Научная статья на тему 'ИЛК ЎРТА АСРЛАРГА ОИД МАРКАЗИЙ СУҒДНИНГ ШИМОЛИ ВА ШИМОЛИ-ШАРҚИДАГИ ЙИРИК АҲОЛИ МАСКАНЛАРИ'

ИЛК ЎРТА АСРЛАРГА ОИД МАРКАЗИЙ СУҒДНИНГ ШИМОЛИ ВА ШИМОЛИ-ШАРҚИДАГИ ЙИРИК АҲОЛИ МАСКАНЛАРИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
455
63
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
Кушония Афросиёб / Добусқалъа / Кофирқалъа Добусқалъа / Кофирқалъа / Мингтепа / Булунғур / Пай ва Қорасув. / Kushaniya Afrosiyob / Dobusqal'a / Kofirqal'a Dobusqal'a / Kofirqal'a / Mingtepa / Bulungür / Pay and Qarasuv.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Дилшод Абдухалил Ўғли Махмудов

Илк ўрта асрларга табиий-географик жойлашувига кўра турли қисмларга бўлиб ўрганиш керак бўлади. Бизнингча, бу ҳудудни нисбий бўлса-да, “Марказий Суғднинг шимолий ва шимоли-шарқий ҳудудиги рустоқлар”, “Марказий Суғднинг шимоли-ғарбий ҳудудидаги рустоқлар” ва “Марказий Суғднинг жанубий ва жануби-ғарбий ҳудудидаги рустоқлар” шаклида учга ажратиб қараб чиқиш мақсадга мувофиқдир ва Суғд воҳасининг қадим ва ўрта асрларда аҳолиси энг зич жойлашган, ўтроқ деҳқончиликка мос қисмлари – Марказий Суғд сиёсий-маъмурий бирликлари (рустоқ, шаҳар, қишлоқ) ўз даврида Марказий Осиёнинг энг ривожланган аҳоли масканлари бўлган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

LARGE POPULATIONS IN THE NORTH AND NORTHEAST OF CENTRAL SUGHD OF THE EARLY MEDIEVAL

The early Middle Ages will need to be studied in different parts according to their natural-geographical location. In our opinion, although this region is relatively, "the rustoks in the northern and northeastern part of Central Sogdia", "the rustoks in the northwestern part of Central Sogdia" and "the rustoks in the southern and central parts of Central Sogd" it is expedient to divide the rustaks in the south-western part into three parts, and the most densely populated parts of the Sogdian oasis in ancient and medieval times, suitable for sedentary farming Central Sogdian political units (rustoq, urban, rural) were in their time the most developed settlements in Central Asia.

Текст научной работы на тему «ИЛК ЎРТА АСРЛАРГА ОИД МАРКАЗИЙ СУҒДНИНГ ШИМОЛИ ВА ШИМОЛИ-ШАРҚИДАГИ ЙИРИК АҲОЛИ МАСКАНЛАРИ»

ИЛК УРТА АСРЛАРГА ОИД МАРКАЗИЙ СУГДНИНГ ШИМОЛИ ВА ШИМОЛИ-ШАРКВДАГИ ЙИРИК А^ОЛИ МАСКАНЛАРИ

Дилшод Абдухалил ^ли Махмудов

Карши давлат унверситетининг Педагогика институти Гуманитар фанлар

кафидраси укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Илк урта асрларга табиий-географик жойлашувига кура турли кисмларга булиб урганиш керак булади. Бизнингча, бу худудни нисбий булса-да, "Марказий Сугднинг шимолий ва шимоли-шаркий худудиги рустоклар", "Марказий Сугднинг шимоли-гарбий худудидаги рустоклар" ва "Марказий Сугднинг жанубий ва жануби-гарбий худудидаги рустоклар" шаклида учга ажратиб караб чикиш максадга мувофикдир ва Сугд вохасининг кадим ва урта асрларда ахолиси энг зич жойлашган, утрок дехкончиликка мос кисмлари - Марказий Сугд сиёсий-маъмурий бирликлари (русток, шахар, кишлок) уз даврида Марказий Осиёнинг энг ривожланган ахоли масканлари булган.

