CC BY
4
Received: 29 February 2021 / Accepted: 17 April 2022 / Published online: 30 April 2022
DOI 10.34689/SH.2022.24.2.011 ЭОЖ 616.1-053.8-084:614.23
ЖАСТАРДАГЫ ЖУРЕК-КАНТАМЫРЛАР АУРУЛАРЫНЫ H АЛДЫН АЛУДАГЫ ДЭР1ГЕРЛЕРД1Н К0ЗКАРАСЫ
Гулбаршын Д. Мукашева1, https://orcid.org/0000-0003-3490-5628 Толкын А. Булегенов1, https://orcid.org/0000-0001-6145-9649 Назарбек Б. Омаров1, https://orcid.org/0000-0003-3262-1410 Айгерiм Б. Сабденбекова
1 «Семей медицина университет КеАК, Семей к-, Казахстан Республикасы.
ТYЙiндеме
Юргспе: ЖYрек-кантамырлар аурулары (Ж^А) дYние жYзiнде влiмнiн басты ce6e6i болып табылады. ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымыныч (ДДС¥) м8лiметтерi бойынша жыл сайын 17,1 миллион адам инфаркт пен инсульт салдарынан кайтыс болады, ж8не де бул жастарда жиi кездеседi. Денсаулык сактау ж8не халыкка алдын алу шараларын жYргiзу - денсаулык сактау саласыныч курамдас бвлiктерi болып табылады. Д8р^ерлер (жалпы т8жiрибелiк д8рiгерлер мен кардиологтар) Yшiн аурудыч бiрiншiлiк алдын алу олардыч ечбеккорлыгымен де, н8тиженщ кврiнбейтiндiгiмен де вте киын м8селе.
Жумыс максаты: Жастардагы жYрек-кантамырлар ауруларыныч алдын алудагы д8рiгерлердiн квзкарасын зерттеу.
Зерттеу материалдары мен эдiстерi: Зерттеуге кездейсок 8дiспен Семей каласындагы мекемелерде кызмет ететiн 135 Д8рiгер (110 жалпы т8жiрибелiк д8рiгерлер мен 25 кардиологтар) катысты. Зерттеу дизайны - квлденеч зерттеу. Зерттеу 8дiстерi: 8леуметтiк, статистикалык.
Зерттеу нэтижесi: Сауалнамага катыскан д8р^ерлердщ орташа жасы 39 жасты курады. Сауалнамага 126 (93,3%) 8йел ж8не 9 (6,7%) ер катысты. Санаты бойынша: 37 (27,4%) - жогары санатты Д8рiгерлер, 31 (23%) - 1 санатты, 29 (21,5%) - 2 санатты, 38 (28,1%) - санаты жок д8р^ерлер. Сiздiи популяциялык дечгейiндегi алдын алу жумыстарында т8ж1рибе^з бар ма (букаралык акпарат куралдарында шыгу, сауыктыру шаралары)?» деген суракка 66 Д8рiгер (48,9%) и8, 69 (51,1%) д8р^ер жок деп жауап бердк «Ж^А бар жас пациенттердщ (25-44 жас) алдын алу шараларына катынасын калай багалайсыз?» деген суракка 62 (45,9%) д8р^ер - оч квзкарас деп, 43 (31,9%) д8р^ер - немкурайлы, 30 (22,2%) д8р^ер - белсендi кызыгушылык танытады деп жауап бердк Д8рiгерлердiч ойынша алдын-алуга немкурайлы ж8не терiс квзкарас туындауына 37 (27,4%) - кажеттi акпараттыч болмауы, 37 (27,4%) - жаман 8деттер болуы, 35 (25,9%) - б™ дечгейУч твмендiгi, 20 (14,8%) - алдын-алудыч нашар уйымдастырылуы, 6 (4,4%) - уакыт тапшылыгы 2сер етедi.
Корытынды: Жастардагы жYрек-кантамырлар ауруларыныч алдын алудагы д8рiгерлердiч пiкiрi зерделендк Ж^А бар жас пациенттердiч алдын алу шараларына квзкарастары квбiне оч екен. Сауалнамага катыскан д8рiгерлердiч жартысында популяциялык алдын алуда т8жiрибесi бар. ЖYрек-кан тамырлары ауруларыныч каупi жас улгайган сайын арта тYсетiндiктен, оны азайту Yшiн дер кезiнде шаралар кабылдап, жас пациенттер арасында алдын алу шараларын жетiлдiру кажет.
TYurndi свздер: MYpeK-K,aHmaMbip аурулары, Ж^А алдын алу, жалпы тэдiрибелiк дэргерлер, кардиологтар.
Abstract
DOCTORS' OPINION ON THE PREVENTION OF CARDIOVASCULAR DISEASES IN YOUNG ADULT PATIENTS
Gulbarshyn D. Mukasheva1, https://orcid.org/0000-0003-3490-5628 Tolkyn A. Bulegenov1, https://orcid.org/0000-0001-6145-9649 Nazarbek B. Omarov1, https://orcid.org/0000-0003-3262-1410 Aigerim B. Sabdenbekova
1 NCJSC «Semey Medical University», Semey c., Republic of Kazakhstan.
Introduction. Cardiovascular disease (CVD) is the leading cause of death in the world. According to the World Health Organization (WHO), 17.1 million people die each year from heart attacks and strokes, and this is more common among young adult people. Health care and preventive measures for the population are an integral part of health care. For doctors (general practitioners and cardiologists), the primary prevention of the disease is a very difficult task, both in terms of their diligence and the invisibility of results.
Purpose of the work: To study the doctors' opinion on the prevention of cardiovascular disease in young adult people.
Materials and methods: The study involved 135 doctors (110 general practitioners and 25 cardiologists) working in institutions in Semey city. Research design - cross-sectional study. Research methods: social, statistical.
The results of the study: The average age of doctors surveyed was 39 years. 126 (93.3%) women and 9 (6.7%) men took part in the survey. By category: 37 (27.4%) - doctors of the highest category, 31 (23%) - 1 category, 29 (21.5%) - 2 categories, 38 (28.1%) - doctors without category. To the question "Do you have experience in preventive work at the population level (appearance in the media, health promotion)?" - 66 doctors (48.9%) answered yes, and 69 (51.1%) had no experience" To the question "How do you assess the attitude of young patients with CVD (25-44 years old) to preventive measures?" 62 (45.9%) doctors answered positively, 43 (31.9%) doctors answered indifferently, 30 (22.2%) doctors were actively interested. According to doctors' opinion, negligent and negative attitude to prevention 37 (27.4%) - lack of necessary information, 37 (27.4%) - bad habits, 35 (25.9%) - low level of education, 20 (14, 8%) - poor organization of prevention, 6 (4.4%) - due to lack of time.
