CC BY
5ЖЕНА БЕЗ ЗАБИ
JacHa Котеска
Универзитет „ Св. Кирил и Методы/ ", Македонца
In this essay, Koteska, analyses Kristeva's psychoanalytic theory that the newly born child is gaining its "idea" of its own subjectivity via the fragmentation of the maternal body. After analyzing the outcomes of this theory in a lot of cultural images of an incomplete woman from poetry and paintings through movies and theoretical texts, she uses the absurd logics behind the very same psychoanalytic theory and turns it around, eventually proving this theory to be wrong. In other words, the text "Women without teeth" proves that there is no theoretical ground for the image of an "incomplete woman", frequently used and misused, in the patriarchy.
Според доминантните сфакааа во психоанализата, детето од предедиповската фаза не разликува субjект од обjект. За него своето тело и телото на маната е едно исто. Во таа фаза, извесноста на маjчиното тело е единствената реалност, но таа реалност е иста со извесноста на моето тело - мегу нашите две извесности не стои ни^ друг - ниту таткото, ниту не^ трет. За несрека на ова либидално, архаично дете, тоа не трае вечно. По извесно време детето забележува, пишува француската теоретичарка, Jулиjа Кристева, дека маjчинското тело не е бесконечен избор на ултимативни уживааа, ниту во временска, ниту во предметна смисла. Овоj дел Кристева го презема директно од теорщата на Мелани Кла^. На маjчинското тело има делови (обjекти) кои можат да понудат бесконечно задоволуваае на либидалните желби на детето (на пр. маjчините до^и) и делови кои не можат да понудат такво уживаае (на пр. неjзините плеки). Понатака, и добрите делови не се ставени на посщано располагав на либидалното дете. Деловите од телото на маната кои нудат уживаае, доагаат и заминуваат, како што доагаат и заминуваат брановите на уживаае и аскеза. Во моментот кога ке започне маjчиното тело да го дели на добри и лоши обjекти, детето jа обjективизира маната. Пресвртничкото толкуваае во однос на теорщата на Кла^, raj Кристева се состои во премисата дека обjективизациjата на маната е услов за се^а субjективизациjа. Со други зборови, Jас станувам субjект raj знае дека целиот свет не е исто со Jас, тогаш кога ке jа претворам маната во обjект. Тогаш кога моите очи ке перцепираат парцщализирана ма^а, jас станувам единствен, тотален и целосен субjект.
Овоj брутален закон на психичката динамика практично вели дека моето промовираае во субjект, рагаае како субjект, е условено од моjата инвестирана енергиjа во елементаризираае, инструментализираае и декомпонираае на Маjката. Дека, со други зборови, сечие рагаае како субjект е следено од логиката на деградацща на другиот субjект, дека е следено исто така од ротацщата - детето како прото-субjект од своjата ма^а ке направи обjект, за да може врз неjзиното фрагментирано тело самото да се прероди во субjект.
Влезот во културата, jазикот и смислата е обележан со сликата на некомплетната жена. Таа слика може да има разни форми.
1. Жена без глава (филмски плакат за мегународниот Саем на книгата во Белград од 1999 година). На плакатата е прикажано женско торзо без глава, кое во своите прегратки држи книга на ^а пишува „Pro Libris", што во превод значи книга за книгата, книга пред книгата, книга по книгата, поточно значи книга без име, книга без содржина, книга без иденититет и значеае, како што жената нема име, но нема ни глава. Текстот до обезглавеното женско торзо и книгата без идентитет, гласи: „Убава, мудра, а молчи...". Бранка Арсик вели: „Гледаме како се воспоставува логиката на
идентитет помегу жената и (оваа) книга. И книгата и жената се тело, отсуство на cy6jeKraBHOCT и име, отсуство на минато, отсуство на идентитет". (Arsic 2000: 152).
2. Жена без пенис (Во статщата „Женскост" Фро^ jа тематизира жената како тело без пенис.) Фро^ пишува: „Кастративниот комплекс raj девоjчето започнува веднаш штом за првпат ке ги види гениталиите на другиот пол. Тоа веднаш jа забележува разликата и, мора да се признае, значеаето на таа разлика. Тоа се чувствува тешко оштетено, често изразува желба „и тоа да има такво нешто" и станува жртва на зависта заради пенис". (Frojd 1969: 224-225).
