Научная статья на тему 'ҰЛАҒАТТЫ ҰСТАЗ – ЖОЛДАСБЕК ҚҰРМАНҚҰЛОВҚА 70 ЖЫЛ'

ҰЛАҒАТТЫ ҰСТАЗ – ЖОЛДАСБЕК ҚҰРМАНҚҰЛОВҚА 70 ЖЫЛ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
76
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
археология / Ж. Құрманқұлов / экспедиция / институт / қола / сақ / тас мүсіндер / қоныс / қорым / тас бетіндегі суреттер / шәкірт / archaeology / Zh. Kurmankulov / expedition / Institute / Bronze Age / Saka period / stone sculptures / settlement / petroglyphs / mentors

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Ержанова Альбина Ергешбаевна, Утубаев Жанболат Раймкулович, Касенова Асемгуль Дауреновна

Мақалада Жолдасбек Құрманқұловтың өмір жолы, шығармашылық кезеңі мен өнегелі ұстаз ретінде тәрбиелеп отырған шәкірттері жайында сөз қозғалады. Жолдасбек Құрманқұлов студент кезінен археологиялық қазба жұмыстарына араласып, ғылым жолында сара жолын салған білікті ғалым. Ұйымдастырушылық қабілеті мен экспедиция уақытындағы қырағылығы жастарды тәрбиелеуде үлкен жетістіктерге жетелегені айтылады. Көптеген қола, сақ кезеңі ескерткіштерін, сақ және қыпшақ уақытындағы тас мүсіндердің ашылуына, Орталық Қазақстан аймағындағы тас бетіндегі суреттердің тарихта өз орнын табуға септігін тигізген археолог ретінде баға беріледі. Ұлытау өңірінде орналасқан ертедегі металлургтердің қонысы Талдысайды, Теректі Әулие аймағындағы тас бетіндегі суреттерді, Ұлытау, Кішітау, Терісаққан аймағындағы қыпшақ және сақ кезеңіне жататын тас мүсініндерін зерттеп, зерделеуде. Сонымен қатар, Сырдарияның төменгі ағысындағы ескерткіштерді (Шірік рабат, Бәбіш мола, Баланды және т.б.) зерттеудегі ғылыми табыстары сөзге тиек болады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TO THE ANNIVERSARY OF THE TEACHER

The article tells about the life of Zholdasbek Kurmankulov, his students, as well as his creative years and his students. Zholdasbek Kurmankulov – a qualified scientist who has been involved in archaeological excavations since his student years. Organizational abilities and vigilance during the expedition led to great achievements in the education of young people. Many bronze, Saka monuments of the era, stone sculptures of Saka and Kipchak and archaeological finds in the Central Kazakhstan region helped to find their place in history. The settlement of miners metallurgists Taldysay (A.S. Ermolaeva), petroglyphs Terekty Aulie, kitechakovs Ulytau, Kishitau and Terisakkan (L.N. Yermolenko) are studied in the tenth anniversary. Another thing is that in Chiram-Rabat and Babish-Mola, in the Karmakshinsk district, the Kyzylorda region.

Текст научной работы на тему «ҰЛАҒАТТЫ ҰСТАЗ – ЖОЛДАСБЕК ҚҰРМАНҚҰЛОВҚА 70 ЖЫЛ»

ЭОЖ 902/904 https://doi.org/10.52967/akz2018.1-2.1-2.328.336

¥ЛАГАТТЫ ¥СТАЗ -ЖОЛДАСБЕК ^¥РМАН^¥ЛОВ^А 70 ЖЫЛ

© 2018 ж. А.Е. Ержанова, Ж.Р. Утубаев, А.Д. Касенова

Макалада Жолдасбек Кдоманк^ловтыц eMÍp жолы, шыгармашылык кезещ мен внегелi ^стаз ретiнде тэрбиелеп отырган шэкiрттерi жайында сез козгалады. Жолдасбек Кдеманк^лов студент кезшен археологиялык казба ж^мыстарына араласып, гылым жолында сара жолын салган бшкл галым. ¥йымдастырушылык кабiлетi мен экспедиция уакытындагы кырагылыгы жастарды тэрбиелеуде Yлкен жетiстiкгерге жетелегенi айтылады. Кептеген кола, сак кезещ ескертшштерш, сак жэне кыпшак уакытындагы тас мYсiндердщ ашылуына, Орталык ^азакстан аймагындагы тас бетшдеп суреттердiн тарихта ез орнын табуга септiгiн тигiзген археолог ретшде бага берiледi. ¥лытау внiрiнде орналаскан ертедегi металлурггердiн конысы Талдысайды, Терекп Эулие аймагындагы тас бетiндегi суреттерд^ ¥лытау, Кiшiтау, Терiсаккан аймагындагы кыпшак жэне сак кезещне жататын тас муашндерш зерттеп, зерделеуде. Сонымен катар, Сырдарияньщ твменгi агысындагы ескерткiштердi (Шлрж рабат, Бэбiш мола, Баланды жэне т.б.) зерттеудеп гылыми табыстары свзге тиек болады.

