Научная статья на тему 'Жасы егде тартқан адамдардың артериалдық қанқысымын бақылаудың тиімділігін сараптау'

Жасы егде тартқан адамдардың артериалдық қанқысымын бақылаудың тиімділігін сараптау Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
218
21
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Егде адамдар / аурушаңдық көрсеткіші / артериальдық гипертензия / arterial hypertension / advanced age / the incidence rate.

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Л.Б. Аяғанова

Егде жастағы науқастар арасында, жас жастағы адамдарға қарағанда қан қысымының жоғарылауы жие кездеседі. Бұл организмнің жас ерекшеліктеріне ғана байланысты емес, әр түрлі ілеспелі ауруларға да байланысты. Осылайша, осы категориядағы пациенттердің арасында артериалды қан қысымды үздіксіз тұрақты бақылау, дәрігердің ұсынымдарын орындау маңызды екені төмен бағалайды, және бұл науқастың өміріне қауіп төндіретін әр түрлі асқынуларды әкеледі.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по клинической медицине , автор научной работы — Л.Б. Аяғанова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

A STUDY OF THE IMPORTANCE OF BLOOD PRESSURE CONTROL IN THE ELDERLY

Elderly patients are more prone to high blood pressure than people of a young age. This is due to the age characteristics of outputting not only the body, but the presence of various comorbidities. Thus, among the patients of this category often have a low estimation of understanding the need for constant monitoring of hypertension, the recommendations of the doctor, which leads to various complications threatening life of the patient.

Текст научной работы на тему «Жасы егде тартқан адамдардың артериалдық қанқысымын бақылаудың тиімділігін сараптау»

Изучение динамики ликворного давления больных с ОНМК в 1-7-ые сутки заболевания показывает разные значения ЛД. У лиц первой группы, начиная с 5-ых суток, уровень ЛД постепенно снижался, достигая на 10-е сутки до 10±9,6, что давало высокую достоверную разницу показателей между исследуемыми группами (Р<0,001).

При изучении известных параметров ЦПД выявлено, что у обеих групп наблюдались, начиная с первых суток постинсультного периода. Значительное снижение ЦПД отмечены на 10 сутки у лиц первой группы до 78±7,2; а у лиц второй группы до исходного уровня (65,3±6,05). При этом надо отметить, что 1-е сутки у первой группы значения ЦПД регистрировались на уровне 126,3±9,9, т.е. снижение ЦПД у лиц перенесших ОНМК без сдавления головного мозга (первая группа) на 10-е сутки отмечены на 37,5% (достоверность между группами Р<0,05).

При неблагоприятном течении заболевания эти нарушения являются стойкими и сохраняются вплоть до наступления

летального исхода. При благоприятном же течении болезни, по истечении 3-5 суток происходит восстановление параметров центрального гомеостаза. Выводы:

1. Острое нарушение мозгового кровообращения по ишемическому типу протекает с ликворной дистензией, уровень которого зависит от характера и размера поражения ишемического очага (с образованием отека веществ головного мозга или без него), а именно от сдавления головного мозга или отсутствия такового.

2. При ОНМК со сдавлением головного мозга отмечается значительное повышение ЛД, нарушения сознания и снижение церебральной перфузии с ваготонией.

3. У больных без сдавления головного мозга наблюдаются симпатикотония с выраженной гиподинамией церебрального кровообращения и нормальное значение ЛД.

СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ

1 Виленский B.C. Неотложные состояния в невропатологии. - Ленинград: 1986. - 345 с.

2 Скоромец А.А., Сорокоумов В.А., Можаев С.В. и соавт. Изменения сердечно-сосудистой системы и мозговые инсульты // Врач . - СПб.:1997. - № 16. - Р. 45-48.

3 Bouma GJ, Muizelaar JP, Bandoh K, et al: Blood pressure and intracranial pressure-volume dynamics in severe head injury: Relationship with cerebral blood flow // J. Neurosurg. - 1992. - №77. - Р. 15-19.

4 Bouma GJ, Muizelaar JP: Cerebral blood flow in severe clinical head injury. - New Horizons: 1995. - №3. - 562 р.

5 Cruz J, Jaggi JL, Hoffstad OJ: Cerebral blood flow, vas-cular resistance, and oxygen metabolism in acute brain trauma: redefining the role cerebral perfusion pressure? // Crit Care Med. - 1995. - №23. - Р.1412-1417.

