CC BY
12
Vestnik KazNMU №3-2020
УДК 616-084(574.5)
TYPKicTaH oó^bicbiHAafbi аудандар бойынша xY3ere асырыжан профилактикалык, жэне медициналык,-реабилитациялык, шаралардыц т^мдЫпн баFалау
1М.А. Булешов, 1С.Н. Элтбекова, 2Ш.С. Сакиева
Кожа Ахмет Ясауи атындат Халыкаралык ^аза^-mYpiKуниверситет'1 2«OH,mYcmÍK Казакстан медицина академиясы» АК
Такырыптын мацыздылыгы ТYркiстан облысындат ж1мшл1к аудандар бойынша жYзеге асырылган профилактикалык шаралардын ти1мдлг1н багалау нег'вг'1 аурулардын алдын алуга, ерте диагностикалауга, аурушандыкты азайтуга жэне одан туындайтын аурулардын алдын алуга жагдай туп/зады.
Ызд'н ел'ш'вде наукастар мен мYгедектердi медициналык оналту жэне медициналык-элеуметт'к сараптама тлыми, эдстемелк жэне технологиялык даму кезенiнен етуде. Сонт жылдары б'вд'н ел'шзде осы ете кYрделi жэне кайта к^рылатын мемлекеттiк кызметт'н жана тлыми-теориялык аспектiлерiн жеткiлiктi тYрде кабылдау, дамыту ерекше манызды болып табылады. Денсаулык сактаудат езгерстер созылмалы жагдайлардын алдын-алуга жэне баскаруга арналган жана идеяларды, эдктердi немесе багдарламаларды енг1зуд1 камтиды.
Профилактика жэне оналту - денсаулыктын жогары денгешн камтамасыз етуге жэне аурудын алдын алуга баттталган мемлекеттiк, элеуметтк, гигиеналык медициналык шаралар жYйесi.
ТYйiндi сездер: профилактика, медициналык оналту, денсаулык, элеуметтк манызды аурулар
©зектЫп
Халык,тын, денсаулык, жаFдайы ^амдык, дамудын, ман,ызды керсеткштерЫн, бр. Ол к^амнын, экономикалык, ен,бек жэне мэдени элеуетЫ курайды, елд1н, элеуметтк-экономикалык жэне гигиеналык, жаFдайын сипаттайды. Сондыктан онын, калыптасу зандылыктарын зерттеуге ерекше назар аудару керек [1].
Денсаулык, керсетк1штер1 денсаулык, сактау мекемелер1 к,ызмет1нщ келем1 мен сипатын, медициналык,, диагностикалык, профилактикалык, жэне баска шараларFа арналFан бюджеттк жэне сактандыру кррларынын, шь^ындарын аныктап кана коймайды, сонымен катар уйымдастырушылык жэне курылымдык-функционалдык кайта курулар кажеттЫпн керсетед1. Олар денсаулык, сактау мен медициналык, кемект1 б1рт1ндеп жак,сартуFа баFытталFан медициналык-элеуметтк баFдарламалардын, тшмдЫпн арттырудын, жан,а мумк1нд1ктер1н кУPУFа непз болып табылады. Денсаулык, сактау саласын баск,аруFа кептеген катысушылардын, 1ш1нде к,алалык, денсаулык, сактау бук1л денсаулык, сактау жуйеашн, ти1мд1л1г1 мен сапасы, кептеген медициналык, жэне элеуметтк мэселелерд1 шешу жэне халык,тын, медициналык, мекемелердщ кызмелне деген кезкарасы байланысты болатын манызды сала болып табылады[2].
