CC BY
11
Получена: 30 сентября 2021 / Принята: 10 февраля 2022 / Опубликована online: 28 февраля 2022
DOI 10.34689/SH.2022.24.1.007 УДК 614.2:616.2
КАУ1П ФАКТ О РЛАРЫНЫ Н ЭСЕР1НЕН ЖУРЕК - КАНТАМЫР ЖУЙЕС1 АУРУЛАРЫ БОЙЫНША МУГЕДЕКТ1К ДЕНГЕЙ1Н АРТТЫРУ МУМК1НД1Г1Н АНЫКТАУДАГЫ БОЛЖАМДЫ КЕСТЕН1Н Р6Л1
Мырзатай А. Булешов1, http://orcid.org/0000-0002-7472-1703 Турехан Б. Дауытов1, http://orcid.org/0000-0002-6876-8396 Данияр М. Булешов2, http://orcid.org/0000-0003-3722-6321 Берiкбай К- Есенбеков2, http://orcid.org/0000-0002-5604-8658 Айжан М. Булешова1, http://orcid.org /0000-0001-9705-1119
1 Кожа Ахмет Ясауи атындагы Халыкаралык казак-TYpiK Университетi, TypKicTaH каласы, Казакстан Республикасы;
2 Шымкент калалык кардиологиялык орталык, Шымкент каласы, Казакстан Республикасы.
ТYЙiндеме
Зерттеудщ взектiлiгi. Тургын халыктардыщ мYгедектiкке ушырап, оларды влiмге алып келетiн негiзгi катерлi себептерге жYрек жэне кан айналу жYЙесiнiн аурулары жататындыгы белгiлi. Ал осы кврсеткiштердi твмендетудщ тиiмдi жэне накты жолдары ретiнде алгашкы профилактиканыщ ролiн арттырып, жогары технологиялык инновациялык медициналык квмек беруде эдiлеттiлiктi камтамасыз ету кажет. Сондыктан осы патологиялардан туындайтын аскынулардыщ алдын алуды жетiлдiру мен емдеу сапасын арттырудыщ элеуметтiк-медициналык ма^ызы аса жогары.
Зерттеу жумысыныщ негiзгi максаты: жYрек-кан айналу жYЙесiнiн ауруларынан туындайтын мYгедектiктщ алдын алуга багытталган профилактикалык шаралардыщ гылыми негiзiн жасау болып табылады.
Зерттеу материалдары мен эдютемеск Зерттеу материалдары ретiнде емханалык уйымдагы кардиологтардыщ диспансеризациясына алынган 270 пациенттщ амбулаторлык карталары жэне кардиологиялык орталыкта тiркелген 143 пациенттердщ медициналык кужаттары алынды. Жумыстыщ алдындагы максатты шешу жолы ретiнде аурудыщ аскынуына алып келетЫ катерлi себептердщ эсерiнен мYгедект¡ктщ туындау дэрежесiн аныктайтын болжамдау кестесЫ тачдап алдык.
Зерттеу нэтижелерi: ¥сынылган дифферециалдык профилактика жYрек-кан айналым жYЙесi ауруларына (Ж^АЖА-на) кврсетiлетiн медициналык квмект уйымдастыруды жетiлдiрудiн вте тиiмдi жолы болып табылады. Дифферециалдык диспансеризациялау эдютемеа колдану Ж^АЖА арасында уйымдастырылатын профилактикалык жумыстыщ белсендiлiгiн арттырып, аурулардыщ турмыстык жэне Yй жавдайын вмiрге ы^айлы уйымдастыруды, салауатты вмiр сYPУДi насихаттап, YЙдегi стационардыщ, медицина бикелерi мен элеуметш кызметкерлердщ жумысын сапалы етт уйымдастыруга квмектестi. Сонымен катар эсер етуге ы^айлы катерлi себептердщ санын бiр ауруга балап есептегенде 2016 жылгы 16-дан 2019 жылы 11-ге дейiн твмендеттi.
Тушнд свздер: жYрек-цан айналу жYйесi, MYeedemrn, болжамды кесте, дифференциялды диспансеризациялау, басцаруга келетн цатерлi себептер, ти'мд'тк, сапаныц жогарылауы.
Abstract
ROLE OF FORECAST TABLE IN DETERMINING THE POSSIBILITY OF INCREASING THE DISABILITY LEVEL FOR CARDIOVASCULAR SYSTEM DISEASES UNDER THE INFLUENCE OF RISK FACTORS
Myrzatay А. Buleshov1, http://orcid.org/0000-0002-7472-1703 Torekhan B. Dautov1, http://orcid.org/0000-0002-6876-8396 Daniar M. Buleshov2, http://orcid.org/0000-0003-3722-6321 Berikbay K. Esenbekov2, http://orcid.org/0000-0002-5604-8658 Aizhan M. Buleshova1, http://orcid.org /0000-0001-9705-1119
1 Khoja Akhmet Yassawi international Kazakh-Turkish University, Turkistan c., Republic of Kazakhstan;
2 Cardiological Center, Shymkent, Republic of Kazakhstan.
Relevance: It is known that the main risk factors for disability and death of the population are diseases of the cardiovascular system. Therefore, the social and medical significance of improving the prevention and quality of treatment of complications arising from these pathologies is very high.
Aim: The main goal of the study is to create a scientific basis for preventive measures aimed at preventing disability caused by diseases of the cardiovascular system.
Materials and methods: For this study were taken 270 outpatient cards of patients who are under dispensary observation of cardiologist in polyclinic and 143 disease history of patients from Shymkent cardio center. As the main method of its implementation, we have chosen a forecasting schedule that determines the degree of disability due to risk factors leading to complications.
Results: The proposed differential prevention of cardiovascular diseases is a very effective way to improve the organization of medical care. The use of the method of differential medical examination increased the activity of preventive work among diseases of the cardiovascular system, contributed to a comfortable organization of life and living conditions for patients, promoted a healthy lifestyle, and contributed to improving the work quality of home hospitals, nurses and social workers. It also helped reduce the number of susceptible malignant causes from 16 in 2016 to 11 in 2019 per patient.
Keywords: cardiovascular system, disability, prognostic table, differential medical examination, controllable factors, efficiency, quality improvement.
Резюме
РОЛЬ ПРОГНОЗНОЙ ТАБЛИЦЫ В ОПРЕДЕЛЕНИИ ВОЗМОЖНОСТИ ПОВЫШЕНИЯ УРОВНЯ ИНВАЛИДНОСТИ ПО ЗАБОЛЕВАНИЯМ СЕРДЕЧНО - СОСУДИСТОЙ СИСТЕМЫ ПОД ВЛИЯНИЕМ ФАТОРОВ РИСКА
Мырзатай А. Булешов1, http://orcid.org/0000-0002-7472-1703 Турехан Б. Дауытов1, http://orcid.org/0000-0002-6876-8396 Данияр М. Булешов2, http://orcid.org/0000-0003-3722-6321 Бершбай К- Есенбеков2, http://orcid.org/0000-0002-5604-8658 Айжан М. Булешова1, http://orcid.org /0000-0001-9705-1119
1 Международный казахско-турецкий университет имени Ходжа Ахмета Ясави, г. Туркестан, Республика Казахстан;
2 Шымкентский городской центр кардиологии, г. Шымент, Республика Казахстан.
