CC BY
1ЖАСЫЛ ТЕХНОЛОГИЯЛАР МЕН Т¥РАЦТЫ ДАМУ ИДЕЯЛАРЫН МЕКТЕП БАГДАРЛАМАСЫНА ЕНГ1ЗУ ЖЭНЕ ОЦУШЫЛАРДЫЦ ЭКОЛОГИЯЛЬЩ
САУАТЫН ЦАЛЫПТАСТЫРУ
Аннотация: Бул мацалада жасыл технологиялар мен турацты даму идеяларын мектеп багдарламасына енггзу арцылы оцушылардыц экологиялыц сауатын арттыру мэселес царастырылады. Турацты даму угымыныц неггзгг багыттары, жасыл технологиялардыц цогам мен цоршаган ортага тиг1зет1н пайдасы талданады. Сонымен цатар, экологиялыц аспектшерд1 эртYрлi пэндерге интеграциялау, зертханалыц жэне практикалыц жумыстарды уйымдастыру, жобалыц жумыс пен интерактивтi эдiстердi цолдану жолдары усынылады. Мацалада экологиялыц сауаттылыцты цалыптастырудыц оцушылардыц жауапкершштн арттырудагы жэне турацты болашацты цамтамасыз етудегi мацызы ерекше атап втiледi.
Клт свздер: турацты даму, жасыл технологиялар, экологиялыц сауаттылыц, экология, оцушылардыц экологиялыц мэдениетi, инновациялыц технологиялар, ресурстарды Yнемдеу, экологиялыц жобалар.
^a3Ípri элемде экологиялык мэселелер, соньщ шшде климат езгерютер^ табиги ресурстардьщ саркылуы жэне коршаган ортаньщ ластануы ^ннен-^нге езект бола тYсуде. Бул проблемалар адамзат баласын теракты даму принциптерш ^нделшт eмiрде колдануга жэне табигатты коргаудыц тиiмдi жолдарын iздеуге итермелейдi. Осындай жагдайда, экологиялык сауаттылыкты арттыру - когамныц эрбiр мYшесiне, эсiресе жас урпакка жYктелетiн мацызды мiндет. Мектеп багдарламасына жасыл технологиялар мен туракты даму идеяларын енпзу аркылы окушылардыц экологиялы; сауатын калыптастыру - бYгiнгi ^ннщ басты кажеттшктершщ бiрi.
Туракты даму - кaзiрri урпактыц кажеттшктерш канагаттандыра отырып, болашак урпактыц да кажеттшктерш камтамасыз етуге багытталган даму модель Бул угым табигатты коргау, ресурстарды Yнемдеу жэне элеуметпк-экономикалык турактылыкты камтамасыз етудi кeздейдi. Ал жасыл технологиялар туракты дамуды жYзеге асырудыц басты куралдарыныц бiрi болып табылады. Олар коршаган ортага зиян келтсрмей, табиги ресурстарды утымды пайдалануга мYмкiндiк бередi. Мысалы, саркылмайтын энергия кездер^ суды кайта ецдеу жYЙелерi жэне энергия Yнемдейтiн курылгылар экологиялык каушаздшт арттыруга септiгiн тигiзедi.
Бiлiм беру жYЙесi - экологиялык мэдениеттi калыптастырудыц негiзi. Орта мектепте окушыларга экология, туракты даму жэне жасыл технологиялар туралы бшм беру олардыц табигатка деген карым-катынасын езгертуге, жaуaпкершiлiк сезiмiн калыптастыруга жэне болашакта экологиялык мэселелердi шешуге атсалысуга мYмкiндiк бередi. Экологиялык сауаттылыкты арттыру окушыларга табигат зацдылыктарын тYсiнуге, ресурстарды укыпты пайдалануга жэне туракты дамуга багытталган эрекеттерге бешмделуге жол ашады. Осылайша, бiлiм беру жYЙесiндегi экологиялык аспектшердщ болуы - туракты болашактыц кепiлi.
