CC BY
7
Вестник КазНМУ №2-2020
УДК 614.8.014
Шымкент каласы турFындарынын ас корыту мYшелерi ауруларынын медициналык-элеуметтк профилактикасы мен сауыктыру шараларынын Fылыми негiздерi
1М.А. Булешов, 2А.А. Жаксылык, 2Г.К. Кауысова, 2А.М. Ауезова, 1А.М. Булешова, 1З.Б. Абдрахманова
1К.А. Яссауй атындат халыкаралык Казак-ТYрiкуниверситетI, ТYркiстан каласы 2«КДСЖМ» Казакстандык медициналык университетI, Алматы каласы
¥сынылFан макалада Шымкент каласынын эртурл1 жастык топтаFы турFындары арасында калыптаскан ас корыту мушелерЫщ созылмалы ауруларынан туындайтын сыркаттылык, мугедект1к жэне ел1м керсетюштерЫн денгеш, динамикасы карастырылFан .Осы керсетюштердщ туындауына алып келет1н кауыпт1 элеуметт1к-гигиеналык,медициналык-биологиялык,ем1р суру салты себептерЫщ салыстырмалы катерл1л1к куаттары аныкталып,кажетт1 профилактикалык-сауыктыру шараларынын Fылыми нег1з1 каланFан. Туй1нд1 сездер: мегаполис, тyрFындар, ас корыту жуйеа мушелер1,денсаулык керсетк1штер1, профилактикалык, сауыктыру шаралары
Зерттеуд1н езект1л1г1
Ас корыту аFзалары патологияларынын республика тyрFындары арасында кен1нен таралып, олардын енбекке каб1летс1зд1г1н тудыратын жэне ерте жастан ел1мге ушырататын нег1зг1 себептерд1н б1р1не айналды. Эаресе элеуметт1к-экономикалык даFдарыс кезен1нде бул аурулардын даму денгей1 шарыктап ес1п, элеуметтк жаFдаЙFа тэуелд1 патологиянын б1р1 екендтн керсетт1. Сонымен б1рге 1леспел1 аурулар рет1нде, олардын кен1нен таралуы жэне олардын непзп аурулардын жи1 аскынуына сенбеп болуына байланысты элеуметт1к-экономикалык мэселе болып табылады. Жер бет1ндег1 барлык елдер турFындарынын тамактану ерекшел1ктер1мен индустриялык коFамда ем1р суру салты, гиподинамиянын артуы, турFылыкты аумактын экологиялык ем1р суру ортасынын жайсыздыFы аурушандыктын есу1не т1келей эсер етуде. Заманауй аурулардын ерекшелИ клиникалык симптомдарынын кемеск1л1г1 мен бейкалыптыль^ы болып табылады. Бул ерекшел1ктер тек емдеуге дей1нг1 кезенде Fана емес, сонымен б1рге госпитальдык кезенде де аурудын диагностикасын ауырлатады.Осыдан аурудын диагнозын кеш аныкталуы жэне онын терен аскынуытурFындардын мугедект1г1н жоFарылатып,летальдылыкты арттырды [16]. ЖоFарыда айтылFан мэселелерге байланысты, аскорыту аFзаларынын аурулары профилактикасы мен емдк шаралары сапасынын медициналык, элеуметтк жэне экономикалык маныздылыFы жоFары деп есептеуге болады. Зерттеу максаты
Эртурл1 жастык топтаFытурFындардын ас корыту аFзалары ауруларынын калыптасуына алып келет1н нег1зг1 катерл1 себептерд1н зияндылык дэрежес1н аныктау ,профилактикалык жэне емдеу шараларын жет1лд1руд1н Fылыми непздерЫ жасау.
Зерттеу эд1стер1 мен материалдары
Зерттеуге тартылFан нысандар рет1нде ас корыту жуйеанде аурулары бар жэне олардын калыптасу денгейлер1 толык аныкталFан мектеп жасындаFы балалар, енбекке жарамды жас^ы адамдар жэне зейнет жасындаFы тулFалар карастырылды.
Зерттеуге алынFан материалдар рет1нде алFашкы медициналык-санитарлык кемек берет1н уйымдардын ресми материалдары, аурудын анамнез! мен тарихы жэне наукастар арасында арнайы кУрастырылFан социологиялык
анкеталарды колдана отырып журпзшген сауалнама нэтижелер1 пайдаланылды. Социологиялык суракнама курамында осы аурулардын туындауына жэне аскынуына алып келетЫ медициналык-биологиялык, элеуметтк-гигиеналык жэне салауатсыз ем1р суру салтынын себептер1 бар. Сонымен катар енбек етуд1н санитарлык-гигиеналык жэне физикалык жаFдайы мен турмыстык акуалдары да есепке алынды.
Сыркаттылыкты статистикалык турFыда зерттеуд1н жалпы жэне тандамалы эд1стер1 колданылды.