ТYЙiн свздер: археология, Ж. Кдоманк^лов, экспедиция, институт, кола, сак, тас мYсiндер, коныс, корым, тас бетiндегi суреттер, шэкiрт

Археолог-галым Жолдасбек К¥рманк¥лов ел1м1здщ аса кернект археологтарыныц б1р1 (1 сур.). Жолдасбек ага езшщ балалыгын Созак калашыгында еткенш ай-тушы ед1. Туган жершдеп мектеп кабыргасында бшм алып, 1966 жылы Алматы каласында орналаскан С.М. Киров атындагы Казак Мемлекетпк Университетшщ тарих факультетше тYсiп, археологиялык экспедицияларга катысканын майын тамза отырып айтып беретш. 1971 жылы Ш. Уэлиханов атындагы Тарих, археология жэне этнография институтыныц Археология секторы-на орналаскан ^ннен бастап Мир Касым^лы Кадырбаевтыц шэюрт ретшде далалык казба ж^мыстарына катысады. Сол кезден бер1 Жолдас-

бек ага каншама аймакты зерттеумен келедь

1991 жылы Археология секторы Э.Х. Марг^ланныц аты бершген Археология институтына айнала-ды. Жолдасбек ага 1990-2010 жыл-дар аралыгында «алгашкы кауым» бел1мшщ мецгеруш1с1, 1997-2005 жылдар аралыгында Археология институты директорыныц гылым женшдеп орынбасары кызметш аткарды. Fалым каз1рп кезецге дешн гылыми зерттеулер жYргiзiп, гылыми-^йымдастырушылык са-ласында да кеп ецбек сщ1рд1. 1988 жылы Кемерово каласында «Поселения и могильники эпохи бронзы Северной Бетпакдалы» атты такырыбында диссертация коргап, тарих гылымдарыныц кандидаты

Ержанова А.Е., Утубаев Ж.Р., Касенова А.Д. YnararrM ¥cras - Жoлдacбeк K¥pMaHK¥nobKa.

aгaFынa иe бoлды. 0зшщ Fылыми ж¥мыc жaзyдa жeгeкшiлiк erKeH Faлым-apхeoлoг А.И. Мapгынoвгыц Ken erç6eri 6apbiH, cohhmch 6ipre rçoлa дэyipi MeH ж¥мыcгapын жYpгiзy жaйлы Fылыми erç6eKrepi бapын aйгa oгыpып, отл кiгaпгapды orçyFa Kerçec 6eperiH (2 cyp.).

Жoлдacбeк K¥Pмaн^¥лoвгыц 200-дeн acraM Fылыми erç6eri 6ap, отныц ceгiзi Fылыми moho-

гpaфиялap. Fылыми erç6eKrepi шeг гiлiндe, opыc жэж гiлдepiндe

жapиялaнFaн. Faлым Cbipbiaprça, A^re6e, Kызылopдa oблыcы, Алгaй, Жeтicy aймa^гapынa жYpгiзiлгeн экcпeдициялapFa ^ara^m, eз Yлeciн rçocrçaH Faлымныц 6ipi. Э.Х. МapF¥лaн, M.K. Kaдыpбaeв, С.М. Аrçынжaнoв 6ac^apFaH Оpтальщ Kaзarçcтан эcпeдицияcыньщ жeтeкшici.

