Казакстанда бэсекеге кабiлеттi, жогары тиiмдi денсаулык сактау жYЙесiн куруга багытталган, казакстандыктардыц емiр сапасын арттыруды камтамасыз ететiн бiртутас идеологияга бiрiккен [7]
Алгашкы медико-санитарлык мекемелерде наукасты аныктау максатында, кауiп-катер факторы бар тулгаларды, сонымен коса белгiленген халыкты диспансерлеудi есепке алатын жэне бакылайтын профилактикалык мекемелершН уйымдастырылуы [29]
Корытындылай келе эрбiр азаматка мемлекет тарапынан колже™д^ сапалы медициналык, профилактикалык кызмет керсетт^ тиiс жэне халык денсаулыгын жаксартуга тiкелей ыкпал жасауымыз керек. Сол себеп^ денсаулык сактау саласындагы алдын алу жумыстарына элi де болса ерекше кецт белу керек екендтн езектi санаймын.
Эдебиеттер т'п'мк
1. Аканов А. А., Девятко В. Н. Общественное здравоохранение в Казахстане: Концепция, проблемы, перспективы // Медицинская наука Казахстана. Алматы, 2001. 100с.
2. Архангельская Е. Ф., Жидов Н. М. Проблемы здоровья и здравоохранения // Здраво-охр. Рос.Федерации. М. 1997. №4. С.23-25.
3. Бутов В. С., Бутова О. А. Здоровье валеологические, конституциональные, экологические аспекты // Здоровье и болезень как состояние человека: Мат. респ. науч.-практ. конф. "Здоровье" (Ставрополь, 13-14 апрель 2000 г.) Ставрополь. 2000. С.44-49.
4. Васильева Т. Н. и соавт. Удовлетворенность пациента возможностями профилактической медицины // Проблемы реализации концепции развития здровоохранения и медицинской науки в РФ: Мат. Всеросс. конф. (Москва, 1-5 декабря 1997г.). Москва. 1997. С.246-248.
5. Гасанов А. Н. Научное обоснование системы обеспечения качества и эффективности диспансеризации детей и подростков в условиях детских городских поликлиник // Автореф. дисс...к.м.н.:14.00.33 Москва. 2006. С. 17
6. Гусев А. О., Макушенко Н. В. О состоянии медико-гигиенического просвещения населения // Проблемы городского здравоохранения. Вып.5.: Сб.науч.тр.под ред.проф Н.И. Вишнякова. Санкт-Петербург. 2000. С.396-372
7. Досцалиев Ж. Мемлекетпц денсаулык сактау саласындагы саясаты жаца децгейге шыгады. Алматы, 13 штде 2009 ж // и^: http://www.inform.kz/kaz/article/2185523 , (юрген ^н 28.09.2013)
8. Егорышева И. В., Данилишина Е. И. Проект оптимизации медицинской помощи населению России в начале ХХ века // Развитие системы обеспечения качества медицинской помощи в современных условиях и проблемы оптимизации структуры здравоохранения: Мат. VI науч.-практ. Конф. (Москва, 24-25 апреля 2001г.). Москва. 2011. 44с.
9. Ибраев С. Е, Макашев Д. М., Камба-рова Г.А. Организационный менеджмент по оценке деятельности медицинских работников РЦРЗ МЗ РК // Менеджер. Астана. 2012. №2(1). С. 28-29.
10. Калкенова А. А. Организационно-методические подходы к профилактике хронических неэпидемических заболеваний у сотрудников органов внутренних дел: Автореф. дисс...к.м.н.:14.00.33. Семей. 2010. 13с.
11. Кожекенова Ж. А. Медико-социологические и социально-экономические проблемы санитарно-эпидемиологической службы и пути их решения: автореферат: Алматы, 2010. С. 12.
12. Куценко Г. И., Беляев Е. Н, Петручук О.Е. Роль социально-гигиенического мониторинга в управлении состоянием здоровья детей и подростков // Проблемы городского здравоохранения. Вып.5.: Сб. науч. тр. под. ред. Проф. Н.И. Вишнякова. Санкт-Петербург, 2000. С.56-59.