Жалпы статистикалык эд1с емдеу мекемелерЫн аFымдаFы есепт1 деректер1нде келт1р1лген барлык о^аларды жинактай отырып сараптауFа непзделген. Тандамалы статистикалык эд1спен манызды элеуметтк топтарда жыныстык, жастык, енд1р1ст1к, экологиялык, ем1р суру салты, улты жэне т.б. ерекшел1ктер1 бойынша аурушандык о^аларынын денгей1, курамы, даму баFыты сарапталады.
Созылмалы аурудын адамдардын ем1р суру салтына т1келей эсер етет1н себептерЫе СГ пен ОЖА ауруына дешн адамFа тэн болFан себептер катарын алуFа болады. Тандамалы репрезентативт1к жиынтык когорттык эд1спен курастырылды. Онын себеб1, созылмалы гастрит пен асказаннын ойык жарасы ауруына байланысты наукастардын ем1р суру жаFдайы мен салтында б1ркатар езгер1стер туындайды. Ал, салыстырмалы топтаFы респонденттерге аталFан ауруларFа байланысты туындайтын мэселелерге жауап беру кажет емес деп есептедк.
Б1р1нш1л1к элеуметт1к-гигиеналык мэл1меттерге
корреляциялы-регрессиялык сарарптау жург1з1лд1. Кей1нг1 накты аналитикалык ендеу Мини-ЭВМ-н1н арнайы баFдарламасы аркылы жасалды. Эр сен1мд1 байланыс колайлы емес катерл1 себептер мен ауру (р<0,05) жаFдайы, аналитикалык эпидемиологиянын орталык керсетк1ш1 рет1нде детерминация коэффицент1 мен салысытырмалы кауыпл1к (СК,) керсеткш аныкталды.
Медициналык-элеуметт1к зерттеу 2017 - 2019 жж. Ынде Шымкент каласындаFы № 21, 30, 12, 15 мектептерЫде окитын балалардын арасында журпзшд1. Зерттеу нысаны рет1нде 7-14 жас^ы к1ш1, орта жэне жоFары сынып 1025 окушылары алынды. Жастык топтар бастауыш сыныпта окитын 7-9 жас аралыFындаFы 460 окушыдан, 10-12 жас^ы 340 орта сынып окушыларынан жэне13-14 жас аралыFында 225 жоFары сынып окушыларынан куралды.
Аппарат жинау окушыларда ас корыту аFзалары ауруларынын пайда болуына жэне дамуына ыкпал ететiн элеуметтк-гигиеналык жэне медициналык-биологиялык факторларды зерттеудщ арнайы эзiрленген картасы аркылы окушыларды тексеру жэне элеуметтк зерттеу эдiсiмен жYргiзiлдi. Элеуметтк-гигиеналык кауiп факторларынын эсерi салыстырмалы кау^-катер кeрсеткiшiн пайдалана отырып аныкталды. Карта 10 себепт жэне койылFан сурактарFа 2 жауап нускасын камтыды.
Салыстырмалы кау^-катер бул - зерттелетiн кау^т себептерд^ эсер еткен зерттелушмердщ арасындаFы нэтижелер жиiлiгiнiц осы себеплн, ыкпалына ушырамаFан зерттелушшерд^ арасындаFы нэтижелерд^ жиiлiгiне катынасы.
Окушынын медициналык-биологиялык катерлi себептерi ана мен бала арасында социологиялык суракнама eткiзу аркылы баFаланды. Балалардын басынан еткерген ауруларынын болуы балалар емханаларынын медициналык к¥жаттары бойынша нактыланды. Окушыларды терендетiлген медициналык тексеруден етюзуге педиатр-дэрiгер, мектеп дэрiгерi, невролог-дэрiгер, офтальмолог-дэр^ер,
оториноларинголог-дэрiгер, гастроэнтеролог-дэрiгер,
балалар жасындаFы стоматолог-дэртер катысты. Сабак кестесiнiн окушылардын жумыска кабiлеттiлiгiн сактауFа эсерi оку пэндерУн киындыктарын ескере отырып жYргiзiлдi (№2.4.2.2821-10 «БЫм беру мекемелерiнде бiлiм берудi уйымдастыруFа жэне жаFдайларына койылатын санитарлык-эпидемиологиялык талаптар туралы» СанЕжН). Накты тамактануды гигиеналык баFалау балалар мен жасeспiрiмдер гигиенасы бойынша дэрiгердiн катысуымен мектептегi накты ас мэзiрi бойынша та^ы жэне тYскi астын кунарлылы^ын, азык-тYлiктiк жэне химиялык курамын талдай отырып жYргiзiлдi.
БарлыFы 230 накты ас мэзiрi зерттелдi (18.12.2008 ж. KабылданFан № 2.3.1.2432-08 «Халыктын эртYрлi топтарына арналFан энергия мен таFамдык заттарFа деген физиологиялык кажеттiлiктердiн нормалары» эдiстемелiк нускаулык).
Окушылардын физикалык дамуын баFалау екi кeрсеткiш бойынша - бой узынды^ы мен дене салмаFын елшеу аркылы жYргiзiлдi.
