Научная статья на тему 'СУҒДДА КЕЧГАН ҚАДИМГИ ТАРИХИЙ-МАДАНИЙ ЖАРАЁНЛАР'

СУҒДДА КЕЧГАН ҚАДИМГИ ТАРИХИЙ-МАДАНИЙ ЖАРАЁНЛАР Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Эшов Боходир Жўраевич

Кўплаб хорижий олимлар томонидан “Марказий Осиёнинг юраги” деб аталган СуғдСуғдиёна ўлкасининг қадимий тарихи ниҳоятда мураккаб ва қизиқарли. Марказий Осиёнинг қадимий шаҳарсозлик маданияти бешикларидан ҳисобланган, ҳозирги Самарқанд, Қашқадарё ва Бухоро воҳаларини ўз ичига олган бу қадимий ўлкада милоддан аввалги II минг йилликнинг охирги чораги I минг йилликнинг бошларида, яъни сўнгги бронза ва илк темир давридаёқ ижтимоий-иқтисодий ва маданий тараққиёт натижасида урбанизация жараёнлари бошланиб, бир нечта шаҳарлар пайдо бўлган ва гуллаб яшнаган. Айнан мана шу ижтимоий-иқтисодий марказлар бўлган шаҳарлар тарихи Ўзбекистоннинг кадимий шаҳарсозлик маданиятини намоён этадилар. Булар–Суғднинг қадимий шаҳарлари Мараканда (Смараканда, Самарқанд), Басилея (Кўктепа, Видор, Челак), Никшапайа (Нахшаб, Насаф, Қарши) ва Кишш (Кеш, Китоб-Шаҳрисабз) шаҳарларидир [А.А.Раимқулов: 3]. Суғд ҳудудида жуда қадимданоқ яшаб келган олим аждодларимиз буюк ижтимоий-иқтисодий жараёнлар ва маданият ижодкорлари, улкан шаҳарлар бунёдкорлари бўлишган. Ўлкамизнинг қадимий шаҳар ва қишлоқларида яшаган аждодларимиз нафақат ўз юртлари, балки инсоният тараққиёти учун бемисл хизмат қилганликларини дунёга кўз-кўз қилиш учун Суғд шаҳарлари Қарши ва Шаҳрисабзнинг 2700 йиллиги, Самарқанднинг 2750 йиллиги халқаро миқёсда кенг нишонланди, бу шаҳарлар ўзларининг қадимий мавқеларини яна бир бора янгидан тикладилар, обод бўлдилар.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «СУҒДДА КЕЧГАН ҚАДИМГИ ТАРИХИЙ-МАДАНИЙ ЖАРАЁНЛАР»

СУГДДА КЕЧГАН ЦАДИМГИ ТАРИХИЙ-МАДАНИЙ

ЖАРАЁНЛАР

Эшов Боходир Жураевич

^арДУ, "Узбекистон тарихи" кафедраси, т.ф.д., профессор https://doi.org/10.5281/zenodo.12606890