Conclusions: The doctors' opinion on the prevention of cardiovascular disease in young adult people was studied. Young adult patients with CVD are often more positive about preventive measures. Half of the physicians surveyed have experience in population prevention. As the risk of cardiovascular disease increases with age, it is necessary to take timely measures to reduce it and improve preventive measures in young adult patients.
Keywords: Cardiovascular diseases, prevention of CVD, general practitioners, cardiologists.
Аннотация
МНЕНИЕ ВРАЧЕЙ О ПРОФИЛАКТИКЕ СЕРДЕЧНОСОСУДИСТЫХ ЗАБОЛЕВАНИЙ У МОЛОДЕЖИ
Гульбаршын Д. Мукашева1, https://orcid.org/0000-0003-3490-5628 Толкын А. Булегенов1, https://orcid.org/0000-0001-6145-9649 Назарбек Б. Омаров1, https://orcid.org/0000-0003-3262-1410 Айгерiм Б. Сабденбекова
1 НАО «Медицинский университет Семей», г. Семей, Республика Казахстан.
Введение. Сердечно-сосудистые заболевания (ССЗ) являются ведущей причиной смерти в мире. По данным Всемирной организации здравоохранения (ВОЗ), ежегодно от инфарктов и инсультов умирает 17,1 млн человек, причем это чаще встречается среди молодежи. Оздоровление и профилактические мероприятия для населения являются составной частью здравоохранения. Для врачей (терапевтов и кардиологов) первичная профилактика заболевания является очень сложной задачей, как с точки зрения их усердия, так и незаметности результатов.
Цель. Изучить мнение врачей на профилактику сердечно-сосудистых заболеваний у лиц молодого возраста.
Материал и методы исследования. В исследовании приняли участие 135 врачей (110 врачей общей практики и 25 кардиологов), работающих в медицинских учреждениях г. Семей. Дизайн исследования - поперечное исследование. Методы исследования: социальный, статистический.
Результаты исследования: Средний возраст опрошенных врачей составил 39 лет. В опросе приняли участие 126 (93,3%) женщин и 9 (6,7%) мужчин. По категориям: 37 (27,4%) - врачей высшей категории, 31 (23%) - 1 категории, 29 (21,5%) - 2 категории, 38 (28,1%) - врачей без категории. На вопрос «Есть ли у Вас опыт профилактической работы на уровне популяции (выступление в СМИ, пропаганда здоровья)?» - 66 врачей (48,9%) ответили да, а 69 (51,1%) не имели опыта. На вопрос «Как Вы оцениваете отношение молодых пациентов с ССЗ (25-44 года) к мерам профилактики?» Положительно ответили 62 (45,9%) врача, безразлично - 43 (31,9%) врача, активно заинтересованы - 30 (22,2%) врачей. По мнению врачей, причинами небрежного и негативного отношения к профилактике 37 (27,4%) являются: отсутствие необходимой информации, 37 (27,4%) - наличие вредных привычек, 35 (25,9%) - низкий уровень образования, 20 (14,8%) ) - плохая организация профилактики, 6 (4,4%) - из-за нехватки времени.
Выводы: Изучено мнение врачей о профилактике сердечно-сосудистых заболеваний у лиц молодого возраста. Молодые пациенты с ССЗ часто более позитивно относятся к профилактическим мерам. Половина опрошенных врачей имеют опыт профилактической работы среди населения. Поскольку риск сердечно-сосудистых заболеваний с возрастом увеличивается, необходимо своевременно принимать меры по его снижению и совершенствованию профилактических мероприятий у пациентов молодого возраста.
Ключевые слова: сердечно-сосудистые заболевания, профилактика, врачи общей практики, кардиологи.
Библиографияльщ сштеме:
Мукашева Г.Д., Булегенов Т.А., Омаров Н.Б., Сабденбекова А.Б. Жастардагы жYрек-rçантамырлар ауруларыньщ алдын алудагы д8ргерлердщ кез^арасы // Гылым ж8не Денсаульщ са^тау. 2022. 2 (Т.24). Б. 84-92. doi 10.34689/SH.2022.24.2.011
Mukasheva G.D., Bulegenov T.A., Omarov N.B., Sabdenbekova A.B. Doctors' opinion on the prevention of cardiovascular diseases in young adult patients // Nauka i Zdravookhranenie [Science & Healthcare]. 2022, (Vol.24) 2, pp. 84-92. doi 10.34689/SH.2022.24.2.011
Мукашева Г.Д., Булегенов Т.А., Омаров Н.Б., Сабденбекова А.Б. Мнение врачей о профилактике сердечнососудистых заболеваний у молодежи // Наука и Здравоохранение. 2022. 2(Т.24). С. 84-92. doi 10.34689/SH.2022.24.2.011
Юрюпе
ЖYрек-тамыр аурулары (Ж^А) дамушы ж8не дамып келе жаткандардагы аурушачдык пен eлiм-жmмнщ негiзгi себебi болып табылады [21,25], адамньщ теракты дамуына басты кедерг болып табылады. фарг уакытта жYрек-кан тамырлары аурулары «XX гасырдыч щета деп аталады, бiрак Yшiншi мычжылдыктыч басында олар экономикалык дамыган елдер халкыныч денсаулыгына кауiп тeндiруде.
2015 жылы дYние жYзiнде Ж^А-дан шамамен 422,7 миллион жавдай тiркелдi ж8не соныч 17,92 миллионы Ж^А-мен байланысты eлiм-жiтiм. 1990 ж8не 2015 жылдар аралыгында жYрек-кан тамырлары ауруынан болатын eлiм-жiтiм тeмендегенiмен, сочгы жылдары бул кeрсеткiш туракталды, бул осы жылдардагы кол жетiмдi алдын алу ж8не емдеу жетiстiктерiнiк туракты тиiмдiлiгiне катысты дабыл кагады [25].
ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымыныч (ДДС¥) м8лiметтерi бойынша 2016 жылы жYрек-кан тамырлары ауруларынан (Ж^А) 17,9 миллион адам кайтыс болды, бул 8лемдегi барлык eлiмнщ 31%, оныч 8 миллионнан астамы жYректiч ишемиялык ауруынан кайтыс болды. ЖYрек-кан тамырлары ауруынан болатын eлiм-жmмнщ 80%-дан астамы табысы орташа ж8не тeмен елдерде орын алды [27].
Ж^А барлык елдерде денсаулык сактаудыч басты проблемасы болып кала бередк ДДС¥ м8лiметтерi бойынша, 2030 жылы олардан шамамен 23,6 миллион адам eледi. Мерзiмiнен бурын болган инфаркт пен инсульттщ 80% алдын алуга болады деген пiкiр бар [17]. Сондыктан мемлекеттiк дечгейде 8ртYрлi кезечдердеп медициналык шмею1ч тиiмдiлiгiн арттыру шараларын 8зiрлеуге Yлкен м8н берiлуде. Сондай-ак, амбулаториялык-емханалык медициналык уйымдар мен жедел кызмет кeрсететiн д8рiгерге дейiнгi кезечде медициналык шмекщ сапасын арттыру аурухана дечгешнде каржылык ж8не ечбек шыгындарыныч тeмендеуiне 8келетiнiн атап eткен жeн [5].
