Научная статья на тему 'УСТРУШОНАНИНГ БУШАҒАР РУСТОҚИ ХУСУСИДА'

УСТРУШОНАНИНГ БУШАҒАР РУСТОҚИ ХУСУСИДА Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
72
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Уструшона / Бушағар / рустоқ / Бунжикат / Зомин / Фағнон / Харакана / Минк / Бурнамат / Пишағор / Бешбулоқтепа. / Ustrushona / Bushag'ar / rustoq / Bunjikat / Zomin / Fag'non / Xarakana / Mink / Burnamat / Pishag'or / Beshbuloqtepa.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Мухтор Пардаев, Илёс Абдуллажонов

Ушбу мақолада Уструшонанинг тоғли рустоқларидан бири бўлган Бушағар рустоқи хусусида сўз юритилган. Бунда Бушағар рустоқининг ёзма манбаларда тилга олиниши бир қатор мутахассислар томонидан ўрганилиши ҳақида маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ABOUT USTRUSHONA'S BUSHAGAR RUST

This article deals with the Bushaghar rustak, one of the mountain rusts of Ustrushna. It is reported that the mention of Bushagar Rustaki in written sources was studied by a number of experts.

Текст научной работы на тему «УСТРУШОНАНИНГ БУШАҒАР РУСТОҚИ ХУСУСИДА»

SCIENTIFIC PROGRESS

VOLUME 2 I ISSUE 2 I 2021 ISSN: 2181-1601

УСТРУШОНАНИНГ БУШАГАР РУСТОКИ ХУСУСИДА

Мухтор Пардаев Илёс Абдуллажонов

Жиззах давлат педагогика институти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада Уструшонанинг тогли рустокларидан бири булган Бушагар рустоки хусусида суз юритилган. Бунда Бушагар рустокининг ёзма манбаларда тилга олиниши бир катор мутахассислар томонидан урганилиши хакида маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: Уструшона, Бушагар, русток, Бунжикат, Зомин, Фагнон, Харакана, Минк, Бурнамат, Пишагор, Бешбулоктепа.

ABOUT USTRUSHONA'S BUSHAGAR RUST

Mukhtor Pardaev Ilyos Abdullajonov

Jizzakh State Pedagogical Institute

ABSTRACT

This article deals with the Bushaghar rustak, one of the mountain rusts of Ustrushna. It is reported that the mention of Bushagar Rustaki in written sources was studied by a number of experts.

Keywords: Ustrushona, Bushag'ar, rustoq, Bunjikat, Zomin, Fag'non, Xarakana, Mink, Burnamat, Pishag'or, Beshbuloqtepa.

Антик давр муаллифлари асарларидан сунг Уструшона худудидаги халклар тарихи, шахар, кишлок маконларининг урни, уларнинг умумий ва узига хос хусусиятлари хакида ёзма манбаларда узок вакт"жимжитлик" хукм сурди. Бундай салбий холатни дастлаб илк урта асрларда Хитой сулолавий йилномалари бузган булса, кейинчалик "Буюк Ипак йули" буйлаб дунё кезган араб географ сайёхлари маромига етказишди ва уз эсдаликларида Уструшона давлати, унинг рустоклари хакида анча тулик маълумотларни ёзиб колдиришди. Манбаларда кайд этилишича, Уструшона урта асрларда маъмурий тузилиш жихатидан 18 та рустокка булинган. Ушбу рустокларнинг 9 таси текислик, 9 таси тоглик ва тог олди худудларда жойлашган. Текисликда жойлашган рустокларга - Бунжикат, Зомин, Фекнон (А. Мухаммаджонов таъбирича - Фагнон) Харакана, Сабат, Ховос, Шавкат, Фагкат кирган. Текисликда жойлашган хар бир рустокнинг маъмурий маркази- бош шахри мавжуд булган ва рустоклар махаллий дехконлар сулоласи томонидан бошкарилган.

SCIENTIFIC PROGRESS

VOLUME 2 I ISSUE 2 I 2021 ISSN: 2181-1601

Манбаларда тогли рустокларнинг географик урни, кишки нокулай иклими, табиий ресурслари, ахолининг турмуш тарзи хакида атрофлича маълумотлар берилган. Ибн Хавкал "уз шахрига эга булмаган тогли рустоклар - Бушагар, Меска, Бургар, Бангам, Минк, Бурнамад, Бескен ва Исбаскет", - дея маълумот беради.

Уструшона буйича илк комплекс археологик тадкикотларни утказган Н.Негматов (Тожикистон), кейинчалик тадкикотларни бу тарихий улканинг шимолий, шимоли-гарбий сархадларида давом эттирган А.Бердимуродов, А.Грицина, Л.Сверчков, М.Пардаев (Узбекистон) каби мутахассисларнинг фикрича, манбаларда кайд этилган 18 та рустокнинг тенг ярми хозирги Узбекистон худудида, жумладан, Бушагар, Минк, Бурнамад тог рустоклари республикамиз худудида жойлашган.

