CC BY
8ЭОЖ 902.904 https://doi.org/10.52967/akz2020.2.8.158.161
«ЖАРТАС БЕТШДЕП МЭДЕНИЕТ: АЦЫЗ, 0НЕР, ЭЛЕМ» АТТЫ ХАЛЬЩАРАЛЬЩ ГЫЛЫМИ СЕМИНАР ТУРАЛЫ
© 2020 ж. Б. Б. Бесетаев
Хальщаральщ гылыми семинар аясында жартас бетiндегi бейнелердi зерттеуге катысты езекп мэселелер мен казiрri заманнын жаца эдiстерi талкыланды. Семинар ж^мысына жакын жэне алыс шетелдерден келген гылым мен мэдениет саласындагы жетекшi галымдар катысты. Халыкаралык семинар «Жартас бетщдеп мэдениет: тарих iздерi жэне бейнелер», «Жартас бетiндегi мэдениет: сюжеттер мен пиктограммалар» жэне «Жартас бетiндегi мэдениет: элемдш тэж1рибе жэне Эзербайжанныц бYгiнгi болмысы» атты такырыптар аясында Yш сессияда жYргiзiлдi. Fылыми семинар келес кYнi езiнiн ж^мысын Гобустан ^лттык тарихи-шыгармашылык археологиялык корыгында жалгасын тауып, катысушылар петроглифтер музейi мен ежелп бейнелеу енерiнiн ескерткiшiмен танысты.
Тушн сездер: археология, Халыкаралык семинар, заманауи эдiстер, жартас бетiндегi мэдениет, петроглифтер, Гобустан
ТМД гуманитарлык ынты-мактастык женiндегi мемлекетаралык коры жэне Эзербайжан ¥лттык гылым академиясыныц ^йымдастыруымен 2019 жылдыц 8-9 караша аралыгында Баку каласындагы (Эзербайжан Республикасы) ¥лттык гылыми академиясыныц ютапханасында «Жартас бетiндегi мэдениет: ацыз, енер, элем» атты халыкаралык гылыми семинар етп. Fылыми семинарга ежелгi тарих пен байыргы енердi зерттейтiн элемдiк децгейдеп тYрлi саладагы галымдар Казакстан, Беларусь, Кыргызстан, Молдова, Ресей, Тэжшстан, ТYркия жэне т.б. мемлекеттерден шакырылды. Кейiнгi жылдардагы жаца материал-дармен, жартас бетщдеп суреттердi зерттеудегi жаца технологиялармен танысу, алынган негiзгi нэтижелердi талкыга салу, сонымен бiрге тYрлi сала галымдарыныц езара байланысы гылыми семинардыц непзп максаты болып табылады.
Fылыми семинардыц ашы-луы Эзербайжан ¥лттык гылым
академиясыныц президент^ академик Ремиз Мехтиевтщ кiрiспе сезiмен басталды. Ол гылыми семинардыц езектiлiгiн, максаты мен мшдетпрш айкындап, бYгiнгi тацдагы гылыми байналыстардыц мацыздылыгыныц жогары екецщгш ерекше атап еттi. Баяндама барысында алгашкы еркениеттердiц калыптасуы, ежелгi адамдардыц коныстануы, жартас бетандеп енер мен жазба-сызбаныц калыптасуы мен дамуы бYгiнгi тандагы элемдiк децгейдеп езектiлiгi жогары мэселелерi екендегiн айтып кеттi. Сонымен коса, дэстYрге айналып келе жаткан гылыми семинардыц эр жылда эртYрлi гылыми жэне мэдени такырып айналасында еткiзiлiп, 2018 жылдыц карашасында Баку жэне Дубна калаларында еткен «Физика жэне лирика» гылыми семинарыныц негiзгi нэтижелерiн корытындылап, сез соцында гылыми семинарга катысушыларга сэттшк тiледi.