^азакстанда жYрек-кантамыр ауруларыныч дYниежYзiлiк трендке с8йкес артуы байкалады, бул скринингпк тексерулер сапасыныч жогарылауымен, аныктаудыч жаксаруымен (кан кысымын кYнделiктi бакылау ж8не т.б.), емдеумен, сондай-ак медициналык шмектщ колжетiмдiлiгi мен сапасыныч тeмендеуiнен болады [20,22].
2018 жылы Б¥¥ Бас Ассамблеясы елдердщ 2025 жылга карай ерiктi жаhандык максаттарга жету жолындагы iлгерiлеуiн карау Yшiн инфекциялык емес аурулар бойынша жогары декгейдегi Yшiншi отырысын eткiздi. Таралу ж8не eлiм-жiтiм бойынша Ж^А Еуразия континентiндегi елдерде, сондай-ак 8лемнщ баска континенттерi арасында жетекшi орындардыч бiрiн алады. Мысалы, сочгы ширек гасырда ж8не казiргi уакытта жYрек- кантамыр аурулары ^азакстанда мYгедектiк пен eлiмнщ негiзгi себебi ж8не аурушачдыктыч екiншi себебi болып табылады, бул кардиология мен кардиохирургияны, профилактикалык медицинаныч принциптерi мен жYЙесiн жетiлдiру бойынша шугыл шараларды талап етедi[3].
Ж^А-ныч дамуы 8рбiр адам Yшiн кайгылы гана емес, сонымен катар пациенттердi емдеу мен очалтуга жумсалатын елеулi шыгындар есебiнен Yлкен
8леуметш-экономикалык залалга алып келедi [4,19]. Муныч б8рi Ж^А-ныч алдын алу, ерте аныктау ж8не емдеу жвнiндегi уйымдастыру ю-шараларыныч ерекше мачыздылыгын талап етедi.
Максаты. Жастардагы жYрек-кантамырлар ауруларыныч алдын алудагы д8рiгерлердiч квзкарасын зерттеу.
Зерттеу материалдары мен эдiстерi
Семей каласында орналаскан медициналык мекемелерде квлденеч зерттеу жYргiзiлдi. Зерттеуге кездейсок 8дiспен Семей каласындагы мекемелерде кызмет ететiн 135 д8р^ер (110 жалпы т8жiрибелiк д8рiгерлер мен 25 кардиологтар) катысты.
Деректердi жинау 2021 жылдыч 15 маусымы мен 30 кыр^йеп аралыгында электронды сауалнама колдану аркылы жYргiзiлдi. Сауалнама зерттеудiч максаты мен мiндеттерiне негiзделе отырып, сондай-ак 8деби шолу кезiнде алынган м8лiметтерге сYЙене отырып курастырылды. ^урастырылган сауалнама валидиза-ция процесiнен втюзтд^ н8тижесiнде Кронбах альфасы 0,8 курап, сауалнама жарамды деп танылды. Сауалнама ^Р халык квбiне 2 т^ колданатынын ескере отырып, казак ж8не орыс тiлдерiнде 8зiрлендi. Сауалнамага Yлгiнi есептеу SampleSizeCalculation бавдарламасында орындалады.
Зерттеуге косу жэне коспай критерийлер1не токталып втей1к.
Дэр1герлерд1 зерттеуге косу критерийлер1: 1. АМСК учаскелк д8р^ерлер^ 2. Кардиолог мамандары. Дэр1герлерд1 зерттеуге коспау критерийлер1: 1. Ж^А алдын-алуга катыспайтын 8ртYрлi профильдегi д8рiгерлер; 2. Зерттеуден бас тарту.
Статистикалык талдау
Деректердi талдау Yшiн сипаттамалык статистика пайдаланылды. Элеуметтiк демографиялык сипаттама-лар категориялык айнымалылар Yшiн жиiлiктер мен пайыздармен кврсетiлдi.Статистикалык талдау IBM SPSS Statistics 25 бавдарламасын колдану аркылы жасалды.
Этикалык мэселелер. Гылыми зерттеу жумысын жYргiзу Yшiн этикалык руксатнама Семей медицина университет^ КеА^ Жергiлiктi этика комиссиясыныч корытындысы алынды. Жергiлiктi этика комиссиясынан руксат алганнан кейiн гана зерттеу басталды. Семей медициналык университету ч этикалык комитетi бiздiч зерттеуiмiз басталмай турып макулданды (2019 жылгы 18 казандагы №2 хаттама). Зерттеу барысында акпараттык келiсiм усынылып, респонденттердiч келiсiмiмен гана зерттеу жYзеге асырылды.
Зерттеу нэтижеск Элеуметтiк зерттеуге 135 д8р^ер катысты. Олардыч 110-ы жалпы т8жiрибелiк д8рiгерлер болса, 25-i кардиолог мамандары. Зерттеу тобындагы д8рiгерлердiч орташа жасы - 39 жас. Сауалнамага 126 (93,3%) 8йел адам, 9 (6,7%) ер адам катысты. Санаты бойынша 37 (27,4%) - жогаргы санатты, 31 (23%) - 1 санатты, 29 (21,5%) - 2 санатты, 38 (28,1%) - санаты жок д8рiгерлер катысты. Д8рiгерлердiч жалпы жумыс втiлiнiч орташа шамасы 13,6 жыл болса, негiзгi мамандык бойынша ечбек втiлiнiч орташа шамасы 10 жыл болды. Кестеде зерттеуге катыскан д8рiгерлердiч жасы ж8не ечбек втiлдерi бойынша топтастырылган.
Кесте 1.
Дэрiгерлердi жасы жэне ецбек втiлдерi бойынша топтастыру.
(Table 1. Doctors' age and grouping on work experience)
Жас топтары
Жалпы ечбек вт^
Негiзгi мамандык бойынша жумыс втiлi
24-39 жас
78 (57,8%)
0-9 жыл
71 (52,6
0-9 жыл
78 (57,8
40-49 жас
26 (19,3%)
10-19 жыл
30 (22,2%)
20-29 жыл
20 (14,8%
0-19 жыл
26 (19,3%)
50-66 жас
31 (23%)
30-40 жыл
14 (10,4%)
20-32 жыл
31 (23%)
«Оз взiчiздiч бiлiктiлiгiчiздi каншалыкты жи жет^реш?» - деген суракка Д8р^ерлер былай жауап бердк 60 (44,4%) Д8рiгер - бес жылда бiр реттен артык, 45 (33,3%) Д8р^ер - 8р бес жыл сайын, 8 (5,9%) Д8р^ер - 8р бес жылдан аз, 9 (6,7%) Д8рiгер -жогарылатпаймын, 13 (9,6%) Д8рiгер - сертификат алу Yшiн окимын деп жауап бердк Д8рiгерлердiч бiлiктiлiгiн арттыруы туралы м8лiмет 1 суретте кврсетiлген.
