Научная статья на тему 'ЖАНУБИЙ СЎҒДНИНГ ИЛК ТЕМИР ДАВРИ АРХЕОЛОГИК ЁДГОРЛИКЛАРИНИНГ ЎРГАНИЛИШ ДАРАЖАСИ'

ЖАНУБИЙ СЎҒДНИНГ ИЛК ТЕМИР ДАВРИ АРХЕОЛОГИК ЁДГОРЛИКЛАРИНИНГ ЎРГАНИЛИШ ДАРАЖАСИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Қудратов Давлатбек Турдибекович

Жанубий Сўғднинг илк темир даврига оид дастлабки ёдгорликлар ХХ асрнинг ўрталарига келиб очила бошлаган. ХХ асрнинг 50-йилларида археолог С.К.Кабанов Яккабоғдарё этакларида олиб борган қидирув ишлари жараёнида илк темир даврига оид дастлабки манзилгоҳлар Янгитепа, Номсизтепа ва Жартепа I манзилгоҳларини очиб уларда текширув қазишмалар ўтказди [Г.А.Кошеленко: 178–203]. Бу ердан топилган сопол буюмлар бу ёдгорликларни миллоддан аввалги I минг йилликнинг биринчи ярми-ўрталари билан саналаш имкониятини яратди Тадқиқотчи уларни “паст типдаги тепалар” сарасига киритди. Унинг фикрича бу ерларда қадимги деҳқончилик аҳоли турар-жойлар барпо этганлар. Турар жойлар пахсадан қад кўтарган [С.Кабанов: 61–68.].

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЖАНУБИЙ СЎҒДНИНГ ИЛК ТЕМИР ДАВРИ АРХЕОЛОГИК ЁДГОРЛИКЛАРИНИНГ ЎРГАНИЛИШ ДАРАЖАСИ»

ЖАНУБИЙ СУГДНИНГ ИЛК ТЕМИР ДАВРИ АРХЕОЛОГИК ЁДГОРЛИКЛАРИНИНГ УРГАНИЛИШ ДАРАЖАСИ

^удратов Давлатбек Турдибекович

ГулДУ "Тарих" кафедраси т.ф.ф.д. (PhD) https://doi.org/10.5281/zenodo.12621786

Жанубий Сугднинг илк темир даврига оид дастлабки ёдгорликлар ХХ асрнинг урталарига келиб очила бошлаган. ХХ асрнинг 50-йилларида археолог С.К.Кабанов Яккабогдарё этакларида олиб борган кидирув ишлари жараёнида илк темир даврига оид дастлабки манзилгохлар Янгитепа, Номсизтепа ва Жартепа I манзилгохларини очиб уларда текширув казишмалар утказди [Г.А.Кошеленко: 178-203]. Бу ердан топилган сопол буюмлар бу ёдгорликларни миллоддан аввалги I минг йилликнинг биринчи ярми-урталари билан саналаш имкониятини яратди Тадкикотчи уларни "паст типдаги тепалар" сарасига киритди. Унинг фикрича бу ерларда кадимги дехкончилик ахоли турар-жойлар барпо этганлар. Турар жойлар пахсадан кад кутарган [С.Кабанов: 61-68.].

С.К.Кабановнинг фикрича, баъзи бир тепалик майдонлари миллодан аввалги I минг йилликнинг охирларига оид булиши хам мумкин. Манзилгохнинг майдони унча катта эмас. Дарё ирмокларининг адокларида жойлашган манзилгохлар гурухи балки, алохида кишлок жамоаларини ташкил этган булиши мумкин.

1972 йилда З.И.Усмонова Чимкургон сув омборининг шаркий сохилида кадимги манзилгох Жартепа 2 ни аниклади. Манзилгох сарик тупрок йигиндиси билан копланган. Ёдгорликнинг маданий катламидан топилган миллодан аввалги V-IV асрларга оид сопол ва мехнат куроллари ^ашкадарё урта окимидаги кадимги археологик ёдгорликлар хакидаги маълумотларни анагина тулдирди [З.И.Усманова: 53-44].

