Научная статья на тему 'Инкурабельді пациенттердің туыстарының пікірінің негізінде онкологиялық науқастарға паллиативті көмек жүйесін ұйымдастырудың аспектілері'

Инкурабельді пациенттердің туыстарының пікірінің негізінде онкологиялық науқастарға паллиативті көмек жүйесін ұйымдастырудың аспектілері Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
2326
80
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
онкология / паллиативті көмек / инкурабельді науқас / хоспис / oncology / palliative care / incurable patients / hospice

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Айгерим А. Мукушева, Умитжан С. Самарова, Зайтуна А. Хисметова, Алия К. Атабаева

Кіріспе. Республикамызда онкологиялық науқастарға паллиативтік көмек көрсетудің қызметі даму үстінде. Онкологиялық аурулармен ауыратын науқастарға паллиативтік көмек пен оңалту көмегі жүйесінің болмауы, пациенттерге медициналық, әлеуметтік, психологиялық аспектілердің болмауы туралы айтылған. Осыған орай, қатерлі ісіктермен ауратын науқастарға оңалту, қалпына келтіру, алдын алу, диагностикалық, ем алу шаралары және паллиативтік көмек көрсететін арнайы кәсіптік мамандардың кәсіптік деңгейін үнемі арттырып отыруды ұйымдастыру қарастырылып отыр. Осы уақытқа дейін қатерлі ісіктермен ауратын пациенттерді медициналықсоциологиялық оңтайландыру емімен жүргізіледі. Жоғарыда аталған психологиялық және әлеуметтік аспектілердің жеткіліксіздігі сонымен қатар бұл жағдайлар медициналық шаралардан бөлек шешілетіндігі көрсетілген. Мақсаты: Инкурабельді пациенттердің туыстарының пікірінің негізінде онкологиялық науқастарға паллиативті көмек жүйесін ұйымдастырудың аспектілеріне талдау жүргізу Мәліметтер мен әдістері: Зерттеудің дизайны көлденең, бірсәттілік зертеу. Диагностикалық мақсатта, зерттеуде қойылған мәселелерге сәйкес сауалнама АОД Химиотерапия бөлімшесінде инкурабельді науқастардың тустарынан алынды. Сауалнамаға 46 сұхбаткер қатысты. Алынған анкеталарға анализ SPSS 20.0 бағдарламасы арқылы жүргізілді. Индикаторлардың орташа мәндері (қалыпты үлестірімді растағаннан кейін) қалыпты үлестірім болмаған кезде 95% сенімді аралығы (95% CI) арқылы есептелді медиана мен квартиллерді қолдану арқылы (Me, Q1, Q3). Номиналды деректер сандардың абсолютті мәндерінің жиіліктермен сипатталады. Маңыздылықтың деңгейі p = 0,05. Номиналды деректерді талдауға арналған түйіспе кестелері пайдаланылды. Параметрлердегі айырмашылықтар Pearson's Chi-square test (χ2) көмегімен талданды. Дихотомдық белгілерді кодтау стандартты болып табылады: 1 – белгі бар, 0 белгі жоқ. Нәтижелері: Сұхбаткерлердің орта жасы 41 жасты құрады (Q1═37 жас, Ме═40 жас, Q3═47жас). ДДҰ (2015ж) жіктелуіне сай сұхбаткерлер жас ерекшеліктеріне сәйкес екі топ арқылы таныстырылды. Кешенді әлеуметтік және психологиялық зерртеудің нәтижелері: әлеуметтік зерттеудің нәтижелері жағдайлары ауыр науқастарды күтетін адамдар осы санаттағы науқастарға көмек көрсетудің жолдарын жете білмейді (сұхбаткерлердің көбі (43,5℅) науқастарды белсенді емдеу қажеттілігін, ал 6,5℅-ы оларға өмірден өтуге көмектесу қажеттілігін атап көрсетеді және паллиативті көмекті ұйымдастырудың кейбір аспектілері бойынша ақпарат алулары қажет. Сауалнамаға қатысқандардың 1/5 бөлігі (19,6℅) паллиативті көмектің көрсетілу деңгейін қанағаттанарлықсыз деп бағалады. Қорытынды: Алынған нәтижелерге сүйене отырып аурудың терминалды кезеңіндегі науқастарға күтім көрсететін адамдарға психологиялық және науқастарға күтімді ұйымдастыруы үшін көмек қажет, бұл жағдайда осындай санаттағы науқастарға күтім көрсету үшін түрлі мүмкіншіліктерді пайдалану қерек (еріктілерді, діни конфессиялардың өкілдерін (діни қызметкерлерді), қамқорлық мейірбикелерін және басқаларды тарту. Терминалдық сатыдағы науқастардың тустарына паллиативтік көмектің барлық аталған үш аспектісі (психологиялық, әлеуметтік, медициналық) бойынша қолдау көрсетілу қажет. Осыған орай біз оқу үрдісіне 4 курс «Мейірбикелік ісі» және 5 курс «Қоғамдық денсаулық сақтау» факультеттеріне «Паллиативті көмекті ұйымдастыру» атты таңдау пәнін енгіздік. Пәннің жұмыс бағдарламасы оқу әдістемелік бөлімінің 25 мамыр 2016 ж № 6 хаттамасымен бекітілді. Элективті пән студенттердің паллиативтік көмек негіздерімен және паллиативтік көмек көрсетуді ұйымдастыру ерекшеліктерімен танысып, ары қарай тәжірибеде қолдануға үйретеді.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о здоровье , автор научной работы — Айгерим А. Мукушева, Умитжан С. Самарова, Зайтуна А. Хисметова, Алия К. Атабаева

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ORGANIZATION ASPECTS OF THE PALLIATIVE CARE SYSTEM FOR CANCER PATIENTS BASED ON THE OPINION OF RELATIVES AND CLOSEST INCURABLE PATIENTS

Introduction: The most important element of cancer care is palliative care and rehabilitation of patients with malignant neoplasms. Kazakhstan is in its infancy a palliative care service for oncology patients. The lack of rehabilitation assistance significantly worsens the quality of life of patients. In this regard, it is supposed to constantly improve the professional level of specialists in the field of rehabilitation, prevention and palliative care for patients with malignant tumors. Today, patients with malignant neoplasms undergo medical and social rehabilitation. The absence of the psychological and social aspects mentioned above also indicates that these conditions are resolved separately from medical interventions. Aim: To analyze the organization aspects of the palliative care system for cancer patients based on the opinion of relatives and closest incurable patients Materials and methods: Information and analytical (review of domestic and foreign literature), sociological (questioning, interviewing), statistical (data processing). The survey was carried out among relatives of sick patients. With the diagnostic purpose, according to the tasks set in the study, we surveyed 46 respondents by questioning. The survey was carried out among relatives of sick patients. For statistical processing of the obtained results, of the SPSS 20.0 statistical package was used (SPSS 20.0 for Windows, SPSS Inc., USA). The average values of the indicators (after confirming the normal distribution) were calculated using 95% confidence intervals (95% CI), in the absence of normal distribution, using the median and quartiles (Me, Q1, Q3). The nominal data are described by frequencies with an indication of the absolute values of the quantities. The critical level of significance was determined to be p = 0.05. For the analysis of nominal data used contingency tables. Differences were analyzed using the Pearson’s Chi-square test (χ2). The encoding of dichotomous signs was made in the standard way: 1 is a sign, 0 is not sign. Research results: The average age of respondents was 41 years old (Q1 = 37 years; Me = 40 years; Q3 = 47 years). Respondents are represented by 2 age groups according to the WHO classification (2015). Persons caring for seriously ill patients are not sufficiently aware of the approaches to providing assistance to this category of patients (the majority of respondents (43.5%) believe that patients should continue to be actively treated and 6.5% of respondents believe that they need help to die ) and need to be informed about some aspects of the organization of palliative care. 1/5 of the respondents (19.6%) rated the level of palliative care as unsatisfactory. Сonclusion: Based on the results, it is desirable that relatives who care for patients at the terminal stage of the disease receive psychological and social. assistance and have the opportunity to use various opportunities to care for such patients (volunteers, representatives of religious denominations, priests). Relatives of patients with terminal stage need support in all three aspects of palliative care. In this regard, we have introduced the elective subject “Organization of Palliative Care” to the 4th year of the faculty “Nursing” and the 5th year of the faculty “Public Health”. The work program of the discipline is approved by the protocol of educational and methodical department No. 6 of May 25 2016. Introducing an elective subject is an examination of students with the basics and organization of palliative care that they need in practical activities.