6 Edvinsson L, Owman С, Siesjo В: Phisiological role of cerebrovascular nerves in the autoregulation of cerebral blood flow / / Brain Res. -1976. - №117. - Р. 519-523.

L.B. AYAGANOVA

HOSPITAL of URGENT FIRST-AID, ALMATY

STUDY OF CEREBRAL HEMODYNAMICS FOR PATIENTS WITH THE HEAVY FORM OF ISCHEMIC STROKE

Resume: Acute cerebrovascular ischemic type is accompanied by a change in the CSF pressure, the level of which is correlated with cerebral perfusion pressure of the brain and with changes in autonomic balance. Severe liquor hypertension, which occurs most often in the formation of edema of the brain, accompanied by a gross violation of consciousness with a predominance of functions parasympathetic system. Keywords: Cerebral hemodynamics, ischemic stroke, brain

Л.Б. АЯГАНОВА

Алматы цалалыц жедел шугыл медициналъщ квмек кврсету ауруханасы

ИШЕМИЯЛЬЩ ИНСУЛЬТТЩ АУЫР ТУР1НЕ ШАЛДЫВДАН НАУЦАСТАРДЫН МИ ЦАНАЙНАЛЫСЫ

ДИНАМИКАСЫН ТЕКСЕРУ

tywh: Ми ;анайналысы бузылуыныц ишемиялы; турше шалдывдан нау;астарда ец алдымен ликвординамикальщ бузылыстар пайда болып, нэтижесшде вегетативтш ауыткушылык;тардыц пайда болады.

Мидыц ишемиялы; бузылысы кезшдеп ми ;анайналысыныц кейбiр болштерде элйздешп немесе мулдем болмай ;алуы нау;астыц ейн мулде жогалтуына жэне вегетативтш жуйке жуйесшщ парасимпатикага ;атысты белсендШпнщ артуына экелш со;тырады. TYrnH4i сездер: церебральды гемодинамика, ишемиялы; инсульт, ми

УДК 616.12 008.313

Л.Б. АЯFАНОВА

Алматы цаласы жедел шугыт квмек кврсету аурханасы

ЖАСЫ ЕГДЕ ТАРТЦАН АДАМДАРДЫН АРТЕРИАЛДЫЦ ЦАНЦЫСЫМЫН БАЦЫЛАУДЫН ТШМДГЛ1ГШ САРАПТАУ

Егде жастагы науцастар арасында, жас жастагы адамдарга цараганда цан цысымыныц жогарылауы жие кездеседi. Бул организмшц жас ерекшелiктерiне гана байланысты емес, эр тYрлi iлеспелi ауруларга да байланысты. Осылайша, осы категориядагы пациенттердiц арасында артериалды цан цысымды Yздiксiз турацты бацылау, дэрiгердiц усынымдарын орындау мацызды екеш твмен багалайды, жэне бул науцастыц вмiрiне цаут твндiретiн эр тYрлi асцынуларды экеледi. Tyttmdi сездер: Егде адамдар, аурушацдыц кврсетюш1 артериальдыц гипертензия.

П

www.kaznmu.kz □

Такырыптьщ езекплш: Барлык акпараттык куралдардыц карыштап дамып турган казiргi замандагы адамдардыц денсаулыгында каншалыкты дэрежеде болмасын акау пайда бола калган сэтте туындаган мэселенщ алдын алуга катысты емдiк шаралар дэрiгердiц к0мегiнсiз-ак тез арада табыла калу MYMкiндiгi аса жогары екендМ барлыгымызга белгiлi. Алайда, осы м\'мгандштерд пайдаланмыз деп, ауруын аскындырып алып жататын немесе дурыс диагностика болмауымен байланысты агзадагы керi кубылыстарды туындатып жататын жагдайлардыц да жиi кездейп жататыны практикалык медицинада жылдан жылга жиiлеп кездесуде. Эсiресе бул айтылган келецсiз жагдайлар ескi халык емш колдану максатында колдан жасалынган эр TYрлi коспалар мен ерiтiндiлердi пайдаламыз деп уланып жататын, агзаларыныц табиги KYресу MYMкiндiгi элсiреген егде адамдар арасында к0бiрек ушырасады [1,2]. Сол себепт де, осы колга алынып отырган жумыстыц басты максаты артериалык гипертониямен есепте туратын егде адамдардыц дэрiгердiц нускауын каншалыкты дэрежеде дурыс орындап, каншалыкты дэрежеде кан кысымын бакылап отыратынына багытталды.