0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 Сурет 1. Дэр1герлердщ 6miKrmiriH арттыруы.
(Figure 1. Doctors' qualification increase) «Сiз гылыми медициналык конференцияларга катысасыз ба?» -деген суракка 83 (61,5%) Д8р^ер -менi кызыктыратын барлык конференцияларга катысуга тырысамын, 29 (21,5%) Д8р^ер -жылына 1-2 рет, 8 (5,9%) Д8р^ер- 5 жылда 1-2 рет, 15(11,1%) Д8ргер - катыспаймын деп жауап бердi (2 сурет).
MeHi кызыктыратын барлык конференцияларга катысуга тырысамын Сурет 2. Дэр1герлердщ гылыми медициналык конференцияларга катысуы.
(Figure 2. Participation of physicians in scientific medical conferences)
«Сiздiч популяциялык дечгейщеп алдын алу жумыстарында т8жiрибечiз бар ма (букаралык акпарат куралдарында шыгу, сауыктыру шаралары)?» деген суракка 66 Д8р^ер (48,9%) и8, 69 (51,1%) Д8р^ер жок деп жауап берд^ ягни катыскан д8рiгерлердiч жартысына жуыгы популяциялык дечгейiндегi алдын алу шараларын жYргiзiптi.
Респонденттердiч пiкiрiнше «Ж^А бар жас пациенттердiч (25-44 жас) алдын алу шараларына катынасын калай багалайсыз?» деген суракка 62 (45,9%) Д8р^ер - оч квзкарас деп, 43 (31,9%) Д8р^ер -немкурайлы, 30 (22,2%) Д8р^ер - белсендi кызыгушылык танытады деп жауап бердi (3 сурет).
белсенд1 цызьнушылыц танытады
Сурет 3. Дэр1герлердщ Ж К А бар жас пациенттердщ (25-44 жас) алдын алу шараларына катынасын багалауы.
(Figure 3. Doctors' assessment of prevention of young patients (25-44 years) with CVD)
«Сiздiч ойычызша, алдын-алуга немкурайлы ж8не терiс квзкарас немен байланысты болуы мYмкiн?» деген суракка 37 (27,4%) Д8р^ер - кажеттi акпараттыч болмауы, 37 (27,4%) Д8рiгер - жаман 8деттер болуы, 35 (25,9%) Д8р^ер - бiлiм дечгейiнiч твмендИ, 20 (14,8%) Д8рiгер - алдын-алудыч нашар уйымдастырылуы, 6 (4,4%) Д8р^ер - уакыт тапшылыгынан деп жауап бердi (4 сурет).
О 5 10 15 20 25 30 Сурет 4. Алдын алуга немкурайлы квзкарас себептер1
(Figure 4. Causes of negative view to prevention)
Д8р1герлерден Ж^А бар пациенттерге арналтан мектеп етюзу бойынша ойларын суратан болатынбыз. Сонда 96(71,1%) д8р1гер - кажет, бiрак амбулаториялык жавдайда жаксырак, 34(25,2%) д8р1гер - стационарда ете кажет, 5(3,7%) д8р1гер -кажет емес деп жауап берген.
«Ж^А бар пациенттердщ аурудыч н8тижесi кебiне неге немесе к1мге байланысты деп ойлайсыз?» деген суракка 85(63%) Д8рiгер - пациентке (емдеу уакыты, емдеу ж8не очалту бойынша усыныстарды сактау), 31(23%) д8р1гер - диагностика, емдеу, алдын алу ж8не очалту бойынша д8р1герд1ч кузыретЫе, 19(14%) д8рiгер - медициналык кемектщ сапасы мен Kолжетiмдiлiгiне деп жауап бердi (5 сурет).
«Ci3 жYрек-кан тамырлары аурулары туралы бт1м1ч1зд1 толыктыруды кажет деп санайсыз ба?» деген суракка зерттеуге катыскан д8рiгерлер бiрауыздан (100%) «и8» деп жауап берген. Содан соч «Окудыч кандай формаларын калайсыз?» - деген суракка 53(39,2%) д8р1гер - i^l медициналык орталыктарда немесе тылыми-зерттеу иституттарында т8ж1рибел1к сабактарта катысу, 50(37%) д8р1гер - конференциялар, семинарлар, д8р1стерге катысу, 14(10,4%) д8р1гер -кашыктыктан окыту (телемедицина д8р1стер1,
ipi медициналык; орталыктарда немесегылыми-зерттеу иституттарында тэжфибел1к...
конференциялар, семинарлар, дэр1стерге к,атысу
н^ашьщтьщтан ок,ыту (телемедицина fl©picTepi, гпкфталастар)
жумыс орнында окыту
тфталастар), 12(8,9%) дэрiгер - жумыс орнында окыту, 6(4,4%) дэрiгер - медициналык эдебиеттердi оку деп жауап бердi (6 сурет).
бойынша дэр1гердщ кузыретше
■ медициналык кемектщ сапасы мен колжепмдткше
м пациентке (емдеу уакыты, емдеу жэне оцалту бойынша усыныстарды сактау) Сурет 5. Дэр1герлердщ Ж К А пациенттершщ аурудьщ нэтижес1не кезкарасы.
(Figure 5. Doctors' view to disease result of patients with CVD)
0 5 10 15 20 25 Сурет 6. Дэр1герлердщ Ж^А бойынша оку формаларын тацдауы.
(Figure 6. Doctors' report on read forms of CVD)
Республиканыч кала ж8не ауыл туртындарына кардиологиялык кемек керсету сапасына 8сер етет1н непзп факторлары туралы д8р1герлерд1ч ойы 2 кестеде керсеттген. Д8р1герлер кеб1не д8р1герлер жетюпеуштт деп жауап берген: калада 39,3%, ауылда 42,2% осы факторды керсетт1. Одан кейнп кезекте 8лс1з материалдык-техникалык база 8лшд1п ауыл (26,7%) мен кала (19,3%) бойынша кеп пайызын керсетп. Д8р1герлерд1ч жетк1л1кс1зд1г1, д8р1герлерд1ч
Кесте 2.
Кала жэне ауыл тургындарына кардиологиялык кемек керсету сапасына эсер ететш непзп факторлары туралы дэр1герлердщ ойы.
(Table 2. Doctors' opinion about basic factors on cardiology care by city and village).
бтктУк дечгейУч жетктшздт жэне жетктшз каржыландыру элдекайда аз айтылды. Айта кету керек, мейрбикелк персоналта катысты факторлар аныкталды, бiрак олардыч мачыздылыты жотары дечгейде берiлмедi. Дэрiгерлердiч б^кшгУч жеткiлiксiздiгi кала мен ауыл туртындарындаты жавдай айтарлыктай ерекшелендi - бул суракка сэйкесЫше 17,8% жэне 10,4% керсетп.