Чимкургон сув омбориининг шимолий сохилидан 1972 йилда бошка бир манзилгох-Чирокчитепа манзилгохи тадкик этилди. Бу ерда С. Кабанов ва Х.Дукелар текширув казишмалари утказдилар [Х.Дуке: 19-27]. Манзилгохда 12 та хужалик ураси очиб тозаланди. Натижада жуда куп сонли сопол буюмлар ва кам сонли тош буюмлар топилмалари кулга киритилди. Чирокчитепадан курилиш колдиклари ва металл буюмлари топилмаганлиги учун сопол буюмлар ёдгорлик мавжуд булган давр санасини аниклашда катта ахамиятга эга булди. Аналогик-типологик тахлил натижасида ёдгорлик топилмалари милоддан аввалги 1 минг йиллик бошларига оид эканлиги аникланди. Шунингдек, бу топилмаларни изохлаш тадкикотчиларни Чирокчитепа манзилгохи кадимги дехкончилик-чорвачилик куринишига оид манзилгох деб хулоса чикариш имкониятини яратди [Х.Дуке: 19-27].

^адимги Нахшаб-Урта асрлардаги Насаф-хозирги ^арши азалдан Марказий Осиёнинг кухна шахарларидан биридир. Якинда Афгонистонда милоддан аввалги IV асрга оид оромий тилидаги мухим хужжатларнинг топилиши ва уларнинг текширилиши натижасида бу вилоятнинг кадимги номи Никшапа шаклида берилгани, бундан унинг юнонча Ксениппа номи келиб чиккани аникланди [Э.В.Ртвеладзе: 4-5].

«Узбекистон топонимларининг изохли лугати»да «Нахшаб» сузига куйидагича таъриф берилади: «Нахшаб-^арши шахрининг кадимий номи. Арабча ёки араблар томонидан кабул килинган шакли-Насаф. Истахрий, Ибн Хавкал, Макдисий, Сомъоний, Ёкут асарларида Насаф шаклида битилган.

Нахшаб-сугдча суз: нахш-накш + об = накшоб-нахшоб-нахшаб. Об-сув, дарё. Дарёнинг унг киргогидаги хароба-Еркургон, чап киргогидаги хароба Шулликтепа. П. Равшанов Нахшаб сув буйидаги жой деб изохлаган. Дарё буйи, сув буйидаги шахар деб изохлаш хам мумкин» [А.И.Шевяков: 21].

Тарихий манбаларда «Нахшаб», «Насаф», «Карши» сузлари аралаш холда, купинча бир шахарнинг турли номлари сифатида кулланилади. Масалан, акад. В.В. Бартольд «Еттисув тарихи очерклари» асарида Чигатой хонларидан булган Кебекхон ( Кепакхон) хакида гапириб, «унинг пойтахти Нахшаб шахри булиб, унинг давридан Карши, яъни «сарой» (Кебек узи учун бу шахардан 2,5 фарсах, яъни 15 чакиримга якин масофада сарой курдирганди) номини олган эди», деган эди. Кебекхон курдирган сарой-каср атрофи гавжумлашиб, шахдр тусини олади, шу тарика Карши кадимий Захоки Марон шахри урнида вужудга келади. Академик В.В.Бартольд «Туркистон маданий хаёти тарихи» асарида бу хакда аникрок килиб, «Кебек узи учун сарой курдиради, Карши шахри аввалги Нахшаб ёки Насаф уз номини шундан олади», дейди [Р.ХСулеймонов: 28].