Актуальность. Известно что, основными факторами риска развития инвалидности и преждевременной смертности населения являются болезни сердечно-сосудистой системы. По этой причине высока медико-социальная значимость совершенствования профилактики и повышение качества лечения осложнений вышеуказанных заболеваний.
Цель исследования: разработка научно-обоснованных профилактических мероприятий, направленных на предупреждение инвалидности, связанных с заболеваниями сердечно-сосудистой системы.
Материалы и методы. Материалы исследования - амбулаторные карты 270 пациентов, состоящих на диспансерном учете у врача кардиолога амбулаторно-поликлинической организации, а также истории болезни 143 пациентов кардиологического центра г. Шымкент. Основным способом решения оценки влияния факторов риска на степени развития инвалидности использована прогнозная таблица.
Результаты исследования. Дифференциальная профилактика, разработанная на основе прогностической таблицы является наиболее эффективным подходом для совершенствования организации медицинской помощи больным с заболеваниями сердечно-сосудистой системы. Использование способа дифференцированной диспансеризации пациентов с болезнями сердечно-сосудистой системы способствует активизации профилактической работы, приводить жилищно-бытовые условия больных в соответствие с требованиями ведения здорового образа жизни. Улучшает работу медицинских сестер и социальных работников по организации домашнего стационара. Она способствовала уменьшению количества управляемых факторов риска развития инвалидности от 16 случаев 2016 года до 11 случаев в 2019 году.
Ключевые слова: Сердечно-сосудистая система, инвалидность, прогностическая таблица, дифференциальная диспансеризация, управляемые факторы, эффективность, повышение качества.
Библиографиялы^ сштеме:
Булешов М.А., Дауытов Т.Б., Булешов Д.М., Есенбеков Б.%., Булешова А.М. ^аут факторларыньщ эсерЫен жYрек - кантамыр жYЙесi аурулары бойынша мYгедектiк де^гешн арттыру мYмкiндiгiн аныктаудагы болжамды кестенщ рeлi // Гылым жэне Денсаулык сактау. 2022. 1 (Т.24). Б. 54-63. doi 10.34689/SH.2022.24.1.007
Buleshov M.A., Dautov T.B., Buleshov D.M., Esenbekov B.K., Buleshova A.M. Role of forecast table in determining the possibility of increasing the disability level for cardiovascular system diseases under the influence of risk factors // Nauka i Zdravookhranenie [Science & Healthcare]. 2022, (Vol.24) 1, pp. 54-63. doi 10.34689/SH.2022.21.1.007
Булешов М.А., Дауытов Т.Б., Булешов Д.М., Есенбеков Б.%., Булешова А.М. Роль прогнозной таблицы в определении возможности повышения уровня инвалидности по заболеваниям сердечно - сосудистой системы под влиянием фаторов риска // Наука и Здравоохранение. 2022. 1(Т.24). С. 54-63. doi 10.34689/SH.2022.24.1.007
Зерттеудщ езектшИ
ЖYрек - кан айналу жYЙесiнi4 аурулары 8леуметтiк ма4ызы Yлкен патологияларга жатады. ©зге аурулармен салыстырганда сыркаттылык кврсеткiшiнiк дечгейi аса жогары болмаса да, влiмнщ жалпы кврсеткiштерi шнде бiрiншi орынды иеленедi. [1,8,9,10,19,24,25,27,28]. Айта кете™ м8селе, тургындардыщ орташа вмiр сYPУ узактыгыныщ дечгейi бiрiншi кезекте жYрек ж8не кан айналу жYЙесi аурулары мен одан туындайтын влiм кврсеткiшiнiк таралу де4гейлерЫе тiкелей байланысты. Тургын халыктарды4 8рбiр екiншi влiм окигасыныщ себебi жYрек ж8не кан айналу жYЙесiнiн аурулары екендiгi барлык зерттеушiлердi4 е4бепнде кездеседi [11,12,16,21,22,23,25,26]. Сондыктан осы патологияларды4 профилактикасын жетiлдiру мен емдеу сапасын арттыруды4 8леуметтiк-медициналык ма^ызы аса жогары. [13,14,15,17,18,20,22,29]. Зерттеу жумысыны4 негiзi жYрек-кан айналу жYЙесiнiн ауруларынан туындайтын мYгедектiктiн алдын алуга багытталган профилактикалык шараларды4 тылы ми негiзiн жасау болып табылады. Оны жYзеге асырудыщ негiзгi жолы ретiнде ауруды4 аскынуына алып келетiн катерлi себептердi4 8серЫен мYгедектiктiн туындау д8режесiн аныктау Yшiн болжамдау кестесiне сYЙендiк. [21,23,26,27]. Осы патологиялар бойынша Республикамызды4 о^сш аймагында сыркаттылык, мYгедектiк ж8не влiм кврсеткiштерiнi4 дечгейi жылдан жылга всiм беруде екендiгiн байкалады. Бул патологияларды4 8леуметтiк ма4ызыны4 артуына жастармен е^бек ету жасындагы тургындардыщ арасында жYрек ишемиясынан туындайтын мYгедектiк пен влiм окигалары декгейiнiк динамикалык тургыда жогарылай тYсуi себеп болуда. Осы патологиялардыщ 8леуметтiк ма4ызыны4 артуына аурулардыщ жумыссыздыгы мен жануяга турмыстык саладан тYсетiн каржылай салмакты4 жогарылай тYсуi алып келедi. [2,3,30,31,33,34]. Осы себептер аурулардыщ вмiр сYPУ сапасыны4 твмендеуЫе ыкпал етедi. ЖYрек-кан айналу жYЙесi аурулары дамыган Европа мен солтYстiк Америка курлыгы мемлекеттерi тургындарыныщ жалпы мYгедектiк кврсетюшУ4 47,8% кураса, влiм кврсетюшУ4 53,1% тYзейдi. Осы ауруларды 4 жиi влiмге ушырау себептерЫе байланысты тургындардыщ орташа вмiр CYPУ узактыгы 100000 адамга балап есептегенде 12,8 жылга дейiн кыскарады екен. Айта кете™ м8селе, осындай ауруларды емдеу жануя мен мемлекет бюджетЫе орасан зор ауыртпалык тYсiредi. [32,33,34]. Осы ^нге дейiн бул ауруларга кврсетiлетiн медициналык-8леуметтiк квмектi жаксарту м8селесi экологиялык, 8леуметтiк-гигиеналык, медициналык-демографиялык ж8не де баска денсаулыкка катерлiлiк тугызып, жYрек-кан айналу жYЙесi ауруларыныщ аскынуына алып келетiн себептерден тыс карастырылган. Бiрак сыркаттылык, мYгедектiк ж8не влiм кврсеткiштерiнi4 де4гей мен 8леуметш себептердi4 таралуы арасында тыгыз детерминация байкалады. Кардиологиялык кызметп4 аткарган жумысын сараптау, сыркаттылык, мYгедектiк ж8не влiм окигаларыныщ де4гешн твмендету Yшiн, олардыщ арасында уйымдастырыла-тын диспансеризациялау жумысын, емдеу ж8не
реабилитация шараларын 8дютемелк тургыда кайта куру кажет [4,5,7,14,30,35].
Сондыктан да зерттеудщ максаты жYрек-кан айналу жYЙесi ауруларыны4 болжамдык индешне CYЙене отырып жiктемелi профилактикалык шаралар 8дiстемесiн курастыру.
