Научная статья на тему 'Жасөспірім қыздар денсаулығының өзекті мәселелері'

Жасөспірім қыздар денсаулығының өзекті мәселелері Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
214
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
жасөспірім қыздар / репродуктивті денсаулық / соматикалық патологиялар / гинекологиялық аурулар / девочки-подростки / репродуктивное здоровье / соматические патологии / гинекологические заболевания

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Молдалиев Ы.С., Рыскелдиева Кенжегул Жанысбаевна, Курбаниязова С.А., Кушкарова А.А., Романова С.Т.

Жасөспірім жастағы қыз балалардың репродуктивті денсаулық мәселесі педагогиканың, физиологияның, қоғамдық денсаулық сақтау саласының басты назарында болды. Бұл жаста қыз балалардың физикалық, психикалық дамуы және жыныстық жетілуі аяқталып, репродуктивті қабілет қалыптасады. Сондықтан жасөспірім қыздардың репродуктивті денсаулығы қазіргі акушерияда маңызды орынға ие. Әдебиетке шолу жасау қазіргі жасөспірім қыздардың денсаулығы қоғамдық өмірдің өзекті мәселелерінің бірі болып табылатынын көрсетті және жасөспірімдердің репродуктивті денсаулығын ерте диагностикалау, дамушы патологияны емдеу және алдын алу шараларын оңтайландыруды талап етеді

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о здоровье , автор научной работы — Молдалиев Ы.С., Рыскелдиева Кенжегул Жанысбаевна, Курбаниязова С.А., Кушкарова А.А., Романова С.Т.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Актуальные проблемы здоровья девочек подростков

Репродуктивное здоровье девочек-подростков было в центре внимания педагогики, физиологии и общественного здравоохранения. В этом возрасте физическое, умственное развитие и половая зрелость девочек завершаются, и формируются репродуктивные способности. Следовательно, репродуктивное здоровье девочек-подростков играет важную роль в современном акушерстве. Обзор литературы показал, что здоровье современных девочек-подростков является одной из наиболее актуальных проблем общественной жизни и требует ранней диагностики репродуктивного здоровья подростков, оптимизации лечения и профилактики развивающихся патологий

Текст научной работы на тему «Жасөспірім қыздар денсаулығының өзекті мәселелері»

Редактор алган 24.04.2020 ж.

ЕТАМБ 76.33.31

эеж 618.3-008.6

ЖАСЭСП1РШ КЫЗДАР ДЕНСАУЛЫГЫНЫЦ ЭЗЕКТ1 МЭСЕЛЕЛЕР1

Ы.С. Молдалиев, К.Ж. Рыскелдиева, С.А. Курбаниязова, А.А. Кушкарова, С.Т. Романова

^.А. Ясауи атындагы Халыкаралык ^азак-TYp^ университетi, TYPKiCTaH каласы, ^Р

Жасесп1р1м жастагы кыз балалардьщ репродуктивп денсаулык мэселеа педагогиканын, физиологияньщ, когамдык денсаулык сактау саласынын басты назарында болды. Б^л жаста кыз балалардыц физикалык, психикалык дамуы жэне жыныстык жет1лу1 аякталып, репродуктивп кабшет калыптасады. Сондыктан жасесп1р1м кыздардын репродуктивт денсаулыгы каз1рг1 акушерияда манызды орынга ие.

Эдебиетке шолу жасау каз1рп жасесп1р1м кыздардын денсаулыгы когамдык ем1рдщ езекп мэселелершщ б1р1 болып табылатынын керсетп жэне жасесп1р1мдерд1н репродуктивп денсаулыгын ерте диагностикалау, дамушы патологияны емдеу жэне алдын алу шараларын онтайландыруды талап етедг

Кiлт сездер: жасесшр1м кыздар, репродуктивп денсаулык, соматикалык патологиялар, гинекологиялык аурулар.