Зерттеу эдiстерi мен аткарылFан орыны: Зерттеулер Алматы каласындагы ¥лы Отан согысы ардагерлерiн карап, емдейтiн №7 емханада 2013-2014 жылгы дэрiгерлiк корытындылар непзшде ЖYргiзiлдi.

Артериалык кан кысымымен дэр^ердщ есебiнде туратын 102 наукастыц амбулаториялык картасына сараптама жасалынып, соныц шшдеп 99 наукаска арнайы курастырылган сауалнамалар койылып, дэрiгерлiк нускаулыктыц каншалыкты дэрежеде мацызды екендiгiн жэне емдеушi дэр^ер жазып берген дэрiлердiц уакытылы кабылданып отыру дэрежесi аныкталды. Белгiлi болган корытындылардыц барлыгы арнайы курастырылган кестелерге топтастырылып, эр топка катысты ортак математикалык дэрежелер белгiленiп, нэтижелер Стьюдент эдiсi K0мегiмен сарапталды. Кейбiр сандык шамалар езара салыстыру мэндерiнiц ерекшелшн керсету максатында диаграмалар TYрiнде берщщ. Зерттеулер нэтижесi: Жалпы зерттеумен камтылган наукастардыц жасы 60-пен 80 аралыгын камтыса, олардыц басым б0лiгi эйел (55,8%) адамдар болды (кесте 1).

Кесте 1 - Зерттеумен каитылган ересек адамдарды жастык жэне жыныстык ерекшелiктерiне байланысты топтастыру нэтижесi

Топтар 60-70 жас 70-80 жас Барлыгы

Саны % Саны % Саны %

Эйел адамдар 24 23,5 33 32,3 57 55,8

Ер адамдар 18 17,6 27 26,4 45 44,2

Барлыгы 42 41,1 60 58,9 102 100

Ал 60-пен 70 жас арасындагы егде адамдар жалпы зерттеумен камтылып отырган пациенттердiц 41,1% кураса, солардыц арасындагы эйел адамдар 23,5%, ер адамдар 17,6% шамада болып тагыда бул жастык топтардагы эйел адамдар саныныц басымдылыгын байкатты. 70-пен 80 жас арасындагы жыныстык басымдылыкта эйел адамдарга катысты болып (33%) ер адамдарга караганда (27%) эйел адамдардыц жш-жш дэрiгерлiк бакылаудан 0тiп, тексерiлiп отыратындьщтарын к0рсеттi. Жалпы амбулаториялык картасы бойынша камтылып отырган 102 наукастыц 57- ( 55,8%) эйел адамдар, ал 45 (44,2%) ер адамдар болды. Барлык пациенттердщ орташа жасы 70,3 шамасында иркелшдо.

Ары карайгы ЖYргiзiлген жумыстар барысында барлык 102 адамныц 99 арнайы курастырылган анкеталык жэне артериалык гипертония ауруына катысты сауалнамаларга жазбаша TYPДе жауап беру м\'мгандтне ие болса, олардыц Yшеуi гана эр TYрлi себептерге байланысты бул зерттеу эдкшен тыскары калды.

Алган бiлiмдерiне катысты жинакталган мэлiметтер нэтижей орта бiлiмдiлердiц 64,2 %, жогары бiлiмдi пациенттердiц 35,8% екендiгiн керсетп. Осы тустап