13. Кучеренко В. З., Вялкова А. И. Организация и анализ деятельности лечебно-профилак-
тических учреждений в условиях обязательного медицинского страхования // Медицина. Москва. 2000. 340с.
14. Казакстан Республикасыныц 2011-2015 жылдарга арналган «Саламатты Казакстан Республикасыньщ Президент Н.Э. Назарбаевтыц «Казакстан - 2050» атты Халыкка Жолдауы // URL: http://www.kurylys.astana.kz/node/41845 (юрген ^н: 16.06.2014).
15. Казакстан» денсаулык сактауды дамытудыц Мемлекетш багдарламасы // URL: http://zdrav.sko.gov.kz/page.php?page=densauly k_saktau_salasyn (юрген кун: 15.01.2015).
16. Лисицин Ю. П. Общественное здоровье и здравоохранения // Гэотар - мед. Москва. 2007 . 500 с.
17. Лукашев А. М. Управляемые факторы риска как ресурсы здоровья населения в современных условиях (на примере г.Москвы): Автореф. Дисс...к.м.н.: 14.00.33. Москва. 1999. 21с.
18. Лучкевич В. С. Основы социальной медицины и управления здравоохранением. // Здравоохранение России. Санкт-Петербург. 1997. С.66-150.
19. Макушенко Н. В. Изучение мнения врачей о профилактической работе в территориальной поликлинике // Проблемы городского здравоохранения. Вып.7.:Сб. науч. Тр. Подред. Проф. Н.И.Вишнякова. Санкт-Петербург. 2001. С.26-28.
20. Медик В. А., Юрьев В. К. Курс лекций по общественному здоровью и здравоохранению // Медицина. Москва. 2001. 200с.
21.Миняева В. А.,. Вишнякова Н. И Общественное здоровье и здравоохранение // Мед пресс-информ. Москва. 2002. С 528.
22. Москвичев А. М., Гаврилов В. А. реформы здравоохранения в Европе: анализ нынешних стратегий // Экономика здравоохранения. М. 1996. №10. С.5-9.
23. Павлов Ю. В., Макушенко Н. В. Отношение населения к профилактической работе поликлиники // Здоровье в XXI веке: Сб. материалов Всеросс. науч.-практ. конф. (Тула, 2830 сентября 2000г.). Тула. 2000. С. 179 - 181.
24. Саркисов Д. С., Пальцев М. А., Петров Н.К. Формула "...лечить не болезень, а больного" в прошлом и настоящем // Здоровье и болезнь как состояние человека: Мат. респ. науч.-практ. конф. "Здоровье" (Ставрополь, 1314 апрель 2000 г.) Ставрополь. 2000. С.315.
25. Синявский В. М., Журавлев В. А. Организация системного управления, учета и контроля в амбулаторно-поликлинической службе // Глав.врач. Санкт-Петербург 2006. №6. С.41-50.
26. Ситказинов А. К. Актуальные аспекты первичной медико-санитарной помощи // Наука и здравоохранения. Семей. 2012. №5. С 9-11.
27. Соколова Л. А. и соавт. О совершенствовании профилактических медицинских осмотров трудящихся г. Архангельска // Экология человека. Архангельск. 2000. №4. С.50-51.
28. Страдубова В. И., Соболевой Н. П. Стратегия профилактики заболений в условиях реформирования здравоохранения // Экономика здравоохранения. М. 2002. №1(1). С.5-10.