CURRENT ISSUES OF ADOLESCENT GIRLS' HEALTH

Y. Moldaliev, K. Ryskeldieva, S. Kurbaniyazova, A. Kushkarova, S. Romanova

Hoja Ahmet Yassawi International Kazakh-Turish University, Turkestan sity, Kazakhstan

Adolescent girls' reproductive health issue was the main focus in pedagogy, physiology and public health. At this age, girls' physical, mental development and sexual maturity are completed, and reproductive abilities are formed. That is why , the reproductive health of adolescent girls plays an important role in modern obstetrics.

Literature review has shown - the health of today's adolescent girls is one of the most pressing issues in public life and requires early diagnosis of adolescent reproductive health, optimization of treatment and prevention of developing pathologies.

Keywords: adolescent girls, reproductive health, somatic pathologies, gynecological diseases.

АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ЗДОРОВЬЯ ДЕВОЧЕК - ПОДРОСТКОВ

Ы.С. Молдалиев, К.Ж. Рыскелдиева, С.А. Курбаниязова, А.А. Кушкарова, С.Т. Романова

Международный Казахско-Турецский Университет имени К.А. Ясави, Туркестан, РК

Репродуктивное здоровье девочек-подростков было в центре внимания педагогики, физиологии и общественного здравоохранения. В этом возрасте физическое, умственное развитие и половая зрелость девочек завершаются, и формируются репродуктивные способности. Следовательно, репродуктивное здоровье девочек-подростков играет важную роль в современном акушерстве.

Обзор литературы показал, что здоровье современных девочек-подростков является одной из наиболее актуальных проблем общественной жизни и требует ранней диагностики репродуктивного здоровья подростков, оптимизации лечения и профилактики развивающихся патологий.

Ключевые слова: девочки-подростки, репродуктивное здоровье, соматические патологии, гинекологические заболевания.

К1ркпе

^sipri жштеме бойынша жaсеспipiм 10-19 жас арасындагы жыныстык жэне репродуктивт денсаулыгы калыптасатын когамныц жас белш.

Агзанын жыныстык жеилу кезещ ретшде пубертат кезен эйелдщ 6y^ репродуктивт жYЙесiнiн калыптасуында манызды орын алады жэне онын ж^мыс штеу1 кеп жагдайда дамудын YЙлесiмдiлiгiне жэне жыныстык жетслу кезещндеп кыздарда уакытылы дамуына байланысты болады. Пубертатты кезен агымынын еpекшелiктеpi эйелдщ емip бойы репродуктивт денсаулык жагдайына , онын фертильдЫгше, сондай-ак елдеп демографиялык жагдайга эсер етедi [1,2].

Кептеген авторлардын пiкipiнше балалардын денсаулык жагдайыныц нашарлауы мен жыныстык жYЙеге патология туындау кaупi кеп жагдайда кыздардын жыныстык жетiлуi

мен олapдьщ физикaдык дaмyынa, бaдaныц жынысыта жэне жaсынa кеpi эсеp ететш жaFымсыз YPДiстеpге бaйдaнысты бодaды [3-7]. Жыныстык жYЙеге кеpi эсеp ететш фaктоpлapды еpте aныктay яFни кыздapдьщ pепpодyктивтi жYЙесiшц б^зылуын aддын aлy жэне одapды yaкытыды тYзетy жaсeсmpiмдеpдiц денсayдыFын сaктayдaFы негiзгi кepсеткiшi болып тaбыдaды [8,9].

Жaсeсmpiмдеpдiц pепpодyктивтi денсayлыFыньщ кaдыптaсyы хглыктыц демогpaфиялык кepсеткiшiшц мaFызды pесypсы болып тaбылaды [10]. Ре^одуктиви денсayлыкты кaдыптaстыpyдыц мaцызды кepсеткiшi оныц сомaтикaдык, физикaдык, психикaдык денсayлыкпен eзapa бaйлaнысы, кayiп-кaтеp фaктоpлapы жэне оныц б¥зылыстapыныц aддын aдy, жыныстык мшез-к¥лык жэне коFaммен кapым-кaтынaс тypaды a^aparra^ болып тaбылaды [11-14].