1970-1990 жылдap apaлыFындa KapaFaнды oблыcындaFы Aracy шaFынayдaнындaFы Aracy apxeo-

лoгияльщ кeшeнiнe KiperiH rço^icrap MeH rçopымдapды (Aracy, A^M¥CT^a, Arçмaя, Мыфжыщ) M.K. Kaдыpбaeвпeн 6ipre зepггeп, Aracy MeH Mыpжьщтaн шaхгaльщ, жepYCгi жэнe жapтылaй жepacгы пeшгepiн бapыcындa

гayып, мeгaллypгиямeн aйнaлыcrçaн rço^icrap eKeHiH eцбeктepшдe Kepcerin, Fылыми aйнaлымFa KÍpyÍHe cernirrn гигiздi. Оcы ecкepгкiшгepдeн aлынFaн apхeoлoгияльщ дepeкгep eжeлгi мeталлypггepдщ eз зaмaнындa oзьщ бoлып caнaлaгын гeхнoлoгия-лapды жeгiк MerçrepremH дэлeлдeйдi. M¥ндaFы мeтaллypгияльщ бaFыггaFы г¥pFын Yй-eндipicгiк кeшeндep б.д.д. II мыцжылды^гыц eкiншi жapгы-eMip cYpreH, ocы icKe apHarni мaмaндaнFaн rçoныcгapдьщ бoлFaнын aЙFaкгaйды.

СoлтYCтiк Бeгпaвдaлa MeH ЖeзrçaзFaн-¥лытаy aймaFындa ep-гeдeгi rçoныcтаpдaн гaбылFaн kyp-дeлi мыc бaлrçыгy пeшгepi элeмдiк

тэжiрибеде элi KYHre дейiн табылган жок. Археологиялык материалдар ^рсетш отыргандай, ертедеп металлургия ошактары жалпы мыс eндipici Еуразия кещстЫнде бас^аларга Караганда алдьщгы орында болганын дэлeлдeйдi.

1994 жылдан бастап ¥лытау eщpiндe орналаскан epтeдeгi металлургтердщ конысы Талдысай Орталык Казахстан археологиялык экспедициясыныц нeгiзгi

археологиялык зерттеу нысанына айналды (А.С. Ермолаевамен бipгe). Талдысай конысы Караганды облысы Жезказган каласынан 82 шакырым жepдeгi ¥лытау жазыгындагы Талдысай (Бала-ЖездО жэне Жeздi езендершщ к¥яр сагасында eзi аттас ауыл шeтiнeн табылган. Талдысай конысы кола дэуipiндe Жезказган мысын корытатын орындардыц бipi болган. Нэтижeciндe, б^л аймактан epтeдeгi т^ргындардыц коныстануыныц eKi кезещ аныкталды, соныц бipiншici кезещ металлургия eндipiciнe маманданган т^ргындармен байланысты. Екiншi кезещ, б.д.д. II—I мыцжылдыктар тогысында, мал шаруашылыгыныц кец етек жаюымен сипатталады. Мал шаруашылыгы кезещнщ Yйлepi мен кора-копсырары, тас дэуipi мен металлургиялык кабаттагы ежелп к¥рылыстыц Ycтiнe орналаскан.

Тepeктi Эулие аймагындагы тас бeтiндeгi cуpeттepдi шэюрт Д. Байтiлeумeн бipгe зepттeдi, ¥лытау, Кiшiтау, Тepicаккан аймагындагы кыпшак кезещне жа-татын тас мYciнiндepiн (Л.Н. Ер-моленкомен) зерттеп, зерделеуде. М.К. Кадырбаевпен бipгe Баты-ста Бесоба, Сынтас, Нагорненское, Жалгызоба, КYмiccай ceкiлдi таны-мал ecкepткiштepдi зерттедь Осы

Сур. 2. Жетекшiсi А.И. Мартыновтыц 80-жылдъщ мерей тойында. Ж. Утубаевтыц жеке архивнен

Fig. 2. With Martynov A.I. at the celebrations on the occasion of the 80th anniversary of the supervisor. From the personal archive of Zh. Utubayev

ескертюш материалдары савромат-сармат мэдениетш зерттеуде мацызды болып табылады.

Тагы бip айта кететш жайт, 2011 жылы Кызылорда каласындагы Коркыт Ата университетшщ iшiнeн Археология орталыгын ашуга Жолдасбек ага ^п Yлeciн тигiздi. 2013 жылы Жолдасбек аганыц колдауымен Коркыт Ата атындагы Кызылорда мeмлeкeттiк университетшщ 75 жылдык ме-рейтойы аясында «Ежелп жэне ортагасырлык Сыр epкeниeтi» атты гылыми-далалык семинар eткiзiлдi. Б¥FанКазакcтанныцкeптeгeнFылыми орталыктарынан баска, шетелдш Fалымдаp, айта кeтeтiн болсак, Ре-сейден, взбекстаннан, т.б. елдердщ мамандары кeлiп, ecкepткiштep жай-лы eз ойларымен бeлicтi, iздeнicтepдi

EpwaHoea A.E., Ymy6aee M.P., KaceHoea A.fl. Y^ararrM ¥cTa3 - ®ongac6eK K¥pMaHK¥noBKa.

