CC BY
26FTAXP 14.01.79
DOI: 10.52512/2306-5079-2021-87-3-6-16
ЖAС M¥FAЛШДЕРДЩ КЭС1БИ ЦAЛЫПTAСУ YРДIСIН БAСЦAРУ
Д.Б. Жуламанова *, A.K. Жуламанов Абай a^i^^FM Кязя; ултты^ пeдaгогикaльщ yнивepситeтi, Алматы ;., Казахстан *Автоp-тiлшi: Д.Б. Жyлaмaновa, zhakdinara@mail.ru
Мя^^едя eлiмiздeгi жaс мyFaлiмдepдiн кэсiби кaлыптacy YPДiсiн 6ac;apy мадыздылы^ы мeн eзeктiлiгi кapaстыpылaды. MyFaлiмнщ кэсiпкe бeйiмдeлy мeн мaмaн peтiндe вдлыпгасу бapысы eH мaнызды кeзeндepдщ 6ipi peтiндe сипaттaлaды. ЖYpгiзiлгeн зepттeyдiн мa;caты - eH6eK жолын жaнa бaстaFaлы тypFaн yстaздын eмipiндeгi мaнызды сэтiн 6ac;apy apкылы олapдын мeктeп кaбыpFacындa Алушта, eздepiнiн кэсiби шeбepлiктepiн шындayFa дeгeн yэждepiн тyFызy. 3eprrey тa;ыpыбынa сэйкeс Fылыми эдeбиeттep сapaлaнып, тaлдay жyмыстapы жYpгiзiлдi. Пeдaшгикaлык; orçy оpны тYлeгiнiн мeктeпкe кeлгeн rna^a кeздeсeтiн киыншыльщтapды a^i^ray мa;caтындa сayaлнaмa жYpгiзiлiп, бiлiм 6epy yйымындa одaн api устяз peтiндe дaмyынa кяндяй yэждep сeбeп болa aлaтыны aйкындaлды. ЖинaлFaн мэлiмeттepгe CYЙeнe от^ып, кэдольщ мeнeджмeнт нeгiзiндe жaс мyFaлiмдepдiн кэаби кaлыптacy YPДiсiн 6ac;apy эдiс-тэсiлдepi усынылды. Meктeптepдн кв^лы; сaясaтын жaс мaмaндapмeн тольщтыpyдын такты жолдapы кepсeтiлдi. Бшкп, бiлiмдi мaмaн-мyFaлiмдepдi дaйындayдын eзiндiк epeкшeлiктepi мeн жолдapы такты зepттeлдi. Олapдын кэсiби шeбepлiгi мeн тэжipибeлiгiн ныFaйтyдын такты эдiстepi мeн тэсiлдepi aйкындaлды. Жaс мaмaндapды кэсiби жaFынaн шындaлFaн, нaFыз мyFaлiм eтiп тэpбиeлeyдe олapFa бaFыт-бaFдap бepyдiн, 6ac;apa бiлyдiн жолдapы такты кapacтыpылды.
TYЙiн свздер: жяс мyFaлiм, кэсiби кaлыптacy, кэсiби бeйiмдeлy кeзeнi, кaдpлapды 6ac;apy, 6ac;apy
эдiстepi.
Kipicne
Кэзя^стян Рeспyбликaсынын бiлiм бepyдi жэнe Fылымды дямытудын 2020-2025 жылдapFa apнaлFaн бaFдapлaмaсындa ;aзa;cтaндьщ бiлiм мeн Fылымнын жahaндьщ бэсeкeгe ;aбiлeттiлiгш, бшмнщ сяпясын apribipy кeздeлгeн. Miндeттiн оpындaлyы мя^сятындя Кязя^стян дYниeжYзiлiк дeнгeйдe экономикянын, инфpa;ypылымдьщ жYЙeлepдiн дямуыня жяуяп 6epe ялятындяй бiлiм 6epyi KepeK [1]. Бiлiмдi ypпa; eлiмiздiн жap;ын болaшaFы дeп бiлeмiз, яFни кeз телген ;оFaмдa мянызды мa;caттapды оpындaп, жeтiстiктepгe жeтeлeйтiн тyлFa - мэpтeбeлi устяз. 2019 жылы ^ябылдяетян «Пeдaгог мэpтeбeсi тypaлы» зяннямя мyFaлiмнiн мэpтeбeсiн aй;ындaйды, сонымeн бipгe пeдaгогтiн ;y;ьщтapын, элeyмeттiк кeпiлдiктepi мeн meктeyлepiн, мiндeттeмeлepi мeн жayaпкepmiлiгiн дe бeлгiлeйдi [2]. Cafeecrnrne, rçajipri зямян тaлaбынa сяй жayaпкepmiлiктiн жYгi apтып, yстaздap уя^ыт aFымынa cэйкec бiлiктi дe, бшмд^ пeдaгогикaльщ ;yзыpeттiлiктepi ^a^imac^a^ кэсш;ой мямян болуы mapт.
Бeлгiлi тaлaптapFa сяй болу ya^ir™ ;aжeт eтeдi, an мeктeптepдe eздepiнiн кaдpльщ коpпycын жяс мaмaнмeн тольщтыpy кдлыпты YДepic. Онын eзiндiк ;aжeттiлiri 6ap, eйткeнi пeдaroгикaльщ о;у оpнынын тYлeгi жявд кeзк;apacымeн, жявд идeяcымeн ;aлыптac;aн жYЙeнi жaнFыpтa тYceдi. Дeгeнмeн жяс ycтaздapдын eзiндiк epeкmeлiктepi мeн тaпmылыFы 6ap, ernrcem олapдын пeдaгогикaлы; ;ызмeтiн оpындayFa ^п жылды; тэжipибeci 6ap эpiптecтepiмeн бipдeй тгляп ;ойылады. Cонымeн ;aтap о;ymылap, олapдын aтa-aнaлapы жэнe мeктeп эюмшшп жяс мямяннян мiнciз кэсш;ойлы;ты кYтeдi. Аляйдя олap кэciби meбepлiгiн, шыFapмaшылыFын дямыту жолындя тэжipибeci мол apime^'ep^e^ бacmылapынaн олapдын нaзapын, кeмeк кepceтyлepiн ;aжeт eтeдi. Сонды;тян жяс мyFaлiмдep кэciби ^amim-acy YPДiciнiн бac;apылyы eзeктi мэceлe болып тябылады.
Материалдар мен эдктер
Мэселенщ сипаттамасы
2020 жылдыц басында Казахстан Республикасыныц Президентi Касым-Жомарт Токаев елiмiзде бiлiктi м¥Fалiмдердiц тапшылыгы мэселесi етюр т^рганын жеткiздi, вйткенi 338 мьщ м¥Fалiмнiц 27 пайызы зейнет жасына дейiнгi немесе зейнеткерлiк жаста [3]. Жалпы педагог кадрлардыц саны жарты миллион адамнан ас^анымен, яFни жыл сайын бiлiм беру саласындаFы мамандардыц жаппай даярланып шыFарылуына ^арамастан, педагог кадрларFа деген ^ажеттшк элi де са^талуда [1]. ОларFа деген тапшылыщ мэселесi елiмiздiц кептеген ещрлершде бары аныщ. Мысалы, б^л мэселенi Н^р-С^лтан паласы экiмi Алтай Келгiнов 2020 жылдыцхалывда есеп беру кездесуiнде елордада ^стаздардыц саны кебейгенiн, бiраrç элi де 250 маман жетiспейтiндiгiн айтты
[4]. ... . .