Факторлар
Кала
Ауыл
Жетктшз каржыландыру
22 (16,3%)
20 (14,8%)
Элш материалдык-техникалык база
26 (19,3%)
36 (26,7
Дэргерлер жетюпеушУп
53 (39,3%)
57 (42,2%)
Орта медициналык кызметкерлер жетюпеушУп
1 (0,7%)
3 (2,2%)
Дэрiгерлердiч бтктУк дечгейi жетктшз
24 (17,8%)
14 (10,4%)
Медбикелердiч бтктУк дечгейi жеткiлiксiз
3 (2,2%)
2 (1,5%)
Баска
6 (4,4%)
3 (2,2%)
Талкылау
Сауалнама нэтижеЫ бойынша, зерттеуге катыскан дэр^ерлердщ жартысында популяциялык алдын алуда т8жiрибесi бар екен аныкталды. Д8рiгерлердiч ойынша, Ж^А бар жас пациенттердiч алдын алу шараларына кезкарасы квбiне оч болды, ал немкурайлы квзкарас кебiне кажетт акпараттыч болмауынан, жаман 8деттер болуынан ж8не бiлiм дечгейiнiч темендiгiнен деп есептейдк
2011 жылы ^азакстан Республикасы денсаулык сактаудыч улттык бавдарламаларын жYзеге асыруды бастады. Ал бiрiншi юке косылган «Саламатты ^азакстан» бавдарламасы 2016-2019 жылдарга жоспарланган «Денсаулык» бавдарламасына кезечiмен кештi. Ж^А осы екi бавдарламада камтылган когамдык денсаулык сактаудыч мачызды м8селелерiнiч бiрiне айналды. Денсаулык сактаудыч улттык бавдарламаларын iске асыру шечберЫде клиникалык хаттамалар жачартылды, нормативтiк кужаттар жачартылды, медициналык база жаксы жабдыкталды, 300-ден астам медицина кызметкерi шетелде: Израильде, Ресейде ж8не Жапонияда окытылды. Жiтi миокард инфарктiсiмен ауыратын пациенттерге медициналык кемек керсететiн медициналык мекемелерде курал-жабдыктардыч тапшылыгы 21 %-га темендедк Кардиологиялык т8жiрибеде хирургиялык араласу Yлесi 16,6%-га естi (2015 ж. - 2,4%, 2016 ж. -2,8%). Республикалык инсульт орталь™ курылды [24].
Ж^А-дан болатын аурушачдык пен елiм-жiтiмдi темендету бойынша мемлекеттiк дечгейде аукымды ю-шаралар кабылданды: «Денсаулык мектептерУч» бiлiм беру, агартушылык ж8не алдын алу бавдарламаларын уйымдастыру, Ж^А ерте диагностикасы бойынша халыкты скринингтен етюзу, пациенттердi коронарографияга уактылы жiберу. ерте хирургиялык емдеу (стенттеу ж8не коронарлык артерияларды шунттау), теле- ж8не жылжымалы медицинаны дамыту. Заманауи диагностикалык 8дiстердi колдана отырып, Ж^А-ны ерте аныктау Ж^А пациенттерiнiч емiр сYPУ узактыгын арттыруга ж8не емiр CYPУ сапасын жаксартуга кемектеседi [14].
Ж^А 8лемыч бiрнеше елдерiнде кептеп таралган. Созылмалы ауруларды диагностикалауда, емдеудiч ерте басталуында, терапияныч жогары технологиялык 8дiстерiн колдануда айтарлыктай жетiстiктер н8тижесiнде жYрек патологиясында емiр CYPУ узактыгы ед8уiр ест [6]. Зерттеулерге CYЙенсек, кардиологиялык кемект уйымдастыру жавдайы мен сапасы д8ргерлерд^ оныч iшiнде кардиологтарды толы к канагаттандырмайды екен [1,10]. Сонымен, олардыч жумыс орнына, олардыч мекемелерiнiч материалдык-техникалык жабдыкталу дечгейiне, жумысты уйымдастыруга, 8юмшткпен карым-катынас сипатына канагаттанбагандар, олардыч жумыс жYктемесiнiч д8режесi сапалы медициналык кемек керсетуге мYмкiндiк бермейдi деп санайды, 8сiресе ауылдык жерлерде [7,11]. Керсеттген себептер (д8рiгерлердiч пiкiрiнше, пациенттердiч м8дениет темен) пациенттермен ж8не олардыч туыстарымен конфликтке 8келедi [9].
А.Е. Старикова [16] Саратов каласыныч емханалары мен кардиологиялык диспансерлерЫде
инфекциялык емес ауруларды ч алдын алу кабинеттерН салауатты емiр салты кабинеттерiн уйымдастыру алгашкы ж8не екiншiлiк алдын алуды жандандырды, бул алдын алу шаралары келемЫ арттыруга ж8не сапасын жаксартуга мYмкiндiк бердк
А.А. Николаева бiрлескен авторлармен [13] емханадагы Ж^А алдын алу бойынша отбасылык кечес беру кабинетiнiч жумысына талдау жYргiздi. Авторлар мундай кабинеттер Ж^А алдын алудыч уйымдастырушылык-8дiстемелiк орталыгы бола алады деп санайды, ейткен олар балалардан бастап карт пациенттерге дейЫ халыкты камтуга мYмкiндiк бередк
Н.А. Жидяеваныц пайымдауынша, учаскелiк д8рiгерлердiч емханадагы алдын алу жумыстарын жYргiзудегi тиiмсiз жумысыныч себептерi: катач рецепттер, кYнделiктi кагазбастылыктыч кептiгi, д8рiгерлерге ычгайлы формалардыч болмауы, пациенттердi, 8сiресе т8уекел тобын баскару бойынша келiсiлген усыныстардыч жоктыгы. алдын алу ж8не жумыс мотивациясыныч тиiмдiлiгiн багалау критерийлерi накты болмауы [8].
Пациент амбулаториялык емханага хабарласканда, тiптi Ж^А-га катысы жок себептермен де, 8ртYрлi мамандыктагы д8р^ерлер пациенттермен 8ртYрлi кауiп факторлары туралы тYсiндiру 8чгiмелерiн жYргiзе алады. Олардыч кейбiреулерi баска агзалар мен жYЙелерге де 8сер етедi. Мысалы, пациент артроз туралы хирургка жYгiнген кезде д8р^ер пациентке артык салмак пен дурыс тамактану туралы кечес беруi керек, сонымен катар баска алдын-алу шаралары туралы да айтуы керек.