Денсаулык, сактаудын, элеуметтк-профилактикалык, баFыты -бул халыктын, денсаулы^ын ныFайтуFа жэне к,олдауFа баFытталFан элеуметтк-экономикалык, жэне медициналык, шаралар кешен1. Денсаулык, сак,таудаFы профилактикалык баFыт - тек жекелеген медициналык, шараларFа Fана катысты емес, сонымен катар гигиеналык, шаралар, вакцинациянын, жург1з1лу1, санитарлык, зандылыктын, сакталуы жэне т.б. шараларFа да катысты. Мемлекетпн, профилактикалык баFыттаFы эртурл1 шараларды жузеге асыруы адамдардын, санасына, салауатты ем1р салтынын, кундел1кт1 элементтер1не енпзуге эсер етет1н факторлардын, б1р1 болып табылады. Сонымен к,атар профилактикалык баFыттардын, жузеге асырылуы элеуметт1к-экономикалык жэне медициналык-уйымдастырушылык 1с-эрекеттерд1н, жузеге асырылуын болжайды. ЯFни, профилактикалык баFыт, турFындардын, элеуметтк ем1р салтын камтиды: колайлы жумыс жэне ем1р суру жаFдайларын жасау, демалыс жэне дене тэрбиес1, эр
турл1 топтар арасында толык жэне дурыс тамактануды уйымдастыру, коршаFан орты жаFдайларын жаксарту, турFындардын, ем1р суру салты жэне турмыс салтын жоFарылату, ез кезег1нде адамнын, физикалык жэне рухани уйлес1мд1 дамуына эсер етед1. [3]. ТурFындардын, денсаулыFы нашар аудандарда жузеге асырылFан профилактикалык жэне медициналдык-реабилитациялык шаралардын ти1мд1л1г1н баFалау денсаулык сактаудын, басты бел1г1не к1ред1. ТурFындардын, жаFдайын баFалау денсаулык сактау жуйес1н алдын алуFа баFытталFан шаралар байланыс табу успнде. Зерттеу материалдары мен эд1стер1
К,ол жетк1зген Fылыми желспктердщ непзЫде к,атерл1л1г1 эртурл i эк1мш1л1к аудандарда жузеге асырылатын профилактикалык шаралардын схемасы жасалды (1 схема). Бул схеманын, нег1з1н топтастырылFан аудандардын, турFындары арасында калыптаскан жалпы, б1р1нш1л1к, аурушандык керсетк1штер1 жэне онын, динамикасы мен даму баFыты алынды. Сонымен катар, аурушандыкка т1келей эсер етет1н жэне оныц курамына, ден,гешне накты езгер1стер туындататын экологиялык-гигиеналык, медициналык-биологиялык жэне элеуметт1к-гигиеналык катерл1 себептердщ ден,геш аныкталды. Осы статистикалык-медициналык керсетк1штер аудандарды гигиеналык-медициналык турFыда топтастыруFа нег1з болды. Зерттеу барысында мынандай эк1мш1л1к аудандар ж1ктелд1: теменг1 дэрежеде к,ау1пт1, орта дэрежеде к,ау1пт1, жоFары дэрежеде к,ау1пт1 жэне аса жоFары дэрежеде к,ау1пт1 эк1мш1л1к аудандар. Эрб1р к,ау1пт1 эк1мш1л1к аудандардын, турFындары арасындаFы нег1зг1 элеуметт1к ман,ызы улкен аурулардын таралу ден,геш, динамикасы жэне даму баFыты аныкталып, олардын, арасындаFы накты айырмашылык есептел1н1п шыFарылды. Осылайша ^амдык денсаулык сактаудаFы дэлелд1 медицинанын, ^идалары мен шарттары жузеге асырылды. Осылайша топтастырылFан эрб1р эк1мш1л1к ауданнын, турFындары арасындаFы калыптаскан аурушандык керсетюшшщ калыптасу зандылыктарына сэйкес профилактикалык шаралардын баFдарламасы жасалынды. Осылайша кУрастырылFан профилактикалык баFдарламалар дурыс орындалFан жэне Fылыми турFыда толык нег1зделген шаралардын топтамасы болып табылады. Бул баFдарламалар м1ндетт1 турде жоFары дэрежедег1 элеуметт1к-гигиеналык, медициналык-биологиялык жэне экологиялык ти1мд1л1кпен кер1н1с беред1.Эк1мш1л1к аудандарда жузеге асырылFан
профилактикалык шаралар ез нэтижесiн бердi жэне тeмендегiдей тшмдшпн керсеттi (3 сурет). Темен дэрежеде кауiптi эюмшшк ауданда профилактикалык шаралардын тиiмдiлiгiне карай вирустык гипатитпн В,С тYрлерi 2,56^ооо ден 2,43%ооо ге дейiн темендесе, кант диабет 115,36^ооо ден 113,72%ооо ге дешн азайды. Ал ревматизмжн калыптасу денгеш 41,49%ооо ден 39,21%ооо ге дешнп апралыкта калыптасты. Сонымен катар, дэнекер тУжн жYЙелi закымдануы ауруынын кeрсеткiшi темендеу динамикасын байкатты (71,48%ооо ден 71,07%ооо ге дейiн). Орта дэрежеде кауiптi экiмшiлiк аудандарда т^ындар арасындаFы элеуметтiк манызы Yлкен аурулар денгеш де профилактикалык шаралардын тиiмдi эсерiнен темендеу YPДiсiн байкатты (4 сурет). Осылайша 2018-2о19 жылдары катерлi iсiктердiн денгейi 82,98%ооо ден 81,13%ооо ге дейiн азайса, жYрек ишемиясы 289,46%ооо ден 281,73%ооо ге дешн темендедк Ал вирустык гипатиттiн В жэне С тYрлерi 3,9% Fа азайды (2,64%ооо ден 2,54%ооо ге дешн). Ревматизмжн денгейi 0,6 пайызFа дейiн азайды (41,08^ооо ден 40,2 3%ооо
дейiн тeмендедi). Дэл осындай темендеу YДерiсi орталык жYЙке жYЙесiнiн т^кым куалайтын дегенеративтiк ауруларын да (2,97%ооо ден 2,91%ооо ге дейiн).