apbi KapaM ^anFacTbipy ^o6anapbrn KeqrneH ce3 Kbingbi.

cohhmch KaTap, 2004 »hjh fflipiKpa6aT экcпegнцнacbIн K¥pHn, «MageHH M^pa» 6aFgapnaMacbi aa-cbrnga ^9He EFM-mfl rpaHTTHK Kap^binaHgbipy ^o6acw 6omhh-ma «CbipgapuaHbiq caFacbrngaFbi fflipiKpa6aT MageHueTimq ecKep-TKimTepi», «EpTe TeMip gayipiHge CbipgapuaHbiR TeMeHri aFbicbrnga Me-KeH eTKeH TaMnanapgbiR aneyMerriK-экoнoмнкaпнкK¥Pнпнмн (6.g.g.VII-II ff.)» ceKingi 3epTTey TaKbipbinTapbi aacbrnga ^^MwcTap ^ypri3in Kenegi. Ka3ipri Taqga och TaKbipbinKa caMKec 6ipHeme ecKepTKimTepre 3epTTey ^Ypri3inin, ^aqa HbicaHgap ambiny YcTiHge. Cohhr imiHge, 6ipi epTe TeMip gayipiHe ^aTaTbiH CeqripTaM 2 kophmh, Kapa6ac KaManbi, IqKapKana YH-^aMgbi aMTyFa 6onagb. 2005-2008

apanbFbHga o6nbic ^eprngeri TapnxH-MageHH ecKepTKimTepiH

3epTTen Kb3bnopga o6nbicbiHbiR EcKepTKimTep ^HHaFbrna Ken YneciH THri3gi.

3epTTen ^aTKaH fflipiKpa6aT KemeHi MeH ohhr aMHanacbmgaFbi ^Ypri3inin ^aTKaH Ka36a ^MbicTapbi aneM FanbMgapb apacbmga KH3HFymbnHK TyFH3Hn, экcпegн-цнa x^mhchhs PHMgeri fflbiFbic ^aHe A^pHKa HHcTmyTbrnbiR, Eo-noHua yHHBepcHTeTrnifl MaMaHga-pbi, MacKeygiq fflbiFbic MageHueT ^aHe Tapux My3eMnepimR

KH3MeTKepnepi, PeceM FbnbM aKageMHacbHHR H.H. MuKnyxo-MaKnaM aTbrngaFbi Этнonoгнa ^aHe aHTpononorua HHCTHTyTblHblfl fhjhmh KH3MeTKepnepi Kenin KaTbicbin, TbiFbi3 KapHM-KaTHHacTa ^yp. cohh-MeH KaTap, экcпegнцнa x^MHcHHa Kb3Hnopga KanacbmgaFbi KopKHT ATa yHHBepcuTeTiHifl cTygeHTTepi

KaTbicbin, 6iniMgepiH ^eringipgi. KenreH cTygeHTTep YHeMi FanHM-^cTa36eH 6aMnaHHcTa 6onbin, e3gepimq Kbi3biFymbinbiKTapbiMeH 6enicin

T^pgH. An aFaMH3 6onca, YHeMi Kongay KepceTin, anFa ^eTenegi. Ka3ipri Taqga onapgbiq angbi (3.3. Ta^eKeeB) MacKeygeri acnupamypaHbi 6iTipin, Tapux FHnHMgapHHHR KaHgugara fhjhmh aTaFHH anbm, FHnHMFa e3 ynecTepiH Kocyga.

2000 ^HngHR 6acHHaH Ka3ipri TaqFa geMiH CapbiapKa aMMaFbmgaFbi Tac MYciHgepgi KapKHHgbi 3epT-Tey 6apHcHHga, FanHMgap Ken MaH 6epe 6epMeMTiH caK Ke3eRimq Tac MYciHgepiH amTbi (3 cyp.). 2011 xhj-gaH 6epi ^ongac6eK K¥pMaK¥noB apinTeci H.H. EpMoneHKoMeH 6ipirin 16-h CapbiapKanbiK caK Ke3eRimq Tac MYciHgepiH TanKaH 6onaTHH. Och

Cyp. 3. Y^peK su6adamxanacu. №. Ymy6aeembweKe apxuenen

Fig. 3. The Unirek Sanctuary. From the personal archive of Zh. Utubayev

aтaлFaн Faлымдapдыц apкacындa Capыapк;a eцipiнен ap тYpлi кезецге жaтaтын 200-ден мoнyментaлды еcкеpткiштеp: менгиpлеp, carç, еpте тYpкi мен кыпшaк кезещнщ тac мYciндеpi белгiлi.