Деректердi статистикалык ендеу MS Ехсе1, Statistica 6.0 баFдарламаларын колдану аркылы жYргiзiлдi. Окушыларда ас корыту аFзалары ауруларынын пайда болуына элеуметтк-гигиеналык, медициналык-биологиялык жэне баска да факторлардын эсер ету ^шл мен дэрежесiн аныктау максатында бiз б i р факторлы жэне Yш факторлы дисперсиялык талдауды пайдаландык.
Осы зерттеуде жYЙелi кезкарас турFысынан жэне бiрынFай эдiстеме негiзiнде созылиалы гастрит (СГ) пен асказаннын ойык жарасынын (ОЖ) пайда болуына эсер ететiн eмiр сYру жаFдайы мен салтынын жалпы себептерi аныктау Fана емес, сонымен катар олардын эсер ету шараларынын сандык сипаттамасын алу максаты койылды. Бул эдiстеме алFашкы алдын алудын кешендi салааралык интеграцияланFан баFдарламаларын эзiрлеуде немесе жеке жэне популяциялык денгейлердегi жYргiзiлген жумыстын жекелеген баFыттарынын басымдыFын аныктауFа мYмкiндiк бередi. Нэтижелер
ЗерттеунэтижесiндеаныкталFан бiрiншi ^ида: Шымкент каласы турFындарынын сыркаттылык, мYгедектiк жэне eлiм кeрсеткiштерiнiн артуына ас корыту жYЙесi аFзаларынын патологиялары ерекше Yлесiн косады.
К,ала турFындарынын ас корыту жYЙесi аFзалары бойынша жалпы сыркаттылык керсетюшлнщ калыптасу денгейi 100000 адамFа балап есептегенде 5488,26%ооо - ден 5942, 53%ооо-ге дейiнгi аралыкта орналаскан болып шыкты. Аурушандыктын даму баFытын аппроксимациялык кызметтiн кeмегiмен баFалау, онын денгейi жыл сайын 100000 адамFа балап есептегенде 87,7%ооо-ге артып отырFандыFын кeрсеттi (сурет 1). Ас корыту жYЙесi аFзалары патологияларынын турFындар eлiмi кeрсеткiшiнiн калыптасуына косатын Yлес салмаFы 3,67%-Fа жетедi.
Асказаннын жэне 12 елi iшектiн ойык жарасы ауруынын аскорыту жYЙесi ауруларынын KУPылымындаFы Yлес салмаFы 3,42% болса да турFындар арасында eлiм туFызу катерлiлiк дэрежесi бойынша бiрiншi рангалык орында, онын таралу денгейi 60,03-141,72 %ооо аралыFында кездеседi.
Аппроксимациялык кызметщ кeмегiмен асказаннын ойык жарасынын жыл сайы^ы eсiмi кала турFындары арасында 7,4%ооо болып шыкты. К,атерлшк куаты жаFынан екiншi
рангалык орында етке тас байлау ауруы, холецистит, холангит ауруымен сыркаттылык кeрсеткiшiнiн денгейi кала т¥рFындары арасында орта есеппен алFанда 647,0%ооокурап
o™p. Aypyшaн,дыкlтын, 2011-2019 жылдap apaлыFындaFы динaмикacын capaптay, oнын, дeн,гeйi 10 жыл iшiндe кaлa тypFындapынын apacындa 5,2% тeмeндeгeн бoлып шыкты. Meктeп жacындaFы бaлaлapдын, ac кopытy жYЙeci aFзaлapынын, aypyлapынa бaйлaныcты дeнcayлык тoптapынa жiктeлyi, oлapдын, жacы мeн oкитын cbrnb^brna кaPaй aйтapлыктaй eзгepicтepгe ¥шыpaйды (2 cype^. 1-3 cыныптa oкитын бaлaлapдын, бipiншi дeнcayлык тoбынa жaтaтындapынын, Yлec caлмaFы 91,23%, бoлca, eкiншi
дeнcayлык тoбындaFылap 8,77% к¥PaДы. 4-7 cыныптaFы oкyшылapдын 76,41% бipiншi дeнcayлык тoбынa жaткызылca,eкiншi дeнcayлык тoбындa жaтaтындapдын, Yлec caлмaFы 23,59 % жeттi. Ал 8-9 cыныптaFылap apacындa бipiншi дeнcayлык тoбынa жaтaтындapынын, Yлec caлмaFы 51,94% дeiн тeмeндeп, eкiншi дeнcayлык тoбындaFылapдын, Yлec caлмaFы 39,17%-Fa дeйiн apтты жэнe oлapдын, apacындa ac Kopb^y aFзaлapынын, coзылмaлы пaтoлoгиялapы aныктaлa бacтaды ( 8,89% ). Оcылap Y^i^oii дeнcayлык тoбын тYзeдi.