2а. Жена без заби. (Малиот Ханс, 1910) Концептот на жена без пенис во фро^овската доктрина предизвика чудни консеквенци по неговото тематизираае на машкиот наблудувач коj може да развие болен фетишизам гледаjKи го „непотполното", безпенисно женско тело. Ка] Фроjд, фетишизмот е дефиниран како задоволство со неживи или со непотполни предмети. На^рочуениот слyчаj на фетишизам на Фро^ е малиот Ханс, raj кога jа здогледал сестра си, извикал дека таа нема заби. Толкувааето на Фро^ гласи дека Ханс не може да си признае дека таа нема пенис, па порекнувааето на неjзината загуба (и стравот од можноста за сопствена кастрацща) го преместува, третираjKи го како не^а друга загуба; „загубата" jа врзува за друг обjект од неjзиното тело. Неговата потреба е сестра си да продолжи да jа третира како „фалусна маjка", значи жена со фалус, и затоа фетишистот зема еден обjект (женски чорапи, долна облека, чевли, нос) во кои ке гледа замена за обjектот raj како да не недостасува. Парцщализираната ма^а/жена така станува извор на психоза: фетишистот не потиснува како невротикот, туку негира (како психотикот), но не така што jа отфрлува реалноста, туку само jа преместува вредноста. Интересно е дека Фро^ jа сметал женската потреба за разубавуваае за единствен „нормален" начин да се порекне инфериорна позицща поради немааето фалус. Жената, вели Фро^, почнува да развива секундарно нарцистичко вложуваае во своето тело и го третира како што машкото би го третирало лубовниот обj ект. Телото станува средство на вербата дека е сакана. Таа станува фетишист на своето тело во надеж дека ке jа компензира загубата од пенисот. Таа „нормална" разврска за „нормалната" жена значи користеае травестща, шминка, намамуваае и сл., со цел неjзиното тело (за неа) да стане неjзиниот пенис. Ирониjата на оваа позицща, во интерпретациjа на Фро^, е дека зад полнотщата, тоа што го нуди дотераната жена е недостатокот (Види: Грос 2001: 113134).
3. Жена без морфолошка симетрща (монструозна жена). А) Постои темелна концептуална врска мегу маjката и монструмот ^а оди назад до Аристотел, raj човечката норма jа воспоставил преку моделот на мажот. Б) Женското тело во текот на бременоста jа менува фиксната форма, што предизвикува зазорно чувство дека контурите на жената утре може да не бидат стабилни како денес, значи да не бидат препознатливи и препознаени како дел од истото, фиксно тело. Способноста за телесна метаморфоза, или уште повеке за морфолошка дубозност, во рационалната свест е врзано со монструозно тело (Види: Браидоти 2002: 108-136). Френсис Бекон познат по сликите на деформирани тела, што ги цртал не како карикатури, туку „како да ги кине прщателите со заби на парчиаа и ги исплукува деловите на платно" во една прилика" неодредено признал дека со деформираае на блиските луге се приближува до нивната суштина и jа извлекува енергщата ^а во нив постои." (Jerofejev 2002: 30-1). Зад оваа теорба стои истата матрица, имено теориската идеjа дека моето ситуираае во сyбjект, моето полнеае како сyбjект, доага од вампирската енергща што jа крадам од парцщ ализираае на другиот.
4. Жена со фрагментирано или деформирано тело (четвртото продолжение од филмот „Alien" (1997), raj нас преведен како „Осми патник"). Сцената кога Рипли го
здогледува своето тело во медицинската лабораторща стана култна поради неколку иконографски моменти: 1. медицинската лабораторща претставена не како хумана институцща, туку место на хорор и зло; 2. имицот на фрагментирано, деформирано и умножено женско тело. Рипли здогледува многу нецелосни верзии на себеси, клонови, сите во болка како еден тип на фрик шоу што е показ дека филмската иконографща често работи со несвесната претстава за женското тело како тажен монструм.1
5. Жена без личност (Пол Валери): „Д^ навистина како да ги сака повеке жените кога спщат, или кога се уморни, биде^и тогаш може нив да ги мисли, како во Спщ'ачката, како облици од чиста апстракцща, кои се напуштени од личноста...." (Vilson 1964).
6. Жена без тело Цохан Зофани). Дури три феминистички истражувачки Розита Паркер, Гриселда Полок и Витни Чадвик, во своите книги (Parker and Pollock 1981: 80; Whitney 1990: 8), го посочуваат портретот „Академиците на британската кралска академща" (1771-72) на англискиот сликар, Jохан Зофани. Во британската кралска академща, во времето кога е настанат портретот членувале две жени, Анцелика Кауфман и Мери Мосер. Тие се исклучени од групниот портрет на мажите сликари, но не сосема. Додека останатите членови се портретирани како седат во салата на академи ата, двете уметнички се портретирани во вид на слики што висат на sидот.
Ги гледаме консеквенците од тезата за субjектовото рагаае преку деградираае на маjчинското тело. Тие доведоа до масовно културно перцепираае на женското тело како недостаточно, парцщ ално и како тело со грешка. Целата наша култура и културна перцепцща веке од почетоците на западната цивилизацща го поттикнуваат и го умножуваат овоj имиц.