пациенттердiц бiлiмдiлiк дэрежей олардыц артериалык гипертония ауруымен емделу барысындагы дэрiгерлiк усыныстарды булжытпай орындауына ыкпал ету MYMкiнбе? -деген сурактыц шешiмiн табу максатында сарапталгандыгын айта кеткеткенiмiз жен сиякты. Сонымен, ары карайгы зерттеулер барысында белгiлi болганы, барлык наукастардыц 0,5% кейiнгi бiр жыл iшiнде гана артериальдык гипертензия ауруымен есепке алынгандыгын айтса, ал 5,9% осы АГ ауруымен 1жылдан 5 жылга дейiнгi аралыкта, 30,4% - т 5 жылдан 10 жылга дейiнгi уакыт аралыгында дэр^ерлш есепке алынып, удайы ем кабылдап келе жаткандыктарын бiлдiрттi. Артериальдык гипертензиямен есепке алынган наукастардыц басым белш, ягни 57,4% жиырма жылдыц шамасында осы дертке ушырап, удайы ем кабылдап келе жаткандыктарынан хабардар етсе, ал 5,8% жиырма жылдан артык осы дертке ушырап, эдеттеп медициналык емдеу эдiстерiнен эбден шаршагандыктарын байкатты. Артериалдык гипертензия ауруыныц стандартты емдiк эдiстерi жиi бузатын адамдар да осы топ арасында жш ушырасатындыгы (45,9%) ЖYргiзiлген сараптамалар нэтижейнде белгiлi болды (сурет 1).

20 жылдан артык, 10-20 жыл 5-10 жыл 1-5 жыл 1 жыл

т-1-1-1-1-1

0 10 20 30 40 50 60

Сурет 1 - Пациенттердщ артериальдык гипертензиямен дэр^ерлш есепке алынган уакыт мерзiмiн ЖYЙелеу нэтижей (%)

Барлык наукастардыц 29,7% айына бiр мэрте АГ бойынша ез есепте турган наукастардыц 63,5% 3 айдыц iшiнде бiр мэрте

дэр^ерше каралып, тиiстi емiн алып турган. Ал осы аурумен гана езi емделiп ЖYрген емханага келш, дэрiгердiц карауында

болатындыктарын айтса, 4,9% наукас жарты жылдыц iшiнде 6ip рет кана дар^ердщ кемепне ЖYгiнетiндiктерiн, баска уакытта ез бiлгендерiн icTen, ;ас ;ысымын удайы кадагалай бeрмeйтiндiктeрiн байкатты. Калган 1,9% наукас айына 2-5 марте дар^ердщ карауында болып, удайы таблетка TYрiндeгi eмдeрiн жаздыртып алып, катац TYPДe кабылдап, ;ан кысымдарын бакылап отыратындыктарын атап еттi. Бул топтыц басым белiгiн айел адамдар кураса (84,2%), ал Yш жан алты айда бiр рет дэрiгeргe кeлiп кершетш топтыц басым белiгiн кeрiciншe ер адамдар (76,2% жане 67,1% децгеймен) курады. Тагыда бiр бeлгiлi болганы осы пациeнттeрдiц басым белiгiнiц жас мелшeрi 60-пен 70 арасында болгандыгын бай;ады;.

Демек, артериальдык гипертензиямен дар^ерлш есепте туратын наукастардыц арасындагы ез денсаулыгына катысты енжарлык ер адамдар арасында анагурлым басымдылыкта болып, олардыц арасындагы ар TYрлi дарeжeдeгi аскынулардыц пайда болуын нeгiз болуда. Баскалай айтканда, жасы егде тарткан ер адамдар арасындагы артериальдык кан кысымына катысты аскыну кубылыстарыныц айелдермен салоыстырганда жиiрeк кeздeceтeндiгi ЖYргiзiлгeн зерттеулер натижесшде аныкталды.

Ары царайгы зерттеулер нэтижесi науцастардыц басым б0лiгiнiц (54,69%) уш компонент ем цолданганын, ал науцастардыц 30,5% белМ ею компонентi антигипертензивты препараттардан туратын емдi цолдангандыгын K0рчсеттi. Терт компенент жэне бес компонентi ем TYрлерi 9,4% жэне 5,5% науцастар цолданган. Жалпы анкеталыц зерттеумен цамтылган науцастардыц 74,2% ез дэрiгерлерiнiц жазып берген емiн цолданып, сол препараттарды ауыстыру мэселесiнде емдеушi дэрiгерлерiмен Yнемi ацылдасып отырып iске асырганды жен керген.