29. Сыздыкова А. А. Развитие кадровых ресурсов ПМСП в Республике Казахстан // Менеджер здравоохранения Республики Казахстан. Астана. 2013. №4(9). С.21-26
30. Сыздыкова А. А., Егеубаева С. А., Койков В. В., Калиева М. А., Березин С. С, Турумбетова Т. Б. Современные подходы к решению проблем кадровой обеспеченности в области здравоохранения // Денсаулы; Сактауды Дамыту Журналы / Journal O F Health Development №1-2 (66-67) Астана. 2013. С.4
31. Токежанов Б. Т., Кадырова Н. А. Обзор анализа политики финансирования в Казахстане // Национальные счета здравоохранения Республики Казахстан, Обзор расходов здравоохранения, Республиканский Центр развития здравоохранения, Астана, 2011.
32. Тюрина О. В. Методологические, методические и медико-организационные подходы к оптимизации терроториальной системы управления факторами, определяю-щимим качество медицинской помощи (на примере удовлетворенности пациентов медицинской помощью): Автореф. Дисс...д.м.н.: 14.00.33. Санкт-Петербург. 2001. 44с.
33. Филатов В. Б. и соавт. Организационные технологии в здравоохранении. НИИ им. Н.А. Семашко. Москва. 2001. 108с.
34. Хальфин Р. А., Оганов О.Г Проблемы медицинской профилактики неинфекционных заболеваний в современных условиях // Проблемы управления здравоохранением. СПб. 2002. №: 1 (2). С. 26-31
35. Чернухин М. Т. Научное обоснование деятельности ведомственного стационара
органов внутренних дел в крупном многомиллионном городе в условиях современных социально-экономических реформ: Дисс... к.м.н. Санкт-Петербург. 2000. 226с.
36. Чижикова Т. В. Совершенствование первичной медико-санитарной помощи населению сельского муниципального района: автореферат. Москва, 2010. С 67
37. Шевченко Ю. Л. Основные направления реализации государственной политики в области здравоохранения // Проблемы управления здравоохранением. М. 2002. №1(2). С.5
38. Bretthauer M. Evidence for colorectal cancer screening // Best Pract. Res. Clin. Gastroenterol. London 2010. №24 (4). P.423
39. Jess T., Simonsen J. Decreasing risk of colorectal cancer in patients with inflammatory bowel disease over 30 years // Gastroenterol. London. 2012. № 143 (2). P. 398.
40. McKee M, Clarke A, Kornitzer M, Gheyssens H, Krasnik A, Brand H, Levett J, Bolumar F, Chambaud L, Herity B, Auxilia F, Castali S, Lanheer T, Lopes Dias J,ria T. Public health medicine training in the European community: is there scope for harmonization? European Journal of Public Health, New York. 1992; 2: 42-44 р.
41. Porter D. Health, Civilisation and the State // Routledge. New York. 1999. 384 p.
42. Porter D. Health, Civilisation and the State. New York: Routledge, 1999. 356 p.
43. Robert J., Hilsden S., McGregor E. Colorectal cancer screening: practices and attitudes of gastroenterologists, internists and surgeons // Can. J. Surg. 2005. №48 (6). P.423
44. Smulders E., Enkelaar L., Schoon Y., Geurts A.C., van Schrojenstein Lantman-de Valk H, Falls prevention in persons with intellectual disabilities: development, implementation, and process evaluation of a tailored multifactorial fall risk assessment and intervention strategy // Routledge. New York. 2013. №166. Р 41.
45. Turner S. P., Turner J. H. The Impossible Science: An Institutional Analysis of American Sociology. New York: Sage, 1990. 218 p.
Referenses:
1. Akanov A. A., Devyatko V. N., Obshchest-vennoe zdravookhranenie v Kazakhstane: Kontseptsiya, problemy, perspektivy [Public health care in Kazakhstan: Concept, problems, prospects]. Meditsinskaya nauka Kazakhstana [Medical science in Kazakhstan] Almaty, 2001. 100p.
2. Arhangel'skaya E. F., Zhidov N. M. Problemy zdorov'ya i zdravookhraneniya [Problems of health and health care]. Zdravookhr. Ros. Federatsii [Health of the Russian Federation] M. 1997. 4. pp.23-25.