Калит сузлар: Кушония Афросиёб, Добускалъа, Кофиркалъа Добускалъа, Кофиркалъа, Мингтепа, Булунгур, Пай ва Корасув.

LARGE POPULATIONS IN THE NORTH AND NORTHEAST OF CENTRAL

SUGHD OF THE EARLY MEDIEVAL

ABSTRACT

The early Middle Ages will need to be studied in different parts according to their natural-geographical location. In our opinion, although this region is relatively, "the rustoks in the northern and northeastern part of Central Sogdia", "the rustoks in the northwestern part of Central Sogdia" and "the rustoks in the southern and central parts of Central Sogd" it is expedient to divide the rustaks in the south-western part into three parts, and the most densely populated parts of the Sogdian oasis in ancient and medieval times, suitable for sedentary farming - Central Sogdian political units (rustoq, urban, rural) were in their time the most developed settlements in Central Asia.

Keywords: Kushaniya Afrosiyob, Dobusqal'a, Kofirqal'a Dobusqal'a, Kofirqal'a, Mingtepa, Bulungur, Pay and Qarasuv.

КИРИШ

Марказий Сугд тарихий-географияси буйича янада тулаконлирок тушунчага эга булиш учун унинг худудини табиий-географик жойлашувига кура турли кисмларга булиб урганиш керак булади. Бизнингча, бу худудни нисбий булса-да,

"Марказий Сугднинг шимолий ва шимоли-шаркий худудиги рустоклар", "Марказий Сугднинг шимоли-гарбий худудидаги рустоклар" ва "Марказий Сугднинг жанубий ва жануби-гарбий худудидаги рустокдар" шакдида учга ажратиб караб чикиш максадга мувофикдир. Чунки, Марказий Сугд асосан шимоли-шаркий, шимоди-гарбий ва жануби-гарбий йуналиш буйлаб жойдашган унлаб шахар ва рустоклардан иборат булиб, уларнинг бир кисми Самарканд хукмдорлигига, бир кисми шимол ва шимоли-шаркда хамда шимоли-гарбда Кабудон, Фай, Иштихон, Кушония хукмдорликлари - мулкликларига, жануби-шаркда эса Панжикент, Маймург каби хукмдорликларга тегишли эди [1]. Ушбу сиёсий уюшмаларнинг марказий шахри - пойтахтлари урнида Афросиёб, Добускалъа, Кофиркалъа, Панжикент каби шахар колдиклари сакланиб колган [2] ва улар Марказий Сугд тарихини урганиш учун куплаб маълумотлар берувчи археологик топилмаларга бойдир.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Хитой йилномаларида Кабудон Кан (Самарканд)дан шимолда жойлашган алохида хукмдорлик сифатида кайд этилиб, унинг Шаркий Цао - Уструшонанинг жанубий кушниси эканлиги таъкидлаб утилади. Кабудон хукмдорлигининг номи турли даврларда хитой йилномаларида икки хилда келтирилгани диккатни тортади. "Бэй-ши" йилномасида "Габудан - Сивангин (Самарканд) шимоли-гарбда жойлашган булиб, бошцарувчиси Габудани шаурида яшайди" деб келтирилади [3]. Марказий Сугддан утган хитой рохиби Сюан Цзан (629-645) эса уни Киенпутана куринишида тилга олади. Демак, VII асрнинг илк чорагида бу ер алохида хукмдорлик булган.

