CC BY
60
УДК 618.175
DOI 10.53065/kaznmu.2021.80.75.003
К.Ж. Рыскелдиева, С.А. Туктибаева
К,ожа Ахмет Ясауи атындагыХалыцаралыц цазац-туркуниверситет1
[email protected] +77026512379
РЕПРОДУКТИВТ1 ДЕНСАУЛЬЩТЬЩ Т6МЕНДЕУ1НЕ АЛЫП КЕЛЕТ1Н КАУ1П-КАТЕР ФАКТОРЛАРЫ (ЭДЕБИ ШОЛУ)
Тушн Кез келген улттыц болашагы, ец алдымен, жасвспiрiмдердiц денсаулыгымен, олардыц урпацты болу ^a6inemiMeH аныцталады. Жасвспiрiмдердiц репродуктивтi денсаулыгыныц жай-Kyüi цазiргiуацытта мамандар арасында гана емес, сонымен цатар, цогамда талцыланатын мэселелер болып табылады. Бул мэселенщ ерекше втюрлт мен взектшгт бiлдiредi.
Пубертаттыц кезец, агзаныц жыныстыц жетыутц цалыптасу кезец реттде, эйелдщ реnродуктивтi жуйестц цалыптасуында мацызды орын алады, оныц жумыс жасауы квп жагдайларда цыздыц жыныстыц жетыу кезецiндегi уйлеамдштмен дамуына байланысты. Пубертаттыц кезецнц ерекшелiктерiэйелдщ букт вмiрiндегiреnродуктивтi денсаулыц жагдайына, оныц фертильдшгте, сондай-ац елдегi демографиялыц жагдайга эсер етедi [1,2]. Соцгы онжылдыцтагы статистикалыц мэлтеттер букы халыцтыц денсаулыгындагы айцын цолайсыз тенденциялармен цатар, жасвспiрiм цыздар арасындагы мацызды взгерктердщ байцалганын кврсетедь Зерттеушыердщ птртше, жасвспiрiмдер арасында жагымсыз динамиканыц турацтылыгы сацталып отыр, вйткет бул квп жагдайда цолайсыз экологиялыцжагдайлармен, тецгерiмсiз физикалыцжуктемемен, созылмалы стрессжэне халыцтыц вз денсаулыгына цатысты сауатсыздыгы тэрiздi тyрлi факторлармен байланысты. Сонымен цатар, эконом икал ыц жагдайд ыц да мацызы зор.
Осыган байланысты жyргiзiлген эдеби шолу, мэселет терец зерттеуге багытталган. Tyümdi свздер: жасвспiрiм, репродуктивтi денсаулыц, инфекция.
K^a3ipri уа;ытта 15-18 жас аралыгындагы жасeсшрiм ;ыздардыц репродуктивт денсаулыгы ;атты алацдатушылы; тугызып отыр [3]. Кептеген зерттеулер керсеткендей, ;a3ipri жасeспiрiмдер арасында жынысты; жолмен бершетш (ЖЖБИ) инфекцияларды жу;тыру ;аушшц, жасанды тусж пен ;аламаган жуктшк саныныц артуына алып келетш, репродуктивт жэне жынысты; мшез-;ульщ езгер^тер^ репродуктивт жуйе ауруларыныц жогары жишп тэн [4]. Бул тенденциялар айтарльщтай урей тудырады, ейткеш жасeспiрiм ;ыздар болаша; репродуктивт потенциал, ал жасeспiрiм кезецдеп гинекологиялы; аурулар ересек жастагы бедеулiк жишгш арттырады [5]. Kазiргi замангы жасeспiрiмдерге тэн, жынысты; мшез-;ульщ ерекшелiктерiне жынысты; eмiрдiц ерте басталуы, жынысты; сержтестер саныныц кeп болуы, контрацепцияныц заманауи эдiстерi туралы бшмнщ жеткiлiксiздiгi, жуктшки жасанды жолмен узуге деген психологиялы; дайынды; жатады [6,7]. Кейбiр авторлардыц мэлiметтерi бойынша, 15-17 жастагы жасeспiрiмдер арасында патологиялы;
аурушацды;тыц децгеш ;ала хал;ы арасында тексерiлген 1000 адамнан 173,8 жэне ауыл хал;ы арасында тексершген 1000 адамнан 164,4 ;урады [8]. Калада туратын жасeспiрiмдер арасында патологияныц ец кeп кездесетiн турлер^ кiшi жамбас ;уысы агзаларыныц ;абыну аурулары (31,1%), етеккiр циклыныц бузылуы (25,9%), нейроэндокриндiк бузылулар (25,0%), жыныс MYшелерiнiц ;абынбаган аурулары (7,6%) жэне кШ жамбас ;уысы агзаларыныц спайкалары (6,1%) болып табылады [9].
С.М. Семятова мэлiметтерi бойынша, Мэскеу ;аласыныц жасeспiрiм ;ыздарындагы
гинекологиялы; аурушацдьщтыц ;урылымында етеккiр циклыныц бузылуы мен аналы; бездщ жэне жатыр мойныныц ;атераз iсiктерi басым.
Гинекологиялы; аурушацды; децгеш мектеп о;ушыларында 13%-ды жэне колледж студенттерi арасында 34% ;урайды. Сонымен ;атар, репродуктивтi ЖYЙе патологиясында алгаш;ы ЖYктiлiктi хирургиялы; жолмен Yзу жишп жогары екенi бай;алган [10].
H. Joffe жэне бас;а авторлардыц мэлiмерттерi бойынша, жасeспiрiм ;ыздарда жиi кездесетш аурулардыц бiрi - жамбас ;уысы агзаларыныц созылмалы ауырсыну синдромы, оныц популяцияда кездесу жишп 14-тен 16%-ке дейiн ;урады [11]. Жасeспiрiм ;ыздар арасында жамбас ;уысы агзаларыныц созылмалы ауруларыныц ец кeп таралу себептерше дисменорея, эндометриоз, аналы; без кисталары, ™рек-;имыл аппаратыныц бузылуы, кiшi жамбас ;уысы агзаларыныц созылмалы ;абыну ауруы, кiшi жамбас ;уысы агзаларындагы спайкалы; процесс пен то; iшектiц ттркену синдромы жатады [12]. Сонымен ;атар, жамбас ;уысы агзаларыныц созылмалы аурулары бар нау;астардыц шамамен 50%-да шамадан тыс физикалы; жаттыгулар мен жынысты; ;атынастан кейiн симптомдардыц басталуы бай;алады [13]. Дисменорея, сонымен ;атар, жасeспiрiм ;ыздар арасында ец кeп таралган шагым TYрi болып табылады. Ауру штщ тeменгi бeлiгiнде етеккiр келерден бурын жэне етеккiр кезiнде TYЙiлiп ауырсынуымен сипатталады. Ауырсыну кeбiнесе ЖYрек айну, ;усу жэне бас ауруымен байланысты. Мектепте немесе жумыста ЖYрген жас нау;ас эйелдер Yшiн дисменореяныц керi эсерi болатыны аны;. Дисменореяныц жасeспiрiмдер арасында таралуы 40%-дан 90%-га дейiн жетедi. Дисменорея бiрiншiлiк жэне екшшшж болуы MYмкiн. Бiрiншiлiк дисменорея етекюрдщ ауырсынумен жэне негiзгi патологияныц жо;тыгымен сипатталады, ал екiншiлiк дисменорея кезшдеп ауырсынуы бар етеккiр к^ жамбас ;уысы агзаларындагы патологиялы; процестщ эсерiнен болады. Екiншiлiк дисменорея нау;астардыц 10%-
ында бай;алады, оныц пайда болуыныц ец кеп тараган ce6e6i - эндометриоз. Репродуктивт жастагы эйелдер арасында эндометриоздыц таралуы 6-10% ;урайды жэне этникалы;, элеуметтж-экономикалы; жагдайы, ту^ым^уалаушылы^, гармоналды жэне иммунологиялы; бузылыстар, жас мэселеа секiлдi, кептеген факторларга байланысты [14]. Нау;астардыц 6%-да диагноз 11-14 жаста расталатынын атап айту керек [15]. Жамбас куысы агзаларыныц ауырсыну синдромы бар, дэрЬдэрмектж терапиямен емделуi ;иын жасеспiрiм ;ыздарда эндометриоздыц таралуы 60-тан 70%-га дейiн жетедi [16].