Н.Я.Бичурин-Иакинфнинг «Кадим замонларда Марказий Осиёда яшаган халклар хакидаги хабарлар мажмуаси» китоби II жилдида «Нашеболо хукмдори Боло шахрида турар эди», дейилади. Н.Я.Бичурин китобининт яна бир урнида Нашебо ёхуд Кичик Шининг Тухоло (яъни, Тохаристон) мамлакатининг аввалги ерларини ишгол килганлиги айтилган. Ахмонийлар шохи Кир II даврида (милоддан аввалги 550-529 йиллар) Урта Осиё босиб олинган. Шу пайтдан бошлаб то милоддан аввалги 329 йилгача Урта Осиёдаги икки дарё оралигида жойлашган бошка вилоятлар каби Сугдиёна хам йирик Ахмонийлар империясига кирган [Б.И.Вайнберг: 133]. Мазкур давлатда кабул килинган маъмурий хокимият тизимига мувофик унга карашли хамма худуд 20та сатрапликка булинган. Уларга сатраплар-бевосита ахамоний шохлар томонидан тайинланадиган ноиблар рахбарлик килган ва барча харбий хамда фукаролик хокимияти ваколатларига эга булган. Сугд, эхтимол, милоддан аввалги VI асрда алохида сатрапия булган булиши хам мумкин, кейинчалик эса Артаксеркс I даврида ( милоддан аввалги 463-423 йиллар) Урта Осиё ва умуман Шарк сатрапияларини катталаштириш максадида Парфия, Хоразм ва Ария билан биргаликда ун биринчи округ-Ахмонийлар давлатининг сатрапиялигини ташкил этган.

Бу каби йирик сатраплар ичида кичик маъмурий бирликлар булган ва уларда махаллий сулолалар хокимлик килган. Александр Македонскийнинг жанубий Сугд ва шимолий Бактрияга килган юриши хакидаги ёзма манбаларда келиб чикиши Сугд ва Бактриядан булган Сисимитр, Оксиарт, Хориен, Катан хамда Австан каби катор хукмдорларнинг номлари кайд этилган.

Улар сатрапияларга караганда кичикрок булган маъмурий бирликларга хокимлик килган. Масалан, Нахшаб билан кушни булган Наутака вилоятининг (Кашкадарёнинг шимоли-шаркий кисми) Сисимитр ёки Перейтакен вилоятини (Сурхондарёнинг шимоли-шарки) Хориен ёки Оксиарт бошкарган.

Нахшаб хам махаллий сулола хокимлигига карашли шундай маъмурий бирлик булган. Квинт Курций Руф жанубий Сугддаги Ксениппа вилоятини эслатиб утади ва у В.Томашек томонидан номи Нахшабга ухшаш булгани учун Кашкадарё этагида мавжуд булган жой сифатида кайд этилади ва ушбу далил тарихий ва археологик жихатдан хам исботланган. Бу ерга милоддан аввалги 328-йилда, Александр Македонскийнинг юриши арафасида Никшаб-Ксениппа тугрисида Халилий коллекциясидаги оромий хужжатида кизикарли маълумотлар бор. Ушбу хужжатга кура, Хулма хукмдори Багавант деган киши

Никшапга шахар атрофида деворлар куриш ва хандаклар казиш учун бир отряд кушин жунатади. Шу билан бирга, Киш шахри, аникроги, Китоб якинидаги Узункир шахарчасида хам зудлик билан худди шунга ухшаш деворлар барпо этилади.

Никшаб ёки Ксениппа вилояти милоддан аввалги 328 йилнинг ёз ёки кузида Александр Македонскийнинг Сугдиёнага иккинчи марта юриши чогида ишгол килинган. Квинт Курций Руф Ксениппани кишлоклар зич жойлашган вилоят сифатида кайд этади [Л.А.Зимин: 197].

Ушбу маълумотлардан келиб чиккан холда, шуни айтиш мумкинки, милоддан аввлги VI-IV асрларда Нахшаб ривожланган, ахолиси энг куп вилоят, Урта Осиёдаги Икки дарё оралигида жойлашган энг катта шахарлардан бирига айланган. Еркургон шахарчаси эса унинг маркази булган [Э.В.Ртвеладзе: 10-16].