Но, ако се вратиме кон изворите на овоj фантазам, и ако застанеме да ги размислиме претпоставките кои лежат зад теорщата на нецелосната ма^а, може да замислиме и друга генеричка можност, а со тоа и друга културна разрешница за местото на жената во културната иконографща. Имено, постс^ат извесни културно атрактивни тези кои доживеаj а подем со rej движеаето, а кои велат дека капацитетот за креацща и уметничка продукцща рапидно расте raj оние жени, кои за свои сексуални партнерки одбираат жени. Оваа лезбеjска теорба, делумно базирана на статистичката броjност на rej ориентираните уметнички особено во т.н. Западен свет, вели дека кога жената избира да сака жени jа активира заборавената меморща за врската со маjчинското тело, тоест jа ревалоризира, а со тоа суштински се опонира на „генеричката" позицщата на обjективизираната маjка. Што пак значи дека таа не е така генеричка како што се мисли, туку е наjпросто патриархален модел, коj дури последователно, со дискурзивна работа, е прогласен за генерички. Обратно на очекувааата, капацитетите за креациjа на жената што прави ваков избор, наместо да опагаат како што тврди културата на изгонетите маjки, значи културата на лакановскиот татковски поредок, напротив, прогресивно растат. Оваа теорба очигледно сака да jа воспостави можноста од критика на исходиштата на Едиповиот jазол - имплицираjKи дека тие не се толку прогресивни колку што тоа вообичаено се тврди. Поточно, дека прогресивноста на цивилизацщата заснована на едиповски синови и парцщализирани маjки е сочинета од лажни перцепции за растот. Со овоj заклучок, иако без многу верба во пасатистичката психичка утопи а што на основа на оваа мислеае, штотуку jа изведовме од теорщата на Кристева и со сосема други
1 Претставувашето на концептот на тажен монструм e важен исчекор биде]ки Рипли не се идентификува повеке со човечкото туку со монструозното, и тоа го прави исто така гледачот. Сцената во ко]а Рипли ]а гледа ма]ката монструм како страда, бара од гледачот идентификаци]а со монструмот, што е важно биде]ки сите идентификации конечно се случуваат во телото на гледачот. Види во: Ivanchikova 2000, текст во ракопис.
аргумента, вероjатно би се согласиле многу критичари на концептите на цивилизациски прогрес.
За сега само jа наjавуваме можноста дека со целата теорба на ова рагаае- преку-кинеае-на-тугото-тело нешто не е во ред, а подоцна ке се обидеме оваа теорба
темелно да jа укинеме. Сега I се вракаме на психоаналитичката теориjа за стартот на субj ективноста таму каде што j а оставивме, за да видиме уште некои консеквенци од рагааето на субjектот преку обjективизираftе на маната.
Другиот: совршен бог на вистината
Погледот на детето е тоj што ги здогледува добрите и лошите обjекти на маjчиното тело. Погледот на детето е медиумот преку коj одеднаш другиот станува парциjализиран, за Jас да стане интегрално. Тоj поглед има мок. Мокта на погледот се состои во метаморфозата на Марата од субjект во обjект.2
Погледот има совршена сила (иако е суштински примитивен, како што пишува Лакан), а примитивен е и нашиот однос кон погледот - не постои ниедно сетило кое е поважно од окото, сепак нашата технократска цивилизациjа изненадувачки малку се грижи да го заштити. Погледот, да се послужиме со зборовите на Лакан, од Другиот прави совршен Бог на вистината. Следствено, за Лакан, само и единствено Другиот може да биде гарант за извесноста на субjектот. Не постои ништо друго од редот на матера алните или нематери алните феномени што може да посведочи дека сум, освен другиот.
Ова е суштинско придвижуваае во исторщата на мислеаето за субjектовата извесност.
За Декарт извесноста е гарантирана од фактот дека: Мислам.
За Фро]д ова не е доволно. Фро^ вели, Jас мислам, но во заднината на тоа мислам, постои еден голем несвесен дел. Несвесното е на^олемиот конститутивен дел на моето Jас сум. Затоа мислеаето е ирелевантно за нечща извесност.3 Во своjата статна „Расчленуваае на психичката личност" Фроjд остава еден „скромен цртеж" за структурните односи на душевната личност. Во поголемата половина на еден jаjцевиден круг го сместува Идот (составен од несвесното и потиснатото). Во помалата половина го сместува Jас (во еден дел тоа Jас е во предсвесното). Над нив стои Над^ас кое навлегува повеке во Идот и помалку во Jас. Вака Фроjд го коментира сво^т цртеж: „Идот му се обрака на надворешниот свет единствено преку Jас, барем на оваа шема.
2 Апсолутната мок на погледот и женскоста. Во книгата НаБор и казна. Насшанок на затворите Фуко ]'а популаризираше архитектонската структура на затворот Вентам, наречена така според името на неговиот пронаогач Цереми Вентам. Нацртот на затворот на Вентам подразбирал една централна кула и прстенест распоред на келиите. Станарите на затворот на то] начин биле посто]ано наб^удувани од „главното" око локализирано во централната кула, каде седи авторитетот. (Фуко 1997: 128, слика бр. 17) Секо] посто]ано го гледаат секого: окото на авторитетот ги наб^удува затворениците, исто како што затворениците се наб^удуваат мегусебно. Со оваа структура се добива гаранци]а дека секо] чувар е доволно добар чувар, дека практично позици]ата чувар е загарантирана веке со/во структурата.