Араб манбаларида Кабудон, Кабудонжакас куринишларида учрайдиган ушбу сиёсий-маъмурий бирлик Самарканддан 2 фарсах (16 чакирим) шимолда курсатилади. Кабудон Самарканднинг якинида жойлашиб, Самарканддан Уструшонага элтувчи шимол йуналишдаги кичик хукмдорлик булгани, айрим пайтларда Самаркандга тобе, айрим пайтларда эса нисбатан мустакил сиёсат юритувчи муайян бир сиёсий уюшма булган [4]. Тадкикотчилар араб манбаларидаги Кабудонжакасни бугунги Губдин билан тенглаштирадилар [5]. Шу уринда айтиб утиш керак, Кабудоннин Губдин ёки Кабуд билан тенглаштириш илк бор В. Томашек томонидан илгари сурилган [6]. Ундан бирмунча фаркли караган В.В. Бартольд эса Кабуд кишлоги бугунги кундаги Беш-арик кишлоги урнида булган, деб ёзган [7].

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Видор. Кабуданжакатдан кейинги навбатдаги шахар эса Видор ёки Видар деб аталган. Шунингдек, бу атама айрим манбаларда Визар деб хам келади. Урта аср манбаларида Видор Самарканддан шимоли-шаркда 4 фарсах (28-30 км) масофада жойлашган шахар, тугрироги, русток сифатида келади. Унинг худудида

кенг, сугориладиган унумдор ерлар ва тогли жойлар борлиги айтилади. Видорнинг катта экин майдонлари Булунгур, Пай ва Корасув арикдари оркали сугорилган булса керак, деб тахмин килинади. Ушбу шахар чамаси бугунги кунда Губдин ва Карокчитог деб аталадиган тоглар якинида жойлашган эди. Бундан куринадики, Видор рустоки Зарафшон дарёсининг унг ирмогидаги, бугунги Окдарёнинг шимолидаги жойларни узи ичига олар эди. А. Раимкуловга кура, Видор хозирги Пайарик тумани хамда Галлаорол туманининг гарбий худудларини ва Кушрабод тумани худудини уз ичига олган [8]. Тадкикотчининг ёзишича, ушбу рустокнинг марказий шахри - Видор ёки Визар хозир тилга олинган худуддаги энг йирик шахар булиб, хозирги Челак урнида булган. Агар шахарлар орасидаги масофалар уртача 4 фарсах деб олинса, Челак шахри Кабуданжакат (Мингтепа)дан 4 фарсах шимоли-гарбда жойлашган булиб чикади [9]. Буни археологик маълумотлар хам тасдиклайди. Челак шахри худудида жойлашган тахминан 40 гектар майдонни эгаллаган тепалик кадимий Видор шахрининг колдиклари булиши мумкин. Тадкикотчиларга кура, муайян бир шахар харобаси деб тахмин килинаётган ушбу археологик ёдгорлик Самарканд шахридан шимол жойлашган булиб, жойлашув урни ёзма манба маълумотларига тугри келади. Бундан ташкари, бу масофада Челакдан бошка ерда бундай хусусиятдаги ёдгорлик учрамайди [10].

Кискаси, Видор шахри Марзбон ибн Туркаш рустокига карашли йирик шахарлардан бири булиб, унинг жойлашув урни асосан хозирги Булунгур туманида булган.

МаймурF. Илк урта асрларда ушбу хукмдорлик - мулклик узининг хукмдори ва кушинига, сиёсий чегарасига эга булиб, шаркдан Панжикент, шимолдан Зарафшон дарёси, жануби-шаркий томондан Кешгача, гарбий томонидан Самарканд работи (Девори Киёмат) деворигача чузилган вохани камраб олган. Маймург хукмдорликги кейинчалик хозирги Панжикент, Ургут, Тайлок ва Самарканд туманини уз ичига олган.

Маълумки, антик даврда Маймург мулклиги Канг давлати тасарруфидаги конфедератив бошкарувга асосланган холда Самарканд Сугдининг жануби-шаркий кисмида милодий I асрда ташкил топган. Бу даврда Маймургнинг марказий шахри (Кулдортепа) атрофи мустахкам мудофаа деворлари билан уралган булиб, вохада урбанизация жараёнлари ривожланиб, шахарсозлик маданияти шаклланган.