Жасеспiрiм ;ыздар арасында мысалы, бiрiншiлiк аменорея жэне жатырдан аномальды ;ан кету секшд^ етеккiр циклшщ бузылуы шамамен 75% нау;астарда аны;талады. Бул жагдайда ец мацызды аспект - бул етекюр циклшщ бузылу себептерiн аны;тау Yшiн нау;астыц анамнезын му;ият зерттеу, ейткеш диагноз ;ойылмаган ЖYктiлiк жасеспiрiмнiц денсаулыгына Yлкен ;ауш тендiруi MYмкiн. Сол себептi, ЖYктiлiктi аны;тау тесты эрдайым тексерiс ;урамына енгiзiлу керек [17].
Жасеспiрiмдер арасында аменореяныц ец кеп тараган себептерi - орталы; генез аменореясы, аналы; бездiц поликистозды синдромы жэне гиперпролактинемия. Жасеспiрiмдердегi аменореяныц бас;а себептерiне бYЙрек YCTi безi мен аналы; без iсiктерi, туа бiткен бYЙрек Yстi бездершщ ;ыртысты ;абатыныц гиперплазиясы, наша;орлы;, физикалы; немесе эмоционалды; стресс жэне де ЖYЙке анорексиясы [18]. Меноррагиялар кебшесе коагулопатияныц симптомы болып табылады. Ауыр меноррагия шагымымен дарiгер кемегше ЖYгiнген 20% жасеспiрiмдерде, Виллебранд ауруы аньщталады. Ол жалпы халы; арасындагы ;ан ую ;абшет бузылуыныц басты себептерi болып табылады жэне таралу децгеш 1-ден 2% -га дешн жетедi [19]. Меноррагиясы бар нау;асты алгаш;ы зертханалы; тексерiс ;урамына: ЖYктiлiктi аны;тау тесты, жалпы ;ан анализу тромбопластинныц уа;ытын аны;тау, протромбин уа;ыты мен фибриноген децгейiн аны;таулар кiруi тиiс [20].
Етеккiр циклы тура;ты емес жасеспiрiм ;ыздарда ановуляторлы жатырдан ;ан кету жиiлiгi менарханыц бiрiншi жылында шамамен 50% ;урайды [21]. Кептеген жасеспiрiмдерде менархеныц 2-3 жылы барысында гипоталамус-гипофиз ;урылымдарыныц жетiлмегендiгiне байланысты тура;сыз етеккiр кезецi бай;алады, бул гонадотропиндердщ ырга;ты секрециясыныц ;абшетаздтне, содан кешн, аналы; без фолликулогенезiнiц бузылуына жэне ановуляцияга алып келедi [22]. Соцгы онжылды;та жасеспiрiм ;ыздар арасында ЖЖБИ жишгшщ жогарылауы бай;алады. Бул жас тобында Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoeae жэне Trichomonas vaginalis пайда болатын инфекциялардыц жиiлiгi 5-тен 26%-га дейiн езгередi. А^Ш-тагы аурушацдылы;ты ба;ылау орталы;тарыныц мэлiметтерi бойынша шамамен 40% жагдайдагы C. trachomatis инфекциясы 15-19 жас;а дешнп жасеспiрiм ;ыздар арасында кездеседi [23]. Дер кезшде емделмеген инфекциялар ауыр зардаптарга, соныц iшiнде кiшi жамбас куысы агзаларыныц ;абыну ауруларына, бедеулжке, жатырдан тыс ЖYктiлiкке жэне де адамныц иммунды; тапшылы; вирусына (АИТВ) бешмдшгшщ жогарылауына экеледi [24].
Жасeспiрiм кыздардагы ЖЖБИ децгешнщ жогарылауы кептеген факторларга байланысты. Оларга жеке мшез-кулык факторлары, мысалы, жыныстык eмiрдiц ерте басталуы, серiктестер саныныц кeптiгi, серiктестер жасыыныц Yлкендiгi, сержтестердщ жиi ауысуы, ЖЖБИ таралуы каут жогары тобындагы сержтестер, коргалмаган жыныстык катынастар, психобелсендi заттар эсершен болган жыныстык катынас, а;ша немесе есiрткi Yшiн болган жыныстык катынас, жэне емделуге муктаж екендт туралы серiктестерге хабарлау кабшетаздт [25]. Сонымен катар, кейбiр ЖЖБИ АИТВ-инфекциясиясыныц жуктыру каупш арттырады. Оларга гонорея, хламидиоз, трихомониаз, мерез, адамныц карапайым герпес вирусы, жумсак шанкр жэне венерологиялык лимфогранулема жатады. Тершщ жэне шырышты кабаттардыц кабынуы немесе жарасы АИТВ-ныц таралуын жецшдетедь Сондай-ак, мерез секiлдi, кейбiр ЖЖБИ АИТВ-позитивт наукастарда нашар емделетiнiн ескеру кажет [26,27]. Хламидиальды инфекция - жасeспiрiм кыздар арасында ец кеп таралган ЖЖБИ болып табылады. Бул ерекше алацдаушылык тугызады, eйткенi инфекция гап жагдайларды симптомсыз болып келедi жэне ;урса; куысындагы спайкалык процестердщ дамуына экеледi. Кeптеген зерттеулер кeрсеткендей, ерлерге Караганда эйелдер инфекцияны жиi жуктырады, бул айырмашылык эйелдердщ дэрiгерге кeбiрек каралуына байланысты болуы MYмкiн. АКШ-тыц 15-тен 19 жаска дешнп ;ыздары арасында хламидиоздыц таралуы ец жогары децгейде екенi аныкталган. К^рп уакытта хламидиозбен ауыратындар саныныц тура;ты eсуi байкалады, бул ДНК диагностикасы дэлдiгiнiц жогарылауымен байланысты болуы MYMкiн [28,29]. Кeп жагдайларда (эйелдерде 75-тен 85%-га дейiн жэне ерлерде 50-ден 90%-га дешн) инфекция симптомсыз болатындыгын атап eту кажет [30]. Симптомсыз тасымалдаушылар инфекцияныц негiзгi резервуарлары болып табылады. Хламидиозды жуктырган жасeспiрiмдер Yшiн гонореямен де инфекциялану каут eте жогары, TYрлi авторлардыц пшршше олардыц жиiлiгi 22% курайды [31]. Жасeспiрiмдер арасында хламидиалды инфекцияныц ^ркелген таралуы зерттелген популяцияга байланысты eзгередi. Мектептегi медициналы; орталы;та 3 жыл бойы ба;ыланган студенттер арасындагы аурушацды; децгейi бiр айдагы 100 эйелден 0,71, ал бiр айдагы 100 еркектер арасында 0,22 курады [32,33].