Текст научной работы на тему «Инкурабельді пациенттердің туыстарының пікірінің негізінде онкологиялық науқастарға паллиативті көмек жүйесін ұйымдастырудың аспектілері»

Получена: 29 августа 2018 / Принята: 5 ноября 2018 / Опубликована online: 31 декабря 2018 ЭОЖ: 614.2-616-006-616-083(574.42)

ИНКУРАБЕЛЬД1 ПАЦИЕНТТЕРД1И ТУЫСТАРЫНЫИ П1К1Р1Н1И НЕГ1З1НДЕ ОНКОЛОГИЯЛЫКК НАУКАСТАРГА ПАЛЛИАТИВТ1 К0МЕК ЖУЙЕС1Н ¥Й ЫМДАСТЫ РУДЫ И АСПЕКТ1ЛЕР1

Айгерим А. Мукушева 1, https://orcid.org/0000-0002-7046-4375 Умитжан С. Самарова 1, http://orcid.org/0000-0003-3320-7115 Зайтуна А. Хисметова 1 , http://orcid.org/0000-0001-5937-3045 Алия К. Атабаева 1, http://orcid.org/0000-0001-7725-2255

1

Когамдык денсаулык жэне дэлелдi медицина кафедрасы, Семей каласыныц Мемлекеттiк медицина университет^ Семей к., Казакстан Республикасы;

Тушндеме

Kipicne. Республикамызда онкологиялык наукастарга паллиативтiк кемек керсетудщ кызмет даму YCT^e. Онкологиялык аурулармен ауыратын наукастарга паллиатив™ кемек пен окалту квмегi жYЙесiнiк болмауы, пациенттерге медициналык, элеуметтiк, психологиялык аспекттердщ болмауы туралы айтылган. Осыпан орай, катерлi iсiктермен ауратын наукастарга окалту, калпына келтiру, алдын алу, диагностикалык, ем алу шаралары жэне паллиативш кемек кврсететiн арнайы кэсшк мамандардык кэсiптiк дечгейiн Yнемi арттырып отыруды уйымдастыру карастырылып отыр. Осы уакытка дейiн катерлi iсiктермен ауратын пациенте^ медициналык-социологиялык октайландыру емiмен жYргiзiледi. Жогарыда аталган психологиялык жэне элеуметпк аспекттердщ жеткiлiксiздiгi сонымен катар бул жавдайлар медициналык шаралардан белек шештетшдИ кврсетiлген.

Максаты: Инкурабельдi пациенттердщ туыстарынык пiкiрiнiк негiзiнде онкологиялык наукастарга паллиативтi кемек жYЙесiн уйымдастырудык аспекттерЫе талдау жYргiзу

Мэлiмeттep мен эдстерк Зерттеудщ дизайны келденек, бiрсэттiлiк зертеу. Диагностикалык максатта, зерттеуде койылган мэселелерге сэйкес сауалнама АОД Химиотерапия белiмшесiнде инкурабельд наукастардык тустарынан алынды. Сауалнамага 46 сухбаткер катысты. Алынган анкеталарга анализ SPSS 20.0 бавдарламасы аркылы жYргiзiлдi. Индикаторлардык орташа мэндерi (калыпты Yлестiрiмдi растаганнан кейiн) калыпты Yлестiрiм болмаган кезде - 95% сенiмдi аралыгы (95% CI) аркылы есептелдi - медиана мен квартиллердi колдану аркылы (Me, Q1, Q3). Номиналды деректер сандардык абсолюттi мэндерiнiк житктермен сипатталады. Макыздылыктык декгейi p = 0,05. Номиналды деректердi талдауга арналган TYЙiспе кестелерi пайдаланылды. Параметрлердегi айырмашылыктар Pearson's Chi-square test (х2) кемепмен талданды. Дихотомдык белгiлердi кодтау стандартты болып табылады: 1 - белп бар, 0 - белгi жок.

Нэтижeлepi: Сухбаткерлердщ орта жасы 41 жасты курады (Qi=37 жас, Ме=40 жас, Qз=47жас). ДД¥ (2015ж) жктелуЫе сай сухбаткерлер жас ерекшелiктерiне сэйкес ею топ аркылы таныстырылды. Кешендi элеуметтiк жэне психологиялык зерртеудiк нэтижелерк элеуметтiк зерттеудiк нэтижелерi жавдайлары ауыр наукастарды кYтетiн адамдар осы санаттагы наукастарга кемек кврсетудiк жолдарын жете бiлмейдi (сухбаткерлердiк квбi (43,5%) наукастарды белсендi емдеу кажеттiлiгiн, ал 6,5%-ы оларга вмiрден втуге квмектесу кажетплИн атап кврсетедi жэне паллиативтi кемект уйымдастырудык кейбiр аспектiлерi бойынша акпарат алулары кажет. Сауалнамага катыскандардык 1/5 белт (19,6%) паллиативтi квмектiк керсетту декгейiн канагаттанарлыксыз деп багалады.

Корытынды: Алынган нэтижелерге сYЙене отырып аурудык терминалды кезекiндегi наукастарга кYтiм керсететЫ адамдарга психологиялык жэне наукастарга кyriмдi уйымдастыруы Yшiн кемек кажет, бул жавдайда осындай санаттагы наукастарга к^м кврсету Yшiн TYрлi мYмкiншiлiктердi пайдалану керек (ерiктiлердi, дiни конфессиялардык вктдерш (дiни кызметкерлердi), камкорлык мейiрбикелерiн жэне баскаларды тарту. Терминалдык сатыдагы наукастардык тустарына паллиативтiк квмектiк барлык аталган Yш аспектiсi (психологиялык, элеуметтiк, медициналык) бойынша колдау кврсетiлу кажет. Осыпан орай бiз оку Yрдiсiне 4 курс «Мейрбикелк 1с1» жэне 5 курс «^амдык денсаулык сактау» факультеттерЫе «Паллиативт квмектi уйымдастыру» атты такдау пэнiн енгiздiк. Пэннiк жумыс бавдарламасы оку эдiстемелiк бвлiмiнiк 25 мамыр 2016 ж № 6 хаттамасымен бекiтiлдi. Элективт пэн студенттердiк паллиативтiк кемек негiздерiмен жэне паллиативтiк кемек кврсетудi уйымдастыру ерекшелiктерiмен танысып, ары карай тэжiрибеде колдануга Yйретедi.

Нег'1зг'1 свздер: онкология, паллиативт'1 кемек, инкурабельд'1 науцас, хоспис.

/»MS StMtYMI DK AL UNIVERSITY 1

Summary

ORGANIZATION ASPECTS OF THE PALLIATIVE CARE SYSTEM FOR CANCER PATIENTS BASED ON THE OPINION OF RELATIVES AND CLOSEST INCURABLE PATIENTS

Aigerim A. Mukusheva 1, https://orcid.org/0000-0002-7046-4375 Umutzhan S. Samarova 1, http://orcid.org/0000-0003-3320-7115 Zaituna A. Khismetova 1, http://orcid.org/0000-0001-5937-3045 Alyia K. Atabayeva 1, http://orcid.org/0000-0001-7725-2255

Department of Public health and evidence based medicine, Semey State Medical University, Semey city, Republic of Kazakhstan

Introduction: The most important element of cancer care is palliative care and rehabilitation of patients with malignant neoplasms. Kazakhstan is in its infancy a palliative care service for oncology patients. The lack of rehabilitation assistance significantly worsens the quality of life of patients. In this regard, it is supposed to constantly improve the professional level of specialists in the field of rehabilitation, prevention and palliative care for patients with malignant tumors. Today, patients with malignant neoplasms undergo medical and social rehabilitation. The absence of the psychological and social aspects mentioned above also indicates that these conditions are resolved separately from medical interventions.

Aim: To analyze the organization aspects of the palliative care system for cancer patients based on the opinion of relatives and closest incurable patients

Materials and methods: Information and analytical (review of domestic and foreign literature), sociological (questioning, interviewing), statistical (data processing). The survey was carried out among relatives of sick patients. With the diagnostic purpose, according to the tasks set in the study, we surveyed 46 respondents by questioning. The survey was carried out among relatives of sick patients. For statistical processing of the obtained results, of the SPSS 20.0 statistical package was used (SPSS 20.0 for Windows, SPSS Inc., USA). The average values of the indicators (after confirming the normal distribution) were calculated using 95% confidence intervals (95% CI), in the absence of normal distribution, using the median and quartiles (Me, Q1, Q3). The nominal data are described by frequencies with an indication of the absolute values of the quantities. The critical level of significance was determined to be p = 0.05. For the analysis of nominal data used contingency tables. Differences were analyzed using the Pearson's Chi-square test (x2). The encoding of dichotomous signs was made in the standard way: 1 is a sign, 0 is not sign.

Research results: The average age of respondents was 41 years old (Q1 = 37 years; Me = 40 years; Q3 = 47 years). Respondents are represented by 2 age groups according to the WHO classification (2015). Persons caring for seriously ill patients are not sufficiently aware of the approaches to providing assistance to this category of patients (the majority of respondents (43.5%) believe that patients should continue to be actively treated and 6.5% of respondents believe that they need help to die ) and need to be informed about some aspects of the organization of palliative care. 1/5 of the respondents (19.6%) rated the level of palliative care as unsatisfactory.

Conclusion: Based on the results, it is desirable that relatives who care for patients at the terminal stage of the disease receive psychological and social. assistance and have the opportunity to use various opportunities to care for such patients (volunteers, representatives of religious denominations, priests). Relatives of patients with terminal stage need support in all three aspects of palliative care. In this regard, we have introduced the elective subject "Organization of Palliative Care" to the 4th year of the faculty "Nursing" and the 5th year of the faculty "Public Health". The work program of the discipline is approved by the protocol of educational and methodical department No. 6 of May 25 2016. Introducing an elective subject is an examination of students with the basics and organization of palliative care that they need in practical activities. Keywords: oncology, palliative care, incurable patients, hospice.