Врската што феминистките вообичаено ]а поставуваат мегу паноптикумот и патри]архатот е токму во ово] сеприсутен поглед. Паноптикумот ]а обврзува жената да гледа на себе со патри]архално око. Структурата гарантира дека не]зините внатрешни желби ке бидат така организирани што таа секогаш и секаде ке го применува законот, без да добие желба да го трансцендира. Со други зборови, женскиот суб]ект се в^убува во сликата ко]а I е наметната од структурата, како во слика за своето идеално ]ас. Во услови кога Поредокот ко] ]а диктира сета перцепци]а е машки, женскиот суб]ект, ко] е мислен пред извесноста на неговото постоеше, мислен е од патри]архална позици]а. Мокта на ово] поглед, како што рековме, е апсолутна, а таква е биде]ки го вклучува секо] еден (друг) женски суб]ект. Секо] еден женски суб]ект со патри]архално око го асимилира секо] друг женски суб]ект. Секо] женски суб]ект, веке инициран во Поредокот, работи на изгонуваше на врската со ма]ката, со женскоста ко]а таа ]а репрезентира.
3 За Фро]д единствената извесност е гарантирана од фактот дека суб]ектот: Посакува. Како што вели Лакан: "Desidero, тоа е Фро]довскиот когито". Desidero ergo sum. Тоа е примарниот процес." (Lacan 1986: 164).
Денес е сигурно се уште тешко да се каже во колкава мерка овоj цртеж е точен. Во еден поглед тоj сигурно не е. Просторот ко] го зазема несвесниот Ид треба да биде неспоредливо поголем одошто е просторот ко] го заземаат Jас или предсвесното. Ве молам тоа да го исправите во вашите мисли." (Frojd 1969: 169-170). Со други зборови, несвесното е на^олемиот дел од структурата на психичката личност. А несвесното е обливиум, ништожност, несвесното го брише означителот, таму нема содржини од редот на оние што ги препознаваме во секо^невнието, што ги споделуваме како содржина, како супстанца на симболниот поредок во ко] пребиваме. Тоj обливиум, ко] е сочинет од бришеае на означителите, jа диктира етиката на субjектот. Субjектот не може да гарантира сам за себе, затоа што нема начин тоа да го стори; тоj е составен од огромен обливиум на несвесното. За да има jас, мора да има гарант од надворешна страна, гарант до]ден преку погледот на другиот.
Затоа, за Лакан услов за да има Jас е Другиот. Другиот ме потврдува, во неговите очи единствено може да jа видам потврдата на моето сум. Лакан вели: „Можам само да jа назначам чудесната последица ко]а jа имаше ова поставуваае на вистината во рацете на Другиот, овде совршениот бог, чща работа е вистината, биде]ки, што годе тоj да сака да ни рече, се тоа би било вистина - дури и кога би рекол дека два и два се пет, и тоа би била вистина." ^асап 1986: 42).
Ако психоанализата е асиметрична на картезщанството, тоа е затоа што за неа станува важен трансферот ко] се случува мегу субjектот и другиот. Другиот станува мерило за извесноста на субjектот. Лакан го поставува прашааето: до каде одат ингеренциите на другиот во потврдувааето на таа извесност? Како што гледаме од изводот, неговиот одговор е екстремен. Мокта на другиот за вистината на субjектот е апсолутна.
Втората екранизирана верзщ а на легендарниот роман „Соларис" на Станислав Лем на Стивен Содернберг од 2002 година, има една jасна линща, во ко]а се тематизира токму Лакановата теза за другиот како совршен бог на вистината. Како што е познато, оваа приказна се отвора во моментот кога на вселенската станица во близината на Соларис, доага психщатарот Крис Келвин ко] треба да jа разреши мистерщата на умирааата. Утрото, по првата нок преспиена на станицата, Келвин се буди покраj сво]ата, инаку мртва сопруга, Реjа. Некое време пред неговата посета на станицата, таа извршила самоубиство. Таа му вели на Келвин: ,Дас сум самоубиец, биде]ки ти ме помниш како таква" На станицата околу Соларис, Келвин jа добива назад не своjата мртва жена, туку суштество кое го инкорпорира сето тоа што тоj го знае за своjата мртва жена, и ништо повеке, и од таму почнува. Ако таа е самоубиствена, тоа е биде]ки тоj сметал дека таа е самоубиствена. Роцер Еберт во своето читаае на филмот на Содернберг нуди одговор многу близок до Лакановото позиционираае на погледот на Другиот: „Длабоката иронща тука е дека сите наши релации во реалниот свет се токму такви, дури и без добивка за Соларис. Ние не ги познаваме фактичките Други. Она што го знаеме е збир на се што мислиме дека знаеме за нив. Дури и емпатщата е вероjатно без корист; ние мислиме дека таа ни помага да сфатиме како другите луге чувстуваат, но можеби тоа само ни кажува како ние би се чувстувале доколу сме на нивно место".4 Сите што ги нема од животот, еднакво како и сите што се уште се - се креацща на субjектот, моjата идеjа за нив мене ме прави совршен бог на вистината. Реjа е самоубиец биде]ки самоубиственоста е тоа што Келвин гледа ка] неа. Сведена на една поента, големата тема на Лем, во овоj филм се состои од фрапантниот учинок што Соларис го има врз посетителите: Соларис ги соочува со ужасниот удел што самите го имале врз лугето што ги изгубиле или ги напуштиле. Планетата Соларис jа знае
4 На страницата на Роцер Еберт (Rodger ЕЬег!) на „Чикаго Сан Та]мс" („Chicago Sun Times") http://www.suntimes.com/output/ebert1/cst-ftr-solar27f.html
вистината за исчезнатите луге, за субjектите исчезнати пред апсолутната вистина на другиот.