Гонореяны жуктырган адамдардыц кем дегенде 50%-ы симптомсыз тасымалдаушылар екендт белгiлi, жэне кeбiнесе мундай наукастар хламидиозбен де инфекцияланады. E.J. Gibson жэне D.L. Bell коинфекцияныц жишп 0-ден 47%-га дейiн eзгеретiнiн мрсет^ [34].
Алайда, келтiрiлген мэлiметтерге карамастан, казiргi уакытта кiшi жамбас куысы агзаларындагы созылмалы кабыну процестерiнiц таралуы бiрнеше себептерге байланысты нактыланбай отыр: кiшi жамбас куысы MYшелерiнiц кабыну аурулары кeбiнесе симптомсыз немесе аз симптомды болып келедi, наукастар медициналык кeмекке сирек ЖYгiнедi, диагноз коюдыц киындыгы. АКШ-тыц аурушацдыкты бакылау орталыгы усынган, клиникалык диагностикалык критерийлердi колдана отырып, E.D. Berlan жэне C. Holland-Hall (2010 жылы) кэмелет жасына толмаган 315 жыныстык-белсендi пациенттi
m
тексердi. Осы топтагы хламидиозды жэне/немесе гонореялы аурушацдык 19% курады, жасесшр1мдердщ 8,6%-да кiшi жамбас куысы агзаларыныц кабыну процесi бар екендiгi аныкталды [35]. Сол ce6enTi, K33ipri уакытта жамбас куысыныц созылмалы немесе жедел ауырсынуы бар кауiп тобындагы барлык кыздарда кiшi жамбас куысы агзаларындагы спайкалык процестi аныктау максатында зерттеу журпзу керек деп есептейдi [36]. 1990 жылы шыркау шегiне жеткен, эпидемиядан кешн жас кыздарда аныкталган бiрiншiлiк жэне екiншiлiк мерез саны айтарлыктай темендедi: 2002 жылы АКШ-тыц аурушацдыкты бакылау орталыгы 15-тен 19 жаска дешнп кыздар арасында мерезбен ауырган 216 жагдайды жэне 20-24 жас аралыгындагы кыздарда 309 жагдайды тiркеген [37]. Сонымен катар, мерезбен ауыратын наукастардыц кепшiлiгiнен АИТВ-инфекциясы да аныкталады. Заманауи усыныстарга сэйкес, барлык жыныстык-белсендi жасеспiрiмдер кем дегенде жылына бiр рет мерездi аныктайтын тест тапсырулары кажет [38]. Трихомониаздыц жасеспiрiмдер арасында таралуы дэрiгерлердi де алацдатады, ейткенi бул ауру кебiнесе АИТВ-инфекциясымен жэне де ЖYKтiлiк кезiнде аскынулардыц дамуымен байланысты.
Трихомониазбен ауыратын наукастардыц кепшiлiгi кынаптан белiндi пайда болган кезде гана медициналык кемекке ЖYгiнедi, бiрак инфекция симптомсыз болуы да MYмкiн [39]. Колда бар эдеби деректерге сэйкес, жасеспiрiм кыздар арасында трихомониаздыц таралуы кауiптiлiгi темен топтарда 3%-дан жэне кауiптiлiгi жогары топтарда 48%-га дейiн жетедi [40]. Ауруды дер кезiнде диагностикалау кеп жагдайда симптомсыз болуына байланысты киындык тудырады [41]. Казiргi уакытта ерте жыныстык жетшудщ MYMкiн болатын себептерше коршаган орта факторлары, элеуметтiк-экономикалык жагдайлар, тамактану жэне де жасесmрiмнщ профилактикалык медициналык кемекке кол жетiмдiлiгi жатады. Жасеспiрiм кезец - екiншiлiк жыныстык жетшу белгшершщ пайда болуымен жэне бойдыц жылдам есумен сипатталады. Бул кезецде абстрактiлi ойлау жэне бас миыныц баска аткарушы функциялары, сонымен катар, жыныстык багдар калыптасады. Казiргi жасеспiрiм кыздарда кiшi жамбас куысы агзаларыныц кабыну аурулары, эндометриоз, сондай-ак етекюр циклы бузылуыныц жогары жиiлiгiн атап ету керек, ал репродуктивт агзалардыц органикалык аурулары кецшен таралып келедi. ЖЖБИ, оныц шшде мерез, гонорея жэне АИТВ инфекциясы сиякты элеуметтiк мацызы бар инфекциялар жишп темендемей отыр. Тэжiрибелiк дэрiгер есте сактаган жен, жасеспiрiм кыздардыц ерте жыныстык карым-катынасы нэтижесiнде жасеспiрiм ана болуын, репродуктивтi денсаулык мэселесшщ артуын токтату кажет жэне отбасын жоспарлау жолдарын карастыру керек.
Гинекологиялык аурушацдык курылымында жыныс MYшелерiнiц кабыну ауруларыныц Yлесi 55% -77% аралыгында (кейбiр аймактарда 85% дешн), жасеспiрiм кезецiне карай бул керсетюш 6,2% дейiн темендейдь Осы жастагы вулвовагиниттiц максималды аурушацдыгыныц себептерiне анатомиялык-физиологиялык ерекшелiктермен катар: жеке гигиена ережелерш бузу, баланыц теменп (ластанган) ауа кабаттарында болуы, куртты инвазияныц жогары жиiлiгi, эсiресе синтетикалык
-ВЕСТНИК КАЗНМУ #2-2021 -
материалдардан жасалган тар im кшм кию жатады (Тихомиров А.Л., 2009 жыл).
Экстрагенитальды патология репродуктивтi жастагы жасеспiрiм кыздардыц 65,7%-да аныкталган. Олардыц 52%-да 1 ауру, ал 48%-да 2, 3 немесе одан да кеп ауру болган. Экстрагенитальды патология курылымында тыныс алу ЖYЙесi ( 16,3%), асказанчшек жолдары (11,7%), бауыр (10,6%) жэне бYЙрек (9,5%) аурулары жетекшi орынга ие. Жасеспiрiм кыздардыц физикалык жэне элеуметтж жагдайындагы колайсыздык репродуктивтi жастагы эйелдерде кездеспейтiн аурулардыц болуымен сипатталады (котыр, гельминтоз, бас биттерi, дизентерия, трахома, лимфогрануломатоз, медиастинальды лимфома, катерлi гемангиома) (Захарова Т.Г., 2002 жыл). Кыздар арасында етекюр функциясыныц бузылуы мен гинекологиялык аурулардыц таралуы артып келедi. Соцгы 5 жылда 14 жаска дейiнгi кыздарда етекюр циклыныц бузылу жиiлiгi 2,1 есеге ест (110%), 15-17 жастагы жасеспiрiмдерде - 69% курады. 15-17 жастагы кыздар арасында жыныс MYшелерiнiц кабыну ауруларыныц таралуы осы кезецде 2,4 есеге (123,6%) артты.