Куплаб хорижий олимлар томонидан "Марказий Осиёнинг юраги" деб аталган Сугд-Сугдиёна улкасининг кадимий тарихи нихоятда мураккаб ва кизикарли. Марказий Осиёнинг кадимий шахарсозлик маданияти бешикларидан хисобланган, хозирги Самарканд, ^ашкадарё ва Бухоро вохаларини уз ичига олган бу кадимий улкада милоддан аввалги II минг йилликнинг охирги чораги I минг йилликнинг бошларида, яъни сунгги бронза ва илк темир давридаёк ижтимоий-иктисодий ва маданий тараккиёт натижасида урбанизация жараёнлари бошланиб, бир нечта шахарлар пайдо булган ва гуллаб яшнаган. Айнан мана шу ижтимоий-иктисодий марказлар булган шахдрлар тарихи Узбекистоннинг кадимий шахарсозлик маданиятини намоён этадилар. Булар-Сугднинг кадимий шахарлари Мараканда (Смараканда, Самарканд), Басилея (Куктепа, Видор, Челак), Никшапайа (Нахшаб, Насаф, ^арши) ва Кишш (Кеш, Китоб-Шахрисабз) шахарларидир [А.А.Раимкулов: 3]. Сугд худудида жуда кадимданок яшаб келган олим аждодларимиз буюк ижтимоий-иктисодий жараёнлар ва маданият ижодкорлари, улкан шахарлар бунёдкорлари булишган. Улкамизнинг кадимий шахар ва кишлокларида яшаган аждодларимиз нафакат уз юртлари, балки инсоният тараккиёти учун бемисл хизмат килганликларини дунёга куз-куз килиш учун Сугд шахарлари ^арши ва Шахрисабзнинг 2700 йиллиги, Самарканднинг 2750 йиллиги халкаро микёсда кенг нишонланди, бу шахарлар узларининг кадимий мавкеларини яна бир бора янгидан тикладилар, обод булдилар.

Узбекистон худуди кадимий археологик едгорликларнинг куплиги жихатидан дунёда етакчи уринлардан бирини эгаллайди. Археолог олимларнинг хисоб-китобларига кура юртимиз худудида хозирги кунда тахминан 8 мингдан ортик кадимги тош давридан то сунгги урта асрларга оид булган археологик ёдгорликлар мавжуд. Лекин уларнинг сони бундан куп булган, бирок мамлакатимизда турли даврларда айникса, советлар даврида амалга оширилган шахар ва йуллар курилишлари, сув хавзалари казилишлари, яйловларнинг экин майдонларига айлантирилиши жараёнида турли тарихий-маданий жараёнлардан дарак берувчи минглаб ноёб археологик ёдгорликлар аёвсиз бузиб юборилган [А.Э.Бердимуродов, Ш.Индиаминов: 136].

Мамлакатимизнинг марказий кисмида, хозирги Самарканд, ^ашкадарё ва Бухоро вохаларини уз ичига олган, Зарафшон ва ^ашкадарё водийларида жойлашган кадимги Сугдда эса археологик ёдгорликлар янада тигиз жойлашганлар. Мазкур худудда уларнинг сони тахминан 4 мингга якин булган [Х.Г.Ахунбабаев: 26-28]. ^адимий манзилгохлар, кишлоклар ва шахарлар харобалари булган археологик ёдгорликлар бизнинг кунларгача турли шаклдаги. катта-кичик тепаликлар куринишида етиб келганлар. Бу тепаликлар халк хотирасидан тамоман учиб кетган, бизгача номлари хам унутилган кадимий шахарлар, кишлоклар, калъалар, ибодатхоналар ва бошка махобатли иншоотлар колдикларидир. Уларни урганиш, шахарлар ва кишлокларнинг ички тузилиши, мудофаа тизимларини тадкик этиш, бошкача килиб айтганда, ижтимоий-иктисодий ва маданий жараёнларни кайта жонлантириш археолог ва тарихчи олимларнинг вазифасидир. Сугд-Сугдиёна улкаси худуди тарих ва археология фанларида географик жихатдан шартли равишда уч

кисмга булинади: хозирги Самарканд вилояти худуди Марказий Сугд, Бухоро ва Навоий вилоятлари худуди Гарбий Сугд, ^ашкадарё вилояти худуди эса Жанубий Сугд деб юритилади.