Эрине, жалпы т8жiрибелiк д8р^ерлер алдын-алу бавдарламаларын жYзеге асыру ж8не C8ттi жYзеге асыру Yшiн ете мачызды. Кептеген Еуропа елдерЫде олар 90% кечес бередi ж8не аурудыч алдын-алу, скрининг, созылмалы ауруларды ч мониторинг ж8не пациенттердiч бакылауыныч кеп белИн камтамасыз етедi. Т8уекел тобына жататын, бiрак Ж^А белгiленбеген пациенттер оларга жиi жYгiнедi [26].
Кардиолог мамандары алдын алу препараттарын колдану туралы белпшдк болган немесе 8деттегi алдын-алу шараларын колдану киын болган жавдайда кечесшi болуы керек. Т8жiрибе керсеткендей, кептеген пациенттер ауруханадан толы к усыныстармен немесе оларды тYсiну ете киын нускаулармен шыгарылады. Кардиолог ауруханадан шыкканнан кейiн усынымдарды тагайындауды ж8не орындауды реттейдi. Жача нускаулар жедел коронарлык синдром диагнозынан кейЫ барлык пациенттерде каркынды т8уекел факторы мен емiр салтын езгертудi камтамасыз ету Yшiн ауруханадан шыгарылган кезде кабылданатын шаралардыч бакылау тiзiмiн, соныч iшiнде Ж^А алдын алу мен очалту бойынша усыныстарды бередi [12,15,26].
Егер бiз Ж^А-ныч бастапкы алдын алу мYмкiндiктерiн талкылайтын болсак, онда мундай жумыс, еч алдымен, Ж^А дамуыныч мiнез-кулык кауiп факторларына багытталуы керек. ДYниежYзiлiк денсаулык сактау уйымыныч (ДДС¥) м8лiметтерi бойынша, кауп факторларын тYзету ж8не мундай пациенте^ ч емiр салтын езгерту аркылы Ж^А-дан болатын елiмнiч 75%-дан астамын болдырмауга болады [18,23]
Ж^А дечгейн темендету бойынша шаралар кешенiнде басым орындардыч бiрiн алдын алу багыты алады. ЖYрек-кантамыр ауруларыныч алдын алу бавдарламаларын юке асыру алгашкы медициналык-санитарлык кемек дечгешнен басталады. Ось^ан байланысты, алгашкы медициналык-санитарлык кемек д8ргерлерУч ерте диагностикалау, жYрек-кантамыр ауруларыныч алдын алу, олардыч аскынулары мен н8тижелерi, кауiп факторларын багалау м8селелерi бойынша хабардар болуы жалпы осындай ю-шаралардыч табыстылыгын айтарлыктай д8режеде аныктайды[2].
Алдын алу бавдарламаларына катысатын д8рiгерлердiч жYрек-кан тамырлары патологиясыныч барлык салаларында заманауи б™ мен кузыретттк дечгейiне ие болуы ете мачызды. Алайда, кемiнде бес жылда бiр рет бiлiктiлiктi арттыруды кездейтiн казiргi бiлiм беру жYЙесi д8рiгерлерге, атап айтканда, медицина гылымыныч жYрек-кан тамырлары патологиясы сиякты каркынды дамып келе жаткан салаларында кажетт хабардарлык дечгейiн сактауга 8ркашан мYмкiндiк бермейдi. Сондай-ак осы уакытка дейЫ жогары к8сiптiк медициналык бiлiм берудiч бiлiм беру бавдарламаларында салауатты емiр салтын калыптастыру ж8не аурулардыч алдын алу м8селелерiне жеткiлiктi кечт белiнбегенiн атап еткен жен [2].
Ж^А алдын алу Yшiн жерплкт баспасезде жарияланымдар, д8рiханалар мен емханалардагы стендтер мен брошюралар аркылы халыкты гипертонияныч белгiлерi туралы Yнемi хабардар ету, жергiлiктi теледидарда арнайы медициналык бавдарламалар уйымдастыру, жумыс орнында, оку орындарында салауатты емiр салтын насихаттау бойынша тренингтер еткiзу усынылады.
Ж^А-мен байланысты накты жавдайларды, медициналык косымшаларды сауатты пайдалану т8сiлдерiн, д8рi-д8рмектердi кабылдауды, езiн-езi сактау мЫез-кулкыньщ, оныч шнде течгерiмдi тамактануды, физикалык белсендiлiктi, психикалык денсаулыкты сипаттайтын, пациенттi '^йемелдеу", мамандармен жедел байланыс болмаган кезде оныч денсаулыгын сактау т8сiлдерiн сипаттайтын баспаханалык т8сiлмен басып шыгарылган "жадынамалар" халыктыч медициналык бiлiмiн кетеруге айтарлыктай Yлес коса алады.
Бул тургыда букаралык акпарат тарату арналарыныч бiрi ретще теледидарды пайдалану -теледенсаулыкты енпзу - халык арасында медициналык сауаттылык м8селесiн iшiнара шеше алар едк ©з денсаулыгыныч жай-кYЙiн Yнемi бакылап отыру, д8рiгерге уактылы бару - езЫ^ сактау Yшiн -заманауи адамныч емiр сYPУ нормасы болуы керек.
Осылайша, д8рiгерлердiч кYнделiктi мЫдеттерЫе аскынулардыч алдын алуды камтамасыз ете™ патологиясы бар пациенттердi тиiмдi емдеу гана емес, сонымен катар бiр немесе бiрнеше кауiп факторлары бар сау адамдарды ерте аныктау ж8не емдеуге багытталган алдын алу ю-шараларын жоспарлау кiредi.
Корытынды
Сауалнама н8тижес бойынша, д8рiгерлердiч кебi бiлiктiлiктерiн мерзiмдi тYPде арттырып, гылыми
конференцияларга катысып турады. Сауалнамага катыскан д8рiгерлердiч жартысында популяциялык алдын алуда т8жiрибесi бар. Д8рiгерлердiч ойынша, Ж^А бар жас пациенте^ч алдын алу шараларына кезкарасы квбiне оч екен, ал немкурайлы кезкарасы квбiне кажеттi акпараттыч болмауы, жаман 8деттер болуы ж8не б^м дечгейiнiч темендiгiнен деп есептейдi.
Осылайша, Ж^А-нан мYгедектiк пен елiм-жiтiмнiч жогары таралуыныч Yлкен Yлес салмагына байланысты кардиологиялык пациенттерге медициналык кемектi уйымдастыру мен керсетудi жаксарту м8селесi езект болып кала бередi. Ж^А с8тт алдын алу Yшiн тек кардиологтыч немесе терапевттiч кYш-жiгерi жеткiлiксiз, 8ртYрлi мамандарды, соныч iшiнде мейiрбике кызметкерлерЫ тарту кажет. Сонымен катар, жYрек-кан тамырлары ауруларыныч каупi жас улгайган сайын арта тYсетiндiктен, оны азайту Yшiн дер кезiнде шаралар кабылдап, жас пациенттердегi алдын алу шараларын жетiлдiруге ерекше м8н беру кажет.