Една од суштинските функции на ова око на совршената вистина е неговата наjсубjективна селективност. Тоа е мисла на тугото сетило кое гледа. Таа мисла се разликува од декартовската во две нешта:
1. Тоа не е самодоволната декартовска мисла на тоj што е, туку тоа е секогаш веке мислата на другиот.
2. Тоа не е декартовската мисла на умот, туку тоа е лакановската мисла на сетилото кое мисли, тоа е мисла на погледот ко] го преведува тоа што окото го видело.
Ужасот на оваа (не)интеракцща е дека сите што исчезнале, еднакво како и сите што се уште се со субjектот, значи сите други се креацща на субjектот, како што субjектот е креацща на другите. Моjата идеjа за другиот е моjа креацща, како што неговата идеjа за мене е негова. Другиот е совршениот бог на вистината. Реjа е самоубиствена биде^и самоубиственоста е тоа што Келвин гледа ка] неа.
Отпорот кон психоанализата се должи на ова откритие многу повеке одошто на сексуалноста по себе. Не фрапира ка] Фро^ тоа што открива дека сите наши мотиви се сексуални; тоj открива нешто што е многу покатастрофично за (само)перцепцщата на човештвото, нешто со кое не соочува Соларис, а тоа е дека не постои ништо во мене кое мене ме прави извесна. Од Фро^овското откритие дека jас никогаш не сум тоа што мислам дека сум, до Лакановото откритие дека ако jас не сум, тогаш само другиот може да биде - е мал, но многу важен чекор. Сега ништо не е во мои раце, затоа што ништо никогаш не било. А штом е така, мислата стои пред извесноста, со што заправо интервенира во извесноста како таква. „Другиот мисли пред да влезе во извесноста" (Ьаоаи 1986: 43) вели Лакан, затоа тоj никогаш не може да стане и да остане извесен. Ние сме вклучени во полето на Другиот и зависиме од него, тоа поле е тука уште пред да до^еме на свет и неговите кружни структури не одредуваат како субjект, што од чинот на Другиот зависи и нашето сум.
Не само што нема начин неко] да биде стабилен, суштинскиот проблем е дека нема начин неко] да биде извесен. Тоj можеби: не е.
Изгонети од расказноста (детската игра е")
Лезбе^ката теорба од почетокот на овоj текст, за нас, може да има само анегдотска вредност, биде^и е тешко да се проценат културните и цивилизациски пре(в)редности на пасатистичката утопка во ко]а субjектите остануваат за секогаш врзани за маjчинското. Затоа нека видиме што сме добиле за сигурно, макар и во култура на едиповски синови и керки и изгонети ма^и, во чинот на субе^тивизацщата, а со тоа и на соцщализацщата?
Фро^ смета дека наградата ко]а ке jа добие пред-субjектното дете при исчекорот од либидалната врска со маната и во резултат на неjзиното об]ективизираае, е способноста за апстрактно мислеае, интелигенци а и креаци а. Практично дека детето jа добива способноста за расказност. Кога субjектот за првпат ке го согледа присутното и отсутното уживаае врзано за телото на маната, како награда за страдааето што ке го почувствува од сознанието дека уживааето не е бесконечно, ке добие прв усет за господарство со симболичкото. Фро^ jа запишал активноста на сво^т внук, ко] седели во количка се забавувал така што jа отугувал и потоа jа вракал своjата играчка. Секогаш кога ке jа фрлел играчката надвор од количката, неговиот внук викал Форт
(отиде), и кога ке ]а повлечел назад со ]аженце, велел Да (овде). Варианта на форт-да играта е raj нас познатата криенка sе. Оваа игра Фроjд jа анализира како чин на симболичко загосподаруваае со отсуството на маjката.
Тери Иглтон во Фроjдовата нарацща за форт-да препознава и нешто друго: прва на]'ава на расказноста: „Форт-да е вероjатно наjкратката приказна што можеме да jа замислиме: тоа е приказна за предметот raj се изгубил а потем бил пронаjден. Но, дури и наjкомлицираните раскажувааа можат да се читаат како варщанти на овоj модел: моделот на класичната нарацща се состои од израз чща првобитна рамнотежа се нарушува и потем повторно се воспоставува." (Иглтон 2000: 194). Дека се^а приказна е пад на хармонщата и повторно воспоставуваае хармоща, пишува веке Владимир Проп ко] ги анализира руските волшебни приказни. Во книгата „Морфологща на баjката" Проп jа определува приказната како потрага по она што е изгубено. Врз корпусот од руските волшебни приказни, Проп докажал дека сите приказни означуваат варщанти на една општа тема ко]а од почетна хармонща води кон губеае на хармонщата, тоест кон пад во дисхармонща. Тоj недостаток иницира потрага, што е главен мотив за напредуваае на приказната, а приказната секогаш завршува кога на друго ниво ке доjде до повторно реставрираае на (почетната) хармониj а, raj а никогаш нема да биде иста како првичната хармони а.