Келесi сездi Эзербайжан ^лттык гылым академиясыныц вице-президентi, Низами Гаяндже-
Бесетаее Б.Б. «Жартас бетшдеп мэдениет: ацыз, енер, элем» атты халыкаралы; гылыми
Рис. 1. Халыцаралыц гылыми семинарга цатысушылар. Солдан оцга царай: В.А. Кольченко, Д.В. Черемисин, Г.К. Омаров, Э.Р. Усманова, Р.С. Жуматаев, Р.К. Шарипов. Суреттщ авторы: Б.А. Железняков
Fig. 1. Participants of the international scientific seminar. From left to right: V.A. Kolchenko, D.V Cheremisin, G.K. Omarov, E.R. Usmanova, R.S. Zhumatayev, R.K. Sharipov. Photo by B.A. Zheleznyakov
ви атындагы Эдебиет институтыньщ басшысы, академик Иса Габиббей-ли «Жартас бетшдеп мэдениет: ацыз бен шынды;» атты баяндама-сымен жалгастырды. Баяндамашы гылыми т^ргыда тYрлi этностардыц ;алыптасуы мен дамуын, тарихы мен мэдениетш, ем1р CYPУ уа;ытын аны;тайтын непзп деректердщ б1р1 ретшде жартас бетше салынган бей-нелер алгаш;ы ;ауымды; ;^рылыс ;огамындагы адамзаттыц ойлау жэне есте са;тау бшмшщ керсетюш1 ретшде элем галымдарыныц назарын-даекеншпайымдады. Эзербайжандагы жартас бетвдеп суреттер т^ргысында ацыздар мен шынайы арба, б^;а, г^рыпты; би, ецбек к^ралдарыныц бейнелерше талдаулар жасай келе, айма;тагы отыры;шы еркениеттщ
жогары дэрежеде дамыгандыгы жешнде, сонымен ;оса жартас суреттерш мерз1мдеуде эр кезендерге тэн ;ару-жара;, ;^рал-сайман сия;ты б^йымдар жа;сы керсетюш бола алады. Мше осындай бейнелердщ ;атарында Гобустан ерекше орын алатындыгын айтып етп.
Иса Габиббейли петроглифтерд1 тек енер ескертюштер1 гана емес, «адамзат тарихыныц дамуындагы керуен жол» деп багалап, тари-хи кезецдерд1 байланыстыратын саба;тасты; мэселесш зерттеудеп мацызына то;талды.
Корытындылай келе, аталмыш гылыми семинардыц етш жат;аны тYрлi гылыми байланыстар мен ойлардыц алмасуы, сонымен б1рге, жас зерттеушшердщ жаца бастамала-
рына жол ашатынын айкындап кетп.
Кезекп баяндама Тэжшстан гылым академиясыныц вице-президентi, академик Кароматул-ло Олимовтыц «Жартас бетiндегi мэдениеттегi фэлсафа жэне экзистенциялык аспектшер» атты ба-яндамасымен жалгасты. Баяндамада галым жартас бетшдеп бейнелерде экзистенциялык к^ндылыктармен ^атар, алгашкы кауым адамдарыныц терец дуниетанымдык кезкарастарын ацгаруга болатындыгын жан-жакты мысалдармен пайымдап еттi.
Пленарлык мэжiлiстiц тагы бiр баяндамашысы Ресей Федерациясы Кемеров мемлекетпк университетiне карасты Тарих жэне халыкаралык катынастар институтыныц дирек-торы, тарих гылымдарыныц док-торы, профессор Ольга Советованыц «Минусинск ойпатындагы жартас енершдеп шынайы емес бейнелер» атты баяндамасын ерекше айтып етуге болады. Жартастардагы пе-троглифтерге сараптама жасай от-ырып, кейбiр арасында кездесетiн фантастикалык бейнелер мен сюжет-терге токталды. Сонымен катар, баян-дама барысында к&ирп кездегi зама-науи зертханаларда жYргiзiлiп жаткан жаца эдютер жайлы баяндап бердi. 0з сезiн корытындылай келе, баянда-машы жартас бетiндегi бейнелердiц зерттелуiнiц езектшгш айкындап, Эзербайжан елiнiц аталмыш зерт-теулерге кецiл белiп жаткандыгын жогары багалады.
Халыкаралык гылыми семинар ез ж^мысын «Жартас бетiндегi мэдениет: тарих iздерi жэне бейнелер»,
«Жартас бетшдеп мэдениет: сюжеттер мен пиктограммалар» жэне «Жартас бетiндегi мэдениет: элемдш тэж1рибе жэне Эзербайжанныц бYгiнгi болмысы» атты такырыптар аясында Yш сессияда жалгастырды.