Жэне орталык жYЙке жYЙесiнiн демелизациясы алып келетiн аурулары (0,76%ооо ден 0,71%ооо ге дейiн байкалады). ЖоFары дэрежеде кауiптi экiмшiлiк аудандардаFы т^ындардьщ арасында калыптаскан элеуметтiк манызы Yлкен аурулардын барлыFы дерлiк бiршама темендеген (5 сурет). Онын iшiнде катерлi iсiктердiн денгейi 4,8 пайызFа, туберкулез ауыруынын денгейi 3,7 пайызFа, жYрек ишемиясынын денгейi 1,4 пайызFа, вирустык гепатитпн В жэне С тYрлерi коса алFанда 1,9 пайызFа, кант диабет 2,1 пайызFа, психикалык аурулар 3,5 пайызFа, балалардын церебральдык салдануы 2,4 пайызFа ал ревматизм ауруы 4,4 пайзFа темендеген. Аса жоFары дэрежедегi кауiптi экiмшiлiк аудандаFы т^ындардын арасында бiрiншi кезекте катерлi iсiктердiн денгейi 114,38%ооо ден 101,19%ооо ге дешн тeмендедi (6 сурет). Туберкулез ауруынын денгеш 108,79%ооо ден 106,43%ооо дейiн азайды.
Турыстан облысы аммшшк аудандарлын тургындары
Аурушандык корсеткнитерг жалпы. бipiншiлiк, динамикасы мен даму багыты
Экология лык-гигиеналык катерл! себептер
Медицн налык-биологиялык катерл1 себептер
Элеуметтис-гигиеналык катерл1себептер
Эюмшиик аудапдардагы тургыпдар денсаулыгына кауып-катерлшж дэрежес! бойынша
топтастыру
Темен дэрежедеп кауштшж Орта дэрежедеп кауштшж Жотары дэрежедеп кауштшж Аса жогары дэрежедеп кауштшж
1 г
Негпп элеумегпк манызы улкен аурулар,
динамикас ы мен даму багыты
Негпп злеуыеттж манызы улкен аурулар,
динамикас ы мен даму багыты
Профилактикалык шаралар
Негпп элеуметпк манызы улкен аурулар,
динамикасы мен даму багыты
Профилактикалык шаралар
Негпп элеумегпк манызы улкен аурулар,
динамикас ы мен даму багыты
Профилактикалык шаралар
Профилактикалык шаралар
1 > 1 1 • 1
Профилактикалык шаралардын элеуметтш-медициналык тшмдшит
Схема 1 - Катерлшт эртYрлi эюмшшк аудандарда журпзметЫ профилактикалык шаралардын элеуметпк-гигиеналык, тшмдштн баталау
УеБШк КагЫМУ №3-2020
140 120 100 80 60 40 20 0
J Керсеташтщ 2015 жылгы децгеш
^ерсеташтщ 2016 жылгы децгеш
115,36 113 72
2,56 2,43
Гепатит В,С
К^ант диабет
71,48 71,07
41,49 39,21
Ревматизм Дэнекер тшшщ ЖYЙелi за^ымдануы
Сурет 1 - Темен дэрежеде к,аутт эюмшшк аудандарда™ профилактикалык шаралардын ттмдшт
300
250
200
150
100
50
289-,46-, 281,73
и 2018 жылгы аурушацдык керсеташшщ децгеш (%ооо)
2019 жылгы аурушацдьщ керсеташшщ децгеш (%ооо)
Кдгер-л iсiктер ЖYрек ишемиясы Ревматизм
0
Сурет 2 - Орта дэрежеде к,аутт эюмшшк аудандардагы профилактикалык шаралардын тиiмдiлiгi
Катерл1 ¡С1кгер Туберкулез Журек ишемиясы Вирустык Кантдиабет1 БКС Ревматизм
гепатплтщ В жэне С у|) '|:
Сурет 3 - Жогары дэрежеде к,аутт экiмшiлiк аудандардагы элеуметпк манызы Yлкен аурулардын 2о18-2019 жылдардагы темендеу динамикасы (% есептегенде)
Катерл] ¡С1кгер Туберкулез
Сурет 4 - Аса жогары дэрежеде к,аутт аудан тургындары арасындагы ЖYрriзiлген профилактикалык
шаралардыц т^мдмИ
Зерттеудщ корытындысы
Рылыми тyрFыда нег1зделген профилактикалык шаралардын элеуметт1к-медициналык тшмдшп аса жоFары болып шыкты жэне бул профилактикалык шаралардын, Yнемi ЖYзеге асырып, элеуметтiк манызы Yлкен аурулардын денгешн токтаусыз азайтуFа кYш салу кажет. Сонымен катар, эрбiр
эюмшмк ауданда элеуметтiк-гигиеналык мониторинг шаралары мЫдетп тYрде кайтадан 5 жылда 1 рет ЖYзеге асырылып отыруы тшс. Онын нэтижесiнде профилактикалык шараларFа кажетт eзгерiстердi енгiзiп, онын тиiмдiлiгiне элеуметтк-гигиеналык тyрFыда баFа беру кажет.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Н.Е.Порада Общественное здоровье и здравоохранение. - Минск: ИВЦ Минфина, 2017. - 3 с.