Од овие две претпоставки: 1. таа на Фроjд дека парцщализираната маjка е услов за субjективизациjа, и 2. таа на Иглтон дека заедно со стартот на субjектот, стартува и капацитетот за расказност, лесно е изведлива хипотезата дека: парцщализираната, обjективизирана маjка е темел на расказноста, услов за расказност. Значи: обjективизираната, раскината маjка е прв услов за субjектовата способност да продуцира текст raj има смисла.
Лесно ги гледаме консеквенците на овоj заклучок. 1. Се што има смисла е родено преку (симболичко) убиство. 2. Целата раскажувачка традицща (и пред- и по-фроjдовската мисла) jа третира маjката во соогласност со овоj заклучок.
Гледаме дека ова врзуваае не е нималку наивно. Жената е изгонета од расказноста, а изговорот се бара во „структурната" претпоставка дека таму каде што има литературна и уметничка практика нема жена, и каде што има жена не може да има литературна и уметничка практика. Многу феминистки пишуваат за метафоричната врска мегу пенкалото и пенисот (анг. pen/penis) низ исторг ата. Сочни примери за оваа теориска мизогинща наогаме raj Гилберт и Губар кои низ литературните и уметничките теории од минатото издвоjуваат примери на изедначуваае на машката сексуалност со литературната мок. На пр: „Наjесенциjалниот квалитет на уметникот... е гениjалната извршителност, што е на извесен начин машка дарба и jа претставува наjзначаjната разлика мегу мажите и жените. По подлабоко промислуваае сфатив дека генщалноста за коjа зборувам и не е толку во умот, колку во зрелоста на животот на TOj квалитет. Машкиот квалитет е TOj креативен дар." (Викторщанската идеологща на Ж. М. Хопкинс). Или:„Литературата не е работа за жени и не може да биде." (Роберт Соти). Или: „Романите на Цеjн Остин не успееа бидеjKи неjзе и недостасува силна машка верба." (Антони Бург). Или: „На литературните жени им недостасува генетска крвно-набиена сила ко]а го движи секо] голем стил" (Вилщам Гас). Или: „Генщална жена нема. Ако jа има, таа е маж" (Албрехт Дирер) (Feminist Literary Theory 1996: 91-92 и понатаму).
Во една друга прилика jа анализиравме женската литература во македонскиот канон претставен во првата книжевна исторща, „Исторща на македонската книжевност XX век" од Миодраг Друговац (Котеска 2003). Заедно сосе маjките и сопругите на авторите до 1990 женската литература во општиот македонски канон партиципира со бедните 2.7%! Таа поjава, според Миглена Николчина, jа нарековме парадокс на
библиотеката, жената во библиотеката ]а чита сво]ата исклучивост. Канонот каков што е поставен е ротаци а на татковци. Оваа теза на Харолд Блум посведочyва дека канонот е ротацща на таткото и синот околу позицщата на авторитет, тоест симболичното место на патер фамилиас, па се зборува за синови на Хомер, синови на Достоевски и слично. Средбата на Ла] и Едип на раскрсница, Блум ]а наведе како на]адекватна метафора за литературната исторща, оти таа покажува дека исторщата е смена и превласт на мокни индивидуи во релацща на татко - син. Постои и друга верзща за семе]ната битка на машките литературни роднини. Неа ]а изнесува формалистот Виктор Шкловски, според кого наследството не минува од татко на син, туку од ву]ко на внук. Тоа е нова метафора за естетски сиромашниот, но иде]но претприемчив ву]ко со стремеж за новото, чи]а литературна постапка сè уште не добила место во исторщата туку била едва] литература за масите, читана белетристика. Внукот од следната генерацща ке ]а канонизира неговата постапка воздига^и ]а до естетска доблест, како што прави Достоевски со авантуристичкиот роман, Сервантес со витешкиот и слично. Ово] трансбиолошкиот карактер на книжевното „роднинство" го поставува како секогаш веке машко.
Морфологща на ба]ката за „Jœ" (Владимир Проп на помош)
Но, целата оваа теорба смрди. Веке Лакан во 1964 година изразува отпор кон Фро]довата форт-да нарацща. „Права глупост е" -вели Лакан - „да веруваме дека тука се работи за ... (суб]ектовата) функцща на совладуваае." Малиот суб]ект не може да се предаде на форт-да играта, на играта во ко]а нештото го губи и потоа го добива. То] ]а
игра форт-да играта, точно биде]ки не i се предава, затоа што ниеден суб]ект „не може да ]а достигне таа радикална артикулацща." Во на]раното детство суб]ектот нема капацитет да игра игра на загуба и наогаае.
Неодреденото повторуваае на оваа игра со иде]а дека детето таму симболично ]а губи ма]ката и потоа го наога еднаш изгубеното е на]просто невозможно. Таму станува збор за нешто друго: функцщата на предавааето во оваа игра се однесува на некое отугуваае, а не на кое било отугуваае, поправо тоа не е отугуваае од саканиот об]ект, туку е тоа радикално отугуваае исклучиво од самиот себеси, таму станува збор за „радикално нишаае на суб]ектот".