Gcындaй eз зеpттеy мектебш кaлыптacтыpFaн Жoлдacбек K¥Pмaн-K¥Лoвтaй Faлым-¥cтaздьщ Fылыми мектебiне тoптacкaн шэкipттеpi Альбита, CaFындьщ, Дapxaн, Жaн-бoлaт, Алтытай, ЖaнapгYл, TaлFaт, Эеем, Aйдap еынды жac apxеo-лoгтap к¥Paмы житалып, Fылыми тэлiмгеpлiк мектебiнен eтiп, тэжipибе житаща^^. Apxеoлoг-Faлым «^эдени м¥pa» бaFдapлaмacы бacтaлFaн кезде Taлдыcaй ^ны^та ocы бaFдapлaмa aяcындa кaзбa ж¥мыcтapын теpецipек зеpттеyге мYмкiндiкке ^л жетюздь AлFaшкы жылдapы KapaFaнды кaлacындaFы мэдениет бeлiмiмен бaйлaныcып, TaлдыcaйдaFы кaзбa ж¥мыcтapын жYpгiзyге кapжы бeлyiне cебепшi бoлFaн дa Жoлдacбек aFa бoлa-тын. K^a дэyipiн зеpттеyiмiзге ¥cтaздьщ ^мегш aямaй, Fылым жo-лынa тYcyiмiзге м^ындыщ бoлFaн ^стязымыз 2004 жылдaн бacтaп Kызылopдa oблыcындa жYpгiзiлетiн кaзбa ж¥мыcтapынa етене apaлacып, жac мaмaндapмен бipiгiп, жYpгiзе бacтaды. Kызылopдa aймaFындaFы carç кезещнщ еcкеpткiштеpiн зеpт-теyге Жaнбoлaтты бayлыca, K^a дэyipiне мaмaндaнып жYpген Аль-бинaны Taлдыcaй кешенше кaзбa ж¥мыcтapын жYpгiзyге тaбыcтa-ды. Б^л - ¥cтaздыц шэкipтке caлFaн caлмaFы api еыны мoл eмip жoлындa шиpaтyы едi. Mэдени м¥pa aяcын-дa беpiлген мемлекеттiк гpaнттapды игеpy кезiнде жacтap тoбын Жoл-дac aFa apxеoлoгия caлacындaFы ^omic, кopым ^зу эдiciн, бapлay

ж¥мыcтapыньщ кыp-cыpымен тaны-cтыpa жYpiп, Дapxaнды тac бетiндегi cypеттеpдi o^yFa, CaFындьщты кoлa дэyipiнщ кopымдapын кaзyFa 6ay-лыca, Эcемдi тac мYciндеpдi aжы-paтып, меpзiмдеyге, ЖaнapгYЛдi кеpaмикaньщ теxнoлoгияcын зеpттеyге бaFыт бaFдap беpiп, эpкaйcыcыныц Fылыми ж¥мыcтapыныц epбyiне eз Yлеciн краып келедi.

¥cтaздыц тaFы 6ip, 6ap-шaмыздьщ бoйымызFa ciщpген жaкcы кaзaкы ^ac^ri тypaлы aйтпaй кетуге бoлмaйды. Gл кaзбa ж^мыеы бapыcы кезiнде, кешкiciн ж^мые aяктaлFaннaн кешн бapшa жacтapды жинaп aлып, aлay жaFып, caмaypынFa шaй кoЙFызып, кызыщты жacтьщ шaктыц эщiмелеpiн, тYнгi ж¥лдыздap, мейipiмдiлiк пен кaмкopльщ жaйлы a^^ap aйтып беpy бoлaтын. K^ipri тaцдa, бiздей шэкipттеpi экемiздей бoлFaн Жoлдacбек ¥cтaздыц дэcтYpiн жaлFacтыpyдaмыз.