2 Целоусова С.А., Молчанова Л.Ф., Вдовина Н.П., Муравьева М.М. Комплексная оценка состояния здоровья населения как основа разработки мероприятий по его улучшению на муниципальном уровне // Современные проблемы науки и образования. - 2012. - №3. - С. 45-51.
URL: http://www.sdence-
education.ru/ru/article/view?id = 6346 (дата обращения: 01.06.2020).
3 Н.В. Полунина, Ю.П. Пивоваров, О.Ю. Милушкина Профилактическая медицина - основа сохранения здоровья населения // Вестник РГМУ. - 2018. - №5. - С. 59.
1М.А. Булешов, 1С.Н. Элтбекова, 2Ш.С. Сакиева 'Международный казахско-турецкий университет имени Ходжи Ахмета Ясави 2АО «Южно-Казахстанская медицинская академия»
ОЦЕНКА ЭФФЕКТИВНОСТИ ПРОВОДИМЫХ ПРОФИЛАКТИЧЕСКИХ И МЕДИКО-РЕАБИЛИТАЦИОННЫХ МЕРОПРИЯТИЙ ПО РАЙОНАМ ТУРКЕСТАНСКОЙ ОБЛАСТИ
Резюме: Значимость темы оценка эффективности проводимых профилактических мероприятий по административным районам Туркестанской области способствует профилактике основных заболеваний, ранней диагностике, снижению заболеваемости и профилактике возникающих от них заболеваний.
Медицинская реабилитация и медико-социальная экспертиза больных и инвалидов в нашей стране претерпевает период научнометодологического и технологического становления. Особое значение в этом имеет адекватное восприятие, освоение новых научных, теоретических сторон этой
чрезвычайно сложной и перестраивающейся в последние годы в нашей стране сферы государственной деятельности. Изменения в сфере здравоохранения заключаются во внедрении новых идей, методов или программ, направленных на профилактику и управление хроническими состояниями. Профилактика и реабилитация представляет собой систему государственных, социальных, гигиенических и медицинских мер, направленных на обеспечение высокого уровня здоровья и предупреждение болезней. Ключевые слова: профилактика, медицинская реабилитация, здоровье, социально-значимые болезни
Vestnik KazNMU №3-2020
1M.A. Buleshov, 1S.N. Alipbekova, 2Sh.S. Sakiyeva 1Khoja Akhmet Yassawi International Kazakh-Turkish University 2JSC «South Kazakhstan Medical Academy»
EVALUATION OF THE EFFECTIVENESS OG ON GOING PREVENTIVE AND MEDICAL AND PREVENTIVE MEASURES IN THE DISTRICTS OF TURKESTAN REGION
Resume: The importance of the topic evaluation of the effectiveness of preventive measures in the administrative districts of the Turkestan region contributes to the prevention of major diseases, early diagnosis, reducing the incidence and prevention of diseases arising from them.
Medical rehabilitation and medical and social expertise of sick and disabled people in our country is undergoing a period of scientific, methodological and technological development. Of particular importance in this is an adequate perception, development of new
scientific, theoretical aspects of this extremely complex and restructuring sphere of state activity in our country in recent years. Chamges in the health sector are the introduction of new ideas, methods of programs aimed at preventing and managing chronic conditions.
Prevention and rehabilitation is a system of state, social, hygienic and medical measures aimed at ensuring a high level of health and the prevention of diseases.
Keywords: prevention, medical rehabilitation, health, socially significant diseases