Сонымен кaтap, со^ы жыддapдaFы зеpттеyдеp кaзipгi ypraKibiH денсayдыFы келешек ¥pпaктыц денсayдыFынa елеyлi тYPде жол беpетiндiгiн кepсеттi. ^aзip эpбip Yшiншi бaдa денсayдыFы ^льюты жaFдaйынaн ayыткyмен туылып, жaсeспipiмдеpде aypyшaцдыктыц ecyi жыл сaйын 7 % жоFapыны к¥Paды [15, 16].

Ресей Faдымдapыныц беpген мэдiметi бойыншa со^ы 5 жыддa бaдaдap apaсындa гинекологиялы; жэне aндpодогиядык aypyдapдыц YДесi 50% жеткен [17,18]. Жaсeспipiм жaстapдыц жapтысынaн кeбiнде созыдмaды aypyдap aныктaдып, ол келешекте pепpодyктивтi кызмет мYмкiндiктеpiн шектеуге aдып кедyi мYмкiн.

Со^ы 10 жылдa коpшaFaн оpтaныц дaстaнyынa бaйлaнысты жaсeспipiмдеp apaсындa жекелеген нозологиялы; aypyдapдыц тapaдyы apткaн. М¥ндaй жaFымсыз экологиялы; aймaктa эндокpин жYЙесi, несеп-жыныс жэне адн жYЙесi, aс коpытy жYЙедеpiнiц aypyдapы кeптеп кездестi. Соныц шшде жиi кездесетiн тыныс aдy жYЙесiнiц aypyдapы мен aддеpгиядык aypyдapдыц тapaлyы 28,1% - 45,2% жеттi [19].

2000-2014ж зеpттеyдеpде 15-17 жaс apaлыFындaFы жaсeсmpiмдеpдiц дaмyы мен денсayдыFыныц бузылуы — 47%-Fa eстi. Со^ы 2-3 жылдa жaсeспipiмдеpдегi aypyшaцдыдыктыц iшiнде созылмaлы пaтодогиядap кapкынды eсiп, оныц к¥PылымдaFы Yдесi кaзipгi yaкыттa 30% жоFapы болды [20, 21]

Ресейде со^ы 10 жыддa 10-14 жaскa дешнп кыз бaдaдap apaсындa-етеккip бузылуыныц жишп— 41,8% кездестi. Ал, 15-17 жaстaFы жaсeспipiм кыздap apaсындa pепpодyктивтi жYЙе aFзaдapыныц кaбынy aypyдapыныц тapaлyы 38,7%-Fa ¥ДFaйды жэне етеккip б¥зылyлapы 24,8%-Fa apтты [22].

Тэжiкстaн Респyбликaсындa 15-19 жaс apaсындaFы жaсeспipiмдеpдiц нayкaстaнyы 19,1% K¥paды. Ресми стaтистикaдык деpек бойыншa жaсeспipiм жaстapдa тыныс a^ мYшелеpiнiц aypyлapы-79,5%, aс коpытy жYЙесi aypyлap-31,5%, кaн жэне кaн жaсay aFзaдapы-20,1%, эндокpиндiк жYЙе aypyлapы мен есту жYЙесiнiц aypyлapы-14,3%, теpi aypyлapы -14%, несеп жYЙесi aypyлapы-10,8%, ^з жэне олapдыц косaдкы aппapaтыныц aypyлapы-10,7%, неpв жYЙесiнiц aypyлapы- 8%, зaт aдмaсyыныц б^зылуы-6,6%, кaн aйнaдымы жYЙесiнiц aypyлapы-1,5% кездестi [23].