Сощы уакытта жасеспiрiм кыздардыц репродуктивтi денсаулыгына ЖYктiлiк пен жасанды TYсiктiц эсерiне кебiрек кецш белiнуде. Жасеспiрiмдердiц жыныстык катынаска TYсуi кеп жагдайда езi, олардыц отбасылары мен бYкiл когам Yшiн кептеген жагымсыз медициналык жэне элеуметтiк зардаптар тудырады. Бул, ец алдымен, некеге дешнп урыктануга жэне жас жалгызбасты аналардыц кебеюiне катысты (Лангилл Дональд В., 2004 жыл). 6,6% некеаз аналар ЖYктiлiктi ездiгiнен токтатуга тырысканы аныкталды. Жасеспiрiм кезецдегi ЖYктiлiк пен жасанды TYсiк бiздiц соцгы жылдардагы ец еткiр мэселемiзге айналды. 2002 жылы елiмiз бойынша 2,7 млн жасанды TYсiк тiркелдi, оныц 211,2 мыцы кэмелетке толмагандар арасында (14 жаска дешн), 280,1 мыцы 15-19 жас арасындагы кыздарга тиесiлi. Жас ана атану Ресейде эдеттеп кубылыска айналып барады (Савельева И.С., 2001 ж.; Хамошина М.Б., 2005 жыл). Жыныстык белсендшктщ ерте басталуы, контрацепцияныц эдiстерi мен куралдары туралы аз акпараттану, сондай-ак олардыц жеткiлiксiз колданылуы каламаган ЖYктiлiктiц ыктималдыгын KYрт арттырады, жасеспiрiм кыздардыц биологиялык жэне элеуметтж жетшмеген жагдайында жасанды TYсiктер саныныц кебеюше экеледi (Сметанин В.Н., 2001 жыл).
Кейбiр мэлiметтерге сэйкес, 15-24 жас аралыгындагы жасеспiрiмдерде ездiгiнен TYсiк жасату кептеп тiркеледi (Брюхина Е.В., 2003 жыл). Кеп жагдайларда бул жыныстык белсендшктщ ете ерте басталуымен байланысты.
Балалар мен жасеспiрiмдердiц репродуктивтi денсаулыгы бузылуыныц эндокриндж себептерiн карастыра отырып, ец алдымен, кыздар мен ер балалардагы жыныстык дамудыц бузылуына токталу кажет. Эйелдiц репродуктивтi ЖYЙесi дегенiмiз генеративтi функцияныц ЖYзеге асырылуын камтамасыз ететiн, езара байланысты курылымдык элементтердiц жиынтыгы: гипоталамус, гипофиз, аналык без, нысана MYшелерi жэне баска шю секреция бездерi.
Кыздарда репродуктивт ЖYЙе функциясыныц бузылуы жыныстык гормондар секрециясыныц немесе оларга деген сезiмталдыктыц темендеуiмен немесе жогарылауымен катар ЖYPуi MYMкiн.
-ВЕСТНИК КАЗНМУ #2-2021 -
Жасeсmрiмдерде аурудын, пайда болу уа;ытына жэне онын, ауырлы; дэрежесiне байланысты келесiдей бeлiнедi:
- эстрадиол, прогестерон жэне андроген секрециясынын, темендеушен туындаган аурулар;
- жынысты; гормондардын, секрециясынын, жогарылауынан болатын аурулар;
- етекюр циклшщ бузылуы.
Эдебиеттерде ;ант диабетiмен ауыратын нау;астардын, репродуктивт ЖYЙесiнiн, жагдайына айтарлы;тай ^цт белшедь I типтi ;ант диабетiмен ауыратын ;ыздар мен жасeспiрiмдердегi жынысты; жэне физикалы; дамудын, ай;ын бузылыстары пубертатты кезецнщ бастап;ы фазасында (7-11 жас) жэне пубертатты кезевдеп диабеттщ бастап;ы сатысында ;алыптасады. K^азiргi тавда I типт ;ант диабетi бар нау;астардын, жынысты; дамуы мен етеккiр функциясы бузылуынын, ман,ызды детерминанты - элеуметтж-экономикалы; жэне психоэлеуметтiк ;ауш факторлары болып табылады (Лешенко О.Я., 2004 ж.; Веп-Нагош А., 2003 жыл). Пубертатты кезен,ге дейiн пайла болган ;ант диабетiн нашар ба;ылау Мориак синдромынын, дамуына экелуi MYмкiн (бастап;ы аменорея, гепато- жэне спленомегалия). Кей жагдайларда бой мен салма; кeрсеткiштерiнiн, орташа кiдiрiсi бай;алуы MYмкiн, ары ;арай - менархе (15 жастан кешн) жэне кейiнiрек
- овуляторлы; етекюр циклшщ ;алыптасуы (17 жастан кешн) жалгасады (Потин В.В., 2006 жыл). Репродуктивт жастагы ;ант диабетшщ декомпенсациясы опсоменорея немесе екiншiлiк аменорея TYрiндегi, нормогонадотропты ановуляциямен бiрге ЖYPуi MYмкiн. I типтi ;ант диабетi бар эйелдердеп аналы; бездщ гормоналды жеткшказдтнщ тагы бiр себебi аналы; бездщ аутоиммунды за;ымдануынан болуы MYMкiн (Айламазян Е.К., 2004 жыл). Кант диабет ЖYктiлжтщ барлы; кезенднде жагымсыз эсерге ие (Bar J., 2003 жыл).
^птеген зерттеулердщ мэлiметтерiне сэйкес ЖYктiлiктiн, ерте кезецшдеп гипергликемия мен гиперкетонемиянын, эмбрионга керi эсерi уры;тын, даму а;аулары (диабеттiк эмбриопатия) жишпнщ жогарылауынан бай;алады (Ben- Haroush А., 2003 ж.; Eriksson Ulf J., 2003 ж.; Kitzmiller J.L. 2003; Cutuli, A., 2003 жыл).