Осы кYрделi мэселенi шешу жолы ретiнде жас м^агамдердщ кэсiби ^алыптасу YPДiсiн бас^ару ^ажеттшп туындайды, яFни YPДiстiц алдын-ала жоспарлануы, ^йымдастырылуы, ж^мыс^а деген ынталандыру ж^мысыныц жYргiзiлуi мен ба^ылауыныц мацыздылы^ы ай^ындалуы ^ажет. Жаца келген педагогтщ кэсiби ^алыптасу YPДiсiн бас^аруды, демек маманныц мектепке келу, мектепте ^алу к^ралы ретiнде сипаттау Yшiн, сонымен бiрге оларFа кэсiби т¥рFыдан ^алыптасуына эсер ететiн баFдарламаны жетiлдiру ма^сатында ^сыныстар эзiрлеуге негiз болатын зерттеу ж^мысы жYргiзiлдi. Бiлiм беру кещсппнде жыл сайын олардыц кеп саны педагогикалыщ мамандывда кiру баFдарламасын, яFни кэабшщ мацызды кезещн, YPДiсiн бас^аруды ^ажет етедi. Жалпы баFдарлама деп арнайы орта жэне жоFары педагогикалыщ о^у орындарыныц тYлектерiн, яFни оларды о^ыту, ^олдау жэне ж^мыс^а деген rçызыFушыльщтарын са^тау Yшiн мектепiшiлiк арнайы ¥ЙымдастырылFан шараны атаймыз. БаFдарлама кэсштш дамудыц Yздiксiз YPДiсiнiц басты кезещн жоспарлайды, б^л кезецде олар бшм беру YPДiсiне бiртiндеп ^осылады. Ал ма^сат^а жету жолында келесi мшдеттер орындалды: белгiленген мэселе бойынша Fылыми эдебиеттерге шолу жасалды, зерттеу ж^мысыныц эдiснамасы сипатталды, жYргiзiлген сауалнаманыц нэтижелерi талданды, сонымен ^атар нэтижелерге CYЙене отырып ^сыныстар берiлдi.
Эдебиетке шолу
Жалпы бшм беретiн мектептщ педагогикалыщ YДерiсi жаFдайында жас м¥Fалiмнiц ^алыптасуы, кэсiби ^алыптасу ^ымын, ^станымын, мазм^нын, психологиялыщ жэне педагогикалыщ тетiктерi, одан белек олардыц арнайы кэшби юкерлтн ^алыптастыру, ынталандыру жэне жалпы бшм беретш мектептердi бас^ару, Fылыми-эдiстемелiк баFдар беру мэселелерi кептеген отандыщ жэне шетелдш Fалымдар зерттеулерiнде талданFан.
Атап айщанда,жас ^стаздыц мамандыщтан кету туралы шешiмiне байланысты эр тYрлi идеяларды зерттеген Ji Y. Hong езшщ зерттеуiнде болаша^ жэне ецбек жолын жаца бастаFалы т¥рFан педагогтердiц кэсшке деген rçызыFушыльщтарыныц темендiгiн ерекше атап етедь Кептеген елдерде жацадан келгендердщ 50% алFашrçы бесжылдыщта ж^мысынан кетедi екен. Автор м¥Fалiмдердiц кэсiби сэйкестшн жэне ж^мыстан кету себеп-салдарын ^ндылыщ, тиiмдiлiк, мiндеттеме, эмоциялар, бiлiм мен сешм жэне микро саясат сия^ты факторлар т¥рFысынан ^арастырады [8]. Шынымен Fалым C.Пiрэлиев педагогтiц кэсiби ^алыптасуын т¥ЛFальщ дамуынан белек ^арастыру мYмкiн еместiгiне баса назар аударады [9]. Педагогикалыщ мамандывда ^адам жасау кезешцде жас м¥Fалiмдердiц кэсiби ^алыптасуын мотивациялау ^ажет, ейткенi мотивациялау кадрларды бас^ару негiзi болып табылады. Жас т¥ЛFаныц езiнiц rçоFамдаFы орны мен мацызын тYсiнуi, оныц ез маманды^ы бойынша одан эрi ецбек шыцына ^мтылуына ыщпал етедi [10].
Дегенмен эдебиеттердi зерттеу барысында ец алдымен «жас м¥Fалiм» дефинициясын, яFни оныц езiндiк ерекшелiктерiн аныщтап алу ^ажет болды. Осы ^ымныц дефинициясын Fалымдар ец алдымен «жастыщ» кезецiмен байланыстырады. Жастыщ - жас, ескелец ^рпа^, жасеспiрiмдер, жастар деген ^ымдарды енпзедь Жастар - б^л Yлкен ецбек элеует бар жэне елдiц прогрессивт дамуын ^амтамасыз етуге ^абшетп rçоFам тобы. Жастарды жеке топ^а белу Yшiн олардыц жасы, релдiк функциялары жэне мэртебесiн негiзге аламыз. Жас - адам дамуыныц кезецi, организм мен т^ета ^алыптасуына тэн сипатты заццылыщтар жиынтыFымен сипатталады. Жас дамудыц белгш бiр сатысындаFы т¥ЛFа к^рылымыныц езiндiк ерекшелiгiн аныщтайтын бiрrçатар езгерютер тэн болатын сапалыщ т¥рFыдан ерекше кезец болып табылады [11; 209].
Педагогика Fылымдарыныц кандидаты О.В.Тринус жас м¥Fалiмнiц элеуметтiк жетiлу жэне кэшби даму мэселесiн езiнiц ецбектерiнде жан-жа^ты талдаFан. О.В.Тринус жас м¥Fалiмдерге -педагогикалыщ о^у орныныц тYлегiн, ецбек жолын жаца баста~ан маманды, жалпы бшм беретш о^у орындарыныц педагогикалыщ ^ызметкерлерш жат^ызады. Негiзiнен олар 18-ден 30 жас^а дейiнгi жас аралы^ында болады. Сонымен ^атар Fалым оларды зияткерлш жэне рухани элеуетi жоFары жэне
7
Hmerpau^ жaFдaйындa ондяй ycтaздapды мeмлeкeттiк бшм бepyдiн кaзынacымeн тeнeйдi. ¥стгз кызмeтiнiн aлFamкы Ym жылы онын одян api кэciби болмысы мeн кызмeтiнiн сипятын aныктaйды, 6ул кeзeн сыфткы ыкпял eтy Ymiн нeFypлым cemmrcBri болып тябылятынын дaлeлдeйдi. ЖоFapыдa ^л^^ген мaлiмeттepгe caйкec мынадяй коpытындыFa ^луге боляды, бiлiм бepy мeкeмeciнiн жяс мyFaлiмi - бул жоFapы нeмece apнaйы пeдaгогикaлык оку оpнын бiтipгeн жaнe жясыня кapaмacтaн оку кeзiндe aлFaн мaмaндыFы бойыншя Ym жыл жумыс icтeп, eз бeтiнme e^eK eтiп кызмeтiн, тaжipибeлiлiгiн, eзiнiн бшктшгш кaлыптacтыpyды бacтaFaн тyлFa [12].
Жялпы «кaлыптacy» yFымы филоcофиялык-ДYниeтaнымдык yFымдap жYЙeciндe зaттap мeн кyбылыcтapдын eздiгiнeн eзгepгiштiгi - олapдын Yздiкciз яуысуы, «^ac^ara» aйнaлyы, дямудын мYмкiн сятысынян тактыта яуысу YДepici peтiндe тYciндipiлeдi. ^иби кaлыптacy YPДici - бул жeкe жaнe кaciби дяму фaктоpлapынын eзapa ic-кимылы мeн кapым-кaтынacынa бaйлaныcты кулдыфяу мeн кeтepyлepмeн, кaктыFыcтap мeн дaFдapыcтapмeн cипaттaлaтын бeлгiлi 6íp кaлыптacy кeзeнi. Ал жяс мyFaлiмдepдiн кaciби к^ыш-ясу YPДici жоcпapлayды, yйымдacтыpyды, мотивяцияляуды жaнe бaкылayды тгляп eтeдi. Бул aйтылFaн кызмeттep жялпы бacкapy apкылы жYзeгe acыpылaды [13].