VI асрнинг иккинчи ярмида Сугд Турк хоконлиги таъсири доирасидаги йирик сиёсий ва иктисодий марказга айланган пайтда Марказий Сугд хукмдорликлари каторида Маймургнинг хам сиёсий, иктисодий-ижтимоий хаётида юксалиш юз бериб, воха савдогарлари Буюк Ипак йули буйлаб харакатлана бошлаган. Маймургда шахарсозлик маданияти яхши ривожланган

(Кулдортепа, Кофиркалъа) булиб, уларнинг майдони кенгайиб, мудофаа имкониятлари кучайтирилган, саройлар кад ростлаган. Турар жой курилиши меъморчилигида бинокор усталар томонидан хоналар турли хил вазифаларни бажариши хисобга олиниб курилган. Уларни куришда олдиндан тайёрланган лойихалардан фойдаланилган. Айникса, шахарларнинг тузилиши, буллалар, кулолчилик буюмларининг узига хослиги, ёгоч уймакорлигининг кенг кулланилганлиги, меъморчилик, хунармандчилик, санъат ва маданиятга оид куп сохаларнинг ривожланганлигини археологик материаллар тасдиклайди. Бу эса, илк урта асрларда бой савдогарлар, зодагон дехкон ва хунармандларнинг ижтимоий-сиёсий хаётдаги нуфузи ошганлигидан далолат беради.

Шунингдек, турар жой, бошкарув ва маиший хизмат хоналаридан ташкари зардуштийликнинг диний амалларини бажариш учун хам алохида хоналар хисобга олинган (Кофиркалъа, 26-хона). Ундан ташкари, шахарлар ташкарисида алохида зардуштийлик (Жартепа) ва христиан (Куштепа) ибодатхоналари курилган [11]. Араб истилосига кадар мулклик ахолиси зардуштийлик дини билан бир каторда христиан динига хам эътикод килишган. Яъни, бу даврда диний багрикенглик тамойилига амал килинган. Вохада Зарафшон дарёси шарафига багишланган диний ибодатхона Жартепа ва сув маъбудаси, хосилдорликни таъминловчи бутун мавжудотнинг химоячиси хисобланган Нана илохи Маймургнинг хомийси, деб хисобланган.

Маймург мулклиги илк урта асрларда узига хос савдо маркази хам булган. Воха савдогарлари илк урта асрларда Буюк Ипак йули оркали фаол харакатланиб, Хитойгача етиб борган. Уларнинг Хитойга турли хилдаги моддий товар махсулотларни етказиб берганликлари ёзма манбаларда тилга олинган. Араб кушинларининг Сугдга юришлари Маймург мулклигининг хам сиёсий ва иктисодий хаётига уз таъсирини курсатган. Айникса, 712 йилда Кофиркалъанинг биринчи курилиш даврига оид сарой бутунлай ёкиб юборилган булса, Асад ибн Абдуллох бошчилигида 736 йилдаги юришлар окибатида мулкликнинг сиёсий -ижтимоий ва иктисодий хаётида тушкунлик руй бериб, бир нечта рустокларга булиниб кетишига сабаб булади. Яъни, VIII асрнинг биринчи ярмида Маймург мулклиги арабларнинг сиёсий кураш майдонига айланди. Бунинг бир катор сабаблари булган. Биринчидан, мулкликда кучли иктисодий имкониятларнинг мавжудлигидир. Чунки араблар бирёклама тузилган шартномалар хисобидан кулга киритилган бойликлар, харбий улжа, куллар ва озик-овкат захираларининг асосий кисмини Сугддан олганлар. Шунинг учун хам араблар бутун Сугдни халифалик таъсири доирасида ушлаб туришга харакат килган. Иккинчидан, мулклик худудида Самарканд ва унинг атрофини сув билан таъминловчи тугоннинг мавжудлигидир. Кузголонларни бартараф этиш максадида араб кушинлари бир неча бор Вараксар тугонига харбий юришларни амалга оширган.