Жынысты; жетшудщ басталуы мен агымынын, уа;ыты гаптеген факторларга байланысты екенi белгiлi, олар эдетте шю жэне сырт;ы болып бeлiнедi. Iшкi факторларга ту;ым куалаушыльщ, денсаулы; жагдайы жэне дене салмагы жатады. Мысалы, дене салмагы гап ;ыздарда менархе дене салмагы аз ;урдастарына Караганда ерте басталатыны айтылды. Менархе дене салмагы 47,8 + (-) 0,5 кг-га жеткенде жэне май ;абаты жалпы дене салмагынын, 22% ;ураган кезде пайда болады. Дене салмагынын, ауыткуы май тшшщ мeлшерiне байланысты. Менархе жасынан 18 жас;а дейiнгi денi сау жасeспiрiм ;ыздарда май тшшщ мeлшерi 4,5 кг-га артады. Сонымен, 16 жаста майлы тшдердщ мeлшерi 27%, ал 18 жаста - жалпы дене салмагынын, 28% ;урайды (Балалар гинекологиясы, 2007 жыл). Майлы тiндерде эстрогендердщ метаболизмi жэне олардын, синтезi ЖYредi, бул феминизация процестерiне ;атысатын эстроген децгешнщ жогарылауына экеледi. Балалар мен жасeсшрiмдердщ репродуктивтi денсаулыгы жэне семiздiк арасындагы байланыс эртYрлi эдебиет газдершде кeрсетiлген (Калинченко
щ
С.Ю., 2006 ж.; Старкова Н.Т., 2006 ж.; Балалар гинекологиясы, 2007 ж.; Зумофф В., 1998 ж.; Фридман Д.С. жэне бас;алар, 2003 жыл).
Семiздiкке ушыраган жасeспiрiмдердiц жынысты; дамуы ерте, ;алыпты жэне ай;ын белгiлерi бар, кеш болуы MYMкiн. Жынысты; жетшу барысыныц eзiндiк ерекшелiктерi бар, габшесе екiншiлiк жынысты; белгiлердiц ерте ;алыптасуы жэне тез дамуы бай;алады. Бул ауыт;улар гипоталамус-гипофиз-гонадальды ЖYЙенiц ай;ын патологиялы; eзгерiстерi аясында дамиды (Коколина В.Ф., 2005 ж.; Старкова Н.Т., 2006 жыл).
Кыздарда CYT бездерiнiц дамуы габше ерте, 8-9 жаста басталады. СYT бездерi тез ;алыптасады. Касаганыц жэне ;олты; астыныц TYктенуi эдеттегi деш сау ;ыздарга Караганда ертерек пайда болады жэне оныц даму ;ар;ыны 2-3 есе жеделдейдi. Гирсутизмныц ;элыптасуы да сирек жагдай емес, бул Yлкен ерiннiц Yстiнде жэне иекте TYк eсуiнiц кeбеюiнен бай;алады, б1ра; ;асага мацындагы TYктер эйел Yлгiсiнде тэн орналас;ан. Менархе 10-11 жаста пайда болады, бул олардыц ;урдастарына ;араганда 1-2 жылга ерте. Алайда, бул ;ыздар Yшiн болаша;та етекюр циклы тура;ты деген сeз емес, етекюр циклiнiц эртYрлi бузылыстары орын алады. Салма;тыц тeмендеуiнен немесе ;алып;а келуiнен кeптеген ;ыздарда тура;ты етекюр циклы ;алыптаса бастайды. ¥за; мерзiм ауырган, кейбiр нау;астарда аналы; бездщ екшшшж поликистозы пайда болады (Лещенко О.Я., 2004 ж.; Коколина В.Ф. 2005 ж.; Тихомиров А.Л., 2009 жыл). Сонымен ;атар, майлы тшдердщ арты; мeлшерi аналы; бездердiц жумысына керi эсер етедi (Коколина В.Ф., 2005 жыл).
Семiздiкке ушыраган жасeспiрiмдерде менархияныц кеш немесе ерте дамитынын ескеру ;ажет. Ерте менархе балалы; ша;тагы семiздiкке байланысты болуы MYMкiн, eйткенi менархедегi орташа дене салмагы мен орташа жас мeлшерi арасында белгiлi бiр тэуелдiлiк бар (Freedman D.S. et al., 2002, 2003 ж.; Nestler J., 2000 жыл).
Ановуляциямен, циклдыц лютеиндi фазасыныц жеткшказдт жэне ЖYктiлiктiц саныныц азаюымен ;дтар ЖYретiн, овиральды функциялар бузылысыныц ауырлыгы мен дене салмагыныц кeбеюi арасында тжелей байланыс бар. Дене салмагыныц азаюы етеккiр циклын, сонымен ;атар, кeптеген нау;астарда еш;андай ;осымша терапия гамеиназ фертильдiлiктi ;длпына келтiредi (М. Hollmann). Дене салмагыныц тапшылыгы, сондай-а; оныц арты; болуы балалар мен жасeспiрiмдердiц жынысты; дамуында ауыт;улар тудырады. Дене саалмагыныц тапшылыгы жэне онымен байланысты гипогонадотропты овиральды жеткiлiксiздiгi жынысты; жетiлудiц бузылуына экеледi. Дене салмагы тапшылыгыныц ец кeп тараган себептерi -психикалы; стресс, физикалы; ЖYктеменiц артуы, асказан-iшек жолдарыныц мэселелерi, аз тама;тану немесе осы факторлардыц жиынтыгы. Кейбiр нау;астарда аурудыц ай;ын психотикалы; компоненттерi бай;алады, тама;танудан бас тартады немесе жасанды TYPДе ;усу пайда болады (жYЙкелiк анорексия). ЖYЙкелiк анорексия 13-18 жас аралыгындагы ;ыздардыц патологиялы; агымдагы пубертатты кезецiнде бай;алады. Тама;тану тэртiбi бузылган жасeспiрiмдерде етеккiр функциясыныц бузылуы жиi бай;алады (Богданова Е.А., 2000 ж.; Андреева В.О., 2004 ж.).
Гонадолиберин шыгаратын, орталыщтардын, баяу «жетшуЬ дене салмагы аз, спортпен белсендi айналысатын немесе айтарлык;тай физикалы; куш жумсайтын ;ыздарда бай;алуы MYMкiн. Жасeспiрiмдер арасында кен, таралган, жендлдетшген диета жынысты; дамудын, баяулауына ы;пал етедi (Коколин В.Ф., 2005 ж.).
Салма; жогалту аурудын, ерте симптомы ретiнде дамуы MYмкiн. Арты; салма; жогалтуды кептеген экзогендiк немесе эндогендiк факторларга жат;ызуга болады. Килин ауруы (15-16 жастагы ;ыздарда) -пубертатты (жынысты; жетшу кезецшде) немесе кеш жынысты; жетшудщ баяулауы болып бeлiнедi, ол ары;тау, тершщ атрофиясы, iсiну, шаштын, TYсуi, аменорея TYрiнде бай;алады (Гембицкий Е.В.). Отанды; жэне шетелдiк авторлардын, зерттеулерi балалар мен жасeсmрiмдердiн, жынысты; дамуы жэне олардын, дене салмагынын, арасында белгш бiр байланыс бар екенш дэлелдейдi: арты; салма; сондай-а;, онын, тапшылыгы бYкiл адам агзасынын,,
сонын, 1Ш1нде репродуктивт1 жуиен1ц эртурл1 бузылуларына экелед1.