Aмеpикa, Испaния Faдымдapыныц мaкaдaсындa, жaсeспipiмдеpдiц pепpодyктивтi денсayдыFынa теpiс эсеp етyшi фaктоpлap жукталы aypyдapдaн бaстaп жapaкaттaнy, зоpлык-зомбылык жэне инфекциялы; емес aypyдapдыц жоFapы децгейде кездесyi (психикaдык б¥зыдyдapды косa aдFaндa) жaтaды. Уaкыт eте келе жaсeспipiмдеpдiц денсayдыFындa aнемияныц тapaдyы эл^^ты тeмен кeптеген ayыpтпaдыFы бap елдеpде жоFapы болып, жaсeспipiм кыздapдa aнемия 40% кездескен [24].

Apтык сaлмaк пен aбдоминaдьды мaй етеккip циклшщ б¥зыдyынa, эндометpи дисфyнкциясынa, жYктiдiктi кeтеpе aдмayшыдыккa, сондaй-aк жYктiдiк пен пеpинaтaлды кезец aскынyдapынa экедетiн негiзгi фaктоpлapдыц 6ípí болып тaбыдaды. Дене сaлмaFыныц apтyы мен семiздiк бapдык контингенттеpде бaйкaдды, бipaк ол тaFaм aypyлapы жоFapы еддеpде ^pa^rn жaсeспipiм ^^ap apaсындa жиi кездестi [25].

БYкiл элем обыp мэселесiне нaзap ayдapды. Жaсeспipiмдеp apaсындa pепpодyктивтi жYЙе обьфыныц тapaдyы жaдпы Yлкен болмaсa дa, 15-19 жaс apaдыFындaFы жaсeспipiм ^^ap apaсындa aнaдык без жэне CYт безi обыpыныц Yлесi 1994 жылдaн бaстaп 2017 жылFa дейiнгi

кезецде улгайды. БYкiл элемде аналык без обыры 08%-дан 11%-га жогарыласа, Шыгыс Жерорта TeHi3i аймагында eMip суретш жасeспiрiмдер арасында аналык без обыры 11%-дан 25% дейiн ecri [26].

Репродуктивт денсаулык ец мацызды адам денсаулыгыныц компонентгерi. Жаcecпiрiм кыздардыц репродуктивт денсаулыгы кептеген факторларга тeзiмciз, оныц шшде-агзаныц созылмалы аурулары, венерологиялык аурулар, эаресе АИТВ жэне гепатит [25], кiшi жамбас мYшелерiнiц кабыну аурулары, бедеулш, жатырдан тыс жYктiлiк [26,27], жYктiлiктiц аскынулары, кауiптi тYciк тасау, каушт босану. Ана жэне перинатальды eлiмнiц болуы [28,29].

Хламидиозды коспаганда, барлык ЖЖБИ-ныц жаhандык таралуы жыл eткен сайын жаcecпiрiмдер арасында ecri. Мысалы, гениталды герпестщ бYкiл элемде таралуы соцгы 25 жылда 4,0%-дан 4,3%-га артса, ол 15-19 жас арасындагы жаcecпiрiмдерде аурушацдыктыц улгаюына алып келедi [31,32]. Гениталды герпеспен гонореяныц ец жогары таралуы Африкада одан кешн Америкада байкалады [32,33].

1994 жылдан бастап 2017 жылга дешн 10-19 жаска дейiнгi жаcecпiрiмдер арасында ЖЖБИ-дан eлiм саны 773 000 жетп. АИТВ-нан туындаган eлiм-жiтiм мен мYгедектiк Африканыц Сахарадан оцтYCтiгiне карай жш кездеcтi [34,35].

БYкiл элемде АИТВ-мен eмiр CYретiн 10-19 жас жаcecпiрiмдерде eткен 25 жыл шшде 920 000-нан 1,6 миллионга дешн артты, бул инфекцияныц каркынды таралуына карамастан, АИТВ-мен узак eмiр CYPуге мYмкiндiк беретiн емдеудiц жаца кол жетсмдшгшде кeрcетедi [35-37].

Yндicтан ауруханаларында жYргiзiлген ретроcпективтi зерттеулерде бастапкы аменорея, калканша без аурулары, генитальды аномалиялар, аналык без iciктерi, етеккiр циклшщ бузылуы, генитальды инфекциялар жаcecпiрiм кыздар арасында жиi кездеcтi [38].