Рудаксой буйида милоддан аввалги асрларда кад ростлаб турган Нахшаб-1 Александр Македонский боскини сабаб вайрон булади ва пойтахтлик мавкеини йукотади. Янги Нахшаб-Нахшаб-2 аввалги урнидан турт чакирим жануброкда, дарё буйида кад ростлайди. Янги Нахшаб милоднинг IV-V асрларига юксала бошлайди. Шахар кенгайиб, дарёнинг икки киргогида ахоли яшайди [П.Равшанов: 126].

^адимшунослар Нахшаб обидаси билан утган аср урталаридан бошлаб кизика бошлаган. Туркистон руслар томонидан истило килингандан сунг унинг кадимий осори-атикаларини урганиш ишлари жадал давом этади. Бу урганиш илмий манфаатлардан ташкари бошка гаразли максадларни хам кузлаган эди. М.С.Андреевнинг «Тугарак аъзоси Н.Ф.Ситниковскийнинг Шахрисабз ва Китобдан олиб келган кабр тошларидаги битиклар руйхати таржимаси » деб номланган маколасида Туркистон археология хаваскорлари тугараги аъзоларидан кадимшуносликка кизиккан рус зиёлилари билан бир каторда улар орасида бебахо кадимият осори-атикаларини ташиб кетадиганлари хам булгани айтилади. Туркистон подшохлик Россияси томонидан босиб олингандан ярим аср кейин, 1916 йилда ^арши шахрига Туркистон кадимшунослик хаваскорлари тугарагининг аъзолари Л.А.Зимин ва И.Кастаньелар келишади. И.Кастаньенинг Захоки Марон ва «йирик кадимий шахар харобаси» хусусидаги ахбороти жуда юзаки кузатувлар натижаси эди. Л.А.Зиминнинг мулохазаларида ёзма манбаларга мурожаат килиш, ахоли «Еркургон » атаган Нахшаб тарихини ёритишда уларга таяниш диккатга лойик. У Шуллуктепанинг урта асрлардаги Насаф шахрининг урни эканлигини тахмин килади [В.В.Бартольд: 263]. 1916 йилги илк кузатувлар фан оламига Нахшаб хакида дастлабки маълумотни бериши билан ахамиятли.

1946-1948 йилларда республика Фанлар Академиясининг тарих ва археология институти ^арши ва якин туманларда казув-текширув ишларини утказади. ^ашка вохасининг куйи кисмида 70га якин утмиш ёдгорликлари хисобга олинади. Дастлабки тадкикот ишлари Кожартепа, Мудинтепа ва Еркургон худудларида утказилади.

Иккинчи жахон урушидан сунг С.К.Кабанов Нахшаб вохаси археологик ёдгорликларини урганишга киришади. С.К.Кабанов узининг илмий изланишларига куйидагиларни асос килиб олди:

- топономикага оид маълумотлар туплаш;

- воха шахарлари курилишини урганиш;

- Нахшаб халкининг тарихи, маданияти ва савдо-пул муносабатларини урганиш;

- воханинг этник катламлари урганиш.

Иккинчи жахон урушидан олдин Узбекистондаги кадимият ёдгорликларини урганиш асосан Самарканд, Хоразм ва кисман Сурхондарё, Бухоро вилоятларида олиб борилган эди. Урушдан олдинги йилларда Кашкадарё вохаси, унинг утмиши, тарихий обидалари кадимшунослик илмининг эътиборидан четда колган эди. Кейинчалик, Кашкадарё обидаларини урганишга жуда катта мехнати сингган археолог С.К.Кабанов шундай деган эди:

"Кашкадарё вохасига, уз тарихи ва обидалари билан машхур булган Зарафшон ва Амударёнинг урта окими вохаларидан фаркли уларок, кадимий ва урта сарлардаги давлат тузилмаси булган вилоят сифатида каралди. Унинг кадимий обидаларига етарли эътибор берилмади. Аста-секинлик билан улканинг бой утмишини очиб берувчи кадимшунослик ишлари олиб борилди" [С.К.Кабанов: 3].