3. Butov V. S., Butova O. A. Zdorov'e: valeologicheskie, konstitutsional'nye, ekologicheskie aspekty. Zdorov'e i bolezen' kak sostoyanie cheloveka: Mat. resp. nauch.-prakt. konf. "Zdorov'e" (Stavropol', 13-14 Aprel' 2000 g) [Health: valeological, constitutional, ecological aspects: Mat. republic scientifically practical conference. "Health", Stavropol, 13-14 April, 2000]. Stavropol. 2000. pp.44-49.
4. Vasil'eva T. N. i soavt. Udovletvorennost' patsienta vozmozhnostyami profilakticheskoi meditsiny. Problemy realizatsii kontseptsii razvitiya zdrovoohraneniya i meditsinskoi nauki v RF: Mat. Vseross. konf. (Moskva, 1-5 dekabrya 1997g.) [Problem of implementation of the concept of development of health care and medical science in the Russian Federation: Mat. All-Russian conference, Moscow, on December 1-5, 1997] Moskva. 1997. p.p.246-248.
5. Gasanov A. N. Nauchnoe obosnovanie sistemy obespecheniya kachestva i effektivnosti dispanserizatsii detei i podrostkov v usloviyakh detskikh gorodskikh poliklinik. Avtoref.diss...k.m.n.:14.00.33 [Scientific justification of system of ensuring quality and efficiency of medical examination of children and teenagers in the conditions of children's city policlinics. abstract candidate of medical sciences.] Moskva. 2006. 17 p.
6. Gusev A. O., Makushenko N. V. O sostoyanii mediko-gigienicheskogo prosve-shcheniya naseleniya. Problemy gorodskogo zdravookhraneniya. Vyp.5.: Sb.nauch.tr.pod red. prof N. I. Vishnyakova [About a condition of medico-hygienic education of the population. N. I. Vishnyakov's edition. Problems of Urban Health. St. Petersburg., 2000] Sankt-Peterburg. 2000. pp.396-372
7. Doskaliev Zh. Razvitie Gosudarstvennoy sistemy zdravookhraneniya na novom urovne [New level of policy of the state health care will reach] Almaty, 13 iyul' 2009 g. URL: http://www.inform.kz/kaz/article/2185523, (accessed 28.09.2013)
8. Egorysheva I. V., Danilishina E. I. Proekt optimizatsii meditsinskoi pomoshchi naseleniyu Rossii v nachale ХХ veka. Razvitie sistemy obespecheniya kachestva meditsinskoi pomoshchi v sovremennykh usloviyah i problemy
optimizatsii struktury zdravookhraneniya: Mat. VI nauch.-prakt. konf. (Moskva, 24-25 Aprelya 2001 g.). [The project of optimization of medical care to the population of Russia at the beginning of the XX century: Mat. VI scientific and practical conference, Moscow, on April 24-25, 2001] Moskva. 2011. 44 p
9. Ibraev S. E., Makashev D. M., Kambarova G. A. Organizatsionnyi menedzhment po otsenke deyatel'nosti meditsinskih rabotnikov RCRZ MZ RK. Menedzher [Organizational management according to activity of health workers of Republican Center for Health Development of the Republic of Kazakhstan. the Manager. 2012] Astana. 2012. 2(1). pp.28-29.
10. Kalkenova A. A., Organizatsionno-metodicheskie podkhody k profilaktike khronicheskikh neepidemicheskikh zabolevanii u sotrudnikov organov vnutrennikh del: Avtoref.diss...k.m.n.:14.00.33. [Organizational and methodical approaches to prevention of chronic not epidemic diseases at the staff of law-enforcement bodies: abstract candidate of medical sciences] Semey. 2010. 13p.
11. Kozhekenova Zh. A., Mediko-sotsiologicheskie i sotsial'no-ekonomicheskie problemy sanitarno-epidemiologicheskoi sluzhby i puti ih resheniya. Avtoreferat. [Medico-sociological and social and economic problems of sanitary and epidemiologic service and way of their decision. abstract] Almaty, 2010. 12 p.