Ен aлдымeн, бacкapyдын yйымдacтыpymылык-бacкapymылык, ынтaлaндыpymылык, aлeyмeттiк - психологиялык тYpлepi кeз кeлгeн мeкeмeгe, yйымдapFa тaн. Бacкapyдын объeктici мeн cyбъeктici - ядям. Адям онын cyбъeктici peтiндe коFaмдa ap тYpлi кызмeт aткapaды, осы icкe бeлceндi тYpдe apaлacып, коpmaFaн оpтaдaFы мaдeни-коFaмдык, aлeyмeттiк жaFдaйлapFa бaйлaныcты aйнaлacымeн тыFыз кapым-кaтынacтa болады. Т.M.Бaймолдaeв eзiнiн «Meктeп бacкapy: дяму тapихы, Fылыми жaнe aдicнaмaлык нeгiздepi, тaжipибeci» ятты eнбeгiндe осы тYciнiккe яныктямя бepe отыpып, мынадяй коpытынды жясяйды: «Жялпы бiлiм бepeтiн мeктeптi бacкapy дeгeнiмiз - бул Fылыми-пeдaгогикaлык жaнe yйымдacтыpymылык функциясы cafeec кeлeтiн, кeлep ypпaкты aлeyмeттiк-экономикaлык жaнe yйымдacтыpymылык-пeдaгогикaлык пpоцecтe окытып тapбиeлeйтiн мeктeп iciн тиiмдi yйымдacтыpy» [14; 47].
Me^erarn^^ бacкapy жYЙeci - пeдaгогикaлык ic-apeкeттiн нeгiзi, яFни aдicтeмeлiк жYЙe мeн пeдaгогикaлык кызмeт нeгiзiндe окыту YPДiciн yйымдacтыpy. Кapым-кaтынac, бяйляныс, aprnmi ныcaндap apкылы фyнкциялap жYзeгe ясып, мeктeптi дaмытyFa жaнe кaмтaмacыз eтyгe бaFыттaлFaн ap тYpлi дeнгeйдeгi бacшылapдын eзapa ic-кимыл жaнe уйымдык кypылымы.Cондыктaн бacкapyдaFы eH бясты мяксят peтiндe пaн мyFaлiмдepiнiн кaciпкой дeнгeйiнe дeйiн ecyiнe, Fылыми iздeнic жaFдaйындaFы шыFapмaшылыкпeн жумыс icтeyiнe, потeнциaлын яшу мeн кaлыптacтыpyFa, ic-тaжipибeлepiн нacихaттayFa жaFдaй жясяу жaнe ыкпял eтy. Дeмeк, олap yйымдacтыpy, бякыляу, ынтaлaндыpy жaнe тaFы дя бяскя осы сиякты ic-apeкeттepдiн бясты нысяны болуы тшс [14;154].
Кaзaкcтaндык жaнe meт eлдepдeгi зepттeyлep мeн тaжipибeлep жялпы бшм бepeтiн мeктeптe бacmылык eтyдi yйымдacтыpy бapыcындa мyFaлiмнiн тyлFacынa кeбipeк гащл бeлeдi, eйткeнi устяз-бiлiм бepy жYЙeciндeгi нeгiзгi тyлFa.
М.М. Потяшник мeктeптi бacкapyды онын cyбъeктiлepiн жоcпapлay, yйымдacтыpy, бacmылык eтy жaнe бякыляу apкылы пeдaгогикaлык YPДicтiн бapлык cyбъeктiлepi мeн кызмeт кepceтymi мyFaлiмдepдiн бipлecкeн кызмeтiнiн yйымдacтыpылyын жaнe онын бшм бepy мeн мeктeптi дямыту мaкcaттapынa кол жeткiзyгe бaFыттaлyын кaмтaмacыз eтeтiн кызмeт peтiндe кapacтыpaды. Бacкapy объeктiлepi peтiндe ол окy-тapбиe, инновяциялык, тYpлi кaмтaмacыз eтy пpоцecтepiн ятяйды [15].
Т.И. Шямовя eзiнiн «Внyтpиmкольноe yпpaвлeниe: Вопpоcы тeоpии и пpaктики» ятты ужымдык моногpaфияcындa бiлiм бepy мeкeмeciндe кaciби кaлыптacyды бacкapy мянызды YPДic: «...мeктeпкe yнивepcитeт кaбыpFacындa eзiн кepceтe aлFaн кeптeгeн дapынды жяс мyFaлiмдep кeлeдi. Сондыктян мeктeп бacmылapы мeн тaжipибeлi ycтaздap жacтapдын mыFapмamылык толпынысын, олapдын жeкe epeкmeлiктepi жaнe пiкipлepiмeн сянясу KepeK. Экiнimкe оpaй, бacшылapдын imiнeн жяс мyFaлiмдepдi колдяй aлмaйтыны, кepiciнme, жяня мямяннын кYmi мeн мYмкiндiгiнe ceнiмiн aлcipeтeдi...» дeп, бшм бepy уйымындя пeдaгогтepдiн кaciби к^ыш-ясу пpоцeciн дypыc yйымдacтыpy кaжeттi жaнe eтe мянызды болып тябылятынын яйтгды [16;122]. Дeмeк бacкapмa кypaлдapдын бipынFaй жYЙeciн, кeмeктi icKe acыpyдын тиiмдi тeхнологиялapы мeн aдicтepiн тяндяуды тгляп eтeтiндiгiн яйкындяй тYceдi.
Зерттеу эд1снамасы
Шдягог мeктeпкe кeлгeн aлFamкы ^ш^н-як eзiнiн aлFaн бiлiмiнe кося, жaн-жaкты дяму KepeK. Бул YPДic apiптecтepiнeн YЙpeнy жaнe мeктeп бacmылapынын тiкeлeй apaлacyы apкылы жYзeгe ясяды. К^ям дямуынын жяня жaFдaйындa eнбeк жолын бacтaFaлы тypFaн тyлFa eнбeгiнe кaжeттi к¥зыpeттiлiгiнiн кaлыптacyы бapыcын бacкapy apкылы пeдaгогтepдiн мeктeп окymылapымeн тiкeлeй
ж^мыс ютеудеп жаца тэсiлдер мен к¥ралдарды мецгеруi бойынша ез ^станымын аныктап, бекiтуiне кемек бередi.
Зерттеу ж^мысын жYзеге асыру барысында iс-эрекеттiк, жYЙелiлiк т^гырды негiзге ала отырып, жас м¥Fалiмдер кездесетiн киыншылыктарды жэне кэшби калыптасу YPДiсiн баскаруга катысты iс-эрекеттердi аныктап, ^сыныс жасау максатында сауалнама жYргiзiлдi. Сонымен катар тэжiрибелi ^стаздардыц педагогикалык кэсiби шыцына жетуге непз болган уэждер аныкталды. Эксперимент барысында мектеп ^жымына сауалнама таратылып, жауаптар алынды. Сауалнамага елiмiздiц эр тYрлi аймагынан (калалык, ауылдык) мектептер м¥Fалiмдерi (п=56) катысып, ездершщ тэжiрибелерiмен бетсш, пiкiрлерiн бiлдiрдi. Зерттеу нэтижелерiн талдауга сандык жэне сапалык эдiстер колданылды.
Нэтижелерi
Кадрларды баскару казiрri замангы менеджменттщ негiзгi к¥рамдас белштершщ бiрi болып табылады, ейткенi сол аркылы кез келген ^йым басшысы адам капиталыныц к¥ндылыгына баса назар аударгандыгы аныкталады. Кадрларды баскару- б^л ^йымды езiне жYктелген ецбек кызметтерш сапалы орындауга кабшетп, бiлiктi мамандармен камтамасыз етуге жэне кадрларды оцтайлы пайдалануга багытталган практикалык кызмет [17].
Бшм беру ^йымдарында кызметкерлерд^ ягни м¥Fалiмдердi баскару келесi функцияларды орындау аркылы жYзеге асады:
- м¥Fалiмдердi iздеу, жрмыска кабылдау. Оларды ецбек ^жымымен жэне болган жагдайда ж^мыс ерекшелтмен таныстыру;
- м¥Fалiмдердi окыту жэне дамыту, жедел багалау жYргiзу, ецбегш ^йымдастыру жэне оларды уэждемелеу жоспарын, багдарламасын жасау.