Улар мавжуд тугонни вайрон килиб, Самаркандни сувсиз колдириш оркали ахолини буйсундиришга уринишган. Учинчидан, Самаркандни Кеш билан боглайдиган Буюк Ипак йулининг бир тармоги Маймург оркали утган булиб, бу йул Тахтикорача довони буйлаб Самаркандга келадиган энг якин, кулай ва хавфсиз йул хисобланган. Бу эса араб кушинларининг харакатланиши учун кулай имкониятлар хам яратган.

Ушбу худудларда дастлабки археологик тадкикотлар XX асрнинг 30-40 йилларида амалга оширилган. Бунда дастлабки археологик казишма ишлари А.Ю. Якубовский [12], Г.В. Григорьев ва И.А.Сухаревлар томонидан Талли-Барзу ёдгорлигида ва Кофиркалъа шахристони, хумдонлари ва наусларида олиб борилган [13]. Натижада, Г.В.Григорьев Талли-Барзу ёдгорлигини 6 та курилиш даврига ажратиб, бу ерда хаёт милоддан аввалги VI-V асрдан, милодий VIII асргача давом этганлигини хамда ёдгорик ёзма манбаларда тилга олинган Ривдад рустокининг маркази булганлигини зикр этган [14]. Г.В. Григорьев ёдгорликни курилиш даврларига ажратишда айрим камчиликка йул куйган булсада, аммо у Марказий Сугднинг илк урта асрлар комплексини алохида ажратиб, унинг даврий санасини ишлаб чикди ва шу асосдаги дастлабки изланишларни бошлаб берди. Кейинчалик, А.И. Тереножкин ушбу даврий санани янги материаллар билан бойитиб, 5 та боскичга булган хамда илк урта асрлар даврини ТБ IV (V-VI асрлар) ва ТБ V (VI-VIII асрлар) билан даврлаштирган [15].

Утган асрнинг 50-йилларида Б.Я. Ставиский ва М.К. Урмановаларнинг Кулдортепа аркида ва шахристоннинг мудофаа деворларида олиб борган планиграфик ва стратиграфик казишма ишлари натижасида ёдгорлик арки III-IV асрларда, шахристон мудофаа деворлари эса антик даврдан бошлаб шаклланганлиги борасидаги хулосаларга келинган. Шунингдек, тадкикотчилар томонидан Кулдортепа ёзма манбаларда кайд этилган Маймург мулклигининг бош шахри булганлиги эътироф этилган . Кейинчалик, О.Г. Обельченко Кофиркалъани [16]. Г.В. Шишкина эса Кофиркалъа якинидаги тепаликни археологик жихатдан тадкик килган [17].

Марказий Сугднинг ушбу хукмдорлик - мулклик ёки рустокларидан ташкари яна бир неча унлаб йирик шахар ва кишлок кургонлари хам мавжуд булган. Улар орасида Самарканд шахрининг шимолий, шаркий, жануби-шаркий, жанубий, жануби-гарбий ва гарбий кисмларида жой олиб, бугунги кунда Согиш-тепа (Пайарик т., Корахони ва Курмулла клари), Кофиркалъа (Самарканд шахри жаунби Даргом канали буйида), Чуянчитепа (Каттакургон), Ишчантепа, Кулдортепа, Жартепа, Куштепа (Ургут т.), Арабтепа (Самарканд т., Урта Арабхона к) деб юритилаётган ёдгорликларни келтириб утиш мумкин . Уларнинг айримлари кадим ва илк урта асрларга тегишли йирик ахоли масканлари булиб, бир кисми локализация килинган, бир кисми эса халигача ёзма манбаларда тилга

олинган айнан кайси шахар ёки йирик кишлокка тугри келиши аникданмаган. Масалан, махаллий ахоли томонидан Согиш-тепа деб номланаётган ёдгорликни илк урта аср араб ва форс манбаларида Согарж деб тилга олинган шахар билан тенглаштириш мумкин. Чунки бир томондан ушбу ёдгорликнинг жойлашув урни ва у хакда ёзма манбаларда келтирилган маълумотлар бир-бирига мос келса, бошка томондан эса Согарж - Согиш сузларининг узаро хамоханглиги хам уларни узаро таккослаш имконини беради .