Резюме

ОРГАНИЗАЦИОННЫЕ АСПЕКТЫ СИСТЕМЫ ПАЛЛИАТИВНОЙ ПОМОЩИ ОНКОЛОГИЧЕСКИМ БОЛЬНЫМ НА ОСНОВЕ МНЕНИИ РОДНЫХ И БЛИЗКИХ ИНКУРАБЕЛЬНЫХ ПАЦИЕНТОВ

Айгерим А.Мукушева 1, https://orcid.org/0000-0002-7046-4375 Умитжан С. Самарова 1, http://orcid.org/0000-0003-3320-7115 Зайтуна А. Хисметова 1, http://orcid.org/0000-0001-5937-3045 Алия К. Атабаева 1, http://orcid.org/0000-0001-7725-2255

1 Государственный Медицинский Университет города Семей, Кафедра общественного здоровья и доказательной медицины, г. Семей, Республика Казахстан;

Введение: Важнейшим элементом онкологической помощи является паллиативная помощь и реабилитация больных со злокачественными новообразованиями. В Казахстане в стадии становления находится служба паллиативной помощи онкологическим больным. Отсутствие реабилитационной помощи существенно ухудшает

качество жизни больных. В связи с этим предполагается постоянно совершенствовать профессиональный уровень специалистов в области реабилитации, профилактики и паллиативной помощи для пациентов со злокачественными новообразованиями. На сегодняшний день пациенты со злокачественными новообразованиями проходят медицинскую и социальную реабилитацию. Отсутствие упомянутых выше психологических и социальных аспектов также указывает на то, что эти условия решаются отдельно от медицинских вмешательств.

Цель: Дать анализ организационных аспектов системы паллиативной помощи онкологическим больным на основе мнений родных и близких инкурабельных пациентов

Материалы и методы: Дизайн исследования - поперечное, одномоментное. Для достижения поставленной цели нами опрошено 46 респондентов - родственников больных пациентов, проходивших лечение в отделении химиотерапии Регионального онкологического диспансера города Семей. Для статистической обработки полученных результатов использовался статистический пакет SPSS 20.0. Средние значения показателей (после подтверждения нормальности распределения) рассчитывались при помощи 95% доверительных интервалов (95%ДИ), при отсутствии нормальности распределения - при помощи медианы и квартилей (Ме, Q1,Q3). Номинальные данные описаны частотами с указанием абсолютных значений величин. Критический уровень значимости был определен р = 0,05. Для анализа номинальных данных применялись таблицы сопряженности. Различия показателей анализировались с помощью Pearson's Chi-square test (х2). Кодировка дихотомических признаков производилась стандартно: 1 -признак есть, 0 - признака нет.

Результаты: Средний возраст респондентов составил 41 год (Q1=37 лет; Ме=40 лет; Q3=47 лет). Респонденты представлены 2-мя возрастными группами согласно классификации ВОЗ (2015г). Лица, осуществляющие уход за тяжелобольными пациентами не достаточно осведомлены о подходах к оказанию помощи данной категории больных (большинство респондентов (43,5%) считает, что больных необходимо продолжать активно лечить и 6,5% респондентов считают, что им нужно помочь уйти из жизни) и нуждаются в информиовании по некоторым аспектам организации паллиативной помощи. 1/5 часть опрошенных (19,6%) оценили уровень оказания паллиативной помощи, как неудовлетворительный.

Выводы: Основываясь на полученных результатах, желательно, чтобы родственники, которые ухаживают за пациентами на терминальной стадии заболевания, получали психологическую и социальную помощь и имели возможность использовать различные возможности для ухода за такими пациентами (добровольцы, представители религиозных конфессий, священники). Родственники пациентов с терминальной стадией нуждаются в поддержке во всех трех аспектах (психологические, социальные, медицинаский) паллиативной помощи. В связи с этим мы внедрили на 4 курсе факультета «Сестринское дело» и 5-й курсе факультета «Общественное здравоохранение» элективный предмет «Организация паллиативной помощи». Рабочая программа дисциплины утверждена протоколом учебно-методического отдела №6 от 25 мая 2016 г. Введение элективного предмета ознокомит студентов с основами и организацией паллиативной помощи, что необходимо им в практической деятельности.

Ключевые слова: онкология, паллиативная помощь, инкурабельные больные, хоспис.

Библиографическая ссылка:

Мукушева А.А., Самарова У.С., Хисметова З.А., Атабаева А.К. Организационные аспекты системы паллиативной помощи онкологическим больным на основе мнении родных и близких инкурабельных пациентов // Наука и Здравоохранение. 2018. 6 (Т.20). С. 121-130.

Mukusheva A.A., Samarova U.S., Khismetova Z.A., Atabayeva A.K. Organization aspects of the palliative care system for cancer patients based on the opinion of relatives and closest incurable patients. Nauka i Zdravookhranenie [Science & Healthcare]. 2018, (Vol.20) 6, pp. 121-130.

Мукушева А.А., Самарова У.С., Хисметова З.А., Атабаева А.К. Инкурабельдi пациенттердщ туыстарыныч тфУч непанде онкологиялык нау^астарга паллиативт кемек жYЙесiн уйымдастырудыч аспектiлерi // Гылым жэне Денсаулык сактау. 2018. 6 (Т.20). Б. 121-130.

Юргспе

«Паллиатив™ термин латынныч «pallium»: «бет перде» немесе «жамылгы» деген сезЫен шыккан. Бул паллиативт кемек дегендi бiлдiредi: тепстеу -емделмейпн аурудыч керЫуЫ жасыру жэне/немесе «^органсыз» калгандарды коргау Yшiн сырткы кабатын жамылгымен камтамасыз ету [1]. ^азрп уакытта паллиативт кемек-медициналык жэне элеуметпк кызметтщ мачызды багыты. Оныч максаты физикалык, психикалык, рухани - баска да симптомдарды жэне ауырсынуды токтату, мукият багалау, ерте аныктау аркасында алдын алу жэне каЙFы-касiреттердi жечтдету аркылы ем конбайтын наукастар мен олардыч отбасыныч емiр сапасын

жаксарту [2]. АныктамаFа сэйкес паллиативтi кемек: калыпты зачды YДерiс ретiнде емiрдi бекiтедi жэне елiмдi карастырады; емiр сYPУ мерзiмiн узарту немесе кыскарту ниет жок; наукастыч мYмкiндiгiнше белсендi узак емiр сYPуiн камтамасыз етуге тырысады; емделушiнiч ауыр наукастанFан кезiнде оныч отбасына кемек усынады жэне ауыр каЙFыдан кейiнгi уайымдау кезечiнде психологиялык колдау керсетедi; емделушi мен оныч отбасыныч барлык кажеттiлiктерiн канаFаттандыру максатында к8сiпаралык тэсiлдi пайдаланады; емделушiнiч емiр CYPУ сапасын жаксартады, сонымен катар ауру аFымына оч эсер етед^ жеткiлiктi тYPдегi уактылы жYргiзiлген шаралардыч баска емдеу 8дiстерiмен жиынтыFы

/»MS SLMLYMI DK AL UNIVERSITY 1

наукастыч eiwipiH узартуы mymkîh.[3] ^азакстан Республикасында денсаулык сактау iciH реформалау мен дамытудыч 2005-2010 жылдарга арналган Мемлекеттiк бавдарламасында: «^бiздiк елiмiзде паллиативт кeмектi дамытуга мемлекетпч мYДДелi екендтн растайтын окалту жэне паллиативтi кемек кызметЫ дамыту (хоспистер, мейiргерлiк купм ауруханалары жэне т.б.)» мiндеттерi тур [19]. ^азакстан Республикасында денсаулык сактауды дамытудыч 2011 - 2015 жылдарга арналган «Саламатты ^азакстан» Мемлекеттiк бавдарламасында eлiм-жiтiмдi темендету, белсендi узак жасауды арттыру аркылы халыктыч когамдык денсаулык жавдайын жаксартудыч негiзгi индикаторлары аныкталган [22]. ^аарп уакытта ^азакстанда паллиативт кызметтi жетiлдiру жолдарын аныктауга, арнайы медициналык уйымдар - хоспистердiч жумысын уйымдастыру мэселелерiне кеп кeиiл белЫуде. Сондыктан, «^азакстан Республикасында онкологиялык кемект дамытудыч 2012-2016 жылдарга арналган бавдарламасында» онкологиялык диспансерлер мен кеп салалы ауруханалар базасында онкологиялык наукастарга калпына келтiру емiн жYргiзу жэне окалту бeлiмдерiн куру, стационарлык жэне амбулаториялык дечгейде диагностика жасау мен емдеудщ жогары технологиялык эдiстерiн енгiзу, стационарга орналастыру технологияларын дамыту,

амбулаториялык дечгейде толы к дэрi-дэрмекпен камтамасыз ету, паллиативт емдеу бeлiмдерiн (орталыктарын) куру карастырылган. [21] 2002 жылы Б¥¥ паллиативт кемекщ жача аныктамасы усынылды, ол бойынша «Паллиативт кемек - бул тиянакты багалау, ауыруды жэне баска мэселелердi емдеу (физикалык, психоэмоционалдык жэне рухани) аркылы бейнеттердi токтату жэне олардан арылу жолымен, максаты eмiрдi экететiн ауру киыншылыктарына тап болган наукас пен оныч жануя eмiрлерiнiч сапасын жаксарту болатын элеуметтк-медициналык кызметУч багыты. [7] Паллиативтi медициналык концепциясы аурумен кYрестен, наукастыч психологиялык, элеуметпк жэне рухани мэселелерiн шешуден турады, ал паллиативтi кемектч максаты болып пайда болган жавдайда наукастар мен олардыч жануяларыныч eмiр суру сапасыныч максималды мYмкiн жетiстiгi болып туракталады. [8] Ресей Федерациясында жэне шетелдерде паллиативтi кемектч даму тарихына келсек, элемдегi хоспистi козгалыстыч дамуыныч тарихи аспектiлерiн карастыру орынды екен кeрсетiледi. Кептеген гасырлар бойы адам когамыныч даму тарихы тYрлi елдердщ дэрiгерлерiнiк емделмейтiн наукастарды 4 (инкубералдi) мэселерЫе деген бiр магыналы емес кезкарасты кeрсетедi. [9] Мысалы, кене заманда кептеген емштер Гиппократ устанымына еретн, емеделуге мYмкiндiгi болган наукастарга кемектест, дэрiгерлер «кемек колдарын» Yмiтсiз наукастарга созбау керектiгiне сYЙенiп, хал Yстiндегi наукастарга дэрiгерлiк кeмектi усынбайтын, себебi ажалды наукаска кемек беру бул адамдарга «eлiм жазасын» кескен «кудайларды корлауы» мYмкiн [10] «Хоспис» (лат. Ospies - конакжайлылык танытатын, конак, жатжерлiк) сeзi кене гасырларда кажылыкка бара