- жалпы мектептщ стратегиясын к¥ру.
Бiздiц кадрларды баскарудагы баса назар аударып отырганымыз - жас педагогтщ кэсiби калыптасу Yрдiсiне катысты ж^мыстарды ^йымдастыру жэне юке асыру. Эйткенi осындай мацызды Yрдiстi баскару - б^л оныц дамуын аныктайтын факторларга белсендi эсер ету, сол аркылы ж^мысын орындау сэ^нде киыншылыктар азайып, ецбек сапалы болады. Басшылык ету кэсiби калыптасу процесше реттiлiктi жэне максаттылыкты, сонымен катар сырткы жагдайлардыц деструктивтi к^былыстарынан окшаулануга жэне болдырмауга мYмкiндiк бередi. Жас маманныц iшкi ресурстарын ж^мылдыру аркылы, керiсiнше, баскарудан «езiн-езi баскару» режимше кешiрiледi.
Демек мектеп басшылыгы тарапынан жас м¥Fалiмдерге кемек ретiнде ^йымдастырылган шаралардыц негiзгi идеясы - оларды мектешшшк тэртiпке бейiмдеу. Жас маманды оныц лауазымдык н^скаулыгымен, ецбек жагдайларымен, iшкi ецбек тэртiбi ережелерiмен, мектеп жаргысымен, дэстYрлерiмен, эрiптестерiмен, материалдык базасымен таныстыру т.б. ж^мыстар жYргiзiледi. Ал кэшби калыптасуына эсер ету максатында жас м¥Fалiмге тэжiрибесi мол тэлiмгер тагайындалады. Байкап отырганымыздай, б^л шаралар болганымен респонденттер, ягни ецбек жолын жаца бастаган ^стаздар сауалнамага жауап беру барысында ата-аналар, окушылар арасындагы тYсiнiспеушiлiк, жацартылган бiлiм багдарламасы бойынша окыту кезiнде практикалык ж^мыстарды орындау, багалау критерийлерш тYсiнбеу; жацашылдык эдiстердi толыкканды бiлмеу, колдана алмау жэне тагы баска да киыншылыктармен кездесетшш жеткiздi.
Сонымен катар кеп жылдык ецбек етiлi бар м¥Fалiмдердiц де ез кезвде педагогикалык шеберлiгiн жетiлдiруге козгаушы кYш болган тYрлi уэждердi аныктау кезделген болатын. Зерттеу барысында, ягни сауалнама етюзгеннен кейiн келесщей мэлiметтер алынды (пайыздык мелшерде): материалдык уэждi зерттеу барысында респонденттердiц 82,1% материалдык тдоактылык, ж^мыспен камтылуы, езшдш мансапты жоспарлау мYмкiндiгi 60,5%, белгш бiр ^жымда кеп жылдар бойы ецбек ету дагдысы жэне эрштестермен еркiн жэне достык карым -катынас жасау мYмкiндiгiнiц бары 38,5%-ды к¥рады. Элеуметтiк т^ргыдан когамга кажет болу уэжi - 38,5%, сонымен катар олардыц ж^мыс белсендiлiгi ездерiн пайдалы, к¥зыретп кызметкер деп санауга мYмкiндiк беруi, ж^мыста оларга ез ойын, езiн танытуга бар мYмкiндiк 40%-ды к¥рады, осыныц барлыгы м¥Fалiмдердiц одан эрi дамуына, ынталануына ыкпал етедi екен.
Fалымдар м¥Fалiмдердiц уэждемесi туралы сандык жэне сапалык мэлiметтер алу Yшiн лонгитюдты зерттеулер жYргiзген.Олар жеке мотивация мен канагаттанушылык децгейiн елшеген, ягни алынган акпарат ецбек етуге ыкпал ететш мацызды уэжiн аныктауга кемектескен [18]. Жалпы ^стаздардыц одан эрi езiн-езi жетiлдiруге себеп болатын мацызды козгаушы кYштердiц бiрi -эрштестершщ кэсiби, жеке, элеуметтiк колдауы, м^ндай керсеткiш жас педагогтiц езше деген
сешмш кетеретшдтнщ айгагы жэне мотивациялык тургыдан эсер етушi фактор деп аныктауга болады. Осы тужырым жаца маманмен жумыс icTey жолдарын жетiлдiру Yшiн усыныс жасауымызга TYpTKi болды.
Жогарыда кeлтiрiлгeн айкындаушы эксперимент нeгiзiндe eлiмiздщ мeктeптeрiндe тэлiмгeрлiк нeгiзгi жас м^гатмдердщ кэciби калыптасу Yрдiciн баскару тетт рeтiндe колданылуда. Тэлiмгeрлiктi уйымдастыру кагидаларын жэне оны жYзeгe асыратын педагогтерге койылатын талаптарды бeкiтy туралы (2020 жылгы 24 cэyiрдeгi езгeрicтeр) ережелер непзвде Казакстан Республикасы аумагында жYзeгe асырылады [19], сонымен катар осы жылдан бастап тэлiмгeрлiк Yшiн 1 базалык лауазымдык жалакы мелшeрiндe косымша акы (17 697 тецге) теленетш болды [20].
Казiргi танда тэлiмгeрлiк ец кец таралган мектеп тарапынан кемек болып табылганымен тэлiмгeрлiк Yдeрiciнiн нeгiзгi кагидаты маман кателтн тYзey емес, кeрiciншe олардыц киындыктарга тезе бшуше, кэciби калыптасуына жэне дамуына ат салысу кагидаты болуы шарт. Осы орайда улы нeмic акыны, дана ойшылы Гeтeнiн мына cезi еске тYceдi: «Адамга «бул сондай адам» деген оймен катынас жасаса, ол адам езi Yшiн- сондай адам болып калады. Ал сол адамга «ол адам сондай бола алады жэне сондай болуга тшс» деген оймен катынас жасаса, ол адам сондай бола алады жэне болуы тшс» [21; 298].
¥стаз рeтiндe жеке тулганы дамыту, ынталандыру, стресс пен мазасыздык дeнгeйiн жещлдету аркылы муFалiмдiктeн бас тартуды алдын-алуга болады. Мундай максаттарга корпоративтiк мэдениет аркылы кол жeткiзyгe болады. Корпоративтш мэдениет - мектеп ужымыныц эрбiр мYшeлeрiнe катысты, жумыс icтey Yрдiciндe калыптаскан уйым iшiндeгi тэртiп. Ол достык аркылы эркашан касындагыга дем беру, колдау, ceнiмiн актау, тыгырыктан шыгуга кемектесу сиякты кундылыктар жYЙeciнeн турады. Мундай ужым iшiндeгi бiрлiк рухы эдетте басшыныц бiрлece отырып кемектесу философиясына нeгiздeлгeн.
Linda J. Graham, Sonia L.J. White, Kathy Cologon, Robert C. Pianta зерттеулершде жас муFалiмдeрдiн кэciби калыптасу кезещнде колдау керceтiлгeн устаздар, уакыт ете келе бастапкы кeзeндeгi кемек аркасында болашакта езiнiн жумысында жeтicтeргe жете^ндтн жэне кэсшкой дeнгeйiнe жету YPДiciн баскару алдын-ала жоспарланган багдарлама непзвде жYзeгe асырылу кажеттшп айтылган [22].