Авторлардьщ Yлестерi. Бул мацаланы зерттеуге жэне жазуга барлык; авторлар брдей цатысты.
МYдделер цацтыгысы. МYдделер ;а;тыгысы жарияланган жо
Царжыландыру. Бул жумыстарды жYргiзу кезнде сырттан уйымдар мен медициналык еюлдер тарапынан царжыландырылмаган.
Басылым туралы аппарат. Бул ма;ала бурын бас;а басылымдарда жарияланбаган жэне бас;а баспаларда карастырылмаган.
Эдебиеттер:
1. Абзалиева С.А., Абзалиев К.Б., Халыкова М.Б. Анализ кардиологической и кардиохирургической помощи пациентам с болезнями системы кровообращения Кызылординской области Казахстана // Вестник АГИУВ. Алматы, 2014. № 2. С. 27-32.
2. Алексеенко С. Н., Авдеева М. Г., Бабичева О.В. Оценка осведомленности врачей первичного звена здравоохранения в вопросах профилактики сердечнососудистых заболеваний // Социальные аспекты здоровья населения.- 2013.. №. 2. с. 6.
3. Аманов Т.И., Ошакбаев К., Абдукаримов Б.У., и др. Проблемы и пути совершенствования специализированной кардиологической помощи населению Республики Казахстан. Алматы, 2008. 246 с.
4. Андреев Е.А. Избыточная смертность мужчин в рабочих возрастах // Бюлл Население и общество. 2001. 35-6
5. Багненко С.Ф., Миннуллин И.П., Теплов В.М., Разумный Н.В. Эволюция скорой медицинской помощи: от поля боя до стационарного звена // Скорая медицинская помощь. 2015; 16 (3): 4-9.
6. Байгенжин А.К., Карибеков Т.С., Абсеитова С.Р. Вклад Национального научного медицинского центра в реализацию государственных программ по развитию кардиологической помощи в Республике Казахстан // Clinical Medicine of Kazakhstan. Астана, 2017. № 1(43). С. 13-15.
7. Беркинбаев С.Ф., Абдикалиев H.A., Ошакбаев К.П. и др. Перспективы развития кардиологической и
кардиохирургической помощи в Республике Казахстан // Терапевтический вестник. Алматы, 2008. № 3. С. 7—11.
8. Жидяева Н.А. Об организационных аспектах профилактики неинфекционных заболеваний в поликлинике // Бюлл. НИИ соц. гигиены, экономики и управления здравоохранением им. Н.А.Семашко. 2000. Вып. 3. С. 106-110.
9. Жолдасбекова А.С., Калматова Ж.А. Современные подходы к изучению качества жизни в медицине и кардиологии // Вестник КазНМУ. Алматы, 2016. № 3. С. 246—251.
10. Игликова А.Э., Тусупбаева Г.Г., Рахимбекова Д.К. Социологические оценки в выявлении проблем организации кардиологической помощи населению // Актуальные вопросы формирования здорового образа жизни, профилактики заболеваний и укрепления здоровья. Алматы, 2015. № 1. С. 42—45.
11. Кожекенова Л.Г. Научное обоснование совершенствования организации кардиологиче ской помощи пациентам, перенесшим острый инфаркт миокарда на региональном уровне (на примере Семейского региона Республики Казахстан): дис.РЬЮ. Семей, 2014. 101 с.
12. Кэмм А. Д., Люшер Т. Ф., Серруис П. В. Болезни сердца и сосудов. Руководство Европейского общества кардиологов // М.: Гэотар-Медиа. 2011. - С. 687-689.
13. Николаева А.А., Отева Э.А., Егорова Н.А. и др. Кабинет семейного консультирования в крупной поликлинике города как первое звено первичной профилактики сердечно-сосудистых заболеваний // Педиатрия. 2001. № 2. С.102-104.
14. Ногаева М.Г., Тулеутаева С.А. Распространенность болезней системы кровообращения в Республике Казахстан // Медицина, 2014. №10. С.13-15.
15. Оганов Р.Г., Шальнова С.А., Калинина А.М. Профилактика сердечно-сосудистых заболеваний: руководство. М. 2009. С.1-211.
16. Старикова А.Е. Новые подходы к организации специализированной помощи больным кардиологического профиля // Сб. научн. трудов. Саратов, 2000. С. 140-142.
17. Mendis S., Puska P., Norrving B. E., Global Atlas on Cardiovascular Disease Prevention and Control. Geneva: World Health Organization, 2011. Р.1-163.
18. Global health risks: mortality and burden of disease attributable to selected major risks. Geneva, World Health Organization, 2009. — http://www.who.int/healthinfo/global_burden_disease/Global HealthRisks_report_Front.pdf. (Дата посещения 23.10.2021).
19. Heart Disease and Stroke Statistics - 2006 Update A Report From the American Heart Association Statistics Committee and Stroke Statistics Subcommittee // Circulation 2006; 113: e85-151.
20. Kerimkulova G., Zhussupova G. Modern methods for assessing cardiovascular risk in hypertension // J. Clin. Med. Kazakhstan 2016, 2, 27-30. https://doi.org/10.23950/1812-2892-2016-2-27-30.
21. Mozaffarian D., Benjamin E.J., Go A.S., et al. Heart disease and stroke statistics-2016 update: a report from the American Heart Association // Circulation 2016; 133: e38-e360.
22. Ogiu T.; Kobayasi S.; Kusumi S. Epidemiological study of the effect of radiation on the health of residents of the Semipalatinsk region // Cent. Asian Sci. Pract. J. Public Health 2008. 1, 11-18.
23. Perk J., De Backer G. et al. European Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice // European Heart Journal. 2012. Vol. 33. P. 1635-1701.
24. Program of the meeting board of the Ministry of Health of the Republic of Kazakhstan. URL: http://www.rcrz.kz/files/kollegii/Презентация Актаева меры снижения смертности^
25. Roth G.A., Johnson C., Abajobir A. et al. Global, regional, and national burden of cardiovascular diseases for 10 causes, 1990 to 2015 // J Am Coll Cardiol 2017. 70: 125.
26. The Fifth Joint Task Force of the European Society of Cardiology and Other Societies on Cardiovascular Disease Prevention in Clinical Practice (constituted by representatives of nine societies and by invited experts). European Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice (version 2012) // Eur Heart J 2012; 33: 1635-1701.