^азакстанда соцгы он жылда кыз балалар мен жаcecпiрiм кыз балалардыц репродуктивт денсаулыгын коргау мацызды мэcелелердiц бiрi болып отыр. Элеумеrтiк жагдайлар, экологияныц колайсыз жагдайлары, урбанизация, жиi антибиотиктердi колдану кыз балалардыц репродуктивтi жYЙеciнiц калыптасуына терic эсер етуде жэне оныц сырткы ортаныц инфекциялык факторларына тeзiмдiлiгiн жэне жыныс жолдарыныц жергшкп иммунитетiнiц жагдайына терic эсер етуде [39,40].

^азакстанныц бiркатар облыстарында, зерттеушшердщ деректерi бойынша, балалар арасындагы эндемиялык зоб жиiлiгi орта есеппен 73,3% -ды курайды. Бул ретте гипотиреоз жишт 12,6% -дан 57,5% -га дешн жетед^ эciреcе биогеохимиялык провинциялар аймактарында.

^ыз балалардыц репродуктивтi денсаулык жагдайыныц интегралды кeрcеткiшi етеккiр кызмет болып табылады. Аныкталган гинекологиялык бузылулар курылымында дисменорея 41,4%, ювенильдi кан кету 6,9%, гениталидiц кабыну процес 3,5% курайды [41].

^орытынды

Жаcecпiрiмдердiц денсаулыгын зерrтеудiц eзектiлiгi кез-келген елдщ болашак дамуы Yшiн мацызды. Жаcecпiрiмдiк жастагы балалардыц аурушацдыгын тeмендетуге багытталган уйымдастыру жэне емдеу-алдын алу ic-шараларыныц кешендi жYЙеciн эзiрлеу Yшiн жаcecпiрiмдiк аурушацдыкка шолу жYргiзiлдi жэне жаcecпiрiм жастагы аурулардыц дамуына ыкпал ететш факторлар аныкталды.

Цолданылган эдебиеттер

1. Проблемы репродуктивного здоровья среди молодежи и подростков/А. А. Абилхас, Н. М. Апен, А. Г. Шамсутдинова и др.//Международный журнал прикладных и фундаментальных исследований. - 2016. - № 8-4. - С. 519 - 521.

2. Репродуктивное здоровье девочек-подростков/А. Б. Кузгибекова, Б. Ж. Култанов, А. С. Кусаинова и др.// Международный журнал прикладных и фундаментальных исследований. - 2012. - № 7. - С. 15 - 16.

3. Социокультурные и психодинамические аспекты нарушений формирования образа тела и становления репродуктивной системы у девочек-подростков/В. А. Агарков, С. А. Брофман, Л. М. Кудаева и др.//Репродуктивное здоровье детей и подростков. - 2012. - № 4. - С. 70 - 80.

4. Основные закономерности морфофункционального развития детей и подростков в современных условиях/А. А. Баранов, В. Р. Кучма, Н. А. Скоблина и др.//Вестник Российской Академии медицинских наук. - 2012. - № 12. - С. 36 - 40.

5. Жуковец И. В., Быстрицкая Т. С. Особенности формирования репродуктивной системы у девочек с дисфункцией гипоталамуса// Доктор. Ру - 2012. - № 1 (69). - С. 52 - 55.

6. Кох Л. И., Бурцева Г.А. Факторы риска формирования репродуктивного здоровья у девушек-подростков //Мать и дитя в Кузбассе. - 2016. - № 1 (64). - С. 41 - 44.

7. Update on pubertal development among primary school students in Shanghai[Text] / Y. Chen, Y. T. Zhang, С. Chen et al. //Zhonghua Yu Fang YiXue Za Zhi. - 2016. - № 50 (11). - Р. 971 - 975.