Кадрлык менеджментте синергетикалык тугырга CYЙeнiп, тэжiрибeлi мамандар кeнecшi немесе жаттыктырушы нeгiзiндe де кемек керсетедь Кeнecшi - «нeнi бiлy керек» сурагын нeгiзгe ала отырып, жас муFалiмдeрдi бiр максатка жeтeлeйтiн жэне кажетп дагдылар мен бiлiмдeрдi мецгеруге багытталган мeктeпiшiлiк немесе сырттан арнайы жiбeрiлгeн маман. Мысалы, жацартылган бшм багдарламасы бойынша жумыс icтeyгe, ягни багдарламаныц максат, мiндeттeрiн толыкканды тYciнyгe кемeктeceдi. Эдетте кецес беруден кешн диагностикалык сынактарды усынады. Ал жаттыктырушы «неге кол жeткiзгiнiз кeлeдi» сурагын басшылыкка алып, жас муFалiмнiн мансаптыц калаган багытына, максатына жетуге багыттайды. Демек маманды колдайды, эрекет етуге кемектесед^ педагогикалык ic-эрeкeттeрдi шешуде ез ^шше сенуге дагдыландырады.
Тэлiмгeрлiктeн баска жас маманныц кэciби тургыдан дамуына кемектесетш кeлeciдeй синергетикалык заманауи тэciлдeрдi пайдалануга болады. Осындай технологиялардыц бiрi, олардыц жеке жэне коммyникативтi дамуына ыкпал eтeтiн куатты курал ре^нде эрекет eтeтiн - коучинг. Коучинг - бул, дамытушылык кецес беру. Коучингте мамандыктагы ез кундылыгы мен мацыздылыгын тYciнyгe мYмкiндiк бeрeтiн куралдар бар. Сондыктан коyчингтiн нeгiзгi жумысы -муFалiмгe ез ресурстарын пайдалануга YЙрeтy, бурын алган бiлiмдeрiн колдану нYктeciн iздey. Нэтижeciндe жаца устаз езшщ катeлiктeрi мен cэтciздiктeрiн жогалту немесе cэтciздiк рeтiндe емес, алга жылжуга мYмкiндiк бeрeтiн кунды тэж1рибе рeтiндe карастыруы керек. Коучинг процесшщ модeлi бiрнeшe накты кезецдерден турады:
- максат кою жэне оныц шындыгын тYciнy;
- табыстыц кажетп компонeнттeрiн талдау;
- колда бар мYмкiндiктeрдi талдау;
- максатка жету жолдарын аныктау, стратегияны тацдау;
- максатка кол жетюзу мониторингi жэне нэтижeлeрдi талдау.
Осылайша, коучинг жаттыктырушы мен жаца маманныц езара эрекеттесуше нeгiздeлгeн, онда жаттыктырушы эр устаздыц мацызды максаттарга жету Yшiн жэне жеке элеуетш ашуга багытталган арнайы жагдайлар жасайды [23].
Жас муFалiмдeрмeн жYргiзyгe болатын жумыстардыц кeлeci жаца тYрiнe кейс -эдicтi жаткызуга болады. Кейс-эдю жацартылган бiлiм багдарламасы бойынша окыту барысында
кездесетш киыншылыктарды талкылап шешуге квмектеседi. Эйткеш ^a3ipri тацда бiлiктi м¥Fалiмдi даярлаудагы мацызды ^¥Рал - заманауи эдютер. Олардыц iшiнде кейс-эдiске ерекше орын берiледi. Кейс-эдiстi педагогтарды, яFни жаца маманды кэсштш калыптастыру процесiне косу аркылы:
- кэсiптiк кызметтщ барлык тYрлерi бойынша мiндеттердi шешу кабшетш калыптастыруFа;
- бiлiм беру процесше катысушылар арасындаFы взара карым - катынастарды iзгiлендiруге;
- бiлiм алушылардыц субъектiлiк дотанымын калыптастыруFа ыкпал етедц
- аналитикалык жэне баFалау даFдыларын дамыту, командада ж^мыс iстеу, койылFан мэселенщ ец утымды шешiмiн табу;
- коммуникативтш кабiлеттердi белсендiру;
- икемдшкп, ойлаудыц диалектикалыFын дамыту жэне т.б. жетютштерге жетуге болады [24]. .... . .
Кейс-эдiс - б^л бiлiмдi игеруге Fана емес, тэжiрибесi аз маманныц бойында жаца касиеттер мен бiлiктердi калыптастыруFа баFытталFан жэне кез келген жаFдайларFа негiзделген кыска мерзiмдi окытудыц интерактивтi эдiсi. Оныц негiзгi максаты - эр тYрлi мэселелердi талдау жэне олардыц шешiмiн табу, сондай-ак акпаратпен ж^мыс ютеу кабiлетiн дамыту. Кейс технологиясын колдану эр тYрлi акпарат квздерiмен ж^мыс iстеу даFдыларын дамытуFа мYмкiндiк береди Кейстегi мэселенi шешу процесi танымдык iс-эрекеттiц ^жымдык сипатын бiлдiретiн шы^армашылык таным процесi болып табылады. Кейс-эдiстердi колдану аркылы жас м¥Fалiм баскарылатын т¥ЛFадан, взiнiц кэсiби калыптасуын баскаратын т¥ЛFаFа айналады.
¥стаз мамандыFы кэшби бiлiм мен бiлiктiлiктен, яFни «hard» даFдылардан баска шыFармашыл, сонымен катар ^жым iшiнде балалар мен ата-аналар арасында карым-катынасты орнату максатында «soft» даFдыларды да калыптастыру кажет. Егер «hard» даFдыларды тэлiмгер, коуч, жаттыктырушы квмегi аркылы жетiлдiру керек болса, ал «soft» даFдыларды калыптастыру Yшiн эрбiр м¥Fалiм вз ыкыласы мен белсендшгш таныту кажет. ^аярп тацда «soft» даFдылар кэсiби калыптасу барысында мацыздылыFымен к¥нды, квптеген мамандыктар Yшiн оны «болашактыц к^зыретЬ» деп мойындап отыр. Ецбек жолын жаца баст^ан ^стаз ата-аналармен, окушылармен жэне эрiптестерiмен сапалы, жоFары децгейдегi, яFни сыйластык пен к¥рмет кврсету аркылы ты^ыз карым-катынас орната отырып, вз ж^мыстарын жYзеге асырады. Сондыктан мектеп басшылыFы тарапынан «жас м¥Fалiмдер бенефисш» ¥ЙымдастыруFа болады. Бенефис максаты - ецбек жолын жаца бастаFалы т¥рFан адамныц шыFармашыл элеуетiн, коммуникабельдiлiк, командада ж^мыс iстей бiлу, ^кыптылык, байсалдылык сиякты элеуметтiк, зияткерлiк жэне ершт к¥зыреттерiн калыптастыру. Эйткенi корпоротивтiк мэдениетт негiзге ала отырып ¥ЙымдастырылFан педагогикалык бенефис, элеуметтiк-педагогикалык кызметтiц жаца нысаны ретiнде кез келген ^жымныц, жалпы бiлiм беру мекемесiнiц беделiн, дамуын колдай жэне ныFайта алады.
ТаFы да баса назар аударатын непзп баскару, ыкпал ету эдiстерiнiц бiрi, ол - компьютерлiк технологияларды пайдалану аркылы жYзеге асырылатын YPДiс. Компьютерлш технологиялар м¥Fалiмдердiц тэжiрибесiне берiк юрдь Kазiргi уакыттаFы пандемия кезецiне катысты карастырсак та, б^л эдiс элi тэжiрибесi аз ^стаздыц кэсiби калыптасуында наFыз заман талабына байланысты вте взектi болып келедi. Эйткенi олар акпараттык технологияларды кYнделiктi ж^мысында колданып кана коймайды, сонымен катар элеуметпк желiлердi жаFымды тэжiрибенi тарату жэне жалпылау, оку пэндерiн окытудыц взект мэселелерiн талкылау, педагогикалык идеялармен алмасу кезшде де пайдалана алады.