Ёзма манбалар Уструшонанинг тогли рустоклари, шу жумладан Шагар (Бушагар, Бешагар) ва Минк рустокларини йирик шахарлари йук, утиш кийин булган тог мавзеда, совук иклимли худудда жойлашганлиги хакида маълумот беради. Н.Негматов хозирда Пишагор номи билан юритилувчи кишлок номига суянган холда, бу рустокни Шаудар тогларининг шимолий ёнбагирларига жойлаштиради. Аммо муаллиф томонидан келтирилган харитада Шагар рустоки Туркистон тизмасидан шимолда, Сангзор вохасининг юкори окимида, яъни Пишагор кдшлогидан анча жанубда курсатилади.

XX асрнинг 70-80 йилларда Н.Б.Немцева, Г.Я.Дресьвянская, А.Э.Бердимуродовлар томонидан худуднинг археологик харитасини тузиш жараёнида Пишагорсой ва Аччисой хавзаларида урта асрларга оид катор ёдгорликлар урни аникданади (Коровултепа, Октепа ва бошкалар) А.Бердимуродов русток марказини худуддаги ягона йирик ёдгорлик булган Коровултепа ёдгорлиги урнига жойлаштиради.

А.А.Грицина XX асрнинг 90-йилларида худудни кайта урганиш натижасида Шагар рустокини Пишагарсойнинг урта окимига, унинг марказини эса Бешбулоктепа ёдгорлиги урнига жойлаштиради. Тадкикотчининг табиий тусиклар ва ягона мудофаа тизими билан химоя килинган бу митти вохани Шагар рустокининг урни, деган фикри хакикатга анча якин булса хам, бу худудда доимий казув тадкикот ишларининг олиб борилмаганлиги бу масаланинг ечими ханузга кадар тулик тадкик этилмаган, деб хисоблашга асос булади.

Юкорида таъкидланганидек, ёзма манбаларда тогли Бушагар марказий шахрига эга булмаган рустоклар каторига киритилган. Н.Негматов уни хозирги Зомин тумани Пишагарсой хавзасидаги мавжуд кичик тарихий маданий воха билан боглайди ва ушбу локализация бошка мутахассислар томонидан куллаб-кувватланган. Тадкикотчиларни якдил бундай фикрга келишларига, аввало бу ернинг топонимик жой номлари,хусусан, тарихий Бушагар номи билан кофиядош

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 2 I 2021

ISSN: 2181-1601

Пишагор (гор номи), Пишагорсой (окар сув манбаи), Пишагор кдшлоги (ахоли макони) топонимлари сабаб булган. Пишагор атамасининг аслиятдаги шакли форсийдаги "Пеши гор", яъни гор олди, гор рупарасидаги кишлок маъноларини беради.

Мазкур муъжаз водийда тарихий маданий хаётни кадимги даврлардан бошланиб узвий равишда бугунга кадар давом этиб келишида Моргузар тизмаларининг шаркий кисмидаги Шавдар (Чавкар) тогидан бош олган Пишагорсой мухим ахамият касб этади.

2016 йилда махсус лойиха асосида Пишагорсойнинг мавжуд археология ёдгорликлари кайта руйхатдан утказилди, кидирув ишлари натижасида 40 га якин янги ёдгорлик кайд этилди. Шунингдек, Пишагорсойнинг чап кдргогида жойлашган, Пишагортепанинг уйиб ташланган гарбий мудофаа деворларида тозалаш ишлари утказилди. Натижада, гарбий мудофаа деворининг ички томони, унга параллел равишда жануб-шимол йуналиши буйича кетган эни - 2,05 м га тенг айлана коридор урни аникланди. Кайд этилган кулоллик идишларига асосланиб, ушбу кишлок маконининг сунгги курилиш даври VII-VIII асрлар билан даврланади.

Хулоса килиб айтганда, Пишагорсой хавзаси Уструшонанинг тогли рустокларида кадим ва урта асрларда кечган хаёт тарзини, ахолининг ижтимоий, иктисодий, моддий ва маънавий маданиятини тулик узида намоён этган, илмий жихатдан урганишга молик нодир тарихий макондир.

REFERENCES

1. Бетгер Е.К. Извлечения из книги«Пути и страны» Абул-Касыма ибн Хаукаля // Труды САГУ. Археология Средней Азии. Ташкент, 1957. С. 21

2. Грицина А.А. К локализации рустака Бушагар // ОНУ. №4-5. 1996.

3. Негматов Н.Н. Историко-географический очерк Уструшаны с древнейших времен поХ в. н.э. // МИА. №37. М.-Л., 1953.

4. Негматов Н.Н. Уструшана в древности и раннем средневековье. Сталинабад, 1957.

5. НемцеваН.Б.,Дресвянская Г.Я. Памятники Заамина и его округу(К археологической карте Северной Уструшаны)//ИМКУ. Вып. 20 Ташкент, 1968.

6. Сверчков Л.М. Средневековый Пшагар и пещера Йеча // ОНУ. №11-12. 1999.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.