Сугд улкасининг кадимий археологик ёдгорликлари турли даражада урганилган. Унинг марказий шахри Мараканданинг кадимий урни булган Афросиёб ёдгорлиги кадимги Шаркнинг энг машхур шахарларидан бирининг колдиклари булганлиги боис хам бундан бир ярим аср аввалданок олимлар эътиборини тортган. Кейинги бир аср давомида шахарнинг кадимий маданий катламлари муфассал урганилган, тадкикотлар айни кунларда хам давом этмокда [М.Х.Исамиддинов: 47-48]. Шу билан бирга охирги 40 йил давомида Сугд худудидаги Никшапайа шахри харобалари (хозирги ^ашкадарё вилояти Косон туманидаги Еркургон археологик ёдгорлиги) ва кадимги Кишш (Китоб-Шахрисабз) шахри харобалари (хозирги кунда ^ашкадарё вилояти Китоб туманидаги Подаётоктепа, Узункир ва Сангиртепа ёдгорликлари мажмуаси) кисман урганилди. Бу улкан шахарлар харобалари бир неча ун йиллар давомида тадкик этилиб, шахарларнинг шаклланиши, ривожланиш боскичлар, мудофаа тизимлари, ахоли турар-жойлари урганилган [А.С.Сагдуллаев ва бошк: 161].

Сугднинг энг кадимги шахарлари тугрисида махаллий ёзма манбалар хозирча номаълум. Мил. авв. 329 йилда улкамизни ишгол килган Александр Македонский, юришларида иштирок этган кадимги юнон тарихчилари асарларида Мараканда шахри, бу шахарнинг истило килинишидаги турлича вокеалар хикоя килинади. Ана шу тарихчилар Сугдиёнанинг биринчи пойтахти булмиш Басилея деган шахарни тилга оладилар. Мараканда, Самарканд шахрининг колдиклари сифатида Афросиёб ёдгорлиги тан олингани холда, Басилея шахрининг каердалиги, унинг харобалари кайси ёдгорлик эканлиги узок йиллар давомида номаълум булиб келганлиги боис, унинг жойлашган урни хусусида олимлар уртасида турлича фикрлар, илмий фаразлар, нуктаи-назарлар пайдо булди [А.А.Раимкулов: 5].

1989 йилдан бошлаб Самаркандда жойлашган Узбекистон Республикаси Фанлар академияси Археология институти ва Франция Илмий тадкикотлар миллий маркази (CNRS) хамкорлигида тузилган халкаро археологик экспедиция Узбекистонда иш бошлади. Экспедиция томонидан Самарканд вилояти Пайарик тумани, Челак шахридан 44,5 км жануби.шаркда, Шаммат ва Чандир кишлоклари оралигида жойлашган улкан археологик ёдгорлик Куктепада олиб борилган археологик тадкикотлар бу ёдгорлик Сугднинг биринчи пойтахти Басилеянинг бизнинг кунларгача етиб келган харобалари эканлигини аниклашга имкон берди [А.А.Раимкулов: 71-79].

Археологик тадкикотлар жараёнида шахарнинг таркибий тузилиши, мудофаа тизими, диний ва ижтимоий хусусиятга эга булган иншоотлари, урганилиб, унинг милоддан аввалги XII асрдан бошлаб шаклланганлиги аникланди. Бу кадимий шахар саккиз юз йилдан ортик вакт давомида Сугднинг марказий шахри сифатида фаолият курсатган ва тахминан милоддан аввалги III асрларида бизга номаълум сабабларга кура инкирозга юз тутган [Ж.Люильс, М.Исамиддинов, К.Рапен: 80-89].

Археологик тадкикотлар натижасида аникланишича, мил. авв. XII асрдан бошлаб, Зарафшон дарёсининг унг ирмоги булган Окдарёдан шимолдаги худудларда, кейинчалик Сугуди Калон, Катта Сугд номи билан юритилган улкада дастлабки урбанизация (шахарларнинг пайдо булиши) жараёни бошланган. Бу худудда жойлашган Куктепада шахарсозлик маданияти юксала бориши билан, вохада илк давлат вужудга кела бошлади.

Кичик худудларда фаолият курсатган бундай давлатлар жахон археологияси фанида "воха давлатлари" деб юритилади. Шаркда дастлабки кичик-кичик давлатлар мана шундай куринишда, энди шаклланган шахарларнинг таъсир доирасида булган худудларда пайдо булганлар [А.С.Сагдуллаев: 35-36].