Coл жылдapы eте жac кepiнген ¥cтaзымыз, Faлым, бipегей apxеoлoг Жoлдacбек K¥Pмaк¥лoв кaзipгi тaцдa 70-ке келiп, ел aтacынa aйнaлды. Аоыл ¥cтaзымыз, Fылым жoлындaFы экемiз бoлa бiлген Жoлдacбек

K¥Pмaнк¥Л¥Лы eмipдщ тaл тYciнде, Fылым мен бaкыттьщ шyaкгы к^ыш бeленiп жYp. Б^л - aдaм eмipiнщ елеyлi кезещ, оыйы дa, оыны дa мoл биiк белео. взшщ б^л биiгiнен эpкiм-aк apтынa 6íp кaйыpылып, eткен eмip жoлынa oй жiбеpiп, кeз тacтaмaк: жapты Facыpдaн acтaм ya^re кaлaй erri, ocындaй бшкке кaлaй жеттi? Б^л c^pa^a дa Жoлдac-бек aFa жayaп iздеп, oйлaнa кapaFaн шыFap. Рacындa, отл кезецнщ жap-тыюын aлып rçapacarç шыFapмaшыльщ iзденicтеp, YЙpенy мен epлеyмен eткен жылдap; ^apara^m ел тa-pиxын зеpттеyшiciнен ел тaныFaн

EpwaHoea A.E., Ymyöaee M.P., KaceHoea A.ß. YnaFarrbi ^craß - ®ongac6eK K^pMaHK^noB^a..

Cyp. 4. Ynumay eцipiндeгi ffy3eH ecKepmKirnmde. №. K,¥pMaH^membty weKe apxueHeH Fig. 4. On the Duzen sites in the Ulytau. From the personal archive of Zh. Kurmankulov

ranbiMra aMHangbipFaH, KenminiKKe raHHMan erKeH ^bingap. FanbiMHbiR ecy ^onbmgaFbi oMnapbi MeH cbipbi ga, ^yaHbimrap MeH raÖHcrap ga, rinri KeM6ip mbirapMambinbi^ carci3giKrep ge ocHHga.

Kaöra ^¥py Ke3eqmge apxeo-noraa canacHHHR TO^biparaHbma ^apaMacraH Opranbi^ Ka3a^craH aÖMarHHga gananbi^ 6apnay MHcrapHH ^Ypri3in, a3gH-Kenri ^a3Öa ^^MHcrapHH ^Ypri3y KenriR ^onbmaH Kene 6epMeMriH icrepgiq 6ipi. KagwpöaeB Mnp KacbiM^nbiHbiq ^aHHHga ^ypin KenrereH eHereni icrepi MeH on kicihir 6aMcangbinbiFbiH 6oÖHHa ciqipe 6inreH ^ongac6eK K¥pMaH^^noB ^a3ipri raqga och «^nbi ^acnerri» aMHanacbmgaFbi ^acrapFa gapbiryga. CoHHMeH ^arap HeMepenepi YmiH ^a3bmanbi ^apna, ^^pMerri ara.

«Mb^rHnapgHR mh^thch -¥cra3» gep egiK. Ce6e6i ^cra3 maKipr 6oMbma 6iniMgi, agaMH ^acnerri, rap6Hem ciflipegi, ^cra3 ^naFara -

maKiprKe eMipniK co^na^. mhfhc gaHanbiFbmga «AraRHaH ^cra3 ^nbi^» geMgi. CoHgaM 6iniKri ge, 6iniMgi, ¥nH^ ^cra3gapgHR 6ipi - ^ongac6eK K¥pMaH^^noB (4-cyp.). On kicihir

MeMipiMi, 6ayHpMangHFHHaH MeH ani KYHre geMiH x^ijhjh^ anaMH3. AnFam^H AnMarbiFa KenreH ®Hn-gapbi r^pMHc ranmbinbiFbiH Kepin, ^HHanFaH ma^rapHMH3ga ^ongac-6eK aFa e3 ymih 6epin, fhjhm ^o-nHHga ^Hbrngbi^rapFa MoMbiMaygbi YMpereriH. ^aHbi - ^aMcaq, ^yperi -^oMapr, Keqini - KeR aFaM aybinbiHbiR anHcrHFHH, ara-aHaMbi3gbiR ^acbi-MH3ga »o^rHFHH 6aM^ayFa rbipbi-carHH. FbnHM ^onbmga ^cra3 6ona 6ineriH ^ongac6eK aFa eMip ^onbmga 9Ke ge 6ona 6ince, ^6aMbi ^nnxaH rare 6onca aFaHHR ^aHarbrnbiR acrHHgaFH me^enepme aHa 6ona 6ingi. KeM Ke3gepi on Kicinepgi mbi-HHMeH Ken 6ananH or6acH Ma gen re ^anacHR, ce6e6i YHeMi YMiHeH aFaHHR i36acapnapH MeH maKiprrepm Ke3gecripyre 6onagH. CoHHMeH

катар «Сендер тэттi жеп, бip жасап калсын дeдiм» - деп мейрам кYндepi калтасынан акша шыFаpа салып, дYкeнгe жiбepiп, «кэнекей, дастархан жайып, бip-бipiмiзгe жаксы-жаксы тiлeктep айтайык» - деп отыратыны

таFы бар. Содан болар казipгe дeйiн бiздiц бeлiмдe мейрам кYндepi шаFын дастархан болса да жайылып, азды-кeптi атап eтeтiн салт калыптасты десек жацсак айтпаFан болармыз.