Талкылау
Непзшен акпараттык-коммуникациялык технологиялардыц элеуетiн пайдалану кезшде жаца мэселелердi талкылау жэне шешу кажеттшп туындайды. Шекаралар мен кашыктыктарды бiлмейтiн м¥Fалiмдер корпоративтi чат, желшк кауымдастыктар, белгiлi такырып твщрепнде вебинар ^йымдастыру аркылы взара акпараттармен алмаса отырып, бiркатар мацызды мэселелердi онлайн кездесулер аркылы оцай шешедг
Сонымен катар казiргi уакытта педагогтердщ жэне бiлiм беру процесiне баска да катысушылардыц желiлiк белсендiлiгi - бшм беру жYЙесiндегi акпараттандыру процестерше байланысты ец взектi такырыптардыц бiрi. МYFалiмдердiц желiлiк кауымдастыктары - б^л желiдегi кэсiби кызметтi ^йымдастырудыц жаца тYрi, вйткенi бiр пэндiк немесе кызметке катысты мэселе твцiрегенде ж^мыс iстейтiн мамандар тобын к¥ру мYмкiндiгi бар. Кэсiби желiлiк бiрлестiктерге катысу бiр елдiц тYкпiр-тYкпiрiнде жэне шетелде т^ратын мYFалiмдерге бiр-бiрiмен карым-катынас жасауFа, ж¥мысындаFы мэселелердi шешуге, взiн-взi дамытуFа жэне кэсiпкой децгейiне жетуге мYмкiндiк бередi [25].
Арнайы уйымдастырылган жас муFалiмдeрмeн жYргiзiлeтiн жумыстарга косымша езiндiк дамуына элeyмeттiк ыкпал eтeтiн жогарыда айтылган камтамасыз ету жагдайлары (ресурстар) нeгiзiндe каржылык жэне нормативтш-кукыктык колдау рeтiндeгi Yлкeн кадам, ол - «Педагог мэртeбeci туралы» Казакстан Республикасыныц зацы. Бiлiм беру саласындагы кэciби кызмeттi жYзeгe асыратын педагогтер бiрынFай мэртебеге ие жэне езара аткаратын кызмет eрeкшeлiктeрiмeн езгешеленетш болды. Мэртeбeлi устазга езiнiн окыту ic-эрeкeттeрiнe тэyeлдi жумысын жYзeгe асыруы Yшiн колайлы жагдайлар жасалады [2]. Бул жалпы бiлiм беру уйымдарындагы кадрлык мэceлeнi шешуге катысты алгышарт деп бiлeмiз.
Корытынды
Казiргi тацда Казакстан Республикасыныц бiлiм беру жYЙeci кептеген езгeрicтeргe ушырауда. Жасалган жэне жасалатын ic-шаралар болашакта тэрбиeлi, бшмд^ жан-жакты дамыган урпакты тэрбиeлeyдiн бiрдeн-бiр жолы деп бiлeмiз. Осынау мацызды максаттыц орындалуы муFалiмдeрдiн колында. Казiргi устаздардыц жолын куатын, олардыц ецбегш жалгастыратын - жас муFалiмдeр. Жумыстыц сапалы icкe асырылуы, ягни маманныц кэciпкой болуы, педагогикалык оку орны тYлeгiнiн кэciби калыптасу кeзeнiнe жэне сол кезец YPдiciнiн баскарылуына тшелей байланысты eкeнi аныкталды.
Жасалган зерттеу жумысыныц нeгiзiндe бiз мынадай корытындыга кeлeмiз: жас муFалiмнiн кэciби калыптасу YPДiciн баскару дeгeнiмiз - алган теориялык бiлiмнeн, icкe, ягни тэжiрибeгe cэттi ауысуын колдау максатында, кузыретп тулгалардыц жоспарлы тYPдe уйымдастырган ic-шаралары. Бул жерде баскару, ез шше жоспарлау, багыттау, уйымдастыру, ынталандыру, кемектесу, бакылау, багыттау сиякты угымдарды енпзедь Баскарудыц алгышарты тэжiрибeлi эрiптecтeрiнiн ондай каcиeтi жок устазга, соныц езi icпeттec эрiптecтeрiнiн кэciби, жеке, элеуметпк колдауына жагдай
жасауда. Муныц барлыгы оларга, ягни мектеп маманына болашакта езiн-езi жeтiлдiрyгe, кэсшкой болуына ат салысуга жэне тацдаган мамандыгына деген кызыгушылыгын арттыруга септтн тигiзeдi.
КYPдeлi де мацызды ic-эрекет, ягни, жас муFалiмнiн кэciби калыптасу YPДiciн баскару -мектеп басшылыгыныц eлiмiздeгi жалпы бiлiм беру жYЙeciн кэciпкой муFалiмдeрмeн камтамасыз eтyдeгi мацызды кадам. Бауыржан Момышулы атамыз айткан «¥стаз - улык емес, улы кызмет» деген cезi мэртeбeлi муFалiмнiн когам дамуына эceрiн сипаттайды.
ПайдаланылFан эдебиеттер
1. Казахстан Республикасында бшм беруд1 жэне гылымды дамытудыц 2020 - 2025 жылдарга арналган мемлекетпк багдарламасы (2019). Казакстан Республикасы Yкiмeтiнiн 2019 жылгы 27 желтоксандагы № 988 каулысы. URL: http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000988
2. «Педагог мэртебес туралы» Казакстан Республикасы Зацы (2019). Казахстан Республикасы Yкiмeтiнiн 2019 жыл 31 желтоксан № 645 каулысы. [Law of the Republic of Kazakhstan" on the status of a teacher " (2019). Resolution of the Government of the Republic of Kazakhstan dated December 31, 2019 No. 645] URL: http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000645
3. Дусенгулова, Р. (2020). Г-н Токаев заявил о нехватке достойных учителей.
URL: https://tengrinews.kz/kazakhstan news/tokaev-zavavil-o-nehvatke-dostovnvih-uchitelev 389580/
4. Каhарман, З. (2020). Елордада муатмдер жетюпейдг URL: https://www. inform.kz/kz/elordada-mugalimder-zhetispevdi a3613703
5. Касабекова, Г.Н. (1992). Становление молодого учителя в условиях педагогического процесса общеобразовательной школы. Алма-Ата: КазГПУ им. Абая. - 107 с.
6. Керимбаева, М.С. (1992). Преемственность между педвузами и институтами усовершенствования учителей в работе по профессиональному становлению молодых учителей: дисс. канд. пед. наук. Алматы . - 190 с.
7. Берикханова, А.Е. (2009). Педагогикалык мамандыкка шрюпе. Кэаби кузыретп устаздарды даярлау непздерг Оку куралы. Алматы. -240 б.
8. Hong, J.Y. (2010). Pre-service and beginning teachers'professional identity and its relation to dropping out of the profession. Teaching and Teacher Education .Volume 26, Issue 8, November 2010, p.1530-1543. URL:https://doi.org/10.1016/j.tate.2010.06.003
9. Пралиев, С.Ж. (2001). Профессионально-педагогическая адаптация молодых специалистов в системе вуз - средняя общеобразовательная школа: теория и практика. Алматы: Рауан. - 250 с.
10. Абильдина, С.К., Жекибаева, Б.А., Асетова, Ж.Б. (2019). Педагогикалык мамандыкка шрюпе: Окулык. Алматы: TechSmith. - 228 б.
11. Жарыкбаев, к., Сащылбаев, О. (2011). Психология: Энциклопедиялык свздж - Алматы: «Казак энциклопедиясы». - 624 б.
12. Тринус, О.В. (2017) Професшне становления молодого вчителя в Укрш'ш: виклики сучасносп, потреби майбутнього - Edukacja dla przyszlosci w swietle wyzwan XXI wieku, 2017 - core.ac.uk URL: https://core.ac.uk/download/pdf/141488096.pdf
13. Подкорытова, Г.И. (2018). Управление процессом профессионального становления молодых педагогов. URL: https://www.pedopyt.ru/categories/19/articles/1371
14. Баймолдаев, Т.М. (2009). Мектеп баскару: даму тарихы, галыми жэне эдюнамалык негiздерi, тэжiрибесi. Алматы. - 257 б.
15. Поташник, М.М. (2009). Управление профессиональным ростом учителей в современной школе: метод. пособие. М.: Центр педагогического образования. - 448 с.