Юкорида келтирилган исломдан олдинги даврларда Марказий Сугд таркибидаги шимолий ва жануби-шаркий кисмидаги хукмдорлик - мулкликлар: Иштихон, Кабудон, Маймург ва улар таркибидаги куплаб рустоклар уз бошкарувчиларига эга булиб, улар айнан кандай унвонлар билан хукм юритгани тулаконли аникланмаган. Хрлбуки, Марказий Сугдда етакчи куч булган Самарканд хукмдорларининг "ихшид" унвони билан бошкарувни юритганликлари маълум. Шунга карамай айрим тадкикотчилар, шу жумладан, О.И. Смирнова араб ва форс тилларидаги ёзма манбалар асосида Марказий Сугдга тегишли хукмдорликлардан бир канчасининг бошкарувчилари айнан кандай унвонлардан фойдлангани буйича муайян фикрларни уртага ташлаган. Тадкикотчининг ёзишича, Сугд вохасидаги кичик хукмдорликларнинг бошкарувчилари "дехкон", "малик" деб юритилиб, биринчиси келиб чикиши сугдий негизли, иккинчиси эса туркий негизли бошкарувчиларга тегишли булган

T~1 W Г-" Г-1 W W

. Бирок етарлича далиллар йуклиги боис бу тахмин халигача тулаконли уз тасдигини топмаганини айтиб утиш керак.

Шу билан бирга, О.И. Смирнова Сугд вохасининг нисбатан кичик сиёсий маъмурий бирликларида "улуг, катта" маъносидаги эроний тилларга хос атамалар - "бузург", "мехтар" (сугд. msySr) сузлари ишлатилганини илгари суради [18]. Бизнингча, ушбу атамалар каторига бирор хукмдорлик ёки русток бошкарувчиси маъносидаги xwfi "хув", xwt'w "худот" (эхтимол, "катхудо") каби сугдийча унвонларни хам киритиш мумкин.

Марказий Сугднинг асосан шимолий кисмида жойлашган ушбу сиёсий-маъмурий бирликларнинг географик жойлашувига доир маълумотлар нафакат араб ва форс географлари асарларида, балки хитой манбаларида хам бирмунча уз аксини топган. Шу билан биргаликда, урта асрлар тарихий асарларида хам улар билан боглик айрим маълумотлар учрайди. Жумладан, Абу Жаъфар ат-Табарийнинг "Тарих ар-русул ва-л-мулук" (Пайгамбарлар ва хукмдорлари тарихи) (IX аср) асарида 720-йиллар бошларида араблар боскини туфайли биргаликда Фаргонага кочган Иштихон, Фай, Сибискат (Исбискат), Йоркат, Бузмажон ахолиси тугрисида маълумот учрайди Бундан куринадики, бир-бирига кушни булган ушбу рустоклар ахолиси орасида узаро сиёсий алокалар йулга куйилган булиб, бунда улар ахолисининг этномаданий жихатдан ягона

негизга - сугдий тилда сузлашишлари ва зардуштийлика эътикод килишлари ётган.