8. Гречко Е. Ю. Прогнозирование, профилактика и оптимизация терапии нарушений менструального цикла у девочек-подростков: Автореф. дисс. ... канд. мед. наук: 14.01.01. - Ростов на Дону, 2010. - 44 с.

9. Лебедева М. Г. Медико-социальные и социально-географические особенности формирования репродуктивного здоровья девушек-подростков Автореф. дисс. ... канд. мед. наук: 14.01.01. -М., 2010. - 23 с.

10. Репродуктивное здоровье девочек и девушек г. Москвы. Предложения по сохранению репродуктивного потенциала/Адамян Л.В., Сибирская Е.В., Богданова Е.А. и др.//Репродуктивное здоровье детей и подростков. - 2016. - № 2. - С. 13-14.

11. Профилактика нарушений репродуктивного здоровья детей и подростков/Уварова Е.В., Тарусин Д.И., Кучма В.Р. и др.//Вопр. школьной и университетской медицины и здоровья. - 2018. - № 2. - С. 45-62.

12. Оценка информированности старшеклассников о рисках репродуктивного здоровья/Уточкин Ю.А., Высотин С.А., Сайфитова А.Т. и др. //Междунар. студенческий научн. вестн. - 2019. - № 1. - С. 12.

13. Семченко Л.Н., Герасимова О.Ю. Репродуктивное поведение девочек подросткового возраста и ведущие факторы риска, формирующие их репродуктивное здоровье // Непрерывное медицинское образование и наука. - 2017. - Т. 12, № 2. - С. 34-35.

14. Особенности заболеваемости и физического развития подростков 15-17 лет с различными темпами полового созревания/Воробьева Е.А., Кочерова О.Ю., Пыхтина Л.А. и др.//Вестн. новых медицинских технологий. - 2007. - Т. 14, № 2. - С. 54-56.

15. Самигулина, А. Э. Репродуктивное здоровье девочек-подростков и совершенствование гинекологической службы в Кыргызской Республике . - Бишкек, 2012. - 109 с.

16. Kaplowitz P. Pubertal development in girls: secular trends// Curr. Opin. Obstet. Gynecol. - 2006. - Vol. 18. - Р. 487 - 491.

17. Globalnaya strategiya sektora zdravookhraneniya po infektsiyam, peredavaemym polovym putem 20162021 na puti k likvidatsii IPPP [Global health sector strategy on sexually transmitted infections 2016-2021 towards the elimination of STIs]. - VOZ, 2016. - 64 р.

18. Globalnoe issledovanie zdorovya shkolnikov, Tadzhikistan 2006 [A global study of the health of pupils, Tajikistan 2006]. - Dushanbe, Tadzhikistan, 2006. - 34 р.

19. Павлова А.Н., Макарова В.И. Состояние здоровья подростков, проживающих в экологически неблагополучном районе/^SSN 2409-563x. medicus. - 2015. - № 3 (3). Centers for Disease Control and Prevention. STDs in Adolescents and Young Adults. 2017.

20. Научные исследования в педиатрии: направления, достижения, перспективы/Баранов А.А., Намазова-Баранова Л.С., Ильин А.Г. и др.//Рос. педиатр. журн. - 2013. - № 5. - С. 4—14.

21. Яковлева Т.В., Иванова А.А., Альбицкий В.Ю. Механизмы фор-мирования единой профилактической среды в Российской Федерации//Рос. педиатр. журн. - 2015. - Т. 18 (3). - С. 28—30.

22. Серов В.Н., Сухих Г.Т. Нежелательная беременность и вынужденные аборты: современные методы прерывания беременности//Акушерство и гинекология: Клинические рекомендации. - М., 2014. - С. 607—627.

23. Умаров Т.А., Бандаев И.С. Актуальные проблемы здоровья подростков// Вестник Академии медицинских наук Таджикистана - 2019. - Том IX, № 2.

24. Progress in adolescent health and wellbeing: Tracking 12 headline indicators for 195 countries and territories, 1990e2016./Azzopardi P.S., Hearps S.J.C., Francis K.L. et al.//Lancet. - 2019. - V. 393. - P. 1101e18.

25. Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). GBD database. Available at: http://ghdx.healthdata.org/gbd-results-tool. Accessed January 17, 2019.

26. Mengjia Liang, Sandile Simelane, The State of Adolescent Sexual and Reproductive Health Journal of Adolescent Health. - 2019. - T. 65. - S3eS15.

27. Weiss H.A., FerrandR.A. Improving adolescent health: An evidence-based call to action.//Lancet. - 2019. - V. 393. - P. 1073e5.

28. Centers for Disease Control and Prevention. Sexually transmitted diseases. Washington: Centers for Disease Control and Prevention. 2014. http://www.cdc.gov/std//STDFact-Chlamydia.htm. Accessed 19 Jan 2020.

29. Review of the evidence for the UK national guidelines on safer sex advice. 2012./ Flowers P., Barber T., BSocStud H. W. et al. - Accessed 19 Jan 2020.

30. Estimating abortion incidence among adolescents and differences in postabortion care by age: a cross-sectional study of postabortion care patients in Uganda./Sully E.A., Atuyambe L., Bukenya J. et al.//Contraception. -2018. - V. 98 (6). - P. 510-516.

31. Moni S.A., Nair M.K., Devi R.S. Pregnancy among unmarried adolescents and young adults.// J Obstetrics Gynecol India. - 2013. - V. 63 (1). - P. 49-54.

32. United Nations Population Fund. Universal access to reproductive health: Progress and challenges. - New York: UNFPA, 2016.

33. Using geospatial modelling to estimate the prevalence of adolescent first births in Nepal./ Neal S., Ruktanonchai C. W., Chandra-Mouli V. et al.//BMJ Glob Health. - 2019. - V. 4. - e000763.

34. Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). GBD database. Avail-able at: http://ghdx.healthdata.org/gbd-results-tool. Accessed January 17, 2019.

35. Trends in adolescent first births in five countries in Latin America and the Caribbean: Disaggregated data from demographic and health surveys./Neal S., Harvey C., Chandra-Mouli V. et al.//Reprod Health. - 2018. - V. 15. - P. 146.

36. Joint United Nations Programme on HIV/AIDS (UNAIDS). UNAIDS AIDSinfo estimates. Available at: http://aidsinfo.unaids.org/. - Accessed June 18, 2019.

37. Chandra-Mouli V., Patel S. V. Mapping the knowledge and understanding of

menarche, menstrual hygiene and menstrual health among adolescent girls in low- and middle-income countries.//Reprod Health. - 2017. - 14 p.

38. Reproductive health of adolescent girls in an urban population of meerut, uttar pradesh/Kajal Jain S.K. Garg, J.V. Singh, M. Bhatnagar et al.//Health and Population: Perspectives and Issues. - 2009. - Vol. 32 (4). - P. 204-209

39. Камалова Е.В., Гаркова Л.А., Габитова Н.А. Комплексная оценка состояния репродуктивного здоровья девочек-подростков, проживающих в крупном промышленном и образовательном центре//Репродуктивное здоровье детей и подростков. - 2010. - № 1. - С. 23-27.

40. Кулакова В.И., Уваров Е.В. Современные лечебно-диагностические технологии в акушерстве и гинекологии//Репродуктивное здоровье детей и подростков. - 2005. - № 1. - С. 11-15.

41. Репродуктивное здоровье девочек-подростков г. Актау/Кульниязова Г.М., Досимов А.Ж., Жумалиева Г.С. и др.//Марат Оспанов атындагы Б^ММУ конференция сериясы, 2017. - Iтом. - С. 365-371.

Хат жазуFа: Рыскелдиева Кенжегул Жанысбаевна PhD докторант - КА. Ясауи атындагы Халыкаралык казак-тур1к университет^ Медицина факультет^ E-mail: janikai 83@mail.ru Телефон: 8-775853-12-72, 8777-388-89-68.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.