1-3 сыны] i 4-7 сынып 8-9 сынып
Cypeï 2 - Meicren жacындaFы бaлaлapдынac KopHiy aFзaлapынын кызмбтпк ayHiKy^apH мен aypy^apHMH^ бoлyынa бaйлaныcты дeнcayлык тonтapынa жкта^
Ас кopытy aFзaлapынын, кызмeттiк ayыткyлapы мeн aypyлapынын, бoлyынa бaйлaныcты, oлapдын, физикaлык дaмyындa дa eзгepicтep
бaйкaлaды. Егep 1-3 cыныптapдa б^л ^pce^i^i 85,34±2,17% бoлca, 4-7 cыныптapдa 82,43± 1,54% K¥PaДы, эл 8-9 cыныптapдa б^л кepceткiш 77,82±1,08% (p<0,01) дeйiн тeмeндeдi. Ал физикэлык дэму кepceткiштepi кэлыпты шэмэдэн тeмeн oкyшылapдын, Yлec caлмaFы 1 - 3 сыныптэ 14,66%±1,09 тYзece, 4-7 сыныптэ 17,57±1,25%, эл 8-9 сыныптэ 22,18±1,42% бoлып шыкты (p<0,01).
Ас кopытy aFзaлapынын, кызмeттiк ayыткyлapы мeн aypyлapынын, бoлyынa бaйлaныcты, oлapдын, физикэлык дзмуындэ дэ eзгepicтep бaйкaлaды. Егep 1-3 cыныптapдa б^л
кepceткiш 85,34±2,17% бoлca, 4-7 ci^i^^a 82,43± 1,54% K¥paды, эл 8-9 cыныптapдa б^л кepceткiш 77,82±1,08% (p< 0,01) дeйiн тeмeндeдi. Ал физикэлык дэму кepceткiштepi кэлыпты шемедэн тeмeн oкyшылapдын, Yлec caлмaFы 1 - 3 сыныптэ 14,66%±1,09 тYзece, 4-7 сыныптэ 17,57±1,25%, эл 8-9 сыныптэ 22,18±1,42% бoлып шыкты (p<0,01).
ОкyшылapдaFы ac кopытy aFзaлapы aypyлapынын, дeнe caлмaFынa тэyeлдiлiгi тypaлы aлынFaн дepeктep eтe кызыкты бoлып шыкты. Осылэйшэ, eгep ac кopытy ^^^^epim^ aypyлapы бap 1-9 сынып oкyшылapынын, дeнe caлмaFынын, I дэpeжeдeгi apтыктыFы 9,71 ±1,02% бoлca, oндa ocu aypyлapы жoк бaлaлapдa б^л ^pce^i^i 6,68±0,52% acпaFaн (p<0,001).
Окушылардын денсаулы^ы мен ас корыту аFзалары ауруларына байланысты элеуметтiк-гигиеналык сипаттамасын зерттеу (3 сурет), окушылардын 24,92%-ынын от басындаFы жан басына шаккандаFы табыс пен материалдык камтамасыз ету денгеш темен болып шыкты, ал 10,89% -ы нашар турFын YЙ жаFдайында тураса, 29,16% -ы толык емес отбасында тэрбиеленедi. Окушылардын 11,05% -ына ата-аналары баланын мектепте тамактануына каражат бeлмейдi, 8-9 сынып окушыларынын 30,53% -ы темекi шегедi, 8-9 сынып окушыларынын 35,78% Ас корыту аFзаларынын аурулары тукым куалаFыштык касиеттерi жоFары,элеуметтiк турFыда аз
KамтылFан, турмыстык жаFдайлары темен, тамактану сапасы нашар, салауатсыз eмiр суру салтына бейiм, псиологиялык микроклимат нашар,ез денсаулыFына кeнiл белмейтЫ балаларда аса жоFары денгейде калыптаскан. СуракнамаFа тартылFан окушылардын 28,48% дурыс тамактану ережесiнен мYлдем хабарсыз, олардын 16,3% дэрумендi-минералды кешендер кабылдамайды,ас корыту аFзаларынын ауруларына тукым куалаушылык бешмдшк бар окушылардын Yлес салмаFы 17,4% кураса, окушылардын 21,3%-ында белгiлi бiр азык-тYлiкке аллергиялык реакциясы бар болып шыкты.