Зерттеу материалдары мен эдютерк Зерттеу материалдары ретiнде емханалык уйымдагы кардиологтардыч диспансеризациясына алынган 270 пациентщ амбулаторлык карталары ж8не кардиологиялык орталыкта тiркелген 143 пациенттердi4 медициналык кужаттары алынды. Зерттеу барысында жYрек-кан айналу жYЙесiмен аурушачдыктыч 1000 адамга балап есептегендегi ресми кврсеткiштерiмен катар, катерлi себептерге байланысты жiктелген ауруларды 4 кврсетюштер топтамалары колданылды. Алгашкыда зерттеу Yшiн катерлi себептерi бар ауруларды 25 топка бвлшектеп, екi себепт дисперсиялык жYЙелер курастырдык. Аурушачдык кврсетюштерУ4 барлык топтарга тиесiлi де4гейi есептеп, катерлi себептердi4 мYгедектiктi4 калыптасуына алып келуЫ багалауга кажеттi болжамдык матрицасын курастырдык. Сонымен жYрек-кан айналу жYЙесiмен ауруынан (ЖКАЖА) мYгедектiктi4 туындау мYмкiндiгiн багалау кврсеткiшi ретiнде осы ауруша4дыкты4 1000 адамга балагандагы де4гейлерi алынды. Эрбiр катерлi себептi4 мYгедектiктi4 туындауына алып келу д8режесi салыстырмалы катерлiлiк кврсеткiшiнi4 (СКК) квмегiмен аныкталды. Салыстырмалы катерлiлiк кврсеткiшiн катерлi топтагы ауруша4дык кврсеткiшiнi4 максималды де4гейiнi4 (С) минималдык кврсеткiш (d) де4гейiне катысы аркылы есептедiк. Оны есептеу формуласы СКК=С^ деп алу кажет. Мысалы, «Турмыстык жагдайыныщ» нашар болуына байланысты ауруша4дыкка ушырау мYмкiндiгi СКК= 203,64:166,91=1,22. Бул жерде, 203,64%- тургын YЙ жавдайы нашар тулгалардыщ ауруша4дык кврсеткш, ал 166,91^(-туртын YЙ жавдайы жаксы ж8не катерлiлiгi жок тулгалардыщ ауруша4дык кврсеткiшi екендiгiн айту кажет. Егер салыстырмалы катерлУк кврсеткiшiнi4 де4гейi бiрлiкке те4 болса, онда катерлi себеп ауруша4дыкты4 калыптасуына 8сер етпейдi. Ал бул кврсетюшщ де4гейi бiрлiктен жогары болган сайын, катерлi кврсеткiштi4 зияндылык куаты да жогарылай тYседi. Бiз барлык катерлi себептердi4 топтарында да осындай есептеулер жYргiздiк, ал статистикалык жиынтык бойынша немесе барлык катерлi себептер бойынша орташа салыстырмалы катерлУк кврсеткiшiнi4 де4гейiн (£СККм) аныктау Yшiн, осы кврсеткiштердi4 (£СККЖ) барлык катерлi себептер бойынша жиынтыгын катерлi себепе^4 жалпы санына (КСЖС) бвлу кажет; £СККм= ^с;КЖ : Х^СЖС = 430,92:25=3,55. Бул жерде, ^СККЖ- барлык салыстырмалы катерлУк кврсеткiштерiнi4 косындысы немесе жиынтыгы (£С;КЖ=10772,89), катерлi себептердi4 жалпы саны £КСЖС= 25, салыстырмалы катерлУк кврсеткiшiнi4 орташа де4гейi £СККм. Одан кейЫп мiндет болжамды коэффициенттi (X) табу кажет. Бастапкыда калыптастырылган жиУк кврсеткiшiн аныктап алу керек (КЖК). Бул кврсеткiштi шыгару Yшiн 8рбiр жеке катерлi топка калыптаскан ауруша4дыкты4 е4 жогаргы кврсеткiшiн, мысалы, алкоголвдк iшiмдiкке
салынанцардыщ аурушавдыгын (Ражоголь=612,51%<) аурушачдык кврсеткiшiнiн жалпы статистикалык жиынтыкка есептелген орташа це^гешне (РСККм=430,92°%<) бвлу керек. КЖК= Р алкоеопьдк iшiмдiктi ;абьлдайды: РСККм =612,51: 430,92= 1,42. Ал болжамцык коэффициенттi (Х) аныктау Yшiн мынанцай формуланы колцанады: Х=Р алкогольдк mwdimi ;абьлдайды х КжК= 612,51 х 1,42= 869,76. Жогары бiлiктiлiгi бар карциологтар дан курылган сарапшыларцыщ кYшiмен болжамцык инцекстщ мYгедект¡ктщ туынцау мYмкiнцiгiне алып келетiн шамаларын аныктацык. Осы ауруларга циспансерлiк бакылау топтарын белгiлеу максатынца лабороторлык-инструменталцык зерттеу жумыстары жYргiзiлцi. Зерттеу нэтижелерЫщ квмегiмен ауруцыщ цаму кезекi мен ауруга байланысты iшкi агзаларцыщ кызметпк бузылыстарыныщ ц8режесi аныкталцы. Болжамныщ сипатына карай циспансерлiк бакылауцыщ тобы мен наукастыщ организмiнцегi агзаларцыщ кызметтiк ауыткуларын орнына келтiруге кажетт профилактикалык шараларцыщ катарын аныктацык. ЖYрек-кан айналу жYЙес¡нщ аскынуынан туынцайтын жеке адамцарцыщ мYгецектiгiн болжамцау жумысын ауруларцыщ арасынца
жYргiзiлетiн мецициналык тексеру барысынца жYзеге асыру кажет. Жумыстарцы жYзеге асыру ТYркiстан каласыныщ Кожа Ахмет Ясауи атынцагы Халыкаралык казак-тYрiк университету^ сараптамалык ке^есЫщ 2019 жылгы 15 желтоксанцагы №4 отырысынца берiлген рухсатымен орынцалцы. Пациенттер вз ерiктерiмен зерттеуге катысуга руксат берцi.
Зерттеу барысынца биостатистикалык, элеуметш-гигиеналык, математикалык моцельцеу, болжамцау эцютерЫ колцанцык. Осы 8цiстерцi статистикалык есептеу жолцары макаланыщ негiзгi бвлiмiнце толык баянцалцы.
Зерттеудщ Heri3ri нэтижелерi.
Гипертониялык аурумен катар келетiн Ж^АЖА-нан мYгедектiкке алып келетiн катерлi себептерцi цурыс топтастыруы жэне мецицина кызметкерлерЫщ оларга карсы профилактикалык шараларцы орынцы пайцалануы Yшiн бiз катерлi себептердi тврт топка жiктецiк. Бiрiншi топка элеуметпк катерлi себептерцi, екiншi топка - элеуметпк-гигиеналык, Yшiншi топка -элеуметш-психологиялык, ал твртiншi топка -медициналык-биологиялык себептер жаткызылцы (1 кесте).
1 кесте.
Журек-кан айналу жYЙесi ауруларына катeрлi себептердщ тигiзетiн зияндылык эсершен мYгeдeктiктщ калыптасу мYмкiндiгiн кешендi багалау KecTeci.