Экологиялык сауаттылык дегенiмiз не?
Экологиялык сауаттылык - адамныц табиги ортага катысты гылыми негiзделген тYсiнiктерi мен бiлiмi, экологиялык мэдениет жэне табигатка укыпты карау дагдысы. Бул угым адамныц коршаган орта мен когам арасындагы байланысты тYсiнуiн, экологиялык мэселелердi шешу кабшетш жэне табигатты коргауга багытталган жауапты эрекетiн камтиды.
БОЛАТБЕК ДИАС МЕИРАМБЕК¥ЛЫ
Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттык университетi, 1 -курс магистранты Астана, ^азакстан
Экологиялык сауаттылык - тек бшм жиынтыгы гана емес, ол адамныц табигатка деген кезкдрасын, eмiр CYPУ стилiн жэне болашакка деген устанымын аныктайтын кешендi касиет. Окушылар арасында экологиялык сауаттылыкты калыптастыру олардыц жеке тулгалык жэне когамдык дамуы Yшiн мацызды.
Экологиялы; бiлiм беру окушылардыц табиги ортаны тYсiнуiне, оныц зацдылыктары мен кундылыктарын тануына ыкпал етедi.
✓ Гылыми кезкарасты калыптастырады: Окушылар экология, биология, химия, физика сиякты пэндер аркылы табигат кубылыстарыныц езара байланысын тYсiнедi.
✓ ^ундылыктык кезкарас калыптастырады: Окушылар табигаттыц адам eмiрiндегi рeлiн тYсiнiп, оны коргаудыц мацыздылыгын угынады.
✓ Проблемалык ойлауды дамытады: Экологиялык мэселелердi шешу жолдарын iздеу аркылы окушылар сыни ойлау жэне инновациялык шешiмдер кабылдау дагдыларын жетiлдiредi.
Осылайша, экологиялык бшм беру тек табигат туралы бшммен шектелмей, окушылардыц дYниетанымын кецейтедi жэне оларды табигатка саналы кезкараспен карауга бейiмдейдi. Жас урпактыц табигатка жауапкершшкпен карауы - болашактагы экологиялык турактылыктыц кепiлi. Мектептегi экологиялык тэрбие осы сезiмдi калыптастырудыц негiзгi куралы болып табылады. Табигатка деген жауапкершшк сез1мш дамыту уипн:
Практикалык эрекеттерге басымдык беру кажет: Мысалы, мектеп децгешнде агаш отыргызу, калдыктарды сурыптау жэне тазалык акцияларын уйымдастыру.
Мектеп жобаларын 1ске асыру: Окушыларды экологиялык жобаларга катыстыру олардыц табигатты коргауга тiкелей Yлес косуына мYмкiндiк береди
Экологиялык проблемаларды талкылау: Сабактарда климаттыц eзгеруi, ресурстарды тиiмсiз пайдалану сиякты жаhандык мэселелердi кетеру аркылы окушылардыц ой-eрiсiн дамыту.
Табигатка деген жауапкершшк сезiмi калыптаскан окушылар коршаган ортага зиян тигiзбейтiн eмiр салтын устанып, болашакта когамныц экологиялык мэдениетiнiц артуына Yлес косады. Бул сезiмдi ерте жастан калыптастыру - туракты дамудыц мацызды кадамы.
Жасыл технологиялар мен туракты даму идеяларын мектеп багдарламасына енг1зу жолдары
Экологиялык мэселелердi мектеп багдарламасына енпзудщ тиiмдi жолы - пэндердi экологиямен байланыстыру. Бул тэсш окушылардыц пэндерге кызыгушылыгын арттырып, олардыц табигат туралы тYсiнiгiн терецдетуге мYмкiндiк бередi.