12. Kutsenko G. I., Belyaev E. N., Petruchuk O. E. Rol' sotsial'no-gigienicheskogo monitoringa v upravlenii sostoyaniem zdorov'ya detei i podrostkov. Problemy gorodskogo zdravookhraneniya. Vyp.5.: Sb. nauch. tr. pod. red. prof. N. I. Vishnyakova. [Part of social and hygienic monitoring in management of a state of health of children and teenagers. Problems of city health care. V.5.: collection of scientific works. under. edition of the Prof. N. I. Vishnyakov. St. Petersburg, 2000] Sankt-Peterburg, 2000. pp. 56-59.
13.Kucherenko V. Z., Vyalkova A. I. Organiza-tsiya i analiz deyatel'nosti lechebno-profilakti-cheskikh uchrezhdenii v usloviyakh obyazatel'nogo meditsinskogo strakhovaniya. Meditsina. [The organization and the analysis of activity of treatment - and - prophylactic establishments in the conditions of obligatory medical insurance. Medicine] Moskva. 2000. 340 p.
14. Gosudarstvennaya Programma razvitiya zdravookhraneniya «Salamatty Kazakhstan» na 2011-2015 gody [A state program of development of health care of the Republic of Kazakhstan for
2011-2015 "Salamatty Kazakhstan"]. URL: http://zdrav.sko.gov.kz/page.php?page=densauly k_saktau_salasyn (accessed 15.01.2015).
15. Poslanie narodu Prezidenta Respubliki Kazakhstan N.A. Nazarbaeva «Kazakhstan -2050» [Message of the President to the people of the Republic of Kazakhstan of N. A. Nazarbayev "Kazakhstan-2050"].
URL: http://www.kurylys.astana.kz/node/41845 (accessed 16.06.2014).
16. Lisicin Ju. P.. Obshchestvennoe zdorov'e i zdravookhraneniye. Geotar - med. [Public health and health care. Geotar - med] Moskva. 2007. 500 p.
17. Lukashev A. M. Upravlyaemye faktory riska kak resursy zdorov'ya naseleniya v sovremennyh usloviyakh (na primere g.Moskvy): Avtoref. diss...k.m.n.: 14.00.33. [The operated risk factors as resources of health of the population in modern conditions (on the example of Moscow): abstract candidate of medical sciences] Moskva. 1999. 21 p.
18. Luchkevich V. S. Osnovy sotsial'noi meditsiny i upravleniya zdravookhraneniem. Zdravookhranenie Rossii. [Basics of Social Medicine and Health Management. Health Russia] Sankt-Peterburg. 1997. pp.66-150.
19. Makushenko N. V. Izuchenie mneniya vrachei o profilakticheskoi rabote v territorial poliklinike. Problemy gorodskogo zdravookhraneniya. Vyp.7.:Sb. nauch. Tr. Podred. Prof. N. I. Vishnyakova. [Studying of opinion of doctors on scheduled maintenance in territorial policlinic. Problem of city health care. Vyp.7. collection of scientific works. Subedition of the Prof. N. I. Vishnyakov. St. Petersburg, 2001] Sankt-Peterburg. 2001. pp.26-28.
20. Medik V. A., Yur'ev V. K. Kurs lektsii po obshchestvennomu zdorov'yu i zdravookhraneniyu. Meditsina. [A course of lectures on public health and health care. Medicine] Moskva. 2001. 200 p.
21. Minyaeva V. A., Vishnyakova N. I Obshchestvennoe zdorov'e i zdravookhranenie. Med press-inform. [Public health and health care. Med press] Moskva. 2002. 528 p.
22. Moskvichev A. M., Gavrilov V. A. Reformy zdravookhraneniya v Evrope: analiz nyneshnih strategiy. Ekonomika zdravookhraneniya. [Reforms of health care in Europe: analysis of current strategy. Health Economics] M. 1996. 10. pp. 5-9.