Жолдасбек ^рманк^ловтьщ cohfbi бес жылдаFы Herari ецбектер^

Монографиялар:

Комплекс памятников в урочище Талдысай. Алматы: Институт археологии им. А.Х. Маргулана, 2013. Т. 1. 400 с., ил. (всоавт. сАртюховой О.А., Ермолаевой А.С., Ержановой А.Е.).

Баланды (Буланды) памятник античности. Книга-альбом. Алматы: Институт археологии им. А.Х. Маргулана, 2013. 148 с. (в соавт. с УтубаевымЖ.Р.).

Древности Сарыарки: каменные изваяния. Книга-альбом. Караганды: «CredosLtd С», 2014. 168 с. (в соавт. с Ермоленко Л.).

Чирикрабатская культура Васточного Приаралья // Казахстан в сакскую эпоху: коллективная монография. Отв. ред. А.З. Бейсенов. Алматы: Институт археологии им. А.Х. Маргулана, 2017. С. 191-210 (в соавт. с Утубаевым Ж.Р.).

Кипчакские святилища Сары-Арки. Книга-альбом. Астана: КазНИИК, 2017. 162 с. (в соавт. с Ермоленко Л.Н., Касеновой А.Д.).

Макалалар:

Новые данные о специфической разновидности изваяний сакской эпохи // Вестник КемГУ 2015. № 1 (61). Т. 3. С. 26-32 (в соавт. с Ермоленко Л.Н., Касеновой А.Д.).

Предварительное сообщение о раскопках на могильнике Сенгир-там 2 в 2016 году // Актуальные проблемы археологии Евразии: сб. матер. междунар. научн.-практ. конф., посвящ. 25-летию независимости Республики Казахстан и 25-летию Института археологии им. А.Х. Маргулана. Алматы, 2016. С. 283-285 (в соавт. с Утубаевым Ж.).

An Old Turkic Statue at Borili, Ukytau Hills, Central Kazakhstan: Cultural Realia // Archaeology Ethnology and Anthropology of Eurasia. 2016. Т. 44, вып. 4. С. 102-113

(в соавт. с Ермоленко Л.Н., Соловьевым А.И.).

Бэбш молла калашъны// Ана тш. 10-16 наурыз, 2016. № 10 (1320). Б. 11 (в соавт. с Утубаевым Ж.).

Аncient cities of easternaral sea region // Europan research: Innovation in science, education and technology. Londan. United kingdom. 13-14 September 2017. С. 35-39 (в соавт. с Утубаевым Ж.).

Anthropomorphous figurines from Chirik-rabat complex // Sciences of Europe. (Praha, Czech Republic). 2017. Vol. 1, no. 19, 33-37 (в соавт. с Утубаевым Ж.).

Новые исследования на памятнике Чирик-Рабат // Цивилизации Великого Шелкового пути из прошлого в будущее: перспективы естественных, общественных, гуманитарных наук: матер. конф., организ. МИЦАИ. Самарканд, 2017. С. 397-413 (в соавт. с Утубаевым Ж.Р.).

Рабат калашыFындыFы ортагасырлык YЙ-жаЙFа жYpгiзiлгeн зерттеу ж^мыстары // Современные методы и подходы в изучении историко-культурного наследия Казахстана и сопредельеных стран: матер. Междунар. научн.-метод. конф. «IX Оразбаевские чтения», приуроч. к 95 летию А.М. Оразбаева. Алматы, 2017. С. 158-160 (в соавт. с Утубаевым Ж., Суиндиковой М.).

Ержанова А.Е., Утубаев Ж.Р., Касенова А.Д. ¥лагатты устаз - Жолдасбек Курманкуловка...

Некоторые итоги исследования на городище Чирик Рабат // Отан тарихы. 2017. № 3

(79). С. 90-101 (в соавт. с УтубаевымЖ.). Некоторые результаты исследования 2015-2016 гг. на могильнике Сенгир-там 2 // Рухани жацгыру жэне археологияльщ мура. Маргулан окулары-2018: Халыкар. Fыл.-практ. конф. матер. жинагы (2018 жыл 19-20 сэуiр). Актобе-Алматы, 2018. С. 283-291 (в соавт. с Утубаевым Ж.). Археологические исследования «кургана с усами» Унирек 2 в Шетском районе // Рухани жацгыру жэне археологиялык мура. Маргулан окулары-2018: Халыкар. гыл.-практ. конф. матер. жинагы (2018 жыл 19-20 сэуiр). Актобе-Алматы, 2018. С. 291-295 (в соавт. с Утубаевым Ж., Касеновой А.).