Ушбу жараён олимлар томонидан сунгги бронза ва илк темир даврида шаклланган шахарсозлик маданиятининг биринчи боскичи сифатида эътироф этилади. Шахарсозлик маданиятининг биринчи боскичи бронза даврида Сурхондарё вохасининг Шерободдарё хавзасида жойлашган Сополлитепа ва Жаркутон ёдгорликларида илк бора шаклланган булса [Ш.Шайдуллаев: 32]. Зарафшон вохасидаги Куктепа ёдгорлиги шаклланиши даврида юксак даражага эришди. Айнан шу ерда тахминан милл. авв. IX-VIII асрларда Урта Осиёда биринчи тулаконли шахар вужудга келган. Бир вактлар ^ушработ, Пайарик, Иштихон ва Окдарё туманларидаги археологик ёдгорликлар устида бир неча йиллар давомида иш олиб борган олима, академик Галина Анатольевна Пугаченкова бу худудларни "^адимий Сугд цивилизациясининг азалий ватани" [Г.А.Пугаченкова: 186] деб бежиз атамаган эди. Куктепада 23 гектарлик ички шахар, ички шахарни барча томондан ураб турган 100 гектарлик ташки шахар майдони, шахарнинг махобатли мудофаа деворлари билан уралганлиги, шахар худудида саройлар ва ибодатхоналарнинг мавжудлиги, савдо-сотикнинг йулга куйилганлиги бу йирик ахоли манзили дунё археологияси ва тарихшунослик фанларида кабул килинган барча улчовларга тула мос келиши унинг том маънодаги кадимий йирик шахар эканлигини яккол курсатади [М.Х.Исамиддинов: 71-72].

Ижтимоий-иктисодий ва маданий жараёнларнинг натижаси булган шахарсозлик маданиятининг навбатдаги иккинчи боскичи мил. авв. VIII-VI асрларга тугри келади. Бу даврда Зарафшон дарёсиниг чап сохилига якин худудда, Афросиёб ёдгорлиги урнида Мараканда шахри (Смараканда, Самарканд). ^ашкадарёнинг куйи окимида, ^арши вохасида Еркургон едгорлиги худудида Никшапайа (Нахшаб) шахри, ^ашкадарёнинг юкори окимида, Шахрисабз вохасидаги Подаёток, Узункир ва Сангиртепа ёдгорликлари худудида эса Кишш (Кеш, Китоб-Шахрисабз шахри шаклланган. Бу шахарлар хам, уз навбатида худди Басилея каба маълум худудларда шаклланган кичик "воха давлатлари"нинг марказлари сифатида фаолият курсатганлар [А.А.Раимкулов: 7].

Мил. авв. IV асрда Урта Осиё худуди Александр Македонский томонидан истило этилади хамда юнонлар салтанати таркибига киритилади. Александр Македонскийнинг кириб келиши билан Урта Осиёда антик давр бошланади. Мана шу даврда Македонский кушинлари томонидан ишгол килинган Куктепа унинг кароргохларидан бирига айланади. Шахар жахонгирнинг вафотидан кейин ярим асрдан купрок вакт мавжуд булган ва кейинчалик номаълум сабабларга кура вайрон булади ва тез орада унинг меросхури сифатида хозирги Челак шахри урнида янги шахар пайдо булади. Бу даврда махаллий сугдий халклар турмуш-тарзига юнон-эллин маданияти чукур кириб боради. Бу маданиятнинг жуда куплаб унсурлари махаллий маданиятнинг коришуви остида то араб халифалиги истилоси давригача яшаб колганлиги олимлар томонидан кайд этилган [А.А.Раимкулов: 53-60].