жаткан адамдар, ауырып калган жэне азган жолаушылар колдауды (камкорлыкты) таба алатын баспаналар жэне кудайханалар екенiн бiлдiрген.[11] ^аарп кездегi хоспистердщ бейнесi етiп ертехристианды дэуiрде Шыгыс Жерорта текiзiнде пайда болган баспаналарды санаган жен. Тарихи фактiлерге сэйкес еч алгашкы болып б.з. IV гасырдыч екiншi жартысында Фабиола римдк матронасымен муктаж адамдар Yшiн (кажылыкка бара жаткан жэне наукастар Yшiн хоспис) Yй ашылган. [12] Еуропада ауыр наукастар мен хал Yстiндегiлерге камкорлык керсету мен кайырымдылык кызмет христиандык канондар кeмегiмен тарала бастады. ^иын ауруы бар наукастарга дэртк кемек керсету тарихын зерттегенде, орта гасырларда монастырьлар жанында наукастанып калган жэне хал Yстiндегi адамдар жYгiне алатын «баспаналар», «тыныштык Yйлерi» болатындарын айта кеткен жен. [13] XVIII гасырда Лондонда, Венецияда, Германияныч белек князьдыктарында, бiркатар скандинавтiк елдерде онкологиялык наукастарга кемек кeрсететiн емханалар ашылган. [14] XIX гасырдыч бiрiншi Yштiгiнде Германия дэр^ерлерУч еч атактыларыныч бiрi Гуфеланд Х. 1806 ж хал Yстiндегi наукастарга жиiркеншiлiкпен карайтын дэрiгерлердi сынап, олардыч бейнеттерiн жечiлдету Yшiн оларды eмiрлерiнiч сочына дейiн тастамауларына шакырды [15] Францияда онкологиялык емханаладыч бiрi болып 1740 ж Реймс каласында ^асиетл Людовик емханасы жанында салынган болатын. 1842 жЛион каласында (Франция) «Калвер» когамы курылган, ол онкологиялык ауруханалардагы наукас эйелдерге карауга кeмектесетiн «кудайшыл жэне кайырымды жеф эйелдердi» бiрiктiрген. Кейiннен онкологиялык ауруханалар Париж, Сент-Этвен, Марсель, Бордо жэне Нанси калаларында ашылган [16] 19 гасырда хал Yстiндегi наукастар Yшiн баспаналарды ч алгашкыларыныч бiрi болып Jeanne Ganier 1842 ж Лион каласында ашылды, ол «хоспис» немесе «Голгофа» деп аталды. Бiрнешен онжылдыктан кейЫ 1879 ж Дублин каласында (Ирландия) мейрбике орденiнiч негiзiн калаушы Maiy Aikenliead дева Мария баспанасын ашып оны «хоспис» деп атады. Бул хоспистч басты мiндетi болып хал Yстiндегi наукастарга камкорлык керсету болатын [17] 1885 ждан бастап Англияда, хал Yстiндегi наукастарга купм жасау Yшiн 4 хоспис ашылды: «Тыныгу Yйi» (1885ж), «^асиетт Yштiк Хосписi» (1891ж), «Кедей хал Yстiндегiлер Yшiн ^асиетт Лука Yйi» (1893 ж) жэне «^асиетт Иосиф хоспис» (1905ж) [5] 1905 ж Лондонда ауыр жантэсУм сатысындагы наукастарга кажетт кемек керсетуге Yлкен кeчiл белЫген ^асиетл Хрстофор баспанасы ащылды. Жарты гасыр еткен соч 1967 ж Лондондык ^асиетл. Алгашында бул хоспис ауыр хал Yстiндегi наукастар Yшiн стационар ретiнде болган, кейiнiрек 1969 ж инкубералдi наукастарга Yйде паллиативт кемек керсету Yшiн кeшпелi кызмет курылды [19] 1952 ж католикш мейiрбике орденiнiч негiзiн калаушы Тереза Анасы Калькутта каласында (Yндiстан) хал Yстiндегiлер Yшiн «Нирман Хридай» алгашкы Yйiн ашты (хинди тiлiнен аударганда - «таза жYрек». [4]

^smu65

SEMEY MEDICAL UNIVERSITY

Зерттеу дизайны: Келденеч, 6ipc8nmiK зерттеу. Семей каласыныч аймактык онкологиялык диспансерУч химиотерапия белiмшесiнiч наукастарыныч туьстарьнан сауалнама альндь. 2016 ж карашасы мен 2017 акпан айларында. Сауалнамага 46 респондент катысты, алынган анкеталар толык ечделдi, жарамсыз анкеталар болган жок. Бiз инкурабельдi онкологиялык накастардыч туыстарына арналган сауалнама дайындадык. Сауалнамада 20 сурак берiлген. Сауалнама бiрнеше белiмдерден куралды:

- Жасы; жынысы; бiлiмi;

- Элеуметтiк жавдайы;

- Паллиативтiк кемек жайлы тYсiнiк;

- Инкурабельдi наукастарга жYргiзiлетiн емшаралар;

- Хоспис жайлы тYсiнiк;

- Паллиативт кемек керсетлу д8режесi;

- Наукастыч туыстарына кандай кемек кажеттiлiгi;

Алынан анкеталарга анализ SPSS 20.0

бавдарламасы аркылы жYргiзiлдi. Индикаторлардыч орташа м8ндерi (калыпты Yлестiрiмдi растаганнан кейiн) калыпты Yлестiрiм болмаган кезде - 95% сенiмдi аралыгы (95% CI) аркылы есептелдi - медиана мен квартиллердi колдану аркылы (Me, Q1, Q3). Номиналды деректер сандардыч абсолюттi м8ндерУч жиiлiктермен сипатталады. Мачыздылыктыч дечгейi p = 0,05. Номиналды деректердi талдауга арналган тYЙiспе кестелерi пайдаланылды. Параметрлердеп айырмашылыктар Pearson's Chi-square test (х2) кемегiмен талданды. Дихотомдык белгiлердi кодтау стандарты болып табылады: 1 - белп бар, 0 - белп жок.

Крсу крийтерик: терминалды сатыдагы наукастардыч туыстары.

Алып тастау крийтерик баска кезечдеп катерлi iсiкпен ауратын наукастар ж8не туыстары.

Сауалнама алуга ж8не м8лiметтердi жариялауга АОД руксат алынды. Сауалнама жYргiзуге наукастардыч туыстарынан акпараттык келiсiм алынды. Семей каласыныч мемлекеттiк медициналык университетiнiч Этикалык комитетУч отырысы хаттамасынан Yзiндi № 2 14.11.2014 ж. Зерттеудщ мiндеттерi:

1. Елiмiздегi ж8не шет елдердегi онкологиялык наукастарга паллиативтi кемек керсету жYЙесiн зерттеу ж8не салыстыру.

2. Терминалдык сатыдагы онкологиялык наукастарга паллиативтi кемектiч уйымдастырылуын зерттеп талдау жYргiзу.

3. Паллиативтi кемек керсету жYЙесiн жетiлдiру бойынша усыныстар беру.

Зерттеу эдстерк

1. Паллиативтiк кемектiч уйымдастырылу м8селелерЫе байланысты отандык ж8не шет елдк 8дебиеттер кезiне шолу жасау.

2. ^Р инкурабельдi онкологиялык наукастарга паллиативш кемек керсетудiч м8селелерiн аныктап зерттеудiч жоспарын, негiзгi 8дiсiн дайындау. Зерттеудiч негiзгi бавдарламасын даярлау, максаты мен мЫдеттерЫ аныктау.

3. Онкологиялык наукастарга паллиативтiк кемек керсету кезiндегi киындыктарды аныктау Yшiн

терминалдык сатыдагы наукастардыч туыстарына 8леуметш сауалнама жYргiзу.

4. Элеуметш сауалнамага терминалды сатыдагы наукастардыч 46 туыстары катысты.

5. М8лiметтердi сараптау. Элеуметш сауалнаманыч н8тижелерiн статистикалык ечдеуден еткiзу.

6. Онкологиялык наукастарга паллиативтiк кемектi уйымдастырудыч аспектiлерiн жет^ру багытында усыныстар беру.

Нэтижелерi

Диагностикалык максатта, зерттеуде койылган м8селелерге с8йкес сауалнама жолымен 46 сухбаткер тексерiстен етп. Сауалнама ауыр дертке шалдыккан наукастардыч туыскандарыныч арасында еткiзiлдi. lрiктеме жиынтыктыч жастык м8лiметтерi калыпты Yлестiру зачына багынушылыкка тексерiстен еттi, н8тижесiнде iрiктеме калыпты Yлестiрдуiч жок болганы аныкталды. Сухбаткерлердiч орта жасы 41 жасты курады (Q1=37 жас, Ме=40 жас, Qз=47жас). ДД¥ жiктелуiне сай сухбаткерлер жас ерекшелктерЫе сейкес екi топтары аркылы таныстырылды.