Кесте 1 - Ас корыту агзалары ауруларынын дамуына элеуметпк-гигиеналык жэне медициналык-биологиялык кауыгт себептерд1н зияндылык эсер1
Ас корыту аFзалары ауруларынын 7-14 жас Сешмдшк шеп Р
дамуына алып келетiн кауыпты 1000 адамFа балап ОР ЖоFарFы Теменп
себептер есептегендеп аурушандык денгейi шекарасы шекарасы
Элеуметтiк-гигиеналык кау^л себептер
Отбасынын материалдык 341,13 2,47 3,65 1,29 >0,05
камтамасыз етшу^н темен болуы
Нашар турFын YЙ жаFдайы 296,32 2,39 3,26 1,52 >0,05
Ата-аналардын балаFа мектепте 412,38 2,35 3,25 1,45 >0,05
тамактануына каржы бeлмеуi
Отбасында 1 Fана адамнын жумыс 297,46 2,04 2,78 1,30 >0,05
iстеуi
Баланын толык емес отбасында 364,94 1,97 2,49 1,45 >0,05
тэрбиеленуi
Колайсыз мЫез-кулык жэне баланын eмiр сYру салты себептерi
Алкогольдiк iшiмдiк кабылдау 597,54 4,85 6,89 2,81 >0,05
Мектепте баланы ыстык тамакпен 571,29 3,74 5,36 2,12 >0,05
камтудын болмауы
Баланын мектепте даулы 381,23 2,92 3,87 1,97 >0,05
жаFдайларFа душар болуы
ОтбасындаFы колайсыз 352,57 2,65 3,31 1,99 >0,05
психологиялык ахуал
Темек шегу 397,42 2,49 3,23 1,75 >0,05
Дурыс тамактанбаудын 297,18 2,42 3,19 1,65 >0,05
салдарларынан туындайтын
патологиялар туралы баланы
хабардар етпеу
Медициналык-биологиялык кауiптi себептерi
Жакын туыстары арасында ас 562,96 2,21 2,81 1,61 >0,05
корыту аFзалары ауруларынын
болуы. (анасы, экесi, аFасы, эпкесi)
Окушынын курсак куысында 397,62 2,05 2,43 1,67 >0,05
ауырсынудын болуы
ЖYректiн айнуы 350,59 1,92 2,09 1,75 >0,05
Кекiру 359,18 1,76 1,94 1,58 >0,05
13-14 жаста тексершгендер 348,24 1,61 1,83 1,39 >0,05
Тэбетiнiн бузылуы 349,72 1,54 1,75 1,33 >0,05
Зерттелгендерд^ iшiндегi эйел 276,45 1,40 1,62 1,18 >0,05
жыныстылардын саны
Мектеп жасындаFы балаларда ас корыту аFзалары ауруларынын пайда болу каутшн басты себептерi: ас корыту жYЙесi аFзалары аурулары бойынша тукым куалаушылык Kасиеттерi жоFары болуы (р<0,05), алкогольдк iшiмдiктi тутыну (р<0,05), мектепте ыстык тамакпен камтылмау (р<0,05),мектептегi колайсыз психологиялык микроклимат (р<0,05), отбасынын нашар материалдык жаFдайы (р<0,05), баланын нашар турFын YЙ жаFдайы (р<0,05), отбасындаFы колайсыз психологиялык микроклимат (р<0,05), темекi шегу (р<0,05), белгiлi бiр тамак eнiмдерiн кетере алмау ( р < 0,05), баланы толык емес отбасында тэрбиеленуi (р<0,05). 370 окушынын психологиялык мэртебесiн зерттедiк. Ас корыту аFзаларынын аурулары бар окушылардын элеуметтк
ортаFа бейiмделу денгейi, осындай аурулары жок окушылар арасына караFанда анык темен екендiгiн кeрсеттi. Ас корыту аFзаларынын аурулары бар кш сынып окушыларынын (1-3 сынып) элеуметтк ортаFа бейiмделу денгейi 10,83±0,12 баллды тузесе, ортанFы сынып (4-6 сынып) окушыларында 10,97 ± 0,16 баллды, ал жоFары сынып (7-9 сынып) окушыларында ол 11,23±0,17 баллды курады.
Ас корыту мYшелерiнiн аурулары жок окушылар арасында бул керсеткш окыту сыныбына байланысты болмашы денгейде Fана eзгерiп отырды, тиiсiнше 11,36±0,029; 11,57±0,042 жэне 11,74±0,054 баллдарды курады (р<0,05).К,ыздардын элеуметтiк бейiмделуi улдарFа караFанда (р<0,01) айтарлыктай темен. Мысалы, аскорыту аFзаларынын аурулары бар
Вестник КазНМУ №2-2020
Kыздap apacындaFы элeyмeттiк бeйiмдeлy (бaллмeн) кiшi cыныптapдa 9,72±0,10 бэллды, opтa cыныптapдa 9,86±0,11 бэллды, эл жoFapы cыныптapдa 10,11 ±0,12 бэллды K¥PaДы. Ас Kopытy aFзaлapынын, aypyлapы жoк кыздap apacындa б^л кepceткiш oкытy сыныбынэ бaйлaныcты eзгepiп oтыpды, тиiciншe 10,09±0,024; 10,47±0,032 жэнe 10,63±0,041 (p<0,05) тYзeдi.