Сонымен, к^рп ;алыптаск;ан элеуметтж-экономикалы; жагдайларда халы;тын, репродуктивт1 денсаулыгынын, жаИ-куИ1 ман,ызды медициналы;-элеуметт1к мэселелердщ 6ipi болып ;ала беред1. Балалар мен жасесшр1мдердщ репродуктивтi денсаулыгы ерекше назар аударуды ;ажет етедi, осылайша хальщтын, кебеюi мен кеИiнгi урпа; денсаулыгынын, жа;саруына деген Yмiт бар. Отанды; жэне шетелдiк эдебиеттерде балалар мен жасесшр1мдердщ репродуктивтi денсаулыгы бузылуынын, эртYрлi себептерi (экологиялы;, психологиялы;, генетикалы;, эндокриндiк жэне т.б.) туралы мэлiметтер бар. Бiра;, балалар мен жасеспiрiмдерде аурудын, алдын алу жэне салауатты емiр салтын ;алыптастыру бойынша на;ты мэселелердi шешу Yшiн бiздiн, зерттеу1м1здщ ма;саты болып табылатын осы санаттагы нау;астардын, репродуктивтi денсаулыгын са;тау мэселелерш одан эрi зерттеу ;ажет.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Абилхас, А. А. Проблемы репродуктивного здоровья среди молодежи и подростков // Международный журнал прикладных и фундаментальных исследований. - 2016. - №8-4. - С. 519 - 521.
2 Саякова А. Т., Бейшенбиева Г. Дж., Исакова Ж. К. Пубертатный период как период становления репродуктивной системы женщины (обзор литературы) //https://ws-conference.com/webofscholar 5(23), Vol.2, May 2018
3 Буралкина H.A., Уварова E.B. Современные представления о репродуктивном здоровье девочек (обзор литературы) // Репродукт. здоровье детей и подростков. 2010. № 2. 12-31.
4 Кравчук Т.А., Наумова В.Я., Виноходова Е.М. Репродуктивное здоровье подростков в Удмуртской Республике // Пробл. репродукции. Спец. выпуск. 2009. № 1. 150-151.
5 Паренкова И.А. Репродуктивное здоровье и качество жизни детей и подростков в условиях демографического кризиса : Дисс. ... д-ра мед. наук. М., 2012; 312 с.
6 Буралкина Н.А. Репродуктивное поведение девочек подросткового возраста // Пробл. репродукции. Спец. выпуск. 2009. № 1. 144-145.
7 Белова О.Г. Социологические аспекты репродуктивного поведения молодёжи // Репродукт. здоровье детей и подростков. 2013. № 2 (49). С. 59-65.
8 Борисова Э.К., Рыжова Н.К., Гаревская Ю.А. Заболеваемость девушек-подростков, связанная с репродуктивным здоровьем // Мед. альманах. 2009. № 4 (9). С. 111-114.
9 Joffe H., Hayes F.J. Menstrual cycle dysfunction associated with neurologic and psychiatric disorders: their treatment in adolescents // Ann. NY Acad. Sci. 2008. Vol. 1135. Р, 219-229.
10 Tfayli H., Arslanian S. Menstrual health and the metabolic syndrome in adolescents // Ann. NY Acad. Sci. 2008. Vol. 11. 85-94.
11 Harel Z. Dysmenorrhea in adolescents and young adults: an update on pharmacological treatments and management strategies // Expert Opin. Pharmacother. 2012. Vol. 13 (15). Р. 2157-2170.
12 Guo S.W. An overview of the current status of clinical trials on endometriosis: issues and concerns // Fertil. Steril. 2014. Vol.101 (1). Р. 183-190.
13 Steenberg C.K., Tanbo T.G., Qvigstad E. Endometriosis in adolescence: predictive markers and management // Acta Obstet. Gynecol. Scand. 2013. Vol. 92 (5). Р. 491-495.
14 Kilico I., Kokcu A., Kefeli M. Regression of experimentally induced endometriosis with a new selective cyclooxygenase-2 enzyme inhibitor // Gynecol. Obstet. Invest. 2014. Vol. 77 (1). Р. 35-39.
15 Rosenfield R.L. Clinical review: Adolescent anovulation: maturational mechanisms and implications // J. Clin. Endocrinol. Metab. 2013. Vol. 98 (9). Р. 3572-3583.
16 Fortenberry J.D. Puberty and adolescent sexuality // Horm. Behav. 2013. Vol. 64 (2). Р. 280-287.
17 Ahuja S.P., Hertweck S.P. Overview of bleeding disorders in adolescent females with menorrhagia // J. Pediatr. Adolesc. Gynecol. 2010. Vol. 23 (6). Р. 15-21.
18 Benjamins L. Practice guideline: evaluation and management of abnormal uterine bleeding in adolescents // J. Pediatr. Health Care. 2009. Vol. 23. Р. 189-193.
19 Klein D.A., Hutchinson J.W. Providing confidential care for adolescents // Am. Fam. Physician. 2012. Vol. 85. Р. 556-560.
20 Beharry M.S., Shafii T., Burstein G.R. Diagnosis and treatment of chlamydia, gonorrhea, and trichomonas in adolescents // Pediatr. Ann. 2013. Vol. 42 (2). Р. 26-33.
21 Williams J.A., Ofner S., Batteiger B.E. Duration of polymerase chain reaction-detectable DNA after treatment of Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoeae, and Trichomonas vaginalis infections in women // Sex Transm. Dis. 2014. Vol. 41 (3). Р. 215-219.
22 Бехало В.А., Сысолятина Е.В. Нереализованные стратегии профилактики инфекций, передаваемых половым путем, и ВИЧ-инфекции // Репродукт. здоровье детей и подростков. 2007. № 6. Р. 83-90.
23 Berlan E.D., Holland-Hall C. Sexually transmitted infections in adolescents: advances in epidemiology, screening, and diagnosis // Adolesc. Med. State Art. Rev. 2010. Vol. 21 (2). Р. 332-346.
24 Taylor M., Joshi A. Surveys assessing STI related health information needs of adolescent population // Technol. Health Care. 2012. Vol. 20 (4). Р. 247-261.
25 Fontenot H.B., George E.R. Sexually transmitted infections in pregnancy // Nurs Womens Health. 2014. Vol. 18 (1). P. 67-72.
26 Hengel B., Jamil M.S., Mein J.K. Outreach for chlamydia and gonorrhoea screening: a systematic review of strategies and outcomes // BMC Public Health. 2013. Vol. 4 (13). P. 10-40.
27 Gottlieb S.L., Xu F., Brunham R.C. Screening and treating Chlamydia trachomatis genital infection to prevent pelvic inflammatory disease: interpretation of findings from randomized controlled trials // Sex Transm. Dis. 2013. Vol. 40 (2). P. 97-102.
28 Miller E., McCauley H.L. Adolescent relationship abuse and reproductive and sexual coercion among teens // Curr. Opin. Obstet. Gynecol. 2013. Vol. 25 (5). P. 364-369.
29 Swartzendruber A., Sales J.M., Brown J.L. Correlates of incident Trichomonas vaginalis infections among African American female adolescents // Sex Transm. Dis. 2014. Vol. 41 (4). P. 240-245.
30 Gibson E.J., Bell D.L., Powerful S.A. Common sexually transmitted infections in adolescents // Prim. Care. 2014. Vol. 41 (3). P. 631-650.