Баяндамалардыц iшiнде
А. М. Багировтыц «Низами Гаянджеви шыгармаларындагы тау, жартас жэне жартас суреттерЬ», Д. В. Черемисиннщ «Кола дэуiрi кезещндеп Алтай петроглифтерiндегi козгалыс
бейнелерi жэне Еуразиядагы миграция хакында», Н. Базылханныц «Кене тYркi тацбалары», Э. Р. Усманованыц «Кола дэуiрiнiц жерлеу г^рпына байланысты бейнелер», F. К. Омаров пен Б. Б. Бесетаевтыц бiрлескен «Шыгыс Казакстанныц жартас бетiндегi бейнелерге байланысты жаца материалдар», Р. С. Ж^матаевтыц «Петроглифтердегi жылкы бейнесi: интерпретациясы мен семантикасы», Б. А. Железняковтыц «Жетiсу ецiрiндегi Кайшы петроглифтерi» жэне т.б. баяндамалар мол магл^мат алатындай ерекше кызыкты болды.
Fылыми семинар келесi кYнгi езшщ ж^мысын 2007 жылдан бастап Элемдш мэдени м^ра ЮНЕСКО-ныц тiзiмiндегi ашык аспан астындагы Гобустан тарихи-шыгармашылык археологиялык корыгында жалгастырды.
Семинарга катысушылар Гобустан жартастарында 6800-ден астам мезолит дэуiрiнен ерте ортагасырларга дейiнгi Yздiксiз кезецдердi камтитын петроглифтермен, сонымен бiрге, тарихи ескерткiшке кiре берiстегi интерактивт музеймен танысты.
Автор туралы мэлiметтер:
Бесетаев Бауыржан Беркаиулы - Археология жэне этнология магистр^ ага окытушы, Археология, этнология жэне музеология кафедрасы, эл-Фараби атындагы Каз¥У (Алматы к., Казакстан); besetaev86@mail.ru
Бесетаее Б.Б. «Жартас бетшдеп мэдениет: ацыз, енер, элем» атты хальщаральщ гылыми ...
О МЕЖДУНАРОДНОМ НАУЧНОМ СЕМИНАРЕ «НАСКАЛЬНАЯ КУЛЬТУРА: МИФ, ХУДОЖЕСТВО, МИР»
Б. Б. Бесетаев
В рамках международного семинара обсуждались актуальные проблемы и современные методы изучения наскальных изображений. В работе семинара приняли участие представители науки, культуры, ведущие ученые стран ближнего и дальнего зарубежья. Работа семинара была организована посекционно: «Наскальная культура: следы истории и рисунки», «Наскальная культура: сюжеты и пиктограммы» и «Наскальная культура: мировой опыт и реалии Азербайджана». Семинар продолжил свою работу 9 ноября в Гобустанском национальном историко-художественном археологическом заповеднике, где участники посетили музей петроглифов и ознакомились c древнейшим памятником изобразительного искусства.
Ключевые слова: археология, международный семинар, современные методы, наскальная культура, петроглифы, Гобустан
ABOUT THE INTERNATIONAL SCIENTIFIC SEMINAR "PETROGLYPHIC CULTURE: MYTH, ART, WORLD"
B. B. Besetayev
Within the framework of the international seminar, topical problems and modern methods for studying rock paintings were discussed. The seminar was attended by representatives of science, culture, leading scientists from near and far abroad countries. The international scientific seminar was held in three parallel sessions covering the topics: "Petroglyphic culture: traces of history and drawings", "Petroglyphic culture: stories and pictograms" and "Petroglyphic culture: world experience and realities of Azerbaijan". The seminar continued its work on November, 9 in the Gobustan National Historical and Artistic Archaeological Reserve, where participants visited the museum of petroglyphs and got acquainted with the oldest monument of fine art.
Keywords: archaeology, International seminar, modern methods, rock carvings, petroglyphs, Gobustan
About the Author:
Besetayev Bauyrzhan B. Master of Archeology and Ethnology, Senior Lecturer, Department of Archeology, Ethnology and Museology, Al-Farabi Kazakh National University, Almaty, Kazakhstan; besetaev86@mail.ru
Ма;ала туралы а;парат / Информация о статье / Information about the article. Жариялауга ;абылданды / Принята к публикации / Accepted for publication: 05.02.2020.