Зepттey нэтижeлepi кepceткeндeй ac кopытy мYшeлepiнiн, aypyлapы бap oкyшылapдын, вeгeтaтивтiк т¥paктылыFы, ac Kopытy мYшeлepiнiц aypyлapы жoк oкyшылapдaн дэ aйтapлыктaй тeмeн бoлды (p<0,01). Дeмeк, ac кopытy aFзaлapынын, aypyлapы бap oкyшылapдын, элeyмeттiк жэнe жoFapы вeгeтaтивтiк жYЙeнiн, бeйiмдeлгiштiгi нэкты тeмeн (p<0,01) дeyгe нeгiз бap. Бiз ¥cынFaн бoлжaмдык мaтpицa мeктeп жacындaFы бaлaлapдa ac кopытy aFзaлapы aypyлapынын, пэйдэ бoлy кэуыптшпшн, 79,8% ыктимaлдыFы бap кoлaйcыз мeдицинaлык-элeyмeттiк cипaттaFы зиянды ceбeптep бoйыншa aныктayFa мYмкiндiк бepдi. Еpeceк кэлэ т¥pFындapынын, apacындa тapaлFaн ac кopытy aFзaapынын, нeгiзгi нoзoлoгиялapынын, дэмуынэ элып кeлeтiн мeдицинaлык-биoлoгиялык, элeyмeттiк-гигиeнaлык жэнe мeдицинaлык-¥йымдacтыpyшылык ceбeптepдiн,
caлыcтыpмaлы зияндылык кyaттылыFы жoFapы. Еpeceк кэлэ т¥pFындapынын, epтe жэстэн eлiмiнe элып кeлeтiн ac кэззнныц oйык жapacы aypy! кэлэ т¥pFындapы apacындa 7,4%ooo бoлca, eт кэбынэ тэс бэйлэу aypy! 647,0%ooo жeткeн. Онын, нeгзгi ceбeптepiнe Д¥pыc тaмaктaнбay жэнe гипoдинaмия дeп eceптeймiз. Дэл ocындaй динaмикaлык epeкшeлiк coзылмaлы гacтpит aypyынын, ^a(149,3%ooo) т¥pFындapы apacындaFы кaлыптacyындa дэ aныктaлды. Осы aypyлapдын, тyындayынa элып кeлy кaтepлiлiгi бoйыншa зиянды ceбeптepдiн, зияндылык куэтын зepттey нэтижeлepiнe кaPaFaндa aнopгaзмияFa бaйлaныcты 2,71 бэлл, eндipicтiк дipiлдiн, эcepiнe бэйлзнысты 2,58 бэлл, eндipicтiк шудын, эcepiнe бэйлзнысты 2,04 бэлл, жыныстык epeкшeлiктiн, эcepiнe бэйлзнысты 2,46 бэлл, гигиeнaны caктaмayдын, эcepi 1,80 бэлл, тэyлiгiнe 3 peттeн кeм тaмaктaнyдын, эcepi1,41 бэлл, дэмдeyiштepдi кeп кaбылдayдын, зияндылык эcepi 1,71 бэлл, нэнды жиi кaбылдayдын, эcepi 1,47 бэлл, тaFaмFa т^зды кeп сэлудын, эcepi 1,47 бэлл бoлып шыкты.
Сoзылмaлы гacтpит Yшiн эйeлдiн, жынысынын, eзi кaтepлi ceбeп бoлca (СК=1,16), эл acкaзaн мeн oн eкi eлi iшeктiн, oйык жapaлapы Yшiн epлepд¡н, жынысы кaтepлi ceбeп бoлып (СК, = 2,0) тaбылaды. Сoндыктaн coзылмaлы гacтpит (СГ) пeн эскэзэн мeн oн era eлi iшeктiн, oйык жapacын (ОЖ) тyындaтaтын пaтoлoгиялык жэнecaнoлoгиялык ceбeптep ушлн жэлпы тэyeкeл K¥Pылымы мeн aкпapaттылыFын тэлдэу ж^мысы aypyлapдын, жыныстык epeкшeл¡ктep бoйыншa жYpгiзiлдi.
Ал ocы пaтoлoгиялapдын, элдын aлyFa кoлaйлы ceбeптepдiн, cayыктыpyшылык куэты дeнe тэpбиeciмeн aйнaлыcкaн т¥ЛFaлapдa 1,31 бэлл, жeмic-жидeк кэбылдэу 2,21 бэлл, oтбacындaFы жэйлы кapым-кaтынac 1,51 бaлл,тepeн, ¥йкы 1,37 бэлл, дeфeкaциянын, Д¥pыc жYpyi 1,53 бэлл бoлып шыкты. Т¥pFындapынын, apacындaFы acкaзaн-iшeк жoлы aypyлapын тyындaтyFa элып кeлeтiн жэнe элдын aлyFa кeмeктeceтiн ceбeптepдi eceпкe элэ oтыpып жYpгiзiлeтiн пpoфилaктикaлык шapaлap aypyшaн,дык, мYгeдeктiк жэнe eлiм oкиFaлapын aйтaлыктaй тeмeндeтeдi.