Антик даврда Челак шахри урнида янги шахарнинг шаклланиши баробарида, Зарафшон дарёсидан шимолдаги худудларда яна бир нечта шахарлар пайдо булган. Бу шахарларнинг харобалари бизнинг кунларгача хозирги Самарканд вилояти Жомбой туманидаги Мингтепа, Пайарик туманидаги Согиштепа (Арктера), Иштихон тумани

Орлат кишлогидаги ^ургонтепа, ^ушработ тумани жуш кишлоги худудидаги Беккургонтепа, Пайарик шахарчасидан жануби-гарб томонида, ^орасув буйидаги Турткултепа каби йирик археологик ёдгорликлар куринишида етиб келганлар. Самарканд вилоятининг ^ушработ ва Пайарик туманлари худудида олиб борилган археологик кидирувларнинг далолат беришича, антик даврда бу шахарлардан ташкари яна бошка кичик шахарлар, юздан ортик кишлоклар хам пайдо булганлар ва бу худуд шу даврдан бошлаб Сугднинг ахоли гавжум булган кисмига айланган.

Милоддан аввалги II асрда хитойлик дипломат ва саёхатчи Чжан Сяннинг гарбий улкаларга, хусусан Урта Осиёга саёхати (саёхат мил. авв. 139 йилдан бошланган) кутилмаганда дунё ахамиятига молик тарихий жараённи бошланишига, тарихга "Буюк Ипак йули" номи билан кирган халкаро савдо ва маданий мулокотлар йулининг шаклланишига замин яратди. Шу тарика бир вактлар Александр Македонский ва салавкийлар даврида Урта ер денгизидан Урта Осиёгача етиб келган йул яна бир неча минг километр шаркка чузилиб, Хитойга, улкан Хань империясигача етиб борди. Бу олис ва машаккатли йулнинг минглаб чакирим масофаси албатта туркий халкларнинг азалий ватанлар булмиш Турон улкаси, Довон давлати, Шаркий Туркистон, Жанубий Сибир ва Мугулистон оркали утганлиги сабабли бу йулнинг шаклланишидан тортиб юксак даражада тараккий килишида, албатта, туркий кабилалар ва давлатлар бошликлари хал килувчи рол уйнаганлар [У.М.Мавлонов: 44-46].

Сугдий савдогарлар карвонларининг Сугддан Хитойгача етиб боришларида туркий кабилалар ва давлатлар бошликлари хал килувчи рол уйнаганлар. Урта ер денгизидан то Хитойнинг шаркий сархадларигача, хатто Кореягача чузилган бу халкаро савдо йулининг марказий кисми уша даврдаги Сугд, Сугдиёна худудига тугри келган. Александр Македонскийнинг истилоси туфайли бир вактлар уз юртларининг ташлаб Довон давлати (Фаргона водийси, Жанубий ^озогистон ва ^иргизистон) худудларидан ва Шаркий Туркистондан куним топган сугдий аждодларимиз узларининг ота маконларини Хитой билан боглаган бу йулдаги савдо ишларини тезда ривожлантириб юбордилар. Улар Урта Осиёга ва Урта ер денгизигача булган худудларда жойлашган мамлакатларга Хитойдан катта микдорда ипак келтириб олтин бахосида сотишни йулга куйдилар [У.М.Мавлонов: 44-46].