Урушдан кейин республика Фанлар академиясининг тарих ва археология институти Кашкадарёнинг утмиш обидаларини урганишни ва тадкик этишни режалаштиради. 1946 йилдан бошланган иш уз натижаларини беради. Археологик тадкикотлар асосан куйи Кашкадарёда олиб борилади. Археологик казув ишларининг дастлабки самаралари хакида С.К.Кабановнинг макола ва ахборотлари эълон килинади. 1947 йилда унинг Уз ССР Фанлар академияси бюллетенида "Кухна Фазли шахаридан топилган Сэнмурва тасвири" маколаси босилади. Шу йили унинг "Кашкадарёнинг куйи кисми ёдгорликлари архитектура тавсифи" хисоботи ёзилади. 1946-1948, 1952-1953, 1964-1967 ва 1970-1972 йиллар давомида Кашка вохасида 12 бор казув мавсумини утказган С. К. Кабанов ХХ асрнинг 50-60 йилларда, шунингдек, 70-йиллар бошида Кашкадарё кадимиятига багишланган купгина маколалар, рисолалар эълон килишга муваффак булади.

Кашкадарёнинг куйи кисмида нисбатан киска фурсатда утказилган кадимшунослик изланишлари катта натижалар беради. С.К.Кабанов 1953 йилда археологик далилларга асосланган холда, Ш-УШ асрлардаги Нахшаб хакида номзодлик диссертациясини нихоясига етказади. Нахшаб ва унинг теварак атрофидаги ёдгорликларни мунтазам урганиш натижасида 1977 йилда унинг «Нахшаб кадимда ва урта асрларда (III-VII асрлар)" номли рисоласи, 1981 йилда эса "Ш-УГ асрларда жанубий Сугд кишлок манзиллари маданияти» деган китоблари нашр этилади. Умуман, С.К.Кабанов Кашкадарё археологиясига доир 30 дан зиёд илмий ишлар муаллифидир [П.Равшанов: 12-13].

Кадимшунос олима З. И. Усмонова ТошДУ археология кафедрасида утган асрнинг 60-йиллари бошларида мустакил археологик экспедициялар ташкил этиш масаласи кун тартибига куйилганлиги, бунда асосий урганиш минтакаси сифатида Кашкадарё вохаси танланганлиги хакида шундай фикр юритади: "Кафедра хузурида мустакил археологик экспедиция ташкил килиш масаласи кундаланг булди. Бунда археологик жихатдан кам текширилган Кашкадарё вилояти танланди. Чунки бу вилоят кадимий Сугднинг жанубий кисми (Кеш, Насаф) булиб, ёзма манбаларда зикр этилган эди". КАТЭ 1963-1966 йиллар давомида профессор М.Е.Массон рахбарлигида вилоятнинг кадимий обидаларида купгина мухим казув ишларини амалга оширади. 1973 йилда М.Е.Массоннинг "Кашкадарёнинг куйи вилояти кадим замонлар пойтахт шахарлари" деган рисоласи майдонга келади. 1960 йилдан эътиборан Кашкадарёнинг кадимий обидалари археологиясини урганиш тобора кенг камровли тус ола бошлайди. Кадимшунослар, санъатшунослар жанубий воханинг хали кул урилмаган осори-атикаларини кунт ва сабот билан тадкик этишга киришадилар. Н.П.Столярова, Р.Р.Абдурасулов, Л.И.Ремпель, Л.Л.Букинич, В.Д.Букинич, В.Д.Жуков, У.Исломов, Н.И.Крашенникова, С.Б.Лунина, Л.Ю.Маньковская каби тадкикотчилар

^ашка вохасининг кечмиши ва кадим маданияти хакида фанга сезиларли янгиликлар олиб кирдилар.