Сoзылмaлы гacтpит (СГ) пeн acкaзaннын, oйык жapacынын, (ОЖ) интeгpaциялaнFaн жeкeлeй пpoфилaктикacын жYзeгe acûpy мaкcaтындa e^ aлдымeн мынэдэй м¡ндeттepд¡ шeшy Kaжeт: epлep apacындa - тeмeк¡ шeгyдeн жэнe aлкoгoльдiк ¡ш¡мд¡ктepд¡ т¥тынyдaн бэс тapтy, ¥йкы ¥зaктыFын кeмiндe 8 caFaткa дeйiн кaмтaмacыз eтy, жeмic-жидeк cycындapын Koлдayды apттыpып, жeмicтep мeн кeкeнicтepдi жиi пэйдэлэну, eндipicтiк кaтepлi ceбeптepдi (eн,бeк oпepaциялapынын, мoнoтoндыFы, б i p эй iшiндe бipкeлкi eмec ж¥мыс жYктeмeci) элып тэстэу; эйeлдep apacындa-aнopгaзмияны eмдey, eндipicтiк кэуыпты ceбeптepдi (дipiл, шу) бoлдыpмay. СГмeн ОЖ интeгpaциялaнFaн элдын элудын, кeшeндi caлaapaлык бaFдapлaмaлapын эз¡pлey бapыcындa эйeлдep apacындa дeнe шыныктыpyмeн aйнaлыcyFa тapтy, тэмэк кэбылдэу жиЫпн кун^ 3 peткe дeйiн жэнe oдaн дэ жиi eтiп apттыpy, Koлдaнылaтын кeкeнicтep мeн жeмicтepдiн, сэны мeн сэпэсын жoFapылaтy, дэмдeyiштepдi т¥тынуды aзaйтy жэнe ¥йкыны кэлыпкэ ^лт^у бipiншi кeзeктeгi мiндeттep peтiндe жYзeгe acыpyFa ¥мтылу кaжeт.
ЭДЕБИЕТТЕР TBIMI
1 Бyлeшoв M.A., Тoккyлиeвa Б.Б., Тypлыбeк Д.К., Тypaлиeвa Л.Б. Пути coвepщeнcтвoвaния пpeeмcтвeннocти в opгaнизaции лeчeбнo-пpoфилaктичecкoй пoмoщи дeтям в ycлoвияx кpyпнoгo мeгaпoлиca // Вecтник Южнo-Кaзaxcтaнcкoй фapмaцeвтичecкoй aкaдeмии. - 2013. - № 2(63). - С. 67-74.
2 Тaлгaтбeк. A.M., Бyлeшoвa A.M.., Сyлтaнбeкoв К.А ., Бeйceмбaeвa З.И. Пoдxoды к coвepшeнcтвoвaнию пpoфилaктики xpoничecкoгo гacтpитa и язвeннoй бoлeзни жeлyдкa // Bec^! КaзHMУ. - 2014. - №2(4). - С. 73-75.
3 Емeльянoвa О.Н., Лeвинa О.А., Фeдopeeвa H.M., Бopoвик H.H. Анэлиз зaбoлeвaeмocти дeтeй бoлeзнями opгaнoв пищeвapeния // Зaбaйкaльcкий мeд.жypн. - 2011. - №2. - С. 4649.
4 Бapaнoв A.A., Кучмэ В.Р., Сyxapeвa Л.M. Сocтoяниe здopoвья coвpeмeнныx дeтeй и пoдpocткoв и poль мeдикo-coциaльныx фaктopoв в eгo фopмиpoвaнии // Becтник PAMH. - 2009. - №5. - С. 6-11.
5 Maкcимoвa T.M. Сoциaльный гpaдиeнт в фopмиpoвaнии здopoвья дeтeй // Здpaвooxpaнeниe Рoccийcкoй Фeдepaции. -2003. - №2. - С. 43-46.
6 Кopниeнкo Е.А., Пapoлoвa H.H. Пpoблeмa диaгнocтики и лeчeния инфeкции Helicobacterpyloriy дeтeй в cвeтe
peкoмeндaций мeждyнapoднoгo кoнceнcyca Maacтpиxт IV // Becтнпpaктвpaчa. - 2012. - №1. - С. 38-43.
7 Пoливaнoвa Т.В., Вшивгав В.А., Фypцeв В.И., Гoнчapoвa M.B. Рeгиoнaльныe ocoбeннocти тeчeния инфeкции Helicobacterpyloriy дeтeй eвpoпeoиднoгo нaceлeния Сибиpи // Boпpдeтдиeтoл. - 2012. - №4. - С. 9-13.
8 Boлынeц Г.В. Этиoлoгичecкиe фaктopы xpoничecкиx гагатов у дeтeй // Boпpcoвpeмпeдиaт. - 2006. - №3. - С. 1521.
9 Бyлeшoв M.A., Омapoвa Б.Э., Тyктибaeвa С.А., Бaймaxaнoвa H.T. Бaлaлap дeнcayлыFынын, aймaктык дэму бaFыты мeн oны жaкcapтyдын, Fылыми нeгiздepi (ТYpкicтaн oблыcы мыcaлындa) // Бюллeтeнь вpaчeй Рecпyблики Кaзaxcтaн. - 2019. - №5. - С. 58-66.
10 Щepбaк В.А. Знaчeниe ceлeнa в пaтoгeнeзe и лeчeнии дeтeй с xpoничecким гacтpoдyoдeнитoм // Boпpдeтди-eтoл.- 2008. -№1. - С. 5-8.