Шу тарика бу мамлакатлараро халкаро савдо йули "Буюк Ипак йули" номи билан тарихга кирди. Бу йул оркали ^адимги Шаркдан Еарбга, Гарбдан Шаркка нафакат савдо махсулотлари, шунингдек, маданият, санъат, дунёвий, диний таълимотлар фан, билимлар ва тажрибалар хам олиб утилган. Ипак мато ва бошка турдаги энг нодир буюмлар билан савдо килган сугд савдогарлари тез орада мислсиз даражада бойиб кетдилар Улар кулида тупланган беадад улкан бойлик сугдийларга Буюк Ипак йулини тулалигича узларининг савдо монополиясига айлантиришга имкон берди, хатто, сугд тили Буюк Ипак йулидаги халкаро тилга айланди. Илк урта асрларда бу жараён узининг энг ривожланган палласига кирди. Шунинг учун Буюк Ипак йулини тула уз назоратига олган сугдий аждодларимизни факатгина улкан тижоратчилар сифатида бахолаш фикримизча ноурин булур эди. Сугдийлар Урта Осиё, Эрон ва Византияни шаркда, хусусан Шаркий Туркистон ва Хитойда яратилган улкан маданият билан таништирган булса, уз навбатида Хитойга гарб хамда Урта Осиё маданиятини хам олиб бора олдилар. Бизнингча Сугдийларнинг Марказий Осиё, колаверса бутун Шарк тарихидаги бу тарихий хизматлари хануз узининг тулик илмий талкинини ва бахосини олгани йук [А.Э.Бердимуродов, Ш.Индиаминов:46].

Урта Осиё худуди кадимданок жуда кулай табиий, географик уринда жойлашганлиги ва жуда мухим стратегик ахамиятга эга булганлиги сабабли, бу худуд минг йиллар давомида турли давлатлар уртасида талаш булганлиги тарихдан маълум. Милоднинг VI асрида, аникроги 562-564 йилларда Турк хоконлиги билан Эрон Сосонийлари уртасида Урта Осиёни эгаллаш учун иттифок тузилди. Бу даврда Урта Осиёда хукмрон булган эфталийлар давлати мана шу иттифок билан тукнашади ва улар уртасида кадимги замоннинг энг катта урушларидан бири руй беради. Галабани Турк хоконлиги ва Эрон Сосонийлари уртасида иттифок кулга киритади. Натижада Эфталийлар салтанати тамомила инкирозга юз тутади [Е.Б.Бобоёров: 101-110]. Мана шу уруш окибатида Сугднинг энг йирик туртта шахридан бири-хозирги ^ашкадарё вилояти Косон тумани худудидаги улкан археологик ёдгорлик-Еркургон урнида жойлашган Никшапайа шахри тамомила вайрон булади. Тез орада Турк хоконлиги билан Эрон сосонийлари уртасидаги иттифок хам дарз кетади ва бунинг окибатида Буюк Ипак йулининг Урта Осиёдан Эрон оркали Византиягача чузилган тармогида савдо харакатлари бархам топади. Мана шу даврда сугдий савдогар Маниах савдогарлар гурухи билан Каспий денгизининг шимол томонидан айланиб, Кавказни кесиб утиб, ^ора денгиз оркали "Кавказ Ипак йули"га асос солган.

Манбаларда сугдийлар узларининг хитойликлардан сотиб олган ёки буюртма бериб ясаттирган улкан кемаларида Хитойдан махсулот олиб, денгиз оркали Индонезия, Суматра оролларигача етиб борганликлари, улардан чикиб Х,индистон билан, Х,индистонни айланиб утиб, Арабистон худудидаги давлатлар ва Миср билан савдо килганликлари тугрисида маълумотлар сакланган. Хитойда хитойлик археологлар томонидан бой сугдийлар дафн этилган куплаб ута дабдабали кабрлар топиб урганилган. ^абрларга урнатилган кабртошларда бадавлат сугдийлар тасвирлари акс эттирилган. Урта Осиёнинг куплаб археологик ёдгорликларида, жумладан, Куктепада Хитойда ясалган турли идишлар ва кузгуларнинг топилиши хам мамлакатлар уртасида кизгин савдо муносабатлари мавжуд булганлигининг асосли далилидир [У.М.Мавлонов: 4-46].