(Table 1. Graph of a comprehensive assessment of the possibility of disability formation due to the harmful effects of the cardiovascular system diseases).______
№ ^атерл1 себептер Себептердщ ценсаулыкка 1000 туртына с;к - ;жк- Болжам-
к/с катерлiлiгiн балап салыс калыптас цык
аныктайтын цечгейлерi есептегендеп тырмалы тырылган коэффи-
(дисперсиялары) аурушачдык катерлт^ житт циент (Х)
кврсеткiшi кврсеткш кврсеткш
1 2 3 4 5 6 7
I.0 Элеуметпк себептер
1.1 Бiлiмi Твмен це^гейце 425,87 4,58 1,79 762,30
Жогары де^гейде 92,98 0,39 36,26
1.2 Жануяныщ материалдык тургыца Нашар 201,90 2,62 0,85 171,62
камсыздандырылуы жаксы 77,06 0,32 24,65
1.3 Отбасылык жавдайы Жалгыз басты 193,85 1,98 0,81 157,02
Yйленген 97,90 0,41 40,14
1.4 Турмыстык жавдайы Нашар 203,64 2,22 0,85 174,09
Жаксы 91,72 0,38 34,85
1.5 Yйiнце орталыктандырылган Жок 431,82 4,12 1,81 781,59
канализация мен жылыту жYЙесi Бар 104,81 0,44 46,11
2.0 Элеуметпк-гигиенальщ себептер
2.1 Селитебтiк атмосфералык ауаныщ Ия 312,79 3,82 1,31 409,75
ластыгы Таза 81,88 0,34 27,84
2.2 Физикалык ауыртпалыгы бар Ия 437,56 4,24 2,05 897,00
жумыс Жок 103,29 0,31 32,00
2.3 Жумыста ценсаулыкка эсер ететiн Ия 286,38 2,53 1,20 343,65
зиянцы заттар мен аллергенцер бар Жок 113,19 0,47 53,19
2.4 Жумыстагы жYЙке-эмоционалдык Ия 419,87 4,10 1,76 738,97
ауырпалык Жок 102,27 0,42 42,95
2.5 Жумыс орнынца жайсыз жавдай Ия 292,28 3,56 1,22 356,58
Жок 82,10 0,34 27,91
2.6 Мецициналык уйымныщ Ия 351,64 2,67 1,47 516,91
кашыктыгы 4 км. асады. Кыска 131,70 0,55 12,45
2.7 Кардиолог маманыныщ жоктыгы Ия 422,32 4,08 1,77 747,50
Бар 103,51 0,43 44,50
1 кестемц жалгасы.
1 2 3 4 5 6 7
2.8 Жумыска жетуге кете™ уакыт 30 минуттан асады Ия 232,90 1,41 0,97 225,91
Жок 165,18 0,69 113,97
2.9 фсымша жумыс аткарады Ия 298,96 2,84 1,25 373,70
Жок 105,26 0,32 33,68
3.0 Элеуметлк-психологиялы к себептер
3.1 Диетаны сактамайды Темен де^гейде 255,00 2,58 1,07 272,85
Жогары де^гейде 98,84 0,41 40,52
3.2 Дене т8рбиесiмен айналысу Айналыспайды 448,59 4,32 1,88 843,34
Айналысады 103,84 0,44 45,69
3.3 Апталы к ж8не жылды к демалысын уйымдастыру ¥йымдастыра алмайды 405,88 4,27 1,70 690,00
¥йымдастыра алады 95,12 0,39 37,09
3.4 Д8ргердщ тапсырмасын орындау Орындамайды 415,93 4,05 1,74 723,72
Орындайды 102,69 0,43 44,15
3.5 Майлы тагамдарды кеп кабылдайды Ия 365,92 2,89 1,53 559,85
Жок 126,61 0,53 67,10
3.6 Созылмалы аурудыщ аскынуна байланысты д8рiгерге каралуы Д8рiгерге бiрден керiнбейдi 229,28 1,35 0,96 220,11
Д8рiгерге бiрден керiнедi 169,83 0,71 120,58
3.7 Алкоголге кез карасы ^абылдайды 426,07 4,10 1,79 762,67
^абылдамайды 103,92 0,43 44,68
3.8 Темекiге кез карасы Шегедi 305,48 3,22 1,28 391,01
Шекпейдi 94,86 0,39 36,99
4.0 Медициналык-биологиялык себептер
4.1 Семiздiк Ия 427,29 4,76 1,79 764,84
Жок 89,76 0,37 33,21
4.2 БYЙрек аурулары бар Ия 419,10 4,04 1,76 737,62
Жок 103,74 0,47 48,75
4.3 Ж^АЖА алып келетiн тукым куалагыштьщ себептер Ия 418,54 4,91 1,76 736,63
Жок 85,24 0,36 30,68
I Барлык жиынтыктар (I) ^атерл1 себептер саны (R) - 25 (ХРСВД 237,90
Кестедеп w^iMerri деректерге Караганда Ж^АЖА туындауына алып кeлeтiн щгерл1 себептердщ е4 жогары дeкгeйi белсен^ эсер етуге болатын себептерден тYзeлгeн. Осы аурулардыщ арасында кан айналу жYЙeсi ауруларынан туындайтын MYгeдeктiктiк алдын алуга багытталган профилактикалык шараларды бeлсeндi уйымдастыру кажет. Алайда катeрлi сeбeптeрi жиi кeздeсeтiн кардиологиялык аурулар арасында уйымдастырылатын
профилактикалык шараларды 4 сапасы мен тшмдтИн сараптамалык багалау, бул ауруларга емдеу-профилактикалык уйымдардыщ медициналык кызмeткeрлeрi жвндi кв^л бвлмeйтiндiгiн кврсeттi. Баскаша айтканда, кан айналу жYЙeсi патологиялары бар ауруларга кврсeтiлeтiн заманауи емханалык жэне стационарлык медициналык квмектщ сапасын арттырып, санаторлык-курорттык уйымдарда
реабилитациялык шараларды уйымдастыруды барынша жeтiлдiру кажeттiгi вте взект мэселеге айналып отыр. Зерттеу барысында кан айналу жYЙeсi патологиялары бар аурулардьщ 49,28+3,32%-на диагноз кеш койылып, диспансеризация шараларыныщ сапасыныщ твмен болуы жэне сапасыз емдемеудщ салдарынан олардыщ MYгeдeккe айналуына себеп болуда. ^азакстан республикасыныщ Денсаулык сактау МинистрлИнщ кан айналу жYЙeсi патологиялары бар ауруларга кврсeтiлeтiн арнайы медициналык квмектщ сапасын арттыруга багытталган iс-шараларын бeлсeндi колга алуы, квптеген уйымдастырушылык шараларды жYзeгe асыруга алып кeлдi.
Эрбiр жеке тулгалардыщ MYгeдeктiккe шалдыfу MYMкiндiгiн болжамдау Yшiн болжамдык индекстщ е4 твмeнгi жэне жогаргы шeктeрiн аныктадык (2 кесте).
^атерлУк себептердщ Болжамдылык индекстщ МYгедект¡ктщ дамуын аныктайтын болжамдык
кауыптУк шеп интервалы индекс интервалыныщ магынасы
Теме^п интервал 45,00 - 290,00 ^ауыпш
Жогаргы интервал 291,00 - 535,00 ^уып^
2 кесте. Журек - кан айналу жYЙесi ауруларынан туындаган мYгедектiк окигасыньщ даму MYMK^irrn аныктайтын болжамдык индекстердщ шеткi магыналары
(Table 2. Extreme values of prognostic indices that determine the possibility of developing disability due to diseases of the cardiovascular system).