Самарканд вилоятининг шимолий туманларида кейинги йилларда олиб борилган археологик тадкикотлар натижасида куплаб илк урта асрларга тегишли сугдий тилли тангалар топилган булиб, уларнинг бир кисми хукмдор тасвири ва тамга урин олган тангалар, бир кисми эса хитой тангалари таклиди уртаси туртбурчак тешикли тангалардир. Ушбу тангаларда бир-биридан фаркланувчи унвон, рамзий белги - тамга ва топоним учраб, улар асосида Иштихон, Фай, Кабудон, Маймург каби Марказий Сугд хукмдорликларининг уз тангаларига эга булганини тахмин килиш мумкин. Тангаларнинг бир кисмида кадимги туркларга хос хукмдор киёфаси, «хокон», «хотун» каби туркий унвонлар ва уруг тамгалари урин олган Улар асосида Марказий Сугд тангаларининг бир кисми Турк хоконлигига тегишли тангалар экани айтилмокда. Шу билан бирга, айрим тангалардаги ёзувлар халигача тулаконли укилмаган, уларда айнан кайси хукмдорлик - мулклик номи, муайян бир унвон аникланган такдирда бу масалада янада аникрок фикр юритиш мумкин. Факат хозирча шуни айтиш мумкинки, тангаларнинг купчилиги Самарканд вилоятининг шимолий ва шимоли-гарбий худудларида жойлашган Рабинжон (Каттакургон), Мингтепа, шунингдек, вилоятнинг шаркидаги бир катор шахар колдикларидан топилаётганлиги уларнинг зарб килиниши ушбу худудлар билан боглик эканини курсатмокда.

ХУЛОСА

Хуллас, Сугд вохасининг кадим ва урта асрларда ахолиси энг зич жойлашган, утрок дехкончиликка мос кисмлари - Марказий Сугд сиёсий-маъмурий бирликлари (русток, шахар, кишлок) уз даврида Марказий Осиёнинг энг ривожланган ахоли масканлари булган. Купчилик ахолиси хунарманд ва тижорат билан шугулланган масканлар сифатида ёзма манбаларда тилга олинган ушбу маъмурий бирликларнинг бу хусусияти карийб юз йилдан бери олиб борилаётган археологик тадкикотлар оркали янада ёркинрок уз тасдигини топмокда.

REFERENCES

1.Бартольд В.В. Туркестан в эпоху монгольского нашествия / Соч. Т. 1. - М., 1963. - С. 132-147; Адылов Ш.Т., Мирзаахмедов Д.К. Новые материалы к изучению рустака Файй // ИМКУ, №27, 1996. - С. 127-147; Древний транспортный узел Самаркандского Согда на бухарской дороге // O'zbekiston arxeologiyasi. 2011. № 2 (3). - С. 121-135; Сориев Х.Илк урта аср манбаларида Сугд шахарларининг ижтимоий хаёти тугрисида айрим маълумотлар // O'zbekiston arxeologiyasi. 2012. № 2 (5). - С. 82-89; Гойибов Б.С. Маймург тугрисида тарихий маълумотлар // O'zbekiston arxeologiyasi. 2012. № 2 (5). - С. 82-89

2.Кубаев С. Илк урта аср сугд мудофаа тизими ривожланишининг узига хос хусусиятлари // Археология Узбекистана. 2016. № 1 (12). - Б. 121.

3.Бичурин Н. Я. Собрание сведений... II. С. 264.

4.Бартольд В.В. Туркестан в эпоху монгольского нашествия / Соч. Т. 1. - М., 1963. - С. 144; Ахун-бабаев Х.Г. Древний Кабуданжакас (к вопросу локализации, генезиса этапов развития раннефеодальных владении и средневековых рустаков Самаркандского Согда) // Археология Средней Азии. Тезисы докладов. - Ташкент, 1991. - С. 26-27.

5.Бартольд В.В. Туркестан в эпоху монгольского нашествия ... - С. 146; Ekrem E. Hsüan-Tsang Seyahetnamesi'ne göre Türkistan ... S. 130.

6.Tomaschek W. Central asiatische Studien, I. Sogdiana. - Wien, 1877. - S. 85; Ekrem E. Hsüan-Tsang Seyahetnamesi'ne göre Türkistan ... S. 130.