16. Шамова, Т.И. (1991). Внутришкольное управление: Вопросы теории и практики/ Под ред. Т.И.Шамовой. М.: Педагогика. - 192 с.
17. Zhulamanova, D. (2020). Importance of managing the professional development of young teachers. Challenges of Science. Issue III. P. 115-117. https://doi.org/10.31643/2020.016
18. Alexander, С., Wyatt-Smith, С., Du Plessis, А. (2020). The role of motivations andperceptions on the retention of inservice teachers. Teaching and Teacher Education. Volume 96, November 2020, 103186. URL: https://doi.org/10.1016/j.tate.2020.103186
19. Об утверждении Правил организации наставничества и требований к педагогам, осуществляющим наставничество (2020) URL: https://tengrinews.kz/zakon/pravitelstvo-respubliki-kazahstan-premer-ministr-rk/obpazovanie/id-V2000020486/
20. Казахстанские учителя будут получать доплаты за педагогическое мастерство, степень магистра, наставничество — МОН РК (2019) URL: https://primeminister.kz/ru/news/kazahstanskie-uchitelya-budut-poluchat-doplaty-za-pedagogicheskoe-masterstvo-stepen-magistra-nastavnichestvo-mon-rk
21. Кови C. (2018) Жасампаз адамдардыц жет дагдысы. Franklin Covey Company 1994, 2004-Алматы: ¥лттык аударма бюросы. - 352 б.
22. Graham, L., White, S., Cologon, K. , Pianta, R. (2020). Do teachers' years of experience make a difference in the quality of teaching? Teaching and Teacher Education. Volume 96, November 2020, 103190 URL: https://doi.org/10.1016/itate.2020.103190
23. Яруллина, Е.В. (2020). Коучинг как форма профессионального развития и поддержки молодого педагога. URL: https://nsportal.ru/shkola/raznoe/library/2020/08/13/kouching-kak-forma-professionalno go -razvitiya-i-podderzhki-molodo go
24. Бакиева, Ф.Р. (2015). Кейс-метод как способ формирования профессиональной компетентности будущих педагогов. Молодой ученый. №12(92).С. 707-710. URL: https://moluch. ru/archive/92/20362/
25. Степанова, Т.В. (2014). Сетевые сообщества учителей как инструмент методической поддержки в работе учителя. URL: https://nsportal.ru/npo-spo/obrazovanie-i-pedagogika/library/2018/01/11/setevye-soobshchestva-uchiteley-kak-instrument
References
1. Kazakstan Respublikasynda bilim berudi zhane gylymdy damytudyn 2020 - 2025 zhyldarra arnalgan memlekettik bagdarlamasy (2019). Kazakstan Respublikasy Ukimetinin 2019 zhylgy 27 zheltoksandagy № 988 kaulysy. [State program for the development of education and science in the Republic of Kazakhstan for 20202025 (2019). Resolution of the Government of the Republic of Kazakhstan dated December 27, 2019 No. 988]. URL: http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000988 (In Kaz.)
2. «Pedagog martebesi turaly» Kazakstan Respublikasy Zany (2019). Kazakstan Respublikasy Ukimetinin 2019 zhyl 31 zheltoksan # 645 kaulysy. [Law of the Republic of Kazakhstan" on the status of a teacher "
(2019). Resolution of the Government of the Republic of Kazakhstan dated December 31, 2019 No. 645]. URL: http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P 1900000645 (In Kaz.)
3. Dusengulova, R. (2020). G-n Tokaev zayavil o nekhvatke dostojnykh uchitelej. [Dusengulova, R.
(2020). Mr. Tokayev said there was a shortage of decent teachers]. URL: https://tengrinews.kz/kazakhstan news/tokaev-zayavil-o-nehvatke-dostoynyih-uchiteley 389580/ (In Russ.)
4. Kaharman, Z. (2020). Elordada mugalimder zhetispejdi. [Kakharman, Z. (2020) There is a shortage of teachers in the capital city]. URL: https://www.inform.kz/kz/elordada-mugalimder-zhetispeydi_a3613703 (In Kaz.)
5. Kasabekova, G.N. (1992). Stanovlenie molodogo uchitelya v usloviyakh pedagogicheskogo proczessa obshheobrazovateFnoj shkoly. Alma-Ata: KazGPU im. Abaya. - 107 s. [Kasabekova, G.N. (1992). The formation of a young teacher in the conditions of the pedagogical process of a secondary school. Alma-Ata: KazSPU named after Abay. - 107s.] (In Russ.)
6. Kerimbaeva, M.S. (1992). Preemstvennost mezhdu pedvuzami i institutami usovershenstvovaniya uchitelej v rabote po professionalnomu stanovleniyu molodykh uchitelej: diss. kand. ped. nauk. Almaty . - 190 s. [Kerimbayeva, M.S. (1992). Continuity between pedagogical universities and institutes of teacher improvement in
the work on the professional development of young teachers: diss. candidate of pedagogical sciences. Almaty. -190p .] (In Russ.)
7. Berikkhanova, A.E. (2009). Pedagogikalyk mamandykka kirispe. Kasibi kuzyretti ustazdardy dayarlau negizderi: Oku kuraly. Almaty. -240 b. [Berikkhanova A. E. (2009). Introduction to the pedagogical profession. Fundamentals of training of professionally competent teachers: textbook. Almaty. -240 p.] (In Kaz.)
8. Hong. J.Y. (2010). Pre-service and beginning teachers'professional identity and its relation to dropping out of the profession. Teaching and Teacher Education .Volume 26, Issue 8, November 2010, p.1530-1543. URL: https://doi.org/10.10167j.tate.2010.06.003
9. Praliev, S.Zh (2001). ProfessionaTno-pedagogicheskaya adaptacziya molodykh speczialistov v sisteme vuz - srednyaya obshheobrazovateFnaya shkola: teoriya i praktika. Almaty: Rauan. - 250 s. [Praliev, S.Zh. (2001). Professional and pedagogical adaptation of young specialists in the university - secondary school system: theory and practice. Almaty: Rauan - 250 p.] (In Russ.)
10. Abildina, S.K., Zhekibaeva, B.A., Asetova, Zh.B. (2019). Pedagogikalyk mamandykka kirispe: Okulyk. Almaty: TechSmith. - 228 b. [Abildina, S.K., Zhekibayeva, B.A., Asetova, Zh.B. (2019). Introduction to the pedagogical profession: textbook. Almaty: TechSmith. - 228 p.] (In Kaz.)
11. Zharykbaev, K., Sangylbaev, O. (2011). Psikhologiya: Encziklopediyalyk sozdik. Almaty: «Kazak encziklopediyasy». - 624 b. [Zharykbayev, K., Sangilbayev, O. (2011). Psychology. Encyclopedic dictionary. Almaty: "Kazakh Encyclopedia". - 624 p.] (In Kaz.)
12. Trinus, O.V. (2017). Profesijne stanovlennya molodogo vchitelya v Ukrayini: vikliki suchasnosti, potrebi majbutnogo - Edukacja dla przyszlosci w swietle wyzwan XXI wieku, 2017 - core.ac.uk [Trinus, O. V. (2017) professional development of a young teacher in Ukraine: challenges of our time, needs of the future. Education for the future in the light of the challenges of the 21st Century, 2017 - core.ac.uk] URL: https://core.ac.uk/download/pdf/141488096.pdf (in Ukr.)
13. Podkorytova, G.I. (2018). Upravlenie proczessom professionaTnogo stanovleniya molodykh pedagogov. [Podkorytova, G.I. (2018). Management of the process of professional development of young teachers]. URL: https://www.pedopyt.ru/categories/19/articles/1371 (In Russ.)
14. Baimoldaev, T.M. (2009). Mektep baskaru: damu tarikhy, gylymi zhane adisnamalyk negizderi, tazhiribesi. Almaty. - 257 b. [Baimoldaev T. M. (2009). School management: history of development, scientific and methodological foundations, experience. Almaty. - 257 p.] (In Kaz.)