1. болжамдык индекстщ еч теменп шегiн табу Yшiн катерлi себептердiч минималдык дечгейлерЫ 6ip 6ipiHe косып, олардыч жалпь санына белу керек, X Х min = (
Х mim +....... Х min 25 ) : 25 = (36,26 + 24,65+ 40,14 +
34,85 + 46,11+ 27,84+ 32,00 + 53,19+ 42,95+ 27,91+ 12,45 + 44,50+ 113,97 + 33,68 + 40,52+ 45,69+ 37,09+ 44,15+ 67,10+ 120,58 + 44,68+ 36,99+ 33,21+ 48,75+ 30,68): 25 =1125 :25 = 45 балл.
2. болжамдьщ индекстщ еч жогаргы шепн табу Yшiн ^атерл1 себете^ч максималдык дечгейлерЫ бiр бiрiне косып, олардыч жалты санына белу керек
X Х max = (Xmax1+.......Х max25) : 25 =
(762,30+171,62+157,02+174,09+781,59+409,75+897,00+3 47,65+738,97+356,58+516,91+747,50+225,91+373,70+272 ,85+843,34+690,00+723,72+559,85+220,11+762,67+391,0 1+764,84+737,62+736,63) :25=535,00 балл.
3. болжамдык индекстiч орта шамасын аныктау Yшiн катерлi себеmтердiч максималдык ж8не минималдык дечгейлерiн бiр бiрiне косып, олардыч жалпы санына (50) белу керек X Хmed = (X Х min + X Х max ):50 = (1125+13364):50= 291 балл. Болжамдык индекстiч мYгедектiк тугызбайтын денсаулыкка жайлы интервалы 45,00-290,00 болып шыкса, ал мYгедектiктiч шыгу кауыmтiлiгi бар болжамдык индекс интервалы 291,00-535,00 баллды курады.
Болжамды индекстi колданып, ауруда Ж^АЖА аскынуынан мYгедектiктiч калыптасу катерлiлiгi мынандай жолмен аныктайды. Мысалыга, зерттелген аурудыч бiлiмi жогары (36,26), отбасысыныч материалдык камтамасыз етiлуi жаксы (24,65), отбасылык жавдайы реттелген (40,14), турмыстык жавдайы жаксы (34,85), y^ орталыктандырылган канализация мен жылумен камтылмаганган (781,00), тургын аумактыч ауасы ластанган (409,75), жумысы физикалык ауыртпалыкты орындаумен байланысты (879,00), жумыс орны кaсiби зиянды заттармен жэне аллергендермен ластанбаган (53,19), жумыс жYЙке-эмоциялык жYктемелермен байланысты (738,97), жумыс жавдайы канагаттанарлык (27,91), жакын орналаскан медициналык уйымныч кашыктыгы 4 километрден кем емес (516,91), медициналык уйымда кардиолог бар (44,50), жумыска баруга кететiн уакыт 30 минуттан кем (113,97), косымша аткаратын жумысы жок (33,67), диетаны сактамайды (272,85), дене тэрбиешен айналыспайды (843,34), кYнделiктi жэне жылдык демалысын уйымдастыра алмайды (690,00), д8рiгердiч тапсырмасын орындайды (44,15), Ж^АЖА алгашкы белгiлерi керiнiс бергенде д8р^ерге бiрден каралуы (120,58), арак iшmейдi (44,68), темекi тартпайды (36,99), семiз (764,84), бYЙрек ауруы жок (48,75), семiз (764,84), Ж^АЖА алып келетЫ тукым куалагыштык себептер жок (30,68). Мысалы, ЖYсimов Ыскак Токпанулыныч жYрек кан айналу жYЙесiнiч ауруына алып келген катерлi себеmтерiнiч индексiн аныктау барысында алынган н8тиже: XХ/XОR=(36,26+24,65+40,14+34,85+781,00+409,75+879 ,00+53,19+738,97+27,91 +516,91 +44,56+113,97+33,68+27 2,85+843,34+690,00+37,09+44,15+120,58+44,68+36,99+7 64,84+48,75+30,68):25=265,99.
^ол жетшген болжамдык индекс 265,99 баллды курады. Оныч дечгейiн 2 кестедеп болжамдык индекстiч магынасымен салыстырганда кауimсiз
интервалдыч жогаргы дечгейiнде екендИн керсеттi. ¥сынылган 8дiстемесiнiч кемегiмен кез келген жYрек-кан айналу жYЙесiнде ауруы бар адамныч мYгедектiкке ушырау мYмкiндiк д8режесiн тез аныктап, осы аурудыч жеке басына тенген мYгедектiкке ушырау кауimтiлiгiне карсы накты 8леуметш-медициналык шараларды уйымдастыруга жол ашылады. Бул болжамдык индекс^ ч курамында бiрнеше салмакты катерлi себептер болуы мYмкiн. Мысалы, ЖYсimов Ыскак Токпанулыныч жYрек кан айналу жYЙесiнiч ауруына алып келуi мYмкiндiгi бар катерлi себеmтерiнiч шнде: Yйi орталыктандырылган канализация мен жылумен камтылмаганган (781,00 балл), тургын аумактыч ауасы ластанган (409,75), жумысы физикалык ауыртпалыкты орындаумен байланысты (879,00), жумыс жYЙке-эмоциялык жYктемелермен байланысты (738,97), жакын орналаскан медициналык уйымныч кашыктыгы 4 километрден кем емес (516,91), диетаны сактамайды (272,85), дене т8рбиешен айналыспайды (843,34), ^нделкт ж8не жылдык демалысын уйымдастыра алмайды (690,00), семiздiк (764,84) сиякты себептер орын алган. ^урастырылатын 8леуметтiк-гигиеналык шаралар бiрiншi кезекте бетЫ кайтаруга болатын себептерге карсы жасалынуы тиiс. Сонда гана колданылган шаралардыч тиiмдiлiгi ез н8тижесiн бередк 1 схема-да Ж^АЖА шалдыккан Шымкент каласы тургындарыныч арасында жYргiзi-летiн дифференциалдык профилактика жYЙесiнiч уйымдастыру ж8не жYргiзу моделi келтiрiлген. Оны жYзеге асыру Yшiн аймактагы тургындар арасында максатты профилактикалык тексеру жYргiзу керек. Оган мiндеттi тYPде терапевт, кардиолог, ревматолог катысуы керек. ¥сынылган модельге с8йкес бастапкыда Ж^АЖА мен оны туындататын катерлi себеmтерi бар ауруларды аныктап алады. Сондыктан тургындардыч арасында социологиялык сауалнама жYргiзедi. Сауалнамада барлык 25 катерлтк тудыратын себептер бойынша сурактар камтылган. Жиналган суракнамалар бойынша салыстырмалы катерлiлiк керсеткiшi ж8не болжамдылык индекс аныкталады. Болжамдык керсеткiш пен болжамдылык индексу магынасын салыстыра отырып, олардыч арасында мYгедектiк туындау мYмкiндiгi бар адамдарды белгiлейдi. Максатты профилактикалык тексеру барысында патологиялык езгерiске ушыраган органдардыч кызметтiк ауытку д8режесiн аныктау Yшiн лабараторлык-инструменталдык зерттеу жумыстары жYргiзiледi. Оныч iшiнде эндоскопия, допплер-эхокардиография, электро-кардиография ж8не 8рбiр диспансерлк бакылау тобына тиесiлi лабороторлык зерттеу жумыстары жYзеге асырылады. Осыныч аркасында Ж^АЖА даму дечгейi мен жYректе орын алган кызметтiк ауыткулардыч д8режес аныкталады. Ж^АЖА арасында жYргiзiлетiн дифференциалдык профилактика жYЙесi мен медициналык-8леуметтiк кемек моделЫе сYЙене отырып бiз диспансерлк бакылауга алу барысында калыптастыратын терт топ курастыруды усындык: I топка - Ж^АЖА-дан мYгедектiк окигасыныч туу кауmтiлiгi жогары, катерлi себеmтерi кеп адамдар жаткызылды.