31 Odesanmi T.Y., Wasti S.P., Odesanmi O.S. Comparative effectiveness and acceptability of home-based and clinic-based sampling methods for sexually transmissible infections screening in females aged 14-50 years: a systematic review and meta-analysis // Sex Health. 2013. Vol. 10 (6). P. 559-569.
32 Javanbakht M., Stirland A., Stahlman S. Prevalence and factors associated with Trichomonas vaginalis infection among high-risk women in Los Angeles // Sex Transm. Dis. 2013. Vol. 40 (10). P. 804-807.
33 Shah P.D., Gilkey M.B., Pepper J.K. Promising alternative settings for HPV vaccination of US adolescents. Expert Rev. Vaccines. 2014. Vol. 13 (2). P. 235-246.
34 Mmari K., Sabherwal S. A review of risk and protective factors for adolescent sexual and reproductive health in developing countries: an update // J. Adolesc. Health. 2013. Vol. 53 (5). P. 562-572.
35 Bosch F.X., Broker T.R., Forman D. Comprehensive control of human papillomavirus infections and related diseases // Vaccine. 2013. Vol. 29 (31). - P. 1-31.
36 Holman D.M., Benard V., Roland K.B. Barriers to human papillomavirus vaccination among US adolescents: a systematic review of the literature // JAMA Pediatr. 2014. Vol. 168 (1). - P. 76-82.
37 Deligeoroglou E., Giannouli A., Athanasopoulos N. HPV infection: immunological aspects and their utility in future therapy // Infect. Dis. Obstet. Gynecol. 2013. Vol. 13. - P. 54-59.
38 Harden K.P. Genetic influences on adolescent sexual behavior: Why genes matter for environmentally oriented researchers. Psychol. Bull. 2014. Vol. 140 (2). P. 434-465.
39 Aalsma M.C., Woodrome S.E., Downs S.E. Developmental trajectories of religiosity, sexual conservatism and sexual behavior among female adolescents // J. Adolesc. 2013. Vol.36 (6). P. 1193-1204.
40 Everett B.G. Sexual orientation disparities in sexually transmitted infections: examining the intersection between sexual identity and sexual behavior // Arch Sex Behav. 2013. Vol. 42 (2). P. 225-236.
41 Alexander S.C., Fortenberry J.D., Pollak K.I. Sexuality talk during adolescent health maintenance visits // JAMA. Pediatr. 2014. Vol. 168 (2). P. 163-169.
9DEBIETTER TIZIMI
1 Abilhas, A. A. Problemy reproduktivnogo zdorov'ya sredi molodezhi i podrostkov // Mezhdunarodnyj zhurnal prikladnyh i fundamental'nyh issledovanij. - 2016. - №84. - S. 519 - 521.
2 Sayakova A. T., Bejshenbieva G. Dzh., Isakova ZH. K. Pubertatnyj period kak period stanovleniya reproduktivnoj sistemy zhenshchiny (obzor literatury) //https://ws-conference.com/webofscholar 5(23), Vol.2, May 2018
3 Buralkina H.A., Uvarova E.B. Sovremennye predstavleniya o reproduktivnom zdorov'e devochek (obzor literatury) // Reprodukt. zdorov'e detej i podrostkov. 2010. № 2. 12-31.
4 Kravchuk T.A., Naumova V.YA., Vinohodova E.M. Reproduktivnoe zdorov'e podrostkov v Udmurtskoj Respublike // Probl. reprodukcii. Spec. vypusk. 2009. № 1. 150-151.
5 Parenkova I.A. Reproduktivnoe zdorov'e i kachestvo zhizni detej i podrostkov v usloviyah demograficheskogo krizisa : Diss. ... d-ra med. nauk. M., 2012; 312 s.
6 Buralkina N.A. Reproduktivnoe povedenie devochek podrostkovogo vozrasta // Probl. reprodukcii. Spec. vypusk. 2009. № 1. 144-145.
7 Belova O.G. Sociologicheskie aspekty reproduktivnogo povedeniya molodyozhi // Reprodukt. zdorov'e detej i podrostkov. 2013. № 2 (49). S. 59-65.
8 Borisova E.K., Ryzhova N.K., Garevskaya YU.A. Zabolevaemost' devushek-podrostkov, svyazannaya s reproduktivnym zdorov'em // Med. al'manah. 2009. № 4 (9). S. 111-114.
9 Joffe H., Hayes F.J. Menstrual cycle dysfunction associated with neurologic and psychiatric disorders: their treatment in adolescents // Ann. NY Acad. Sci. 2008. Vol. 1135. R, 219-229.
10 Tfayli H., Arslanian S. Menstrual health and the metabolic syndrome in adolescents // Ann. NY Acad. Sci. 2008. Vol. 11. 85-94.
11 Harel Z. Dysmenorrhea in adolescents and young adults: an update on pharmacological treatments and management strategies // Expert Opin. Pharmacother. 2012. Vol. 13 (15). R 2157-2170.
12 Guo S.W. An overview of the current status of clinical trials on endometriosis: issues and concerns // Fertil. Steril. 2014. Vol.101 (1). R. 183-190.
13 Steenberg C.K., Tanbo T.G., Qvigstad E. Endometriosis in adolescence: predictive markers and management // Acta Obstet. Gynecol. Scand. 2013. Vol. 92 (5). R. 491-495.
14 Kilico I., Kokcu A., Kefeli M. Regression of experimentally induced endometriosis with a new selective cyclooxygenase-2 enzyme inhibitor // Gynecol. Obstet. Invest. 2014. Vol. 77 (1). R. 35-39.
15 Rosenfield R.L. Clinical review: Adolescent anovulation: maturational mechanisms and implications //J. Clin. Endocrinol. Metab. 2013. Vol. 98 (9). R. 3572-3583.
16 Fortenberry J.D. Puberty and adolescent sexuality // Horm. Behav. 2013. Vol. 64 (2). R. 280-287.
17 Ahuja S.P., Hertweck S.P. Overview of bleeding disorders in adolescent females with menorrhagia // J. Pediatr. Adolesc. Gynecol. 2010. Vol. 23 (6). R. 15-21.
18 Benjamins L. Practice guideline: evaluation and management of abnormal uterine bleeding in adolescents // J. Pediatr. Health Care. 2009. Vol. 23. R. 189-193.
19 Klein D.A., Hutchinson J.W. Providing confidential care for adolescents // Am. Fam. Physician. 2012. Vol. 85. R. 556-560.
20 Beharry M.S., Shafii T., Burstein G.R. Diagnosis and treatment of chlamydia, gonorrhea, and trichomonas in adolescents // Pediatr. Ann. 2013. Vol. 42 (2). R. 26-33.
21 Williams J.A., Ofner S., Batteiger B.E. Duration of polymerase chain reaction-detectable DNA after treatment of Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoeae, and Trichomonas vaginalis infections in women // Sex Transm. Dis. 2014. Vol. 41 (3). R. 215-219.
22 Bekhalo V.A., Sysolyatina E.V. Nerealizovannye strategii profilaktiki infekcij, peredavaemyh polovym putem, i VICH-infekcii // Reprodukt. zdorov'e detej i podrostkov. 2007. № 6. R. 83-90.