27. WHO. Health topics | Cardiovascular diseases [Internet]. Cardiovascular diseases. 2019. Available from: https://www.who.int/health-topics/cardiovascular-diseases/#tab=tab_1
References: [1-16]
1. Abzalieva S.A., Abzaliev K.B., Halykova M.B. Analiz kardiologicheskoi i kardiokhirurgicheskoi pomoshhi patsientam s boleznyami sistemy krovoobrashheniya Kyzylordinskoi oblasti Kazakhstana [Analysis of cardiological and cardiosurgical care for patients with diseases of the circulatory system in the Kyzylorda region of Kazakhstan]. Vestnik AGIUV [Herald AGIUV. Almaty, 2014. № 2. p. 27-32. [in Russian]
2. Alekseenko S. N., Avdeeva M. G., Babicheva O. V. Otsenka osvedomlennosti vrachei pervichnogo zvena zdravookhraneniya v voprosakh profilaktiki serdechno-sosudistykh zabolevanii [Assessment of the awareness of primary health care physicians in the prevention of cardiovascular diseases]. Sotsial'nye aspekty zdorov'ya naseleniya [Social aspects of public health]. 2013. №2. p. 6. [in Russian]
3. Amanov T.I., Oshakbaev K., Abdukarimov B.U. i dr. Problemy i puti sovershenstvovaniya spetsializirovannoi kardiologicheskoi pomoshhi naseleniyu Respubliki Kazakhstan [Problems and ways of improving specialized cardiological care for the population of the Republic of Kazakhstan]. Almaty, 2008. p. 246. [in Russian]
4. Andreev E.A. Izbytochnaya smertnost' muzhchin v rabochikh vozrastakh [Excess mortality of men in working age]. Byull Naselenie i obshhestvo [Bull. Population and Society]. 2001. pp.35-6 [in Russian]
5. Bagnenko S.F., Minnullin I.P., Teplov V.M., Razumnyj N.V. Evolyutsiya skoroi meditsinskoi pomoshhi: ot polya boya do statsionarnogo zvena [The evolution of emergency medical care: from the battlefield to the stationary link]. Skoraya meditsinskaya pomoshh' [Emergency]. 2015. 16 (3): 4-9. [in Russian]
6. Bajgenzhin A.K., Karibekov T.S., Abseitova S.R. Vklad Natsional'nogo nauchnogo meditsinskogo tsentra v
realizatsiyu gosudarstvennykh programm po razvitiyu kardiologicheskoi pomoshhi v Respublike Kazakhstan [The contribution of the National Scientific Medical Center to the implementation of state programs for the development of cardiac care in the Republic of Kazakhstan]. Clinicheskaya Meditsinf Kazakhstana [Clinical Medicine of Kazakhstan]. Astana, 2017. № 1 (43). p. 13—15. [in Russian]
7. Berkinbaev S.F., Abdikaliev N.A., Oshakbaev K.P. i dr. T.I. Perspektivy razvitiya kardiologicheskoi i kardiokhirurgicheskoi pomoshhi v Respublike Kazakhstan [Prospects for the development of cardiological and cardiosurgical care in the Republic of Kazakhstan]. Terapevticheskii vestnik [Therapeutic Herald]. Almaty, 2008. №3. p. 7-11. [in Russian]
8. Zhidyaeva N.A. Ob organizatsionnykh aspektakh profilaktiki neinfektsionnykh zabolevanii v poliklinike [On the organizational aspects of the prevention of non-communicable diseases in the clinic]. Byull. NII sots. gigieny, ekonomiki i upravleniya zdravookhraneniem im. N.A.Semashko [Bull. Research Institute of Social hygiene, economics and health management named after N.A. Semashko]. 2000. Vyp. 3. p. 106-110. [in Russian]
9. Zholdasbekova A.S., Kalmatova Zh.A. Sovremennye podkhody k izucheniyu kachestva zhizni v meditsine i kardiologii [Modern approaches to the study of quality of life in medicine and cardiology]. Vestnik KazNMU [Herald of KazNMU]. Almaty, 2016. № 3. p. 246—251. [in Russian]
10. Iglikova A.Je., Tusupbaeva G.G., Rahimbekova D.K. Sotsiologicheskie otsenki v vyyavlenii problem organizatsii kardiologicheskoi pomoshhi naseleniyu [Sociological assessments in identifying the problems of organizing cardiological care for the population]. Aktual'nye voprosy formirovaniya zdorovogo obraza zhizni, profilaktiki zabolevanii i ukreplenya zdorov'ya [Topical issues of the formation of a healthy lifestyle, disease prevention and health promotion]. Almaty, 2015. №1. p.42-45. [in Russian]
11. Kozhekenova L.G. Nauchnoe obosnovanie sovershenstvovaniya organizatsii kardiologicheskoi pomoshhi patsientam, perenesshim ostryi infarkt miokarda na regional'nom urovne (na primere Semeiskogo regiona Respubliki Kazakhstan). [Scientific rationale for improving the organization of cardiac care for patients with acute myocardial infarction at the regional level (on the example of the Semey region of the Republic of Kazakhstan)]: dis. ... PhD. Semei, 2014. 101 p. [in Russian]
12. Kemm A. D., Ljusher T. F., Serruis P.V. Bolezni serdtsa i sosudov. Rukovodstvo Evropeiskogo obshhestva kardiologov [Diseases of the heart and blood vessels. Guidelines of the European Society of Cardiology]. M.: Geotar-Media. 2011. p. 687-689. [in Russian]
13. Nikolaeva A.A., Oteva Ye.A., Egorova N.A. i dr. Kabinet semeinogo konsul'tirovaniya v krupnoi poliklinike goroda kak pervoe zveno pervichnoi profilaktiki serdechno-sosudistykh zabolevanii [Family Counseling Room in a Large City Polyclinic as the First Link in Primary Prevention of Cardiovascular Diseases]. Pediatriya [Pediatrics]. 2001. № 2. p.102-104. [in Russian]
14. Nogaeva M.G., Tuleutaeva S.A. Rasprostranennost' boleznei sistemy krovoobrashheniya v Respublike Kazakhstan [The prevalence of diseases of the circulatory system in the Republic of Kazakhstan]. Meditsina [Medicine], 2014.-№10. p.13-15. [in Russian]
15. Oganov R.G., Shal'nova S.A., Kalinina A.M. Profilaktika serdechno-sosudistykh zabolevanii: rukovodstvo [Prevention of cardiovascular diseases: a guide]. M. 2009. P.1-211. [in Russian]
16. Starikova A.E. Novye podkhody k organizatsii spetsializirovannoi pomoshhi bol'nym kardiologicheskogo profilya [New approaches to the organization of specialized care for cardiological patients]. Cb. nauchn. Trudov [Collection of. scientific works]. Saratov, 2000. p.140-142. [in Russian]
Байланыс акпараты:
Мукашева Гулбаршын Дарынкызы - «^амдык денсаулык сактау» мамандыты бойынша докторант, КеА^
«Семей медицина университета», Семей к., ^азакстан Республикасы.
Почтовый адрес: ^азакстан Республикасы, 071400, Семей к., Абай к. 103.
E-mail: gulbarshyn_1_12@mail.ru
Телефон: +77752200745