Олардыч арасында жYргiзiлетiн шараларга: а) салауатты емiр сYPУ салтын насихаттау; б) санитарлык
м8дениетт насихаттау; в) ез денсаулыгын сактауга жауапкершiлiктi арттыру; г) мiндеттi тYPде кардиологтыч кеиесi карастырылуы жатады.
II топка - 1-2 д8режедеп Ж^АЖА жатады. Олардыч арасында алгашкы профилактикалык пен фармакотерапиялык емдiк шаралар жYргiзiледi.
III топка - 1 ж8не 11 топтагы мYгедектер жатады. Олардыч арасында алды^ы топтагыларга жасалган медициналык-профилактикалык кемекпен катар, косымша реабилитациялы к шаралар жYзеге асырылады. Оныч катарында: а) рецидивке карсы фармако-терапиялык шаралар; б) Yй жавдайында
медбикенщ ж8не 8леуметпк сала кызметкерЫщ кемегiн уйымдастыру; в) тепн д8рiменен камтамасыз етудi катач сактау шаралары жатады.
IV топка - жYрек -кан айналу жYЙесi кызметiнде декомпенсациясы бар I топтагы мYгедектер жатады. Бул ауруларга YЙ жавдайындагы стационар уйымдастырып, токтаусыз д8р^ерлк бакылау орнату кажет. Олар медбике мен 8леуметпк кызметкердщ кемегiне Yнемi муктаждык кередi. Сочында мiндеттi тYPде емдiк-профилактикалык, реабилитациялы к ж8не медициналык 8леуметпк кемектщ тиiмдiлiгiн аныктау кажет.
Схема 1. ЖКАЖА арасында жYргiзiлетiн дифференциалдык профилактика жYЙесi мен медициналык - элеуметш кемек моделi.
(Scheme 1. The differential prevention system of cardiovascular system diseases and the model of medical and social care).
Нэтижелердi талкылау.
Элемде жYрек-кан айналу жYЙесiнiч ауруларыныч аскынуынан туындайтын мYгедектiк пен влiм окигаларын твмендету когамдык денсаулык сактау саласыныч аса мачызды 8леуметтiк - гигиеналык м8селе болып табылады. ДYниежYзi денсаулык сактау когамыныч 2008 жыл-гы баяндамасында жыл сайын жер бетiнде жYрек-кан айналу жYЙесiнiч ауруларынан 17 миллион адам влiмге ушыраса, 22 миллион адам 8ртYрлi топтагы мYгедектiкке ушырайды. Табысы жогары Европа елдерiндегi ечбек ету жасындагы тургындардыч осы аурулардан мYгедектiкке ушырауы жалпы мYгедектiк кврсетюшУч 7% кураса, табысы твмен елдерде 43% жетедi екен [8]. Сочгы 20 жыл iшiнде мYгедектiк пен влiм окигаларыныч дечгейi табысы жогары елдерде жылдам твмендесе, табысы твмен елдерде керюнше арту Yстiнде. Осы себептерден туындайтын мYгедектiк пен влiм окигаларыныч артуына наукастарга медициналык квмек берудi уйымдастырудыч дурыс еместiгiнен, оныч iшiнде емделудiч вте кымбат стационарлык тYрi мен инновациялык жогары технологиялык квмектiч кечiнен врiс алуында жатыр. Квп наукастардыч осындай квмектi алуга каржысы жетпегендiктен, оларга 8леуметтiк мачызы Yлкен аурулардыч диагнозы дер кезЫде койылмайды ж8не сапалы стационарлык ем мен инновациялык жогары технологиялык квмек алуга каржылары жетпейдi. Гылыми зерттеу жумыстарыныч н8тижелерi осы карама кайшылыктарды жоюга медициналык квмектiч сапалы профилактикалык жYЙесiне квшу мен инновациялык жогары технологиялык квмек алуда 8дiлеттiлiктi камтамасыз ету кажеттiгiн кврсетедi 23]. Тиiмдi профилактикалык бавдарламалардыч бiрi ретiнде катерлi себептердi баскаруга келетiн ж8не келмейтЫ себептерге жiктеп,тиiмдi профилактикалык шаралардыч бавдарламасын курастыру кажеттiлiгi усынылды [14]. Осындай бавдарламаны курастыруга ж8не т8жiрибеде жYзеге асырылган профилактикалык шаралардыч тиiмдiлiгiн аныктауга бiздiч усынган болжамдылык кестесiн колданудыч дурыстыгы кол жеткiзген н8тижелерде айкын кврiнiс берiп отыр. Ж^АЖА-ынан мYгедектiкке шыгаратын катерлi себептердiч болжамдылык индексУч максималды ж8не минималды дечгейлерiн Yнемi бакылап отыруга колайлы. Дифферециалдык диспансеризациялау Ж^АЖА арасында уйымдастырылатын профилактикалык жумыстыч белсендiлiгiн арттырып, аурулардыч салауатты вмiр сYPуге ынтасын жогарылатып, Yй жавдайында уйымдастырылатын ста-ционардыч, медицина бикелерi мен 8леуметтiк кызметкерлердiч жумысын сапалы етiп уйымдастыруга квмектестi. Барынша дурыс уйымдастырылган дифферециалдык диспансеризация 8сер етуге ычгайлы катерлi себептердiч санын бiр ауруга балап есептегенде 2016 жылгы 16 -дан 2019 жылы 11-ге дейiн твмендеттi.
Корытынды:
1. Бiз усынган болжамдык кестенiч максималдык ж8не минималдык интервалдарын колдану жYрек-кан айналу жYЙесi ауруларыныч мYгедектiкке алып келетiн себептерiнiч катерлiлiк куатын накты кврсетумен
катар, жеке наукастар арасында втштуге тиiстi дифферециалды диспансеризацияныч тиiмдi бавдарламасын курастыруга жол ашады.
Авторлардын цоск&н Yлесi - бул материалды даярлау барысында барлыц авторлар б'1рдей Yлесiн цосты.
МYдделер цацтыгысы - авторлар арасында мYдделер цацтыгысы (кезцарастыц птрталастар) жоц.
Царжыландыру - жумыс ^арж^/пай кемешз жYзеге асырылды.
Авторлар бул зерттеу жумысынын нэтижелер езге басылымдарда жарияланбатан жэне басца басылымдардын байцалуына тапсырылмаганына кетлдк беред'¡.
Эдебиеттер:
1. Бокерия Л.А., Ступаков И.Н., Гудкова Р.Г., Зайченко Н.М. Ишемическая болезнь сердца в зеркале медицинской статистики // Здравоохранение. 2005. № 5. С. 13-23.
2. Бокерия Л.А., Глянцев С.П., Милевская Е.Б. Система непрерывного повышения качества в кардиохирургическом стационаре: из века XX в век XXI // Проблемы управления здравоохранением. 2004. № 5(18). С.20-23.