23 Berlan E.D., Holland-Hall C. Sexually transmitted infections in adolescents: advances in epidemiology, screening, and diagnosis // Adolesc. Med. State Art. Rev. 2010. Vol. 21 (2). R. 332-346.
24 Taylor M., Joshi A. Surveys assessing STI related health information needs of adolescent population // Technol. Health Care. 2012. Vol. 20 (4). R. 247-261.
25 Fontenot H.B., George E.R. Sexually transmitted infections in pregnancy // Nurs Womens Health. 2014. Vol. 18 (1). R. 67-72.
26 Hengel B., Jamil M.S., Mein J.K. Outreach for chlamydia and gonorrhoea screening: a systematic review of strategies and outcomes // BMC Public Health. 2013. Vol. 4 (13). R. 10-40.
27 Gottlieb S.L., Xu F., Brunham R.C. Screening and treating Chlamydia trachomatis genital infection to prevent pelvic inflammatory disease: interpretation of findings from randomized controlled trials // Sex Transm. Dis. 2013. Vol. 40 (2). R. 97-102.
28 Miller E., McCauley H.L. Adolescent relationship abuse and reproductive and sexual coercion among teens // Curr. Opin. Obstet. Gynecol. 2013. Vol. 25 (5). R. 364-369.
29 Swartzendruber A., Sales J.M., Brown J.L. Correlates of incident Trichomonas vaginalis infections among African American female adolescents // Sex Transm. Dis. 2014. Vol. 41 (4). R. 240-245.
30 Gibson E.J., Bell D.L., Powerful S.A. Common sexually transmitted infections in adolescents // Prim. Care. 2014. Vol. 41 (3). R. 631-650.
31 Odesanmi T.Y., Wasti S.P., Odesanmi O.S. Comparative effectiveness and acceptability of home-based and clinic-based sampling methods for sexually transmissible infections screening in females aged 14-50 years: a systematic review and meta-analysis // Sex Health. 2013. Vol. 10 (6). R. 559-569.
32 Javanbakht M., Stirland A., Stahlman S. Prevalence and factors associated with Trichomonas vaginalis infection among high-risk women in Los Angeles / / Sex Transm. Dis. 2013. Vol. 40 (10). R 804-807.
33 Shah P.D., Gilkey M.B., Pepper J.K. Promising alternative settings for HPV vaccination of US adolescents. Expert Rev. Vaccines. 2014. Vol. 13 (2). R. 235-246.
34 Mmari K., Sabherwal S. A review of risk and protective factors for adolescent sexual and reproductive health in developing countries: an update // J. Adolesc. Health. 2013. Vol. 53 (5). R. 562-572.
35 Bosch F.X., Broker T.R., Forman D. Comprehensive control of human papillomavirus infections and related diseases // Vaccine. 2013. Vol. 29 (31). R. 1-31.
36 Holman D.M., Benard V., Roland K.B. Barriers to human papillomavirus vaccination among US adolescents: a systematic review of the literature // JAMA Pediatr. 2014. Vol. 168 (1). R. 76-82.
37 Deligeoroglou E., Giannouli A., Athanasopoulos N. HPV infection: immunological aspects and their utility in future therapy // Infect. Dis. Obstet. Gynecol. 2013. Vol. 13. R. 5459.
38 Harden K.P. Genetic influences on adolescent sexual behavior: Why genes matter for environmentally oriented researchers. Psychol. Bull. 2014. Vol. 140 (2). R. 434-465.
39 Aalsma M.C., Woodrome S.E., Downs S.E. Developmental trajectories of religiosity, sexual conservatism and sexual behavior among female adolescents // J. Adolesc. 2013. Vol.36 (6). R. 1193-1204.
40 Everett B.G. Sexual orientation disparities in sexually transmitted infections: examining the intersection between sexual identity and sexual behavior // Arch Sex Behav. 2013. Vol. 42 (2). R. 225-236.
41 Alexander S.C., Fortenberry J.D., Pollak K.I. Sexuality talk during adolescent health maintenance visits // JAMA. Pediatr. 2014. Vol. 168 (2). R. 163-169.
К.Ж. Рыскельдиева, С.А. Туктибаева
Ходжа Ахмеда Ясави Международный казахско-турецкий университет
ФАКТОРЫ РИСКА, ПРИВОДЯЩИЕ К СНИЖЕНИЮ РЕПРОДУКТИВНОГО ЗДОРОВЬЯ (ОБЗОР ЛИТЕРАТУРЫ)
Резюме Будущее любой нации определяется, прежде всего, здоровьем подростков, их репродуктивными способностями. Состояние репродуктивного здоровья подростков в настоящее время является предметом обсуждения не только среди специалистов, но и в обществе. Это говорит об особой остроте и актуальности проблемы.
Пубертатный период, как период формирования полового созревания организма, занимает важное место в формировании женской репродуктивной системы, функционирование которой во многом зависит от совместимости и развития девочки в период полового созревания. Особенности пубертатного периода влияют на состояние
репродуктивного здоровья женщины в течение всей ее жизни, ее фертильность, а также на демографическую ситуацию в стране [1,2]. Статистические данные за последнее десятилетие показывают, что наряду с ярко выраженными неблагоприятными тенденциями в здоровье всего населения наблюдаются значительные изменения среди девочек-подростков. По мнению исследователей, устойчивость негативной динамики среди подростков сохраняется, так как во многом это связано с неблагоприятными экологическими условиями, несбалансированными физическими нагрузками, различными факторами, такими как хронический стресс и неграмотность населения в отношении
-ВЕСТНИК КАЗНМУ #2-20!
собственного здоровья. Кроме того, большое значение имеет и экономическая ситуация. В связи с этим проведенный литературный обзор направлен на углубленное изучение проблемы.
Ключевые слова: подросток, репродуктивное здоровье, инфекция.
K.Zh. Ryskeldieva, S.A. Tuktibayeva
Khoja Akhmet Yassawi International Kazakh-Turkish University
RISK FACTORS LEADING TO A DECREASE IN REPRODUCTIVE HEALTH (LITERATURE REVIEW)
Resume The future of any nation is determined, first of all, by the health of adolescents, their reproductive abilities. The state of adolescent reproductive health is currently the subject of discussion not only among specialists, but also in society. This indicates the special acuteness and urgency of the problem.
Puberty, as the period of formation of puberty of the body, occupies an important place in the formation of the female reproductive system, the functioning of which largely depends on the compatibility and development of the girl during puberty. The peculiarities of the puberty period affect the state of a woman's reproductive health throughout her life, her fertility, as well as the demographic situation in the country [1,2].
Statistics over the past decade show that, along with pronounced adverse trends in the health of the entire population, there are significant changes among adolescent girls. According to the researchers, the stability of the negative dynamics among adolescents remains, as this is largely due to unfavorable environmental conditions, unbalanced physical activity, various factors such as chronic stress and illiteracy of the population in relation to their own health. In addition, the economic situation is also of great importance.
In this regard, the literature review is aimed at an in-depth study of the problem.
Key words: adolescent, reproductive health, infection.