ХХ асрнинг 70-80 йилларида Н.И.Крашенинникова рахбарлигидаги археология отряди Китоб туманининг шимолини текширди. Шуробсой дарёси буйлаб антик даврга оид мустахкамланмаган манзилгохлар аникланди. Бу манзилгохлардан ташкарида кулоллик ишлаб чикариш излари хам сакланиб колганди [Н.И.Крашенинникова: 449-450]. Илк темир-илк антик давр манзилгохининг топилиши катта вокеа булди. ^удратли мудофаа иншоотига эга булган Узункир шахрини (70 га) хамда унга ёндош Сангиртепа, Подаётоктепа, шунингдек, кишлок типидаги бир катор манзилгохларни урганиш натижасида тадкикотчилар водийнинг бутун вилоятига ном берган кадимги маркази-Наутака айни шу ерда, дарёнинг урта окимида жойлашган, деган хулосага келишди [Н.И.Крашенинникова: 461]. ^азиш ишлари бу манзилгохлар эллин даврининг бошидаёк обод килинган булиши мумкинлигини курсатди. Булардан шимолда, тоголди худудларида жойлашган, илк темир давридаёк узлаштирилган ва бутун антик давр мобайнида обод килиб келинган Макрид вохасидаги обидалар хам Шуробсой вохаси таъсир доирасига кирган [Н.И.Крашенинникова: 461]. Тирнасойнинг юкори окимида, илк урта асрлар манзилгохи катламлари остида ^ашкадарё вохасидан дехконлар томонидан дастлабки узлаштирилган даврга оид материаллар топилди [А.Раимкулов: 45].

1976-1979 йилларда Тошкент Давлат Университети археологик экспедицияси А.С.Сагдуллаев рахбарлигида тадкикот ишлари Шаркий ^ашкадарёда давом эттирилиб, бу худуддан илк темир даврига оид туккизта манзилгох-Даратепа, ^айрагочтепа 1, Самантепа 3, Туртбурчактепа 1,2,3, Кузатепа, ^ургонча, Бешкутонтепа манзилгохлари урганилди [А.С.Сагдуллаев: 154-158].

ХХ асрнинг 70-80 йилларида ^ашкадарё шаркий кисмининг археологик харитасини тузиш буйича кенг микёсида олиб борилган иш жараёнида антик ва урта асрлар даври ёдгорликларини районлаштириш ва типларга ажратиш, шунингдек, дастлабки дехконлар гурухлари келган даврдан бошлаб минтака маданиятининг ривожланиши масалалари куриб чикилди [А.С.Сагдуллаев: 131-134]. Шаркий ^ашкадарёдаги урбанизация хусусиятларининг умумий белгилари ажратиб курсатилди [С.Б.Лунина: 77]. Урта Осиёнинг жануби ва марказини Жанубий Сугд оркали богловчи хамда кадимги даврлардан буён мавжуд булган кухна йуллар муаммоси алохида куйилди [А.С.Сагдуллаев: 33-38]. Водийнинг жанубий кисмидаги кадимги йуллар билан манзилгохларнинг жойлашуви хусусиятлари ва топографияси, шунингдек, фойдали казилмалар манбалари уртасидаги богликлик курсатилди [Г.Я.Дресвянская: 56-58].