11 Бeльмep С.В. Сoвpeмeнныe пpинципы диeтoтepaпии цe-лиэкии // Рocвecтнпepинaтoлипeдиaт. - 2012. - №4. - С. 127130.
12 Щepбaк В.А., Щepбaк H.M. Лaктaзнaя нeдocтaтoчнocть у дeтeй // Пeдиaтфapмaкoл. - 2011. - №3. - С. 90-93.
Vestnik KazNMU №2-2020
1М.А. Булешов, 2А.А. Жаксылык, 2Г.К. Кауысова, 2А.М. Ауезова, 1А.М. Булешова, 1З.Б. Абдрахманова Международный казахско-турецкий университет имени Х.А. Яссави, город Туркестан. 2 Казахстанский медицинский университет «ВШОЗ», город Алматы.
НАУЧНЫЕ ОСНОВЫ МЕДИКО-СОЦИАЛЬНЫХ ПРОФИЛАКТИЧЕСКИХ И ОЗДОРОВИТЕЛЬНЫХ МЕРОПРИЯТИИ СРЕДИ БОЛЬНЫХ ГОРОДА ШЫМКЕНТА С ЗАБОЛЕВАНИЯМИ ОРГАНОВ ПИЩЕВАРЕНИЯ
Резюме: В предлагаемой статье обсуждается показатели заболеваемости, инвалидности и смертности различных групп населения города Шымкента, связаннные с болезнями органов лищеварения. Установлены относительные риски и степени достоверности социально-гигиенических, медико-биологических факторов и негативных детерминантов
нездорового образа жизни в формировании здоровья городских жителей, которые стали научной основой профилактических и оздоровительных мероприятии. Ключевые слова: мегополис, населения, система органов пищеварения, показатели здоровья, профилактика, оздоровление
1M.A. Buleshov, 2A.A. Zhaksylyk, 2G.K. Kauysova, 2A.M. Auyezova, 1A.M. Buleshova, 1Z.B. Abdrakhmanova 1Khoja Akhmet Yassawi International Kazakh-Turkish University, Turkestan city 2 Kazakhstan's Medical University «KSPH», Almaty city
SCIENTIFIC BASES OF MEDICAL AND SOCIAL PREVENTIVE AND HEALTH-IMPROVING MEASURES AMONG PATIENTS OF SHYMKENT CITY WITH DIGESTIVE DISEASES
Resume: This article discusses the indicators of morbidity, disability and mortality of various groups of the population of the city of Shymkent, associated with diseases of the digestive organs. The relative risks and the degree of reliability of socio-hygienic, medico-biological factors and negative determinants of unhealthy
lifestyles in the formation of the health of urban residents, which have become the scientific basis for preventive and health-improving measures, are established.
Keywords: megopolis, population, digestive system, health indicators, prevention, recovery
УДК 616-082.6
Актуальные проблемы организации хирургической помощи в системе ОСМС
1А.С. Садыков, 1И.А. Ташев, 2Ж.С. Шаякина, 1Д.О. Орынбасар
'Международный казахско-турецкий университет им. Х. Ясауи. Туркеста. Казахстан 2Городская стоматологическая поликлиника. Шымкент. Казахстан
Основой развития современного здравоохранения остается совершенствование организации оказания медицинской помощи населению. Одним из основных направлений, признанных государством, является обязательное социальное медицинское страхование (ОСМС) населения [1]. Эволюция ОСМС: начало оказания медпомощи населению 01.01.2020 г, разработаны новая модель перечня гарантированного объема бесплатной медицинской помощи (ГОБМП) и пакет медицинской помощи в системе ОСМС. Связи с этим при организации встречаются некоторые барьеры при внедерние ОСМС. Ключевые слова: стационарная помощь, хирургическая больные, страхования
Введение
В сложных условиях экономических преобразований и ухудшения состояния здоровья населения,
совершенствование организации и повышение качества хирургической помощи занимает ведущее место в реформировании системы здравоохранения Республики Казахстан. Перечни двух пакетов были одобрены и утверждены на заседании Правительства РК от 18 июня 2019 г. и нашли отражение в Постановлениях Правительства РК №420 и №421 от 20 июня 2019 г [2, 3].
С внедрением ОСМС в медицинскую практику страны, обнажились ряд актуальных проблем организационного
характера. Эти проблемы не обошли и вопросов организации стационар замещающей хирургической помощи. Все условия и правила оказания стационар замещающей помощи нашли свое отражение в приказе МЗСР РК №669 «Об утверждении Правил оказания стационар замещающей помощи» от 17.08.2017 г., с редакцией приказа МЗ РК от 29.08.2019 № КР ДСМ-119 [4].
Одним из наиболее часто встречаемых хирургических заболеваний, требующих стационарзамещающей помощи являются грыжи живота. По статистике каждый 5-ый житель земного шара является потенциальным грыженосителем. В развитых станах (США, Германия, Россия и др.) ежегодно регистрируются от 180 000 до 700 000 диагнозов паховая