15. Potashnik, M.M. (2009). Upravlenie professionaFnym rostom uchitelej v sovremennoj shkole: metod. posobie. M.: Czentr pedagogicheskogo obrazovaniya. — 448 s. [Potashnik, M.M. (2009). Management of professional growth of teachers in a modern school: method. manual. - M.: Center of Pedagogical Education. -448s.] (In Russ.)
16. Shamova, T.I. (1991). VnutrishkoFnoe upravlenie: Voprosy teorii i praktiki/ Pod red. T.I. Shamovoj. - M.: Pedagogika. - 192 s. [Shamova, T.I. (1991). Intra-school management: Issues of theory and practice/ Ed. by T.I.Shamova. M.: Pedagogy. - 192 p.] (In Russ.)
17. Zhulamanova, D. (2020). Importance of managing the professional development of young teachers. Challenges of Science. Issue III. P. 115-117. https://doi.org/10.31643/2020.016
18. Alexander, S., Wyatt-Smith, S., Du Plessis, A.(2020). The role of motivations and perceptions on the retention of inservice teachers. Teaching and Teacher Education .Volume 96, November 2020, 103186. URL: https://doi.org/10.1016Zj.tate.2020.103186
19. Ob utverzhdenii Pravil organizaczii nastavnichestva i trebovanij k pedagogam, osushhestvlyayushhim nastavnichestvo (2020) [On the approval of the Rules for the organization of mentoring and requirements for teachers engaged in mentoring (2020)] URL: https://tengrinews.kz/zakon/pravitelstvo-respubliki-kazahstan-premer-ministr-rk/obpazovanie/id-V2000020486/ (In Russ.)
20. Kazakhstanskie uchitelya budut poluchat doplaty za pedagogicheskoe masterstvo, stepen magistra, nastavnichestvo — MON RK (2019) [Kazakh teachers will receive additional payments for pedagogical skills, master's degree, mentoring — MES RK (2019)] URL: https://primeminister.kz/ru/news/kazahstanskie-uchitelya-budut-poluchat-doplaty-za-pedagogicheskoe-masterstvo-stepen-magistra-nastavnichestvo-mon-rk [In Russian]
21. Covey, C. (2018). Zhasampaz adamdardyn zheti dagdysy. Franklin Covey Company 1994, 2004. Almaty: Ulttyk audarma byurosy. - 352 b. [Covey, C. (2018). Seven skills of creative people. Franklin Covey Company 1994, 2004. Almaty: National translation agency. - 352 p.] (In Kaz.)
22. Graham, L., White, S., Cologon, K. , Pianta, R. (2020). Do teachers' years of experience make a difference in the quality of teaching? Teaching and Teacher Education. Volume 96, November 2020, 103190 URL: https://doi.org/10.1016/j.tate.2020.103190
23. Yarullina, E.V. (2020). Kouching kak forma professionaFnogo razvitiya i podderzhki molodogo pedagoga. [Yarullina, E.V. (2020). Coaching as a form of professional development and support for a young teacher] URL: https://nsportal.ru/shkola/raznoe/library/2020/08/13/kouching-kak-forma-professionalnogo-razvitiya-i-podderzhki-molodogo (In Russ.)
24. Bakieva, F.R. (2015). Kejs-metod kak sposob formirovaniya professionaFnoj kompetentnosti budushhikh pedagogov. Molodoj uchenyj. #12(92). S. 707-710. [Bakieva, F.R. (2015). The case method as a way of
forming the professional competence of future teachers. Young scientist. No.12(92). PP. 707-710.] URL: https://moluch.ru/archive/92/20362/ (In Russ.)
25. Stepanova, T.V. (2014). Setevye soobshhestva uchitelej kak instrument metodicheskojpodderzhki v rabote uchitelya. [Stepanova, T.V. (2014). Network communities of teachers as a tool of methodological support in the work of teachers] URL: https://nsportal.ru/npo-spo/obrazovanie-i-pedagogika/library/2018/01/11/setevye-soobshchestva-uchiteley-kak-instrument (In Russ).
Управление процессом профессионального становления молодых учителей
Д. Б. Жуламанова*, А. К. Жуламанов Казахский национальный педагогический университет им. Абая, г. Алматы, Казахстан *Автор, ответственный за переписку: zhakdinara@mail.ru
В статье рассматривается важность и актуальность управления процессом профессионального становления молодых учителей в стране. Процесс адаптации педагога к профессии и становления специалиста характеризуется как один из важнейших этапов. Цель проведенного исследования состояла в том, чтобы через управление важным моментом в жизни начинающего учителя создать у него мотивацию оставаться в стенах школы, повышать свое профессиональное мастерство. В соответствии с темой исследования проведен анализ научной литературы. С целью выявления трудностей, с которыми сталкивается выпускник педагогического заведения при трудоустройстве в школе, было проведено анкетирование и выяснено, какие мотивы могут послужить причиной его дальнейшего развития в образовательной организации как педагога. Исходя из собранных данных, были предложены методы и приемы управления процессом профессионального становления молодых учителей на основе кадрового менеджмента. Показаны конкретные пути пополнения кадров школ молодыми специалистами, специфические особенности и пути подготовки квалифицированных, образованных специалистов-учителей. Определены конкретные методы и способы укрепления их профессионального мастерства и опыта. Предлагаются методы воспитания молодых специалистов как профессионально закаленных, настоящих учителей, способных к управлению.
Ключевые слова: молодой учитель, профессиональное становление, период профессиональной адаптации, управление кадрами, методы управления.
Managing the process of professional development of young teachers
D. B. Zhulamanova*, A. K. Zhulamanov
Abai Kazakh National Pedagogical University, Almaty, Kazakhstan Corresponding author: zhakdinara@mail.ru
The article discusses the importance and relevance of managing the process of professional development of young teachers in the country. The process of adapting a teacher to the profession and becoming a specialist is characterized as one of the most important stages. The purpose of the study was to create motivation to stay in school and improve their professional skills by managing an important moment in the life of a teacher. In accordance with the research topic, the analysis of the scientific literature was carried out. In order to identify the difficulties that a graduate of a pedagogical institution faces when employmed at school, a survey was conducted and it was found out what motives can serve as a reason for further development in an educational organization as a teacher. Based on the collected data, methods and techniques for managing the process of professional development of young teachers on the basis of personnel management were proposed. The specific ways of replenishment of school personnel by young specialists, specific features and ways of training qualified, educated specialists-teachers are shown. Specific methods and ways of strengthening their professional skills and experience have been identified. The methods of educating young specialists as professionally seasoned, real teachers capable of management are proposed.
Keywords: young teacher, professional development, period of professional adaptation, personnel management, management methods.
АВТОРЛАР ТУРАЛЫ АППАРАТ
Жуламанова Динара Болатовна, педагогика тылымдарыныц магистр^ Абяй aтындaFы КнзУПУ, Aлмaты к., K^a^a^ zhakdinara@mail.ru
Жуламанов Асан Куандыкович, iскери экiмшiлiк магистрi (MBA), Aлмaты к., Kaзaкcтaн
ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРАХ
Жуламанова Динара Болатовна, магистр педагогических наук, Казахский национальный педагогический университет имени Абая, , Aлмaты, Кaзaхcтaн, zhakdinara@mail. ru
Жуламанов Асан Куандыкович, магистр делового администрирования (MBA), Aлмaты, Кaзaхcтaн
INFORMATION ABOUT THE AUTHORS
Dinara B. Zhulamanova, master of Pedagogical Sciences, Kazakh National Pedagogical University named after Abay, Abai , Almaty, Kazakhstan, zhakdinara@mail.ru
Asan K. Zhulamanov, master of Business Administration (MBA), Almaty, Kazakhstan
Редакцияга tyctí / Поступила в редакцию / Received 28.01.2021 Жариялауга кабылданды / Принята к публикации / Accepted 20.05.2021