1-кесте.

ДД¥ жютелуше сэйкес сyхбаткердердi жас ерекшелiктерiне сэйкес топтарга белу

(Table 1. According to the WHO classification, divide the interviewers into groups according to age)__

Абсолюттi сан %

Жастар (44 жаска дейiн) 28 60,9

Орта жастагы адамдар (45 жас ж8не жогары) 18 39,1

Барлыгы 46 100,0

Сухбаткерлердiч 8леуметш м8ртебесЫ талдау кезЫде 46 сухбат алынгандардан 80,4%-ы (46-дан 37-i) жумысшылар 10,9- % (46-дан 5-i) постдипломды бiлiм алушылардыч тYрлi дечгейлерще ж8не екiншi жогары бiлiм алушылар, 4,3%-ы (46-дан 2-i) жумыссыздар ж8не 4,3%-ы (46-дан 2-i) зейнеткерлер.

Сауалнама н8тижес сухбаткерлердiч паллиативтi кемек жайлы б^м аспектiсi талданды, ол сурастырылгандар саныныч 34,8%-ы (46-дан 16) паллиативт кемектч не екенiн бiлмейтiндер немесе бертген сурак бойынша бiлiмдерiне сеымш, оныч iшiнде 10,9%-ы (46-дан 11) карастырылган такырып бойынша бiлiмдерi жок деп шештi.

41,3%-ы (46-дан 19) паллиатвт кемектiч не екенiн бтетндерЫ ж8не жауаптарына сенiмдi екенiн растады. 23,9%-ы (46-дан 11) паллиативтi кемектч не екеын накты бiлетiндер.

Сухбаткерлердiч паллиативтi кемектiч келесi аныктамалары усынылган: сал адамдарга кемек; медициналык кемек, егу, KYтiм; наукастарга медициналык кемек; наукастарды куту; халi нашарларга кемек; емделмейтн туа бiткен дертi бар наукастарды куту; сал адамдарды куту; кемек; хал Yстiндегiлерге кемек. Сурастырылгандардыч 21,7%-ы (46-дан 10) паллиативтi кемек угымыныч аныктамасын курастыра алмады. Дурыс жауапка жакын аныктаманы сухбаткерлердiч 56,5%-ы (46-дан 26) бердi. Паллиативтi кемек дегенУч не екенiн керсеткен

^smu65

1.4 SEMEY MEDICAL UNIVERSITY

сухбаткерлер саныныч 26,3%-ы (19-дан 5) дурыс жауапка жакын аныктаманы берген жок.

Паллиативтi кемекке муктаж наукастардыч ез-вздерiн устау жолдарына сэйкес сухбаткерлер келес кезкарастарын айтты: сухбаткерлер жауаптарында емдеу мен кYтiмiнiи бiрнеше турлерЫ камтитын бiрнеше 8дiстер кездестi: 43,5% жавдайында (46-дан 20) сухбаткерлер бул жавдайдагы наукастарды белсендi турде емдеу керек екеын шештi; 34,8% (46-дан 16) жавдайында медициналык кызметкерлер наукас жагдайын жечтдету Yшiн кажет екен аныкталды; 32,6% (36-дан 16) жауаптарында наукастарга жаксы кYтiм камтамасыз ету кажетттИ айтылды; 6,5% (46-дан

3) жауаптары мYмкiн т8сiл сиякты, наукастыч калауы бойынша емiрден етудi тачдауда медициналык кемектч кажеттiлiгiн растады.

Сухбаткерлердщ 73,9%-ы (46-дан 34) наукас Yшiн денсаулы^ы жэне пайда болган дерттщ зардаптары жайлы акпараттыч колжетiмдi жэне дурыс болганы Yшiн сез сейлед^ медициналык кызметкерлердiч немесе туыскандардыч наукаска диагноздыч толы к немесе белшектеп айтылуы тиiс деп санайды. ^аарп тачда ауруды ч терминалды кезечще болган наукастарга кемек керсететiн мекемелер жайлы сухбаткерлердщ хабардар болуы келесiнi керсеттi: бундай кемек кепсалалы емханалардыч жалпы белiмдерiнде керсетiлуi 15,2% (46-дан 7) жавдайында; Yйде кемек керсетiлуi 10,9% (46-дан 5) жавдайында белгiленуiн керсеттi; сухбаткерлердщ кебi - 45,7% (46-дан 21) хал Yстiндегi наукастыч онкологиялык диспансерде болуын мYмкiн шешiм ретiнде керсетт (жауаптарда Yйлестiру байкалды - туган кYM8ндарFа байланысты суракка бiрден артык жауаптар берiлдi). Сухбаткерлер 34,8%-да (46-дан 16) хоспистерд^ 2,2%-да (46-дан 1) геронтологиялык емханаларды (белiмдердi), 19,6%-да (46-дан 9) кепсалалы емханалардыч паллиатива кемек белiмдерiн (казiргi кYнде мемелекеттiк сектордыч медициналык уйымдар курылымында керсетiлмеген) белплендк Емделмейтiн наукастыч емiрден кетуУч ез бешен шешiм кабылдау кукысы жайлы суракка сухбаткерлердщ жауаптары былай белЫдк сухбаткерлердiч 65,2%-ы (46-дан 30) бул кукыкка наукастыч езi ие болуFа тиiс деп ойлайды, ал 34,8%-ы (46-дан 16) бунымен келiспейдi.

Ауыр емделмейтiн дертке шалдыккан наукастыч емiрiн жасанды тYрде токтату MYMкiндiгiн (емдеу шараларынан бас тарту аркылы, дэртердщ аскан мелшерiн егу, эвтаназияныч баска формалары) сухбаткерлердiч 43,5%-ы (46-дан 20) колдайды, 47,8%-ы (46-дан 22) бул шешiммен келiспейдi, 8,7%-ы (46-дан

4) баска MYMкiндiктiч барын кередi (жауап нускалары: адамFа байланысты, дертке байланысты, азабы катты бiлiнсе, ез ерюмен келiсiм берсе)

АлынFан м8лiметтер бойынша сухбаткерлердiч 60,9%-ы (46-дан 28) хоспистч не екенiн бiлетiндерiн керсетп, 56,5%-ы (46-дан 26) уFыMFа тYсiнiк бердi. ^ойылFан суракка жауап берген сухбаткерлер санынан 31%-ыныч хоспис уFымы мен сипаты жайлы тYсiнiгi бар.

Наукастардыч кайсысы паллиативтi кемекке муктаж жайлы сухбаткерлердiч пiкiрлерi келесi жауаптарда керсеттдк

Емделмейтiн (инкубералдi) онкологиялык наукастар 63,8% (46-дан 30);

Терминалды кезечдеп ауыр туа бiткен аурулары бар наукастар ^рек жеткiлiксiздiгi, бYЙрек жеткiлiксiздiгi жэне т.б.) 21,7% (46- дан 10);

Омыртка мен трек-кимыл аппаратыныч бузылуымен наукастар 25,9% (46-дан 12);

Алынган инсульттан кейiнгi наукастар 6,5% (46-дан

3);

Егде (геронтологиялык наукастар) 15,2% (46-дан 7);

Баска 6,5% (46-дан 3).

Сауалнама кезще сухбаткерлермен емханада керсеттетн паллиативт кемекпч кeрсетiлу дечгейi багаланды. Сухбат нэтижесiнде 2-кесте мен 6-суретте кeрсетiлген келесi багалар алынды: паллиативт кeмектiч кeрсетiлу дечгейiн жаксы мен ете жаксы сухбаткерлердiч 37%-ы (46-дан 17), канагаттанарлык деп 23,9%-ы (46-дан 11) багалады. Сухбаткерлердiч 19,6%-ы (46-дан 9) паллиативт кeмектiч кeрсетiлу дечгейЫ канагаттандырарлыксыз деп багалады, 19,6%-ы (46-дан 9) бул медициналык кемек тYрiне бага бере алмады.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

кемек

2-кесте. керсету

Cyx6aTKepnepMeH na^uaTMBTi flehreMiHih 6aFanaHybi.

(Table 2. Assessment of Palliative Care Level with Respondents).

Бага

©те жаксы

Жаксы

канагаттанарлык

^анагаттандырарлы ксыз

Бага бере алмаймын

Барлыгы

Абсолюттi сан

5

12

11

46

%

10,9

27,1

23,9

19,6

19,6

100

«Ауыр емделмейтн ауруга шалдыккан хал Yстiндегi наукас кeбiнесе не нэрсеге муктаж» деген суракка жауап беру кезЫде сухбаткерлермен келес пiкiрлер айтылды (кепштк жауап болуы мYмкiн):

Сухбаткерлердiч ^6î наукас кажеттi кYтiмге муктаж екеын кeрсеттi 50% (46-дан 23);

Ем алуга муктаж - 26,1% (46-дан 12);

Ауруды басуга муктаж - 23,9% (46-дан 11);

Жаксы тамактандыру кажет - 6,5% (46-дан 3);

Жубанышты сейлесуге муктаж - 28,9% (46-дан 13).

Мэлiметтер 1 суретте керсетлген.