Детето не си игра на ниво на форт-да, тоа си игра само на ниво на форт. Тоа не си игра симболично губае на посакуваниот об] ект за да го усвои знаеаето дека нештата денес се, а утре не се, дека тоа што го сакам сега го имам, но потоа го немам, но потоа повторно ке го на]дам. Тоа од што се отугува малиот суб]ект се исклучиво „делови" од себеси, тоа никогаш не би можело да игра со симболичното заминуваае на посакуваниот об] ект надвор од него.
Детето не може да ]а игра оваа игра затоа што детето е радикално зависно од другиот, другиот него го определува. Ако го снема другиот, радикално го снемува и детето. Детето и секо] еден суб]ект, е вклучен во полето на другиот поради тоа што зависи од него. Другиот е тука уште пред ние да до]деме на свет и неговите кружни структури tó одредуваат како суб] ект, пишува Лакан. Затоа е невозможно детето да го гледа заминувааето на другиот ко] го одредува како битие и тоа заминуваае да го повторува неопределено долго, значи непоределено долго де да е, де да не е. Тоа не може да ]а игра оваа опасна игра на себегубеае, затоа што секое едно заминуваае на другиот, на маната (не само како на]посакуван об]ект, туку на маната како многу посуштински прв гарант за мо]'ата извесност), го доведува во прашаае самото постоеае на детето.
Детето може да ]а игра оваа игра само на ниво на заминуваае на делови од она што го чинат Jас, сега ово] дел од мене отиде, но ]ас сум се уште тука. Сега и ово] дел од мене отиде, но Jас сум и понатаму тука. И така во бесконечноста на играта, ко]а Jас се уште ) а игра и покра] извесна загуба. Во таа игра детето сфака дека Jас сум и понатаму, дека Jас сум и покра] извесна загуба, и покра] извесно клатеае на она што сум Jас, и покра] извесен губеае на делови од Jас. Дури за момент да се изгуби и самото Jас, тоа исчезнуваае не е фатално, то] нестанок е поднослив, затоа што не исчезнала гаранцщата за мене ко]а постои затоа што постои другиот, ко]а постои се додека постои другиот. Другиот е то] што ]ас не смеам да го загубам.
Од Цонс, Лакан го презема поимот афаназис (aphanisis) губеае на суб]ектот. Суб]ектот се гледа себеси во полето на другиот. Но, другиот и самиот е суб]ект во однос на неко] друг означител. Мегу ово] суб]ект и мегу ово] друг се развива кружен однос, но то] е асиметричен однос. Другиот е место каде се поставува ланецот на означители од ко] зависи суб] ектот и затоа суб] ектот се по] авува ка] другиот, ко] е веке суб] ект ко] зависи од неко] друг - друг. Оваа состо] ба доведува до ефект на губиток на суб]ектот. Во интервалот мегу два означители лежи желбата на суб]ектот да биде легитимиран, особено што желбата на првиот друг (на пр. маната) му е непознат. Значи, детето што си игра форт-да не може никогаш да си игра симболична игра на исчезнуваае на ово] друг, па потоа негово вракаае. То] во форт играта, за првпат „забележува" дека делови од мене исчезнуваат во то] кружен однос на извесност што ми ]а гарантира другиот.
Со други зборови, суб]ектот зависи од означители, а тие се „извесна немок на мислата", како што вели Лакан. Суб]ектот навистина започнува да господари со расказноста, добива влез во светот на литературата кога ке ]а „види" оваа немок, а таа немок директно посведочува дека то] започнува да губи делови од себе кога првпат ке влезе во означителниот ланец и ке ги губи и пронаога деловите од себеси бесконечно сиот сво] живот. Тие ке бидат проклетството на посто]аниот нестанок на себеси и дарбата да се раскажува за тоа.
Лакан зборува за две операции мегу суб]ектот и другиот, а втората ]а вика раздво]уваае.
Кога детето прашува „Зошто?" тоа не прашува од алчноста по знаеае за причината. Сите детски зошто се просто искушуваае на возрасниот, вели Лакан. Тоа што детето вистински прашува кога прашува „Зошто?" е „Дали ке ме изгуби?" Тоа е опседнато со фанатизмот на смртта, токму поради можноста да го изгуби другиот како единствен гарант на извесноста, губитокот на другиот е ужасна, поточно толку ужасна што е невозможна. Поради таа ужасна невозможност, детето не може да ]а игра форт-да играта - ете ]а длабинската корекцща што Лакан ]а врши во однос на фро]довската интерпретацща за играаето „форт-да"
Но таа корекцща е суштинската и за уриваае на мизогинистичката литературна теорба. Критиката на Лакан е фундаментален удар врз нарацщата за парцщализираната ма]ка како услов за расказност. Тоа е удар веке во рамките на самата структура.
Расказноста не се по]авува таму кадешто симболички ке исчезне Марата. Овде Иглтон погрешно го интерпретира Фро]д не во општествена, туку во структурна смисла. Општеството и литературната продукцща во општеството навистина се мизогини, тие навистина како да сметаат дека исчезнувааето на жената од расказните практики е услов расказните практики да бидат добри. Но, ово] извод е погрешен во стуктурна смисла. Расказноста се по]авува таму кадешто детето за првпат ке почувствува клатеае на себството, таму кадешто за првпат ке почувствува заминуваае на делови од себеси, а не таму кадешто ке ги проектира изгубените делови врз
маната/жената. Штом е така, треба да ги сметаме нарациите од типот на оваа на Иглтон за уште една набрзина изведена теза за потхрануваае на патрщархалната емпирщ а.