23. Pavlov Yu. V., Makushenko N. V. Otnoshenie naseleniya k profilakticheskoi rabote polikniki. Zdorov'e v XXI veke: Sb. materialov
Vseross. nauch.-prakt. konf. (Tula, 28-30 Sentyabrya 2000). [Attitude of the population to scheduled maintenance poliknik: Health in the XXI century: Coollect. materials of Vseross. scientific and practical conference, Tula, on September 28-30, 2000] Tula. 2000. pp. 179 -181.
24. Sarkisov D. S., Pal'tsev M. A., Petrov N. K. Formula "Lechit' ne bolezen', a bol'nogo" v proshlom i nastoyashchem. Zdorov'e i bolezn' kak sostojanie cheloveka: Mat. resp. nauch.-prakt. konf. "Zdorov'e" (Stavropol', 13-14 aprel' 2000 g.) [Formul "to treat not disease, and the patient" in a pro-helmet and real: Health and disease as condition of the person: Mat. republic scientifically practical conference. "Health", Stavropol, 13-14 April, 2000] Stavropol'. 2000. 315 p.
25. Sinyavskii V. M., Zhuravlev V. A. Organizatsiya sistemnogo upravleniya, ucheta i kontrolya v ambulatorno-poliklinicheskoi sluzhbe. Glav.vrach. [Organization of system management, the account and control in outpatient and polyclinic service. Heads doctor] Sankt-Peterburg 2006. 6. pp.41-50.
26. Sitkazinov A. K. Aktual'nye aspekty pervichnoi mediko-sanitarnoi pomoshchi. Nauka i Zdravoohraneniyе. Semey. [Actual aspects of primary medical and sanitary help. Science and Health] 2012. 5. pp. 9-11.
27. Sokolova L. A. i soavt. O sovershenstvovanii profilakticheskih meditsinskih osmotrov trudyashchikhsya g. Arkhangel'ska. Ekologiya cheloveka. [About improvement of routine medical examinations of workers of Arkhangelsk. Human Ecology] Arkhangelsk. 2000. 4. pp.50-51.
28. Stradubova V. I., Sobolevoi N. P. Strategiya profilaktiki zabolenii v usloviyah reformirovaniya zdravookhraneniya. Ekonomika zdravookhraneniya. [Strategy of prevention of zaboleniye in the conditions of reforming of health care. Health Economics] M. 2002. 1(1). pp.5-10.
29. Syzdykova A. A. Razvitie kadrovyh resursov PMSP v Respublike Kazakhstan. Menedzher zdravookhranenia Respubliki Kazakhstan. [Development of the Primary health care personnel resources in the Republic of Kazakhstan] Astana. 2013. 4(9). pp.21-26.
30. Syzdykova A. A., Egeubaeva S. A., Koikov V. V., Kalieva M. A., Berezin S.S, Turumbetova T. B. Sovremennye podkhody k resheniyu problem kadrovoi obespechennosti v oblasti zdravo-okhranenija / GU «Ministerstvo zdravoohranenija Respubliki Kazakhstan», RGP «Respublikanskii
tsentr razvitiya zdravookhraneniya» MZ RK) Densaulyk Saktaudy Damytu Zhurnaly. Journal O F Health Development [Modern approaches to the solution of problems of personnel security in the field of health care] Astana. 2013. 1-2 pp.6667.
31. Tokezhanov B. T., Kadyrova N. A. Obzor analiza politiki finansirovaniya v Kazakhstane. Natsional'nye shcheta zdravookhraneniya Respubliki Kazakhstan, Obzor raskhodov zdravookhraneniya, Respublikanskii Centr razvitiya zdravoohraneniya, [The review of the analysis of policy of financing in Kazakhstan] Astana, 2011. p.4-10.