Сонымен цатар, тiркелiнген науцастардыц 25,8 % дэрiгердiц жазып берген емдш препараттарынан басца цосымша биологиялыц белсендi препараттар, басца да эр TYрлi шеп цосындылар (фитопрепараттар) мен медициналыц багыттагы медициналыц заттар (аппарат Фролова, циркониевый браслет), витаминдер цолданган. Барлыц АГ ауыратын науцастардыц 38,5% тагайындалган емдiк шаралардыц кемеп болгандыгын, 32,3% сондайлыц емдiк тагаындаулар нэтижесiнiц орташа болгандыгын, 29,2% жагдайда емдiк нэтиженiц болмагандыгын атап керсеттп (сурет 2) .

38,5

40 35 30 25 20 15 10

5

32,3

29,2

Нэтижелi

Орташа нэтиже

Нэтиже жок,

Сурет 2 - Артериальдык гипертензияга карсы колданылган eмдiк шаралардыц натижeciн сараптау

Тагайындалган eмнiц натижeciз болуын пациeнттeрдiц 49,4% дар^ер бeлгiлeгeн препараттардыц асер

етпейтшдМмен байланыстырса, 25,4% пайызы бул туста даргер берген тагайындауларды «дурыс орындаган жокпын»- деп езiн кiналi кылуда. Сонымен катар, осы топтагы наукастардыц кепшiлiгi дарiгeрдiц берген тагайындауынан баска ез безмен кептеген eмдiк шараларды колдангандыгын керсеткен.

Солай бола турса да, ем тагайындап ЖYргeн мамандарды «дурыс емдемеген» -деп алынган натижелер бойынша кiналудан аулак болуымыз керек. Муныц басты ceбeбi жогарыда кел^ршген деректер бойынша пациeнттeрдiц

басым белш ез беттерiмен ем цабылдагыш болып, ауруы асцынган кезде гана дэр^ердщ цабылдауына асыгатындыгы. Цорыта келгенде, элi де болса адамдар арасында артериальдыц гипертензия ауруыныц негiзгi белгiлерi мен оныц асцынуларына цатысты ацпараттандыру мэселейнщ темен болып отырганына нацты мысал бола алады. Атцарылган жумыстар келешекте осы багыттагы жумыстарды жан-жацты барлыц жастыц топтарда ЖYргiзе отырып, АГ ауруына цатысты дэрiгер берген нусцаулыцтардыц цатац орындалуын элi де болса терец насихаттау цажет екендшн непздейдъ

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Долинская М.Г. Управление качеством медицинской помощи. - М.: 2009. - 328 с.

2 Сулейменов БД. Артериальдыц гипертензияныц алдын алудагы кейбiр мэселелер // Гигиена жэне эпидемиология журналы. -2013. - №3.- Б. 45-49.

0

Л.Б. АЯГАНОВА

Больница скорой неотложной помощи г. Алматы

ИЗУЧЕНИЕ ВАЖНОСТИ КОНТРОЛЯ АРТЕРИАЛЬНОГО ДАВЛЕНИЯ У ПАЦИЕНТОВ ПОЖИЛОГО ВОЗРАСТА

Резюме: Пациенты пожилого возраста более подвержены к повышению артериального давления, чем люди молодого возраста. Это объясняется не только возрастными особенностями организма, но наличием различных сопутствующих заболевании. Тем самым, среди пациентов данной категорий частенько отмечаются низкая оценка понимания необходимости постоянного контроля АГ, выполнения рекомендаций врача, что и приводят к различным осложнениям угрожающее жизни больного. Ключевые слова: артериальная гипертензия, пожилой возраст, показатель заболеваемости.

L.B. AYAGANOVA

EMERGENCY HOSPITAL OF ALMATY

A STUDY OF THE IMPORTANCE OF BLOOD PRESSURE CONTROL IN THE ELDERLY

Resume: Elderly patients are more prone to high blood pressure than people of a young age. This is due to the age characteristics of outputting not only the body, but the presence of various comorbidities. Thus, among the patients of this category often have a low estimation of understanding the need for constant monitoring of hypertension, the recommendations of the doctor, which leads to various complications threatening life of the patient.

Keywords: arterial hypertension, advanced age, the incidence rate.