жацсы тамада нуга ауруды басуга ем алуга жубанышты сейлесуге тияна^ты кулиге

■ 6 ,5% 9%

p 23

^ 2 i,1%

28,9°/

50,

Л Л Л

0,0% 10,0% 2 0,0% 30,0% 40,0% 50,0%

1-cypeT. TepMMHanflbi caTbiflafbi HayKacTbin MyKTa»flbfb (cyx6aTKep^epflih niKipnepi 6oMbmwa).

(Figure 1. The need for a patient at the terminal stage (according to the interviewees).

9

9

туыскандардыч да мачызды

кемек керсетумен

туыскандарыныц

Сухбаткерлермен м8селелерi козFалды:

^аржылык (д8рiлерге, кутушУч жумысына Yлкен каржы шыFындары) 41,3% (46-дан 19);

Психологиялык (кYЙзелiс, коркыныш, Yмiтсiздiк, каЙFы) 76,1% (46-дан 35);

Наукаска кYтiмдi уйымдастырумен байланысты мэселелер (ез кYшiмен, кYтушiнi iздеу, жумыстан шыFу кажеттiлiгi) 32,6% (46-дан 15);

Физикалык (наукаска байланысты);

Зачгерлiк 10,9% (46-дан 5); Баска 4,3% (46-дан 2). Ауыр наукастарды н мацызды мэселелерi:

ОFан коса сауалнама ауыр емделмейтЫ аурулары бар, хал Yстiндегi наукастарFа кYтiм керсетуге, олардыч жакындарымен карым-катынаска тYрлi дiни конфессиялардыч (дми кызметкерлер), камкорлык медбикелердiч екiлдерiн тартуы сухбаткерлердiч пiкiрлерiн зерттеудi н8тижесiнде келес жауаптар алынды:

Сухбаткерлердiч 46-дан 31-i (66,6%) бул аспект емделмейтiн ауыр наукастармен жумыс кезiнде мYмкiн екеыне сенiмдi;

баска

турл1 д1ни кофессиялардьщ ек1лдер1н (камкорлык мей1рбикелер, д1ни кызметкерлер)

паллиативт1 кемект1 керсету уш1н ез ерк1мен жумыс 1стейт1ндерд1 (ер1кт1лерд1) тарту

паллиативт кемек керсетет1н емдеу мекемелершщ каржыландыруын жаксарту паллиативт1 кемек керсететш медициналык кызметкерлердщ санын кебейту

паллиативт кемек керсетудщ сурактары бойынша медициналык кызметкерлерд1 дайындауды етк1зу

0%

бойынша камтиды,

СурастырFандардыч 46-дан 7-i (15,2%) хал Yстiндегi наукастар мен олардыч туыскандарыныч м8селелерiн бул жолмен шешуге карсы;

Емделмейтiн ауыр дертi бар наукаска, хал Yстiндегi наукастарFа кYтiм керсетуге бул аспект бойынша ез тфлерЫ 46-дан 8 сухбаткер (15,2%) курай алмады.

Сауалнама кезЫде сухбаткерлермен емделмейтн хал Yстiндегi наукастарFа медициналык паллиативтi кемек керсетудiч сапасын жаксарту Yшiн м8селелер аныкталды (10-сурет):

Паллиативтi кемек керсету сурактары бойынша медициналык кызметкерлердi (Д8рiгер мен медбикелерд^ дайындауды жYргiзу 41,3% (46-дан 19);

Паллиативт кемек керсететiн медициналык кызметкерлердiч санын кебейту 26,1% (46-дан 12);

Паллиативт кемек керсететiн емдеу уйымдарыныч каржыландыруын жаксарту 23,9% (46-дан 11);

Паллиативт кемек керсету Yшiн ез еркiмен( ерiктiлер) жумыс iстейтiндердi тарту 17,4% (46-дан 8);

Паллиативт кемек керсету Yшiн тYрлi дЫи конфессияларыныч екiлдерiн (камкорлык мейiрбикелер, дЫи кызметкерлер) тарту 8,7% (46-дан 4);

Баска 2,2% (46-дан 1). М8лiметтер 2-суретте керсетiлген.

43%

10%

20%

30%

40%

50%

2-cypeT. TepMMHa.nflbi caTbiflarbi HayKacTapra na..uaTMBTi K©MeK KepceTyflih canacbiH »aKcapiy ymiH memyfli KaweT eTeTiH Macenenep.

(Picture 2. Issues that need to be addressed to improve the quality of palliative care for patients with terminal stage).

Ауыр емiр жаFдайына тYCкен наукаска паллиативт кемектiч жаксаруы мен олардыч туыстары мен жакындарына кемектiч уйымдастырылуы Yшiн аспектiлердi толык тYсiну Yшiн тYЙiндесу кестелерiнiч талдауы жYргiзiлдi. ТYЙiндесу кестелерiнiч талдауын жYргiзу н8тижесiнде келесi м8лiметтер алынды: жумыс ютейтндер Yшiн басты м8селелер болып Д8рiлер мен кYтушi жумысына кететн Yлкен каржы шыFындарымен байланысты каржылык м8селелер болып саналады, буны сухбаткерлердiч 19-дан 13-i (68,3%) осы м8селен пiкiрлерi бойынша еч мачызды деп керсетт (х2=0,467) АлынFан м8лiметтерге с8Йкес психологиялык м8селелер (кYЙзелiс, коркыныш, Yмiтсiздiк, каЙFы ж8не т.б.) 44 жаска дейiнгi жас адамдар тобында (ДЭ¥ жкте-луi бойынша) белгiлендi, ал жалпы сухбаткерлердiч 46-дан 35-i (76,2%) бул м8селенi ете мачызды деп санайды.

Нэтиже: ЖоFарыда зерттелген м8лiметтерге CYЙене отырып, жаFдайлары ауыр наукастарды кYтетiн адамдар осы санат^ы наукастарFа кемек керсетудiч жолдарын жете бтмейдк Сухбаткерлердiч 43,5%-ы наукастарды белсендi емдеу кажеттiлiгiн, ал 6,5%-ы оларFа емiрден етуге кемектесу кажеттiлiгiн атап керсетт ж8не паллиативтi кемектi уйымдастырудыч кейбiр аспектiлерi бойынша акпарат алулары кажет. Сауалнаманыч н8тижесiн ескере отырып инкурабельдi наукастардыч туыстарына 8леуметтiк-психологиялык кызмет ж8не кукыктык, уйымдастырушылык жаFынан, ал кейбiр жаFдайларда аурудыч терминалды кезечщеп наукастарFа кYтiм керсететiн адамдарды материалдык жаFынан корFау Yшiн 8леуметтiк корFау мекемелерiнiч араласуын талап етедi. СауалнамаFа катыскандардыч 1/5 белiгi (19,6%) паллиатива кемектiч керсетiлу дечгейiн канаFаттанарлыксыз деп баFалады.

/»MS SEMEY III ¡ПС AL UNIVERSITY 1

Нэтижелердi талдау: Терминалды сатыдагы наукастарга паллиативтi кемек жYЙесiн уйымдастыру отанымызда жэне шет елдерде зерттелген. БYгiнгi тачда Республикамызда 6 хоспис жумыс аткарады, оныч iшiндегi Алматы каласындагы паллиативтiк кeмектiч кемек керсету орталыгы гана мемлекеттiк меншiкте. Осы орайда басты мiндеттерiнiч бiрi онкологиялык наукастарга паллиативтiк кемек кeрсетудiч казiргi заманга сай жYЙесiн куру. Осы уакытка дейiн катерлi iсiктермен ауратын пациенттердi медициналык-элеуметтiк очтайландыру емiмен жYргiзiледi. Жогарыда аталган психологиялык жэне элеуметтiк аспектiлердiч жеткiлiксiз, сонымен катар бул жагдайлар медициналык шаралардан белек шешiледi. Осыпан орай, катерлi iсiктермен ауратын наукастарга очалту, калпына келтiру, алдын алу, диагностикалык, ем алу шаралары жэне паллиативш кемек кeрсететiн арнайы кэсшк мамандардыч кэсiптiк дечгейiн Yнемi арттырып отыруды уйымдастыру карастыру керек. ^азакстан Республикасыныч тек алты аймагында осы кемект кажет ететiн наукастардыч 5% гана кемек керсете алатын хоспистер жумыс ютейдк Осыган орай очтайландыру жэне паллиативт кемектч болмауы катерлi iсiкпен ауратын наукастардыч денсаулыктарыныч сапасы мен eмiр узактыгын бiршама нашарлатады. Аталган мэселенi оч шешiмiн табу Yшiн очтайландыру мен паллиативтi кемек керсету бeлiмдерiн, осыныч iшiнде жеке меншк жэне мемлекеттiк нысан непзЫде ашу Yшiн мемлекеттiк колдауга жYгiну сонымен катар элеуметтiк кызметкерлер мен арнайы психологтар дайындау керек кажеттУп айтылган. Сонымен катар, баска да кептеген паллиативш медицина багыттары дурыс дамымаган. Осы зерттеудiч нэтижесiн ала отырсак, халыктыч паллиативтi кемек тYсiнiгi туралы толы к акпараттанбаганын бiлдiк. Сауалнама нэтижес бойынша сухбаткерлердiч 34,8%-ы паллиативт кемектч не екенiн бiлмейтiндер немесе бертген сурак бойынша бiлiмдерiне сеымЫз екендерi аныкталды. ^Р бойынша, паллиативт кемек жYЙесiнiч дурыс дамымаганына байланысты терминалды сатыдагы наукастарга жэне олардыч туыстарына паллиатвтi кемек толыктай керсетлмейдк Сауаланама барысында инкурабельдi наукастардыч kytmî бойынша, олардыч туыстарыныч каржылык, элеуметш, кукыктык жэне т.б жагынан кемекке муктаж екендiктерi аныкталды.