1970-1972 йилларда УзФА археология институти ^арши бош анхори кесиб утадиган майдонлардаги ёдгорликларни куздан кечиради ва урганиб чикади. Бу изланишлар натижасида ^уштепа, Хужалитепа ва Полвонтепа муфассал тадкик этилади. 1973 йилдан бош анхор худудидаги археологик казишма ишларига РД.Сулаймонов бошчилик килади. Олим 70-йиллардан 90-йилларга кадар ^ашкадарёда мунтазам илмий-текшириш ишларини олиб боради. 70-йиллар ^ашкадарё археологияси тарихида кутарилиш даври булди. Республика археологларининг бутун бошли плеядаси воханинг кадимий обидаларида кенг куламли илмий-тадкикот ишларини амалга оширадилар. 1976 йилда ^ашкадарё вохасида археологик тадкикотлар бошланганига уттиз йил тулади. Уттиз йил давомида Нахшаб, Захоки Марон калъаси, Шулликтепа, Субах, Базда, Касби,

Каландартепа сингари кадимий шахарлар, кургонлар, кухна манзиллар очилади [П.Равшанов: 20].

Республика кадимшунослари 80-йилларда хам Кашкадарёга булган кизикишни сусайтирмадилар. Бу ун йилликда С.Б.Лунина урта асрлар даври Шаркий Кашкадарёнинг шахар ва кишлокларини урганиш ишлари билан шугулланади. Унинг ишида Жанубий Сугднинг урбанизация муаммолари, археологик манбалар оркали шахар турлари, уларнинг кишлок манзилгохлари билан алокалари уз аксини топган [С.Б.Лунина: 75]. Н.П.Столярова, Г.Я.Дресвянская, Х.Дуке, Н.М.Ермолова, З.И.Усмонова, Н.И.Крашенинникова, А.П.Пестряков, Т.Р.Мухаммаджонов, Е.Б.Пругер, Э.В.Ртвеладзе, А.С.Сагдуллаев, Р.Х.Сулаймонов ва М.Турабеков каби археологлар воханинг кадимиятига оид янги кирраларни кашф этадилар. Шу йилларда тадкикотчи Г.Я.Дресвянская Жанубий Сугднинг илк темир даври маданияти муаммоларини урганиб, бир катор ёдгорликларда тадкикотлар утказди [Г.Я.Дресвянская: 21-30].

Кашка вохасида олиб борилган узок йиллик археологик изланишлар, кадимги ёдгорликлардан казиб олинган сопол буюмлар, уларнинг булаклари ва синиклари 90-йилларга келиб, хулосаларни умумлаштириш, киёслаш, бахолаш имкониятини беради.

H.П.Столярова "Кашкадарё вохасининг IX асрдаги сопол идишлари мажмуаси" (1991) деган илмий ишида худди шу хакда бахс юритади. Олиманинг 1990 йилда нашр этилган яна бир ишида шу вактга кадар деярли урганилмаган муаммо-Кашка вохаси сирланган идишлари ва уларнинг бадиий безатилиши [Н.П.Столярова: 85] муаммоси тадкик этилади.

Археологик изланишлар Кашкадарё вохасидаги кадимий хаёт изларининг шажараси ибтидоий замонларга бориб такалишини Нахшаб, Каландартепа, Захоки Морон калъаси, Бурижарсой, Узункир ва бошка обидалар мисолида намоён этди. Вохадаги ибтидоий хаёт, аникроги, илк темир даври О.Н.Лушпенконинг эътиборини [О.Н.Лушпенко: 26] узига тортади. Бу хам хали кадимшуносларга яна узок йиллар янгидан-янги моддий ашёлар кашфиёти хусусида мулохаза юритишга имкон беради.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

I. Бартольд В.В. история культурной жизни Туркистана. Соч 11. Ч.1. - М.: Наука, 1963.-263-бет

2. Вайнберг Б.И. Левина Л.М. Чирикрабатская культура. Низовья Сырдарьи в древности.-М.: Наука, 1993.-133 бет.

3. Древнейшие государства Кавказа и Средней Азии // Археология СССР.-М.: Наука., 1985.-С. 178-203.

4. Дресвянская Г.Я. К районированию археологических памятников раннего средневековья (по материалам Яккабагского района) // ОНУ-1985 - №10.-С. 25-28.