*Примечание от ред.: Основной список публикаций на период до 2013 г. опубликован в сборнике: Бегазы-дандыбаевская культура Степной Евразии: сб. научн. ст., к 65-летию Ж. Курманкулова. Отв. ред. А.З. Бейсенов. Алматы: НИЦИА «Бегазы-Тасмола», 2013. С. 32-42. Сост. А.Д. Касенова.

Авторлар туралы мэлiметтер:

Ержанова Альбина Ергешбайкызы - ага гылыми кызметкер, А.Х. Маргулан атындагы Археология институты (Алматы к., Казакстан); erjanova_a@mail.ru

Утубаев Жанболат Раймкулулы - ага гылыми кызметкер, А.Х. Маргулан атындагы Археология институты (Алматы к., Казакстан); utubaev_z@mail.ru

Касенова Асемгуль Дауренкызы - гылыми кызметкер, А.Х. Маргулан атындагы Археология институты (Алматы к., Казакстан); asema_94@mail.ru

К ЮБИЛЕЮ УЧИТЕЛЯ: Ж. КУРМАНКУЛОВУ 70 ЛЕТ А.Е. Ержанова, Ж.Р. Утубаев, А.Д. Касенова

Статья посвящена характеристике основных вех в науке Ж. Курманкулова. Ж. Курманкулов - известный в стране и за ее пределами исследователь. Впервые он принял участие в экспедиции еще будучи студентом. Впоследствии, обладая замечательными организационными способностями, он смог заинтересовать и увлечь археологией молодежь. Жолдасбек Курманкулович известен в науке как специалист в области изучения статуарных памятников сакского и кыпчакского времени. Станы его экспедиции разворачивались для изучения памятников эпохи бронзы, раннего железа. В перечне его интересов также присутствуют и наскальные изображения. География его исследований широка - это степи Сарыарки, Мугалжар, Приаралья. Мелодия застывших эпох находит отражение в названиях местностей, где расположены памятники, изучавшихся с его участием: Теректы Аулие, Улытау, Кишитау, Терисаккан, Ширак Рабат, Бабиш Мола, Баланды и многие другие.

Ключевые слова: археология, Ж. Курманкулов, экспедиция, институт, бронза, саки, изваяния, поселение, могильник, петроглифы, ученики

TO THE ANNIVERSARY OF THE TEACHER A.E. Yerzhanova, Zh.R. Utubayev, A.D. Kasenova

The article tells about the life of Zholdasbek Kurmankulov, his students, as well as his creative years and his students. Joldasbek Kurmankulov - a qualified scientist who has been involved in archaeological excavations since his student years. Organizational abilities and vigilance during the expedition led to great achievements in the education of young people. Many bronze, Saka monuments of the era, stone sculptures of Saka and Kipchak and archaeological finds in the Central Kazakhstan region helped to find their place in history. The settlement of miners metallurgists Taldysay (A.S. Ermolaeva), petroglyphs Terekty Aulie,

kitechakovs Ulytau, Kishitau and Terisakkan (L.N. Yermolenko) are studied in the tenth anniversary. Another thing is that in Chiram-Rabat and Babish-Mola, in the Karmakshinsk district, the Kyzylorda region.

Keywords: archaeology, Zh. Kurmankulov, expedition, Institute, Bronze Age, Saka period, stone sculptures, settlement, petroglyphs, mentors

About the Authors:

Yerzhanova Albina E. Researcher, A.Kh. Margulan Archeology Institute, Almaty, Kazakhstan; erjanova_a@mail.ru

Utubayev Zhanbolat R. Senior researcher, A.Kh. Margulan Archeology Institute, Almaty, Kazakhstan; utubaev_z@mail.ru

Kasenova Asemgul D. Researcher, A.Kh. Margulan Archeology Institute, Almaty, Kazakhstan; asema_94@mail.ru

Ma^ajia Typaibi a^napaT / Hн^ормацпa o CTaTbe / Information about the article. ^apnaiayra ^aöbiigaHgbi / npuH^Ta k ny6.Iнкaцнн / Accepted for publication: 07.10.2018.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.