УДК 616.832.12-06:616.711.18

В.В. КРЮЧКОВ, Е.М. РАХАДИЛОВ, В.С. КАРАВАЕВ, А.Б. ДЖАНКАБАЕВ, М.Э. ЕМ

Больница скорой неотложной помощи г.Алматы Кафедра нейрохирургии КазМУНО

ОПЕРАТИВНОЕ ЛЕЧЕНИЕ ГРУДНОЙ ВЕРТЕБРОГЕННОЙ МИЕЛОПАТИИ

Целью настоящей работы является анализ оперативных методов лечения грыж грудных межпозвонковых дисков. Материал и методы лечения: за 10 лет оперировали 35 больных с грыжами грудных межпозвонковых дисков. Неврологическая симптоматика: боль имела место у 35 больных (100%); двигательные и чувствительные нарушения - у 35 больных (100%); только двигательные нарушения - у 25 больных (60%); нарушение функции тазовых органов - у 26 больных (64%). Решающее значение для топического диагноза имело контрастирование содержимого позвоночного канала амнипаком (ультравистом) или данные КТ (МРТ) обследования. Больные оперированы следующими методами: 5 больных оперировано из заднего доступа (ламинэктомии); 12 больных оперировано боковым экстраплевральным доступом; 18 больных оперированы передним (трансторакальным) доступом. Результаты: из 25 оперированных больных ухудшение после операции наблюдали в одном случае, при оперативном вмешательстве задним доступом. Без изменений - 6 больных, оперированных задним и задне-боковым доступами. У 28 больных имела место положительная динамика. Заключение. Для удаления грыжи грудного межпозвонкового диска необходимо использовать либо трансторакальный доступ (при грыжах уровня ТН6-ТН12), либо боковой экстраплевральный доступ (при грыжах уровня ТН1-ТН6). Использование ламинэктомии недопустимо.

Ключевые слова: межпозвонковые грыжи

Из всех грыж межпозвонковых дисков менее 1% приходится на грудной уровень (1,2). В отечественной литературе сообщения о методах хирургического лечения грыж грудных межпозвонковых дисков единичны. Целью настоящей работы является анализ оперативных методов лечения грыж грудных межпозвонковых дисков. Материалы и методы лечения.

За 15 лет мы наблюдали и оперировали 35 больных с грыжами грудных межпозвонковых дисков. Длительность заболевания к моменту операции колебалась от нескольких дней (1-3 дня), до нескольких лет (3-5 лет). У 15 больных в анамнезе имела место нетяжелая (без перелома) травма позвоночника.

Основная масса случаев грудных дископатий, встречаемых одинаково часто у мужчин и у женщин, приходится на возраст 30-50 лет, хоты в литературе описаны грыжи диска у 12 летнего ребенка, и у 73 летнего больного. Анализируя уровень дисковых протрузий, можно отметить тот факт, что в 72% страдают диски ниже уровня TH8. Наиболее часто поражается уровень TH10-11 (36%). По течению заболевания больных разделили на 2 группы:

1) Больные, оперированные с длительностью симптоматики менее 1 месяца и более 24 часов после травмы. У всех больных заболевание связано непосредственно с травмой,

после которой появились признаки компрессии спинного мозга или корешков. У большинства этих больных на операции был обнаружен мягкий дисковый субстрат и наблюдалось хорошее восстановление;

2) Больные, у которых компрессия спинного мозга длилась несколько месяцев или лет, а главным фактором протрузии был дегенеративный процесс, возникший на почве травмы диска. На операции у этих больных были обнаружены наряду с мягким и твердый компонент компрессии - «диско-остеофитный комплекс».

В 68% случаев наблюдали срединное или парамедианное расположение грыж, а в 32% - задне-боковое. Клиническая симптоматика.

Грудные пролапсы не сопровождаются сколько-нибудь специфической и характерной симптоматикой. Обычно вызваннные грудными дископатиями миелопатии трактуются как демиелинизирующие или воспалительные заболевания, а при корешково-медуллярных сдавлениях, как правило подозреваются экстрамедуллярные опухоли. Источником диагностических ошибок также является изолированный стойкий корешковый синдром. В наших случаях, у 88% больных, первым симптомом заболевания являлась боль. Реже заболевание начиналось онемением или слабостью ног (у 8%), еще реже - тазовыми

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.