5. Дресвянская Г.Я. Средневековье памятники в западной части Яккабагского района. // материалы по истории, историографии и археологии. Сборник научных трудов. ТашГУ, №582.-Т., 1981.-C. 21-30.

6. Дресвянская Г.Я. Южносогдийские трассы Великого шелкового пути // Формирование и развитие трасс Великого шелкового пути в древности и средневековье. Симпозиум ЮНЕСКО. Тез. док.-Самарканд-Ташкент, 1990.-С. 56-58.

7. Дуке Х. Чиракчинское поселение // ИМКУ-1987-Вып. 17.-С. 19 - Ташкент, 1927.-197-бет

8. Кабанов С. Археологические разведки в Шахрисабзском оазисе // Известия АН УзССР-1951-Вып. 6.-С. 61-68.

9. Кабанов С.К. Нахшеб на рубеже древности и средневековья (Ш-УП вв.).-Ташкент, 1977.-С. 3.

10. Крашенинникова Н.И Древнеземледельческий оазис Южного Согда // АО 1984.-М., 1986.-С. 461.

11. Крашенинникова Н.И. Работы в Кашкадарьинской области // АО, 1979.-М., 1980.-С. 449-450.

12. Крашенинникова Н.И. Раскопки в Китабском районе // АО 1983.-М., 1985.-С. 533.

1986. С. 461.

13. Лунина С.Б. Города Южного Согда в УШ-Х11 вв.-Ташкент: Фан, 1984.

14. Лунина С.Б. Характер процесса урбанизации и особенности городов в долине Кашкадарьи // Зоны и этапы урбанизации. Тезисы докладов региональной конференции, Наманган, 1989.-Ташкент: Фан, 1989.-С. 77.

15. Лушпенко О.Н. К истории изучения поселений раннежелезного века долины Кашкадарьи // Древняя и средневековая археология Средней Азии. - Ташкент: Фан, 1990.-С. 26.

16. Равшанов П.. ^арши ва Кеш тарихи манбалари. ^арши. «Насаф». 2005. 20-бет.

17. Равшанов П. ^арши тарихи.-Тошкент: Янги аср авлоди, 2006.-126 б.

18. Раимкулов А., Исамитдинов М. Турткультепа-новый памятник финальной бронзы в Южном Согде // Археологические работы на новостройках Узбекистана.-Ташкент, 1990.

19. Ртвеладзе Э. В., Буряков Ю. Ф., Сулаймонов Р. X,., ва б. ^арши.-Т.: Маънавият, 2006. 4-5 б.

20. Сагдуллаев А.С. Древнесогдийские памятники// АО, 1978.-М., 1979. - С. 560.

21. Сагдуллаев А.С. Древние пути на юге Узбекистана // ОНУ-1981-№7.-С. 33-38.

22. Сагдуллаев А.С. Особенности оседлого в Южном Согде в эпоху античности // Городская культура Бактрии-Тохаристана и Согда (античность-раннее средневековье). Материалы советско-французкого коллоквиума, Самарканд, 1986.-Т.,

1987.-С. 131-134.

23. Сагдуллаев А.С. Поселения раннежелезного века в бассейне Кашкадарьи // СА-1984 №3.-С. 154-158.

24. Столярова Н.П. Орнаментация глазурованной керамики ГХ-начало XIII вв. Кашкадарьи // Древняя и средневековая археология Средней Азии. - Ташкент, 1990.

25. Сулеймонов Р.Х. Древний Нахшаб-Самарканд; Тошкент: Фан 2000. - С. 28.

26. Усманова З.И. К вопросу о ранней античной керамике древней области Кеш // ИМКУ-1973-Вып. 10.-С. 53-44.

27. Шевяков А.И. "Охота Александра" и её географическая локализация // ^адимги ^арши, Урта Осиё Шахарсозлиги ва маданияти тарихи.-^арши: Насаф, 1999.-21-бет.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.