3. Бочорошвили М.Л. Методология прогнозирования и рационального принятия управленческих решении в региональной и поликлинической системах здравоохранения на основе информационного мониторинга и многовариантного моделирования. Автореф. докт .мед. наук, Воронеж, 2005. с.32.
4. Булешов М.А., Турдалиева Б.С., Чулпанов У.Ю. Научное обоснование совершенствования организации высокотехнологичной медицинской помощи при болезнях системы кровообращения// Бюллетень врачей рес-публики Казахстан, 2018. №4. С.104-107.
5. Голиков А.П., Рябинин В.А. Лечение и профилактика неотложных состояний при сердечнососудистых заболеваниях // Терапевтический архив. 2006. №8 (78). С.81-84.
6. Гринина О.В. Социально-гигиенические аспекты охраны здоровья семьи // Советское здравоохранение. 1984. №12. С.5-9.
7. Денисова Т.П., Шкода А.С., Малинова Л.И., Астафьева Н.Г. Социальный стресс как фактор риска ишемической болезни сердца // Терапевтический архив. 2005. №3(77). С.52-55.
8. Доклад по статистике сердечно-сосудистых заболеваний в 34 странах мира для Всемирной организации здравоохранения // Здравоохранение. 2005. № 9. С.10.
9. Дроздецкий С.И. Лечение и профилактика артериальной гипертензии в условиях промышленного предприятия. - Нижний Новгород. НГАСА, 1995. 56 с.
10. Каусова Г.К. Инвалидность от сердечнососудистых заболеваний // Проблемы социальной гигиены, здравоохранения и истории медицины. 2005. №2. С. 24-25.
11. Липовецкий Б.М. Эпидемиология атеросклероза и артериальной гипертензии. - Санкт - Петербург, 2004. 191 с.
12. Лазуткина А.Ю., Горбунов В.В. Факторы риска и профилактика прогрессирования гипертрофии миокарда левого желудочка // Саратовский научно-медицинский журнал. 2015. Т.11, № 2. С.141-145.
13. Обухова A.A., Дроздецкий С.И. Лечение и профилактика артериальной гипертензии в условиях промышленного предприятия. - Горький: Медицинский институт, 1985. 43 с.
14. Оганов Р.Г. Профилактика сердечно-сосудистых заболеваний: возможности практического здравоохранения // Кардиоваскулярная терапия и профилактика. 2002. №1. С.5-9.
15. Сажин. В.П., Федотов В.А., Беликова О.Д. и др. Клиническая и фармакоэкономическая эффективность лечения больных артериальной гипертензией врачами общей практики // Экономика здравоохранения. 2003. №3(72). С.35-37.
16. Сапожникова Н.Г. Рациональное управление больнично-поликлиническим комплексом муниципального района на основе информационного мониторинга, анализа и прогнозирования заболеваемости. Автореф. докт. мед. наук, Санкт-Петербург, 2008. 28с.
17. Ситина В.К., Дмитриев В.И., Шипова В.М., Лившиц A.A. Оценка эффективности мероприятий по борьбе с артериальной гипертонией в ЛПУ // Здравоохранение. 2005. №1. С.17-24.
18. Хальфин P.A. Профилактические мероприятия должны стать реальными в здравоохранении // Эффективная фармакотерапия в кардиологии и ангиологии. 2007. №2. С. 52.
19. Топчий H.B. Необходимость профилактики заболеваний сердечно-сосудистой системы семейным врачом // Вестник семейной медицины. 2006. №7. С.34-40.
20. Шахов Б.Е. Интервенционная кардиология — технология XXI века. Н.Новгород: Издат. НГМА, 2005.-31с.
21. Шиган Е.Н. Методы прогнозирования и моделирования в социально-гигиенических исследованиях. Москва, 1986, с.206.
22. Янкин Ю.М. Проблемы и перспективы развития скорой медицинской помощи кардиологическим больным на до госпитальном этапе: дис. док. мед. наук. Кемеровская медицинская академия. Кемерово, 2002. 185с.
23. Buleshov M.A., Turdalieva B.S., Chulpanov U.Yu.; Buleshov D.M., Buleshova A.M., Zhanabaev N.S., Ospanov K.E. Assessment of Medical and Social Effectiveness of Innovative High-tech Cardiac Surgery Care for Patients with Acute Myocardial Infarction // Geintec Gestao Inovacao e Tecnologias. www.revistageintec.net ISSN 2237-0722. Vol . 2021. №2(11), pp.229-237.
24. Buleshov M.A., Buleshov D.M., Dauitov T.B. et al. The choice of treatment for myocardial infarction based on individual cardiovascular risk and symptoms of coronary heart diseast // Original Article Electron J Gen Med. 2019. 16(6):em183 ISSN:2516-3507 https://doi.org/10.29333/ejgm/115860
25. Field K., Thorogood M., Silagy C. et al. Strategies for reducing coronary risk factoris in primary care: which is most cost effectiv? // BMJ. 1995. Vol. 310, № 6987. P.1109-1112.
26. Heizer J., Render B. Production and operations management: Strategies and tactics. 3rd ed. Boston: Allyn and Bacon, 1993. 238 p.
27. Jonson B. Measurement of health outcome anu associated cost in cardiovascular disease // Europ. Heart J. 1996. Vol 17, Suppl. A. P.2-7.
28. Kannel W.B., Ho K, Thorn T. Changing epidemiologici features of cardiac failure // Br.Heart J. 1994. 72 (suppl). P.3-9.
29. Knox S.S., Siegmund K.D., Weidner G. et al. Hostility, social support and coronary heart disease in the Nation Heart, Lung and Blood Institute Family Heart Study // Cardiología. 1998. Vol.82, № 10. P.1192-1196.
30. Mark D.B. Economic of treating heart failure //Am. J. Cardiol. 1997. Vol.80, № 8. P.33-38.
31. Maxwell R.J. Financing heaith care: Lessons from abord // Brit. med. J. 1988. Vol.296, №6634. P. 1423-1426.
32. Mozaffarian D, Fahimi S, Singh GM, Micha R, Khatibzadeh S, Engell RE et al. Global sodium consumption and death from cardiovascular causes.// Brit Med. J-(2014) .Vol.371 -P.624-34.
33. Schneider E.C., Zaslavski A.M., London B.E. et al. National quality monitoring of Medicare health plans: the relationship between enrollees' reports and the quality of clinical care // Med. Care. 2001. Vol.39, №12. P. 13131325.
34. Sturm R. Effect of managed care and financing on practice constraints and career satisfaction in primary care // J. Am. Board. Fam. Pract. 2002. Vol. 15, № 5. P.367-377.