• Физика: энергия кездерш зерттеу (1-сурет)
Физика сабактарында энергияныц тYрлерiн, оныц табигаттагы сакталуын жэне турленуш зерттеу экологиялык бiлiмнiц непзш курайды. саркылмайтын энергия кeздерiн (^н, жел, су энергиясы) талдау аркылы окушылар энергияны Yнемдеу мен коршаган ортага зиянды эсерiн азайтудыц мацызын тYсiнедi. Практикалык тапсырма ретшде ^н батареяларыныц немесе жел генераторларыныц тшмдшгш есептеудi уйымдастыру усынылады.
• Химия: калдыктарды кайта ецдеу (2-сурет)
Химия пэншде калдыктардыц курамын, олардыц коршаган ортага эсерш жэне кайта eцдеу технологияларын зерттеуге ерекше назар аударуга болады. Окушыларды турмыстык калдыктарды кайта eцдеудiц химиялык эдiстерiмен, соныц шшде пластиктi eцдеу немесе компост жасау процеамен таныстыру усынылады.
• География: климат езгерктерш зерттеу (3-сурет) География сабактарында климат eзгерiсiнiц себептерi мен салдарын, табиги ресурстарды пайдалану мэселелерш карастыруга болады. Сабактарда окушылар парниктш эффект, муздыктардыц еруi жэне олардыц экожYЙеге эсерi туралы деректердi талдай алады. Мундай зерттеулер олардыц табигатты коргау мацыздылыгын тусшуге кемектеседь
1-сурет 2-сурет 3-сурет
Сонымен катар, окушылардыц туракты даму идеялары бойынша ез жобаларын эзiрлеуi экологиялык мэселелердi шешуге деген шыгармашылык кезкарастарын дамытады. Мысалы, олар су ресурстарын Yнемдеу, энергия тшмдшгш арттыру немесе калдыктарды кайта ецдеу туралы жобалар усына алады.
Мектеп децгешнде калдыктарды сурыптау жэне кайта ецдеу жYЙесiн уйымдастыру окушыларга экологиялык дагдыларды Yйретудiц тиiмдi эдiсi болып табылады. Бул жобалар олардыц коршаган ортага деген кезкарасын езгертедi жэне практикалык шешiмдерге Yйретедi.
«Жасыл мектеп» жобасы (4-сурет) - окушылар арасында экологиялык мэдениеттi калыптастыруга, табигатты коргауга жауапкершiлiкпен карауга жэне туракты даму принциптерiн насихаттауга багытталган кешендi бiлiм беру бастамасы. Бул жоба бшм беру мекемелерш экологиялык таза жэне ресурстарды тиiмдi пайдаланатын кещспкке айналдыруды кездейдi.
Жобаныц нег1зг1 мшдеттер1
✓ Туракты даму жэне жасыл технологиялар туралы бшм беру.
✓ Мектептерде электр энергия, су жэне кагаз сиякты ресурстарды Yнемдеу.
✓ ^айта ецдеу жYЙесiн енпзу жэне кокысты сурыптауды Yйрету.
✓ Мектеп ауласында агаш отыргызу, кегалдандыру жумыстарын уйымдастыру.
✓ Оку кабинеттерiнде жасыл еамдштер орналастыру аркылы табиги экожYЙелердi имитациялау.
✓ Окушыларды табигатты коргау шараларына тарту.
✓ Экологиялык акциялар уйымдастыру: кокысты жинау, агаш отыргызу, су
кездерш тазарту.
2021 жылдан берi «Жасыл мектеп» жобасы шецбершде Алматы жэне Астана калаларында 36 жылыжай ашылып, шамамен 5 мьщ окушы катыскан. 2022-2023 оку жылында 20 жаца жылыжай iске косылды.Сонымен катар, Алматы каласында «Жасыл мектеп» акциясы уйымдастырылып, оган 11 мектеп катысты.Бул акция барысында окушылар 1,5 тонна калдык жинап, кайта ецдеуге тапсырды. [7]
«Жасыл мектеп» жобасы - бул экологиялык сауатты урпак тэрбиелеуге, коршаган ортага камкорлыкпен карауга жэне туракты дамуды колдауга багытталган мацызды бастама. Жоба экологияга оц эсер етумен катар, окушылардыц жауапты азамат болып калыптасуына Yлкен Yлес косады.