7.Бартольд В.В. Туркестан в эпоху монгольского нашествия ... С. 146.

8.Раимкулов А.А., Асланов А.П. Урта асрлар Самарканд вохаси рустоклари локализацияси масалалари // Узбекистон моддий маданияти тарихи. 37-нашри. -Самарканд, 2012. - Б. 152-156.

9.Раимкулов А.А. Катта Сугд-Сугдиёна. - Тошкент, 2017. - 49-б.

10.Бердимурадов А.Э., Самибаев М.К. Керамические комплексы из нового согдийского храма Джартепа II // ИМКУ. Вып. 27. - Самарканд, 1996. - С. 91-99; Исхаков М.М., Ташходжаев Ш.С., Ходжайов Т.К. Раскопки Коштепа // ИМКУ. Вып 13. Ташкент, 1977. - С. 88-97.

11.Якубовский А.Ю. Краткий полевой отчет о работах Зеравшанской археологической экспедиции Эрмитажа и ИИМК. в 1939 г. // ТОВЭ. Т. II. - Л., 1940. - С. 68-69.

12.Григорьев Г.В. К вопросу о художественном ремесле домусульманского Согда // КСИИМК. Вып. XII. - М. -Л., 1946. - С. 96-103; Сухарев И.А. Археологические исследования и составление археологической карты Самаркандской области // Археология Центральной Азии: архивные материалы. Т. III. - Самарканд, 2016. -С. 24-25.

13.Григорьев Г.В. Тали-Барзу как памятник домусульманского Согда // КСИИМК. Вып. XIII. - М. -Л., 1946. - С. 151-152.

14.Тереножкин А.И. Раскопки в Кухендизе Пянджикента // МИА. №15. - М. -Л., 1950. - C. 153.

15. Ставиский Б.Я., Урманова М.К. Городище Кулдор - тепе (Работы 1955 г.) // CA. №1. - М., 1958. - C. 231; Ставиский Б.Я. Исторические сведения о верхней части Зерафшанской долины (до арабского завоевания) //

16.Смирнова О.И. Очерки из истории Согда ... С. 39-40.

17.История ат-Табари. Избранные отрывки (Перевод с арабского В. И. Беляева.Дополнения к переводу О. Г. Большакова и А. Б. Халидова). - Т., 1987. -С. 185-186. Смирнова О.И. Очерки из истории Согда. - М., 1970. - С. 61-62.

18.Бобоёров F. "Турон хукмдори хокон" унвонли Самарканд тангалари (илк урта асрлар) // O'zbekiston tarixi, 4, 2018. - T., 2018. - Б. 12-14.

19. Ochilov Alisher. "The Role of Zamanbaba Culture in The Social and Economic History of Bukhara Oasis During Bronze Age." CENTRAL ASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND HISTORY 2.4 (2021): 42-47.

20. OCHILOV, Alisher. "JEWELRYC TRADITION IS A SOURCE OF STUDY OF BUKHARA HISTORY." Bayterek Uluslararasi Akademik Ara§tirmalar Dergisi 1.1: 105-116.

21. Ochilov, A. T. "DATING OF THE ZAMANBABA CULTURE: ASED ON ARCHAEOLOGICAL SOURCES." Theoretical & Applied Science 12 (2019): 589591.

22. Очилов, Алишер Тулис Угли. "БУХОРО ВОХДСИ ШАКЛЛАНИШИДА ЗАРАФШОН ДАРЁСИНИНГ УРНИ ВА ВОДА ТАРИХИЙ ГЕОГРАФИЯСИГА ДОИР АЙРИМ МУЛОХДЗАЛАР." Scientific progress 1.6 (2021): 933-938.

23. Ochilov A. Бухоро вохасида олиб борилган илк археологик тадкикотлар //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). - 2021. - Т. 4. - №. 4.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.