Осы мэселен баска авторлардыч жумыстармен салыстырганда, 2013 жылы Ресей Федерациясында Воронова Елена Александровна жазган «Yлкен eнеркэсiптiк калада паллиативтi кемек орталыгын уйымдастырудыч гылыми негiздемесi». Ресей Федерациясында жача гасырдыч басынан бастап тургындардыч шамамен 12,9%-дан астамы 60 жастан жогары адамдар. Ресми статистикага сэйкес, сочгы 20 жылда Пермь каласыныч тургындары 12,7% -га азайган. Егде жастагы топтардыч саны туракты есуде болган, 1990-2011 жылдар аралыгында олардыч саны 1,2 есе ест. Б¥¥ стандарттарына сэйкес, егде жастагы адамдардыч Yлесi жалпы санныч 8,0% -нан асатын халы к «демографиялык карт» деп саналады. Элеуметш сауалнама нэтижесi керсеткендей, эрбiр Yшiншi егде жастагы адам жалгыз калган, сол адамдардыч тек 100

адамнан 60,2 ± 2.4 гана ез-езЫе kyiïm жасай алады. ^аланыч эрбiр Yшiншi тургыны 60 жастан аскан жэне мYгедектiк топка ие, солардыч 73,7%-ы агза функцияларыныч айтарлыктай бузылганын кeрсеттi. Арнайы топты (77,2%) психикалык жэне мiнез-кулык бузылыстары бар наукастар курады. Ауыр халдегi наукастарды кYтудегi ауыртпашылык туыстары мен жакындарына тYскен, олардыч басым бeлiгi кYтiмнiч медициналык техникасын мечгермеген.[18] ^огамдык денсаулык сактаудыч жогары мектебi мен «Кредо» когамдык бiрлестiгiнiч 2008 жылгы «^Р паллиативт кемек жагдайы» атты есепте республикадагы инкурабельдi наукастарга кeрсетiлетiн кeмектiч жагдайына бага берiлген. Онда, диагностика жэне ky^ бойынша стандарттар мен хаттамалардыч болуына карамастан паллиативтi кемек керсететн жеке мекемелерге ортак стандарт жок осыган байланысты кeрсетiлетiн кызметтердi багалауды киындатады делiнген. Бiлiктi мамандардыч жетюпеушУпне байланысты, паллиативтi кемек кeрсетудiч кол жетмдУп мен сапасын тeмендетедi деп жазган. 4 топты ч барлык респондент^ ауруга уакытша жечiлдiк беретiн кемек керсету мекемелерУч ашылуы кажеттiлiгiн атап eni. Елiмiздегi паллиативтiк медицина жалпы медициналык кемектч ажырамас бeлiгi ретнде дамуы керектiгiн айтты.

Корытынды: Алынган нэтижелерге сYЙене отырып аурудыч терминалды кезечщеп наукастарга KYîiM кeрсететiн адамдарга психологиялык жэне наукастарга KYтiмдi уйымдастыруы Yшiн кемек кажет, бул жагдайда осындай санаттагы наукастарга KYîiM керсету Yшiн тYрлi MYMкiншiлiктердi пайдалану керек (ерктлерд^ дiни конфессиялардыч eкiлдерiн (дЫи кызметкерлердi), камкорлык мейiрбикелерiн жэне баскаларды тарту. Терминалды к сатыдагы наукастардыч тустарына паллиативтiк кeмектiч барлык аталган Yш аспектiсi бойынша колдау кeрсетiлу кажет. Терминалды к сатыдагы онкологиялык наукастарга паллиативт кемек кeрсетудiч уйымдастырылуын аныктау жолдарында бiз бiркатар киындыктарды кездестiк, соныч iшiнде еч мачыздысы аталмыш кемект кeрсететiн кэсiби мамандардыч жок болуы. Осыган орай бiз оку YPДiсiне 4 курс «Мейiрбикелiк iсi» жэне 5 курс «^огамдык денсаулык сактау» факультеттерiне «Паллиативтi кeмектi уйымдастыру» атты тачдау пэнiн енгiздiк. Пэннiч жумыс багдарламасы оку эдiстемелiк бeлiмiнiч 2016 жылдыч 25 мамыр № 6 хаттамасымен бекiтiлдi.

Мудделер кактыгысы: Бiз жумыс барысында MYДДелер кактыгысы болмаганын мэлiмдеймiз.

Авторлар жумыстары. Авторлар тарапынан зерттеу жумыстарын уйымдастыру мен жYргiзу этаптары карастырылды. Статистикалык ечдеу зерттеу жумыстарын толыгымен жYргiзiп корытынды шыгару топтык жумыспен карастырылды: Мукушева А.А, Самарова У.С. Бул зерттеудiч корытындылары баска басылымдарда шыгарылмаган.

Эдебиеттер:

1. Авхименко М.М. Некоторые факторы риска труда медика // Медицинская помощь. 2003. №2. С. 25-29.

2. Антипин П.А. Медицинский персонал хосписа как объект изучения влияния профессиональной деятельности на личность // Проблемы социальной

гигиены, здравоохранения и истории медицины. 2006. № 4. С. 25-28.

3. Апраксина К.В. Волонтеры в хосписах // Медицинская помощь. 1996. №3. С. 19-22.

4. Арутюнов A.B. Изучение синдрома эмоционального выгорания у врачей стоматологов и методы его профилактики. Москва, 2004. 165 с.

5. Батракова Г.А. Мультипрофессиональный и мультидисциплинарный подходы организации комплексной паллиативной помощи ВИЧ инфицированным больным // Матер. 44-й научно-практ. межрегионал. мед. конф. «Развитие системы здравоохранения и аспекты здорового образа жизни». Ульяновск, 2009. С. 597-600.

6. Бахтияров Р.Ш., Гнездилов A.B., Дятченко О.Т. и др. Психологические и социальные аспекты реабилитации онкологических больных пожилого возраста // Психология зрелости и старения. 2006. №1 64-74c.

7. Биктимиров Т.З., Новиков Г.А., Модников О.П., Чиссова В.И. Национальные системы хосписов и некоторые исторические аспекты их развития. Курс лекций по паллиативной помощи онкологическим больным. Москва, 2004. Т.1. С. 34-46.

8. Биктимиров Т.З. Психоонокология. Медико-психологические и социокультурные основы психологической клиники и паллиативной медицины. Курс лекций по паллиативной помощи онкологическим больным. Москва, 2004. Т.2. С. 342 - 362.

9. Бондарь Г.В. Паллиативная медицинская помощь. Рекомендации для врачей и студентов. -Донецк, 2006. 113 с.

10. Бугорская Т.Е., Копченова A.B. Здоровье-сберегающие технологии в деятельности специалистов паллиативной помощи // Материалы межрегиональной научно-практической конференции с международным участием «Современные проблемы развития паллиативной помощи». Пермь, 2009. С. 142-145.

11. Буда Франческо. Некоторые аспекты терминальной фазы онкологического заболевания, а также их влияние на пациента и членов его семьи // Материалы межрегиональной научно-практической конференции с международным участием «Современные проблемы развития паллиативной помощи». Пермь, 2009. С.145-149.

12. Брюзгин В.В. Хронический болевой синдром у онкологических больных (организационно-методические аспекты). Москва, 2010. 450 с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

13. Бялик М.А. Место хосписов в системе паллиативной помощи США // Паллиативная медицина и реабилитация. 2009. №4. С. 53-57.

14. Важенин A.B, Шаназаров H.A. Оптимизация обслуживания онкологических больных на поликлиническом этапе // Паллиативная медицина и реабилитация. 2002г №3-4 46-48с.

15. Василевская И.В. «Трудная» жизнь или «легкая» смерть: нравственно-религиозные основания выбора // Биомедицинская этика: проблемы и перспективы: Матер. Междунар. Конф. Минск, 2000. 50с

16. Введенская Е.С. Паллиативная помощь и биоэтика. Медицинская сестра. 2008. №5. С. 18-20.

17. Введенская Е.С. Социально-гигиенические проблемы здоровья и адаптация лиц старшей возрастной группы Н. Новгород, 1997 20 с.

18. Воронова Е.А. Научное обоснование организации центра паллиативной помощи в условиях крупного промышленного города. Научная библиотека диссертаций и авторефератов dissercat http://www.dissercat.com/content/nauchnoe-obosnovanie-organizatsii-tsentra-palliativnoi-pomoshchi-v-usloviyakh-krupnogo-promy#ixzz5SqDJpV39 (Дата посещения: 03.10.2018г)

19. ^азакстан Республикасыныч денсаулык сактау ган реформалау мен дамытудыч 2005-2010 жылдарFа арналFан мемлекетш баFдарламасы туралы (Дата обращения: 24.09.2018г)

20. ^азакстан Республикасы Yкiметiнiч 2012 жылFы 29 наурыздаFы №366 «^азакстан Республикасында онкологиялык кемект дамытудыч 2012-2016 жылдарFа арналFан баFдарламасын беюту туралы» ^аулысы http://base.spinform.ru adilet.zan.kz/kaz/docs/P1200000366 1820 (24.09.2018г)

21. ^Р Президенту ч 2010 жылFы 29 карашадаFы №1113 Жарлы^ымен бектлген ^азакстан Республикасында денсаулык сактауды дамытудыч 2011 - 2015 жылдарFа арналFан «Саламатты ^азакстан» Мемлекетш баFдарламасы. http://online.zakon.kz (Дата обращения: 23.09.2018г)

22. Мошою Д. Букварь по паллиативной медицине 2012. 120с.