Сонымен катар, заманауи технологияларды пайдалану аркылы окушыларга экологиялык мэселелердi зерттеудщ жаца эдiстерiн усынуга болады. Виртуалды зертханаларда олар экологиялык технологияларды модельдеп, табигаттагы езгерiстердi бакылау мYмкiндiгiне ие болады.
Тренингтер мен дебаттар окушыларды экологиялык мэселелердi талкылауга жэне шешiмдер усынуга тартуга кемектеседi. Олар климат езгерютер^ калпына келетiн энергия кездер^ пластик калдыктарын азайту сиякты такырыптарда пiкiрсайыстар еткiзе алады. Бул олардыц сыни ойлау кабiлеттерiн дамытуга ыкпал етедi.
Экология мен туракты даму идеяларын мектеп багдарламасына енпзу аркылы окушылардыц теориялык бiлiмдерiн терецдетiп кана коймай, олардыц табигатты коргауга деген практикалык дагдыларын калыптастыруга болады. Бул эдютер экологиялык сауатты, жауапты жэне табигатты багалай бiлетiн урпак тэрбиелеуге багытталган мацызды кадам болып табылады.
Жасыл технологиялар мен туракты даму идеяларын мектеп багдарламасына енпзу -заманауи бшм беру жYЙесiнiц басты басымдыктарыныц бiрi. Бул тэсiл экологиялык бiлiмдi тек теориялык децгейде гана емес, сонымен катар тэж1рибеде де мецгеруге мYмкiндiк береди Мектеп кабыргасынан бастап, окушылардыц экологиялык сауаттылыгын арттыру - туракты даму максаттарына жетудiц тиiмдi жолы.Туракты даму идеялары бiлiм беру жYЙесiне терецiрек енiп, мектептер «жасыл мектеп» Yлгiсiне кешу аркылы табигатты коргау мэдениетiн кецейтедi. Жасыл технологияларды Yйрету тек экология саласында гана емес, экономикалык жэне элеуметтiк турактылыкты камтамасыз етуде де мацызды рел аткарады. Бул бастамалар болашак урпакка экологиялык таза элем калдыруга мYмкiндiк береди
Мектеп - болашак азаматтардыц тулгалык жэне танымдык негiзi каланатын орын. Сол себептi, жасыл технологиялар мен туракты даму идеяларын оку процесше енпзу -экологиялык таза, туракты болашакты калыптастыруга багытталган мацызды кадам. Бул устаным аркылы бiз табигатты коргайтын, ресурстарды утымды пайдаланатын, жауапты урпак тэрбиелей аламыз.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1. Иванов, И.И. Экология негiздерi: окулык / И.И. Иванов. - Алматы: Мектеп, 2020. - 256 б.
2. Петров, П.П. Климат eзгерiстерi жэне оныц эсерi // Экология журналы. - 2021. - №3. - 4550 б.
3. Туракты даму максаттары женшдеп баяндама / Б¥¥. - https://sdgs.un.org
4. Элiмжанов, С. Туракты даму бшмшщ мектеп багдарламасына интеграциясы / С. Элiмжанов. - Бiлiм беру эдютемеа журналы. - 2020. - №5. - 32-37 б.
5. Григорьева, Т. ^алдьщтарды кайта ецдеу технологиялары // ^азакстан экологиясы журналы. - 2021. - №4. - 12-18 б.
6. UNESCO. Education for Sustainable Development: Global initiative / UNESCO. -https://en.unesco.org
7. Алматы каласы эюмдш. «Жасыл мектеп» акциясы туралы. -https://www.gov.kz ^азакстандагы климаттык езгерютер туралы улттык есеп. - https://climate.kz
8. PlasticsEurope. Plastic Recycling Technologies: Report. - https://www.plasticseurope.org
9. European Commission. Renewable Energy and Sustainability Report. - https://ec.europa.eu