Ако расказноста се по]авува со првото форт-да, тоа не е затоа што симболично исчезнал посакуваниот об]ект (маната, првата жена), туку затоа што исчезнал првиот дел од мене, и потоа, со секое повторуваае на форт(-да), исчезнува по секо] еден следен дел од мене.
Себичноста на патрщархалната теорща за мажите во литературата произлегува од неможноста да се соочам со тоа ужасно нишаае на мене во мене и морам да произведам симболична жртва. Фро]д ]а препознал таа жртва во жената, а сите мизогинистички литературни и уметнички теории ]а поздравиле со аплауз и сè уште ]а повторуваат жената како жртва за да има расказност од идеални, генерички позиции.
А всушност, првата расказност се по]авува со губитокот на мене од мене, губеаето на дел од мене. И како што Владимир Проп во „Морфологща на батата" убаво покажува, ниедна завршница на нарацщата нема да биде реставрацща на старата хармонща, туку секогаш веке ке биде реставрацща на неко]а друга хармонща. Хармонща на парцщализираното Jас, кое за момент, за оваа нарацща, успеало да се собере до една можна и моментална срекна завршница. До следното клатеае на Jас.
Значи: не парцщализирана ма]ка, како што пишуваат Фро]д и Кристева, туку парцщ ализирано Jас, како што пишува Лакан.
Jас е тоа што е еднаш без заби, другпат без тело, третпат без личност,... Jас е тоа што флуктуира, секогаш веке нецелосно.
Jас без глава.
Jас без пенис (каде Jас е машко, а и каде Jас не е машко).
Jас без заби.
Jас без симетрща.
Jас без личност.
Jас е тоа што не може да ]а поднесе помислата за такво флуктуирачко Jас. Еднаш со глава, еднаш без глава. Jас сака себеси да се види како идеалното Jас, Jас од огледалото. Jас не се сака во менлива форма. Затоа Jас е тоа што садистички ]а проектира сво]ата парцщализирана слика за себеси врз другиот. А то] друг го препознава во Марата како идеална жртва.
Со други зборови, не постсуат идеални (структурни) причини за изгонуваае на жената од расказноста. Посщат само општествени причини, врзани за феномените на мок и на газдинство, кои дури потоа се прогласени за идеални. Гледаме дека дури и во 20 век и во интерпретациите како таа на Иглтон, оваа структурна рамка продолжува да се преповторува како празен изговор. Слично на Фро]довото толкуваае на форт-да: интересно, но неточно.
Литература
Arsic B. Telo knjige i znacenje zene / В. Arsic // Zene, slike, izmisljaji / prir. B. ArsiC. Beograd: Centar za zenske studije, 2000.
Браидоти Р. Номадски суб]екти (Ма]ки, монструми и машини) / Р. Браидоти. Ско^е: Македонска книга, 2002.
Feminist Literary Theory, A Reader. Editor Mary Eagleton. Second edition. Massachusetts, Blackwell, 1996.
Frojd S. Rasclanjavanje psihicke licnosti / S. Frojd // Nova predavanja. Autobiografija, ODSF, Knjiga osma, preveli sa nemackog dr. Vladeta Jerotic i dr. Nikola Volf. Novi Sad: Matica srpska, 1969.
FrojdS. Zenskost / S. Frojd // Nova predavanja. Autobiografija, ODSF, Knjiga osma, preveli sa nemackog dr. Vladeta Jerotic i dr. Nikola Volf. Beograd: Matica srpska, 1969. S. 224225.
Грос Е. Лезбе]ски фетишизам? / Е. Грос // Идентитети. Скоще: Евро Балкан, 2001, вол. 1, бр. 1.
Иглтон Т. Литературни теории / Т. Иглтон. Скоще: Тера Магика, 2000.
Ivanchikova A. Prolegomena to the Concept of the Monsterous Body / A. Ivanchikova. CEU, 2000, текст во ракопис.
Jerofejev V. Muskarci / V. Jerofejev. Beograd: Plato, 2002.
Котеска J. Македонско женско писмо. Исторща, теорща и интерпретации. Скоще: Македонска книга, 2003.
Lacan J. O subjektu izvesnosti / J. Lacan // Cetiri temeljna pojma psihoanalize, Zagreb, Naprijed, 1986.
Фуко M. Наsирати и кажаавати. Настанак затвора, Издавачка каижарница Зорана Ощановича, Сремски Карловци, 1997.
Parker G. et al. Old Mistresses: Women, Art and Ideology // Parker and Pollock. Harper Collins Publishers, 1981.
Еберт Р. (Roger Ebert) на "Читаго Сan Tajмс" ("Chicago Sun Times"): http://www.suntimes.com/output/ebert1/cst-ftr-solar27f.html
Vilson E. Akselov zamak ili o simbolizmu / E. Vilson. Beograd: Kultura, 1964.
Whitney C. Women, Art and Society / C. Whitney. New York: Thames and Hudson Inc., 1990. 8.