References:

1. Avkhimenko M.M. Nekotorye faktory riska truda medika [Some of the risk factors for the work of a medic]. Meditsinskaya pomoshch [Health care] 2003. 2. pp 25-29. [in Russian]

2. Antipin P.A. Meditsinskii personal khospisa kak ob"ekt izucheniya vliyaniya professional'noi deyatel'nosti na lichnost' [Medical personnel of hospice as an object of studying the influence of professional activity on personality]. Problemy sotsial'noi gigieny, zdravookhraneniya i istorii meditsiny [Problems of social hygiene, health and history of medicine]. 2006. № 4. pp. 25-28 p. [in Russian]

3. Apraksina K.V. Volontery v khospisakh [Volunteers in Hospices]. Meditsinskaya pomoshch' [Health care]. 1996. №3. pp.19-22. [in Russian]

4. Arutyunov A.B. Izuchenie sindroma emotsiona'nogo vygoraniya u vrachei stomatologov i metody ego profilaktiki [Studying the syndrome of emotional burnout in dentists and methods of its prevention]. Moskva, 2004. 165 р. [in Russian]

5. Batrakova G.A. Mul'tiprofessional'nyi i mul'tidistsiplinarnyi podkhody organizatsii kompleksnoi palliativnoi pomoshchi VICh infitsirovannym bol'nym [Multidisciplinary approaches to the organization of comprehensive palliative care for HIV-infected patients] Mater. 44-i nauchno-prakt. Mezhregional. Med. Konf. «Razvitie sistemy zdravookhraneniya i aspekty zdorovogo obraza zhizni [Materials of the 44th Scientific and Practical Interregional Medical Conference "Development of the Health Care System and Aspects of a Healthy Lifestyle] (2122.05.2009 g.). Ul'yanovsk, 2009. pp. 597-600. [in Russian]

6. Bakhtiyarov R.Sh., Gnezdilov A.B., Dyatchenko O.T. Psikhologicheskie i sotsial'nye aspekty reabilitatsii onkologicheskikh bol'nykh pozhilogo vozrasta [Psychological and social aspects of rehabilitation of advanced age oncological patients]. Psikhologiya zrelosti i

SdSM\j65

/»MS SLMLYM1 DK AL UNIVERSITY 1

stareniya [Psychology of maturity and aging]. 2006. №1. pp. 64-74. [in Russian]

7. Biktimirov T.Z., Novikov G.A., Modnikov O.P. Chissova V.I. Natsional'nye sistemy khospisov i nekotorye istoricheskie aspekty ikh razvitiya [Psychonocology. Medico-psychological and socio-cultural foundations of the psychological clinic and palliative medicine] Kurs lektsii po palliativnoi pomoshchi onkologicheskim bol'nym [A course of lectures on palliative care for cancer patients]. Moskva, 2004. T.1. pp.34-46. [in Russian]

8. Biktimirov T.Z. Psikhoonokologiya. Mediko-psikhologicheskie i sotsiokul'turnye osnovy psikhologicheskoi kliniki i palliativnoi meditsiny [National Hospice Systems and Some Historical Aspects of Their Development] Kurs lektsii po palliativnoi pomoshchi onkologicheskim bol'nym [Course of Lectures on Palliative Care for Oncological Patients] Moskva, 2004. T.2. pp. 342 - 362. [in Russian]

9. Bondar' G.V. Palliativnaya meditsinskaya pomoshch'. Rekomendatsii dlya vrachei i studentov [Palliative care. Recommendations for doctors and students] - Donetsk, 2006. 113 p. [in Russian]

10. Bugorskaya T.E., Kopchenova A.B. Zdorov'esberegayushchie tekhnologii v deyatel'nosti spetsialistov palliativnoi pomoshchi [Health saving technologies in the activity of specialists in palliative care] Materialy mezhregional'noi nauchno-prakticheskoi konferentsii s mezhdunarodnym uchastiem «Sovremennye problemy razvitiya palliativnoi pomoshchi» [Materials of the interregional scientific and practical conference with international participation "Modern problems of palliative care]. Perm', 2009. pp. 142-145. [in Russian]

11. Buda Franchesko. Nekotorye aspekty terminal'noi fazy onkologicheskogo zabolevaniya, a takzhe ikh vliyanie na patsienta i chlenov ego sem'i [Some aspects of the terminal phase of cancer, as well as their impact on the patient and his family members]. Materialy mezhregional'noi nauchno-prakticheskoi konferentsii s mezhdunarodnym uchastiem «Sovremennye problemy razvitiya palliativnoi pomoshchi» [Materials of the interregional scientific and practical conference with international participation "Modern problems of palliative care]. Perm', 2009. pp. 145-149. [in Russian]

12. Bryuzgin V.V. Khronicheskii bolevoi sindrom u onkologicheskikh bol'nykh (organizatsionno-metodicheskie aspekty) [Chronic pain syndrome in cancer patients (organizational and methodological aspects)]. Moskva, 2010. 450 p. [in Russian]

13. Byalik M.A. Mesto khospisov v sisteme palliativnoi pomoshchi SShA [Place of hospices in the USA palliative care system] Palliativnaya meditsina i reabilitatsiya [Palliative medicine and rehabilitation]. 2009. №4. pp. 5357. [in Russian]

14. Vazhenin A.B., Shanazarov H.A. Optimizatsiya obsluzhivaniya onkolo-gicheskikh bol'nykh na poliklinicheskom etape [Organization of palliative care in the regional institution of the oncological profile]. Palliativnaya

meditsina i reabilitatsiy [Palliative medicine and reabilitation]. 2002. №3-4. pp. 46-48p. [in Russian]

15. Vasilevskaya I.V. «Trudnaya» zhizn' ili «legkaya» smert': nravstvenno-religioznye osnovaniya vybora ["Difficult" Life or "Easy" Death: Moral and Religious Foundations of Choice]. Biomeditsinskaya etika: problemy i perspektivy: Mater. Mezhdunar. Konf. [Biomedical ethics: problems and prospects: Mater. International Conf.] Minsk, 2000. 50p [in Russian]

16. Vvedenskaya E.S. Palliativnaya pomoshch' i bioetika [Palliative care and bioethics]. Meditsinskaya sestra [Nurse]. 2008. №5. pp. 18-20. [in Russian]

17. Vvedenskaya E.S. Sotsial'no-gigienicheskie problemy zdorov'ya i adaptatsiya lits starshei vozrastnoi gruppy [Socio-hygienic health problems and adaptation of older age groups]. N.Novgorod, 1997. 20p. [in Russian]

18. Voronova E.A. Nauchnoe obosnovanie organizatsii tsentra palliativnoi pomoshchi v usloviyakh krupnogo promyshlennogo goroda. Nauchnaya biblioteka dissertatsii i avtoreferatov dissercat http://www.dissercat.com/content/nauchnoe-obosnovanie-organizatsii-tsentra-palliativnoi-pomoshchi-v-usloviyakh-krupnogo-promy#ixzz5SqDJpV39 [Scientific justification of the organization of the center of palliative care in a large industrial city] (03.10.2018г) [in Russian]

19. Kazakstan Respublikasynyn densaulyk saktau isin reformalau men damytudyn 2005-2010 zhyldarga arnalgan memlekettik bagdarlamasy turaly [About the State Program of Health Care Reform and Development of the Republic of Kazakhstan for 2005-2010 Decree of the President of the Republic of Kazakhstan dated 13 September 2004 N 1438 http://adilet.zan.kz/eng/docs/U040001438_/links#to] (24.09.2018) [in Kazakh]

20. Kazakstan Respublikasy Ukimetinin 2012 zhylgy 29 nauryzdagy №366 «Kazakstan Respublikasynda onkologiyalyk komekti damytudyn 2012-2016 zhyldarga arnalgan bagdarlamasyn bekitu turaly» Kaulysy http:// base.spinform.ru adilet.zan.kz/kaz/docs/P1200000366 1820.[ Resolution of the Government of the Republic of Kazakhstan of March 29, 2012 № 376 "On Approval of the Program of Oncological Care Development in the Republic of Kazakhstan for 2012-2016". http: // base.spinform.ru adilet.zan.kz/eng/docs/P1200000366] (23.09.2018) [in Kazakh]

21. KR Prezidentinin 2010 zhylgy 29 karashadagy №1113 Zharlygymen bekitilgen Kazakstan Respublikasynda densaulyk saktaudy damytudyn 2011 - 2015 zhyldarga arnalgan «Salamatty Kazakstan» Memlekettik bagdarlamasy. http://online.zakon.kz [The State Program of Health Care Development in the Republic of Kazakhstan for 2011-2015 "Salamatty Kazakhstan" approved by the Decree of the President of the Republic of Kazakhstan dated November 29 2010 №1113] (23.09.2018) [in Kazakh]

22. Moshoyu D. Bukvar' po palliativnoi meditsine [A primer on palliative medicine]. 2012. 120 p. [in Russian]

Байланыс акпараттар:

Самарова Умитжан Сапаргалиевна - ^амдык денсаулык ж8не д8лелдi медицина кафедрасы, ^азакстан Республикасы, Семей каласы.

Почта мекен жайы: Шыгыс ^азакстан облысы, 071400, Семей к., Абая к. 103 E-mail: [email protected] Телефон: +7 777 984 50 30

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.