32. Tyurina O. V. Metodologicheskie, metodicheskie i mediko-organizatsionnye podhody k optimizatsii terrotorial'noi sistemy upravleniya faktorami, opredelyajushchimi kachestvo medicinskoi pomoshchi (na primere udovletvorennosti patsientov meditsinskoi pomoshch'yu): Avtoref. diss...d.m.n.: 14.00.33. [Methodological, methodical and medico-organizational approaches to optimization of a terrotorialny control system of factors, opredelyayushchimy quality of medical care (on the example of satisfaction of patients with medical care): Author is Abstract of doct. diss] Sankt-Peterburg. 2001. 44 p.
33. Filatov V. B. i soavt. Organizatsionnye tekhnologii v zdravookhranenii. NII im. N.A. Semashko. [Organizational technologies in health care. National Institute for Research name N.A. Semashko] Moskva. 2001. 108 p.
34. Hal'fin R. A., Oganov O. G Problemy meditsinskoi profilaktiki neinfekrsionnykh zabolevanii v sovremennykh usloviyakh. Problemy upravleniya zdravookhraneniem. [Problems of medical prevention of noncommunicable diseases in modern conditions. Problems of health management] SPb. 2002. 1 (2). pp. 26-31
35. Chernuhin M. T. Nauchnoe obosnovanie deyatel'nosti vedomstvennogo statsionara organov vnutrennih del v krupnom mnogomillionnom gorode v usloviyakh sovremennykh sotsial'no-ekonomicheskikh reform : Diss. k.m.n. [Scientific justification of activity of a departmental hospital of law-enforcement
bodies in the large multimillion city in the conditions of modern social and economic reforms: diss. candidate of medical sciences] Sankt-Peterburg. 2000. 226 p.
36. Chizhikova T. V. Sovershenstvovanie pervichnoi mediko-sanitarnoi pomoshchi naseleniyu sel'skogo municipal'nogo raiona: Avtoreferat. [Improvement of primary medical and sanitary help to the population of the rural municipal area: abstract] Moskva, 2010 . 67 p.
37. Shevchenko Yu. L. Osnovnye napravleniya realizatsii gosudarstvennoi politiki v oblasti zdravookhraneniya. Problemy upravleniya zdravookhraneniem. [The main directions of realization of a state policy in the field of health care. Problems of health management] M. 2002. 1(2). 5 p.
38. Bretthauer M. Evidence for colorectal cancer screening. Best Pract. Res. Clin. Gastroenterol. London 2010. 24 (4). 423 p.
39. Jess T., Simonsen J. Decreasing risk of colorectal cancer in patients with inflammatory bowel disease over 30 years // Gastroenterol. London. 2012. № 143 (2). P. 398.
40. McKee M, Clarke A, Kornitzer M, Gheyssens H, Krasnik A, Brand H, Levett J, et al. Public health medicine training in the European community: is there scope for harmonization? European Journal of Public Health, New York. 1992;2 : pp. 42-44 .
41. Porter D. Health, Civilisation and the State // Routledge. New York. 1999. 384 p.
42. Porter D. Health, Civilisation and the State. New York: Routledge, 1999. 356 p.
43. Robert J., Hilsden S., McGregor E. Colorectal cancer screening: practices and attitudes of gastroenterologists, internists and surgeons // Can. J. Surg. 2005. 48 (6). 423 p.
44. Smulders E., Enkelaar L., Schoon Y., Geurts A. C., van Schrojenstein Lantman-de Valk H., Falls prevention in persons with intellectual disabilities: development, implementation, and process evaluation of a tailored multifactorial fall risk assessment and intervention strategy // Routledge. New York. 2013. 166. 41 p.
45. Turner S. P., Turner J. H. The Impossible Science: An Institutional Analysis of American Sociology. New York: Sage, 1990. 218 p.
Контактная информация:
Ордабаева Инабат Нурлановна - магистрант 2-го года обучения по специальности «Общественное здравоохранение» Государственного медицинского университета города Семей Почтовый адрес: 071400, Восточно-Казахстанская область, г. Семей, ул. Абая, 103 Тел. 53-86-36 E-mail: inabatnn@mail.ru