35. Taylor R.B. Family medcine: Principles and Pratise. New-York, 1994. 1029 p.
References:
1. Bokeriya L.A., Stupakov I.N., Gudkova R.G., Zaichenko N.M. Ishemicheskaya bolezn' serdtsa v zerkale meditsinskoi statistiki [Ischemic heart disease in the mirror of medical statistics]. Zdravookhranenie [Healthcare]. 2005. № 5. pp. 13-23. [in Russian]
2. Bokeriia L.A., Gliantsev S.P., Milevskaia E.B. Sistema nepreryvnogo povysheniya kachestva v kardiokhirurgicheskom statsionare: iz veka XX v vek XXI [The system of continuous quality improvement in a cardiac surgery hospital: from the 20th century to the 21st century]. Problemy upravleniya zdravookhraneniem [Problems of health management]. 2004. № 5(18). pp.20-23. [in Russian]
3. Bochoroshvili M.L. Metodologiya prognozirovaniya i ratsionalnogo prinyatiya upravlencheskikh reshenii v regionalnoi i poliklinicheskoi sistemakh zdravookhraneniya na osnove informatsionnogo monitoringa i mnogovariantnogo modelirovaniya (avtoref. dokt. diss.) [Methodology for forecasting and rational decision making in regional and outpatient healthcare systems based on information monitoring and multivariate modeling]. Author's Abstract of Doct. Diss., Voronezh, 2005. p.32. [in Russian]
4. Buleshov M.A., Turdalieva B.S., Chulpanov U.Iu. Nauchnoe obosnovanie sovershenstvovaniya organizatsii vysokotekhnologichnoi meditsinskoi pomoshchi pri boleznyakh sistemy krovoobrashcheniya [Scientific rationale for improving the organization of high-tech medical care for diseases of the circulatory system]. Biulleten vrachei respubliki Kazakhstan [Bulletin of doctors of the Republic of Kazakhstan], 2018. №4. pp.104-109 [in Russian]
5. Golikov A.P., Riabinin V.A. Lechenie i profilaktika neotlozhnykh sostoyanii pri serdechno-sosudistykh
zabolevaniyakh [Treatment and prevention of emergency conditions in cardiovascular diseases]. Terapevticheskii arkhiv [Therapeutic archive]. 2006. №8 (78). pp.81-84. [in Russian]
6. Grinina O.V. Sotsialno-gigienicheskie aspekty okhrany zdorovya semi [Socio-hygienic aspects of family health]. Sovetskoe zdravookhranenie [Soviet healthcare] 1984. №12. pp.5-9. [in Russian]
7. Denisova T.P., Shkoda A.S., Malinova L.I., Astafieva N.G. Sotsialnyi stress kak faktor riska ishemicheskoi bolezni serdtsa [Social stress as a risk factor for coronary heart disease]. Terapevticheskii arkhiv [Therapeutic archive] 2005. No. 3 (77). pp.52-55. [in Russian]
8. Doklad po statistike serdechno-sosudistykh zabolevanii v 34 stranakh mira dlya Vsemirnoi organizatsii zdravookhraneniia [Report on cardiovascular disease statistics in 34 countries for the World Health Organization]. Zdravookhranenie [Healthcare] 2005. №9. pp.10. [in Russian]
9. Drozdetskii S.I. Lechenie i profilaktika arterialnoi gipertenzii v usloviyakh promyshlennogo predpriyatiya [Treatment and prevention of arterial hypertension in an industrial enterprise]. Nizhnii Novgorod.: NGASA, 1995. 56 p. [in Russian]
10. Kausova G.K. Invalidnost ot serdechno-sosudistykh zabolevanii [Disability from cardiovascular diseases]. Problemy sotsialnoi gigieny, zdravookhraneniya i istorii meditsiny [Problems of social hygiene, health care and medical history]. 2005. №2. pp.24-25. [in Russian]
11. Lipovetskii B.M. Epidemiologiya ateroskleroza i arterialnoi gipertenzii [Epidemiology of atherosclerosis and arterial hypertension]. Sankt - Peterburg, 2004. 191 p. [in Russian]
12. Lazutkina A.Yu., Gorbunov V.V. Faktory riska i profilaktika progressirovaniya gipertrofii miokarda levogo zheludochka [Risk factors and prevention of progression of left ventricular myocardial hypertrophy]. Saratovskii nauchno-meditsinskii zhurnal [Saratov Journal of Medical Scientific Research]. 2015. V.11, No.2. P.141-145. [in Russian]
13. Obukhova A.A., Drozdetskii S.I. Lechenie i profilaktika arterialnoi gipertenzii v usloviyakh promyshlennogo predpriyatiya [Treatment and prevention of arterial hypertension in an industrial enterprise]. Gorkii: Meditsinskii institut, 1985. - 43 p. [in Russian]
14. Oganov R.G. Profilaktika serdechno-sosudistykh zabolevanii: vozmozhnosti prakticheskogo zdravookhraneniya [Prevention of cardiovascular diseases: the possibilities of practical health care]. Kardiovaskulyarnaya terapiya i profilaktika [Cardiovascular therapy and prevention.] 2002. №1. pp. 5-9. [in Russian]
Контактная информация: Дауытов Турехан Бекбулатович - докторант МКТУ, город Почтовый индекс: Республика Казахстан, город Туркестан Email: [email protected] Телефон: +77017474595
15. Sazhin. V.P., Fedotov V.A., Belikova O.D. i dr. Klinicheskaya i farmakoekonomicheskaya effektivnost lecheniya bolnykh arterialnoi gipertenziei vrachami obshchei praktiki [Clinical and pharmacoeconomic efficiency of treatment of patients with arterial hypertension by general practitioners]. Ekonomika zdravookhraneniya [Healthcare Economics] 2003. №3(72). pp.35-37. [in Russian]
16. Sapozhnikova N.G. Ratsionalnoe upravlenie bolnichno-poliklinicheskim kompleksom munitsipalnogo raiona na osnove informatsionnogo monitoringa, analiza i prognozirovaniya zabolevaemosti (avtoref. dokt. diss.) [Rational management of the hospital and polyclinic complex of a municipal district based on information monitoring, analysis and forecasting of morbidity. Author's Abstract of Doct. Diss.], Sankt-Peterburg, 2008. 28p. [in Russian]
17. Sitina V.K., Dmitriev V.I., Shipova V.M., Livshits A.A. Otsenka effektivnosti meropriyatii po borbe s arterialnoi gipertoniei v LPU. [Evaluation of the effectiveness of measures to combat arterial hypertension]. Zdravookhranenie [Healthcare]. 2005. №1. pp.17-24. [in Russian]
18. Khalfin P.A. Profilakticheskiye meropriiatiya dolzhny stat realnymi v zdravookhranenii [Preventive measures should become real in healthcare]. Effektivnaya farmakoterapiya v kardiologii i angiologii [Effective pharmacotherapy in cardiology and angiology] 2007. No.2. pp. 52. [in Russian]
19. Topchii H.B. Neobkhodimost profilaktiki zabolevanii serdechno-sosudistoi sistemy semeinym vrachyom [The need for prevention of diseases of the cardiovascular system by a family doctor]. Bulletin of family medicine [Vestnik semeinoi meditsiny]. 2006. №7. pp.34-40. [in Russian]
20. Shakhov B.E. Interventsionnaya kardiologiya — tekhnologiya XXI veka [Interventional cardiology is a technology of the XXI century]. N.Novgorod: Publishing house. NGMA, 2005. - 31 p. [in Russian]
21. Shigan E.N. Metody prognozirovaniya i modelirovaniya v sotsialno-gigienicheskikh issledovaniyakh [Methods of forecasting and modeling in socio-hygienic research]. Moskva, 1986, pp. 206. [in Russian]
22. Iankin Iu.M. Problemy i perspektivy razvitiya skoroi meditsinskoi pomoshchi kardiologicheskim bolnym na do gospitalnom etape: dis. dok. med. nauk. [Problems and prospects for the development of emergency medical care for cardiological patients at the pre-hospital stage: Author's Abstract of Doct. Diss. Sciences] Kemerovskaya meditsinskaya akademiya. Kemerovo, 2002. 185 p. [in Russian]
Туркестан, Республики Казахстан. , 161200.