Илк урта асрларда, хусусан, Эфталийлар давридан бошлаб Урта Осиё худудларининг ягона давлат остида бирлашиши, кейинрок бу давлат урнида улкан Турк хоконлигининг урнатилиши Буюк Ипак йулининг янада ривожланишига, бу эса уз навбатида Урта Осиё худудида ички савдо йулларининг ва савдо муносабатларининг тараккий этишига хам олиб келди. Сугднинг жанубий сархадларида, хозирги ^ашкадарё ва Сурхондарё вилоятлари чегарасида жойлашган Дарбанд кишлоги якинидаги Бузгала дарасида кадимданок "Темир дарвоза" деб юритиладиган манзил мавжуд. "Темир дарвоза" оркали Сугдни Бактрия-Тохаристон ва Х,индистон билан боглаган кадимги йул Буюк Ипак йулидан хам бир неча минг йил аввал шаклланган булсада, антик ва илк урта асрлар даврида у янада ривожланган.

2011 йил археолог олим А. Раимкулов томонидан Сугднинг шимолий сархадларида, Нурота тогларининг гарбий кисмида "Сугднинг Шимолий темир дарвозаси" кашф этилди. Бу кашфиёт Сугдни шимолий улкалар-урта ва куйи Сирдарё буйларида жойлашган улкалар билан богловчи савдо йуллари хам мавжуд булганлигини илмий жихатдан исботлаб берди [А.А.Раимкулов: 71-79].

Илк урта асрлар ва урта асрларда пойтахт Самарканддан "Сугднинг Шимолий темир дарвозаси"га томонга кетган савдо йули хозирги Челак шахри урнида жойлашган Видор, ундан гарб томондаги Согарж шахри, Орлат кишлогидаги ^ургонтепа ва хозирги жуш

кишлоги худудидаги Беккургонтепа урнида булган кадимий шахарларнинг кенгайиб, юксак суръатлар билан ривожланишига замин яратди.

Хулоса килиб айтиш мумкинки, кадимги даврлардан бошлаб янги ерларнинг узлаштирилиши, ахоли утроклашувининг фаоллашуви, миграция жараёнлари натижасида Сугд худудларидаги ижтимоий-иктисодий хамда маданий жараёнлар ривожланиб борди. Ушбу ривожланиш аввало, илк шахар марказлари (Куктепа, Афросиёб, Узункир, Еркургон)нинг пайдо булиши хамда тараккиётида кузатилди. Кейинрок, антик ва илк урта асрлар даврига келиб, Буюк Ипак йулидаги жараёнлар иктисодий ва маданий алокалар натижасида сугдийларнинг фаоллиги янада кучайди.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Раимкулов А.А Катта Сугд-Сугдиёна. Тарихий жараёнлар чорахасидаги улка.-Тошкент: Iqtisod-Moliya, 2017.-Б. 3-5.(208)

2. Бердимуродов А.Э., Индиаминов Ш. Буюк Ипак йули (китъалар ва асрлар оша ). Тошкент: Узбекистон, 2017. 136 б.

3. Ахунбабаев Х.Г. Древний Кабуданжакет ( к вопросу локолизации, генезиса и этапов развития Самаркнского Согда ) // Археология Средней Азии.

- Ташкент, 1990.-С. 26-28.

4. Исамиддинов М.Х. Истоки городской культури Самарканского Согда. -Ташкент, 2002. с. 47- 48.(210)

5. Сагдуллаев А.С. ва бошк. Кеш-Шахрисабз тарихидан лавхалар.-Тошкент: Шарк , 1998. 161 б.

7. Раимкулов А.А. К вопросу о "Соверных воротах" Согда // ИМКУ.-Вып. 38.-Самарканд. 2012.-С. 71-79.

8. Люильс Ж., Исамиддинов М., Рапен К. Ранне железный век северного Согда: характеристика и предварит ельная хронология // ИМКУ.-Вып. 38.

- Самарканд, 2012.-С. 80-89.

9. Сагдуллаев А.С. ^адимги Урта Осиё тарихи.-Тошкент: Университет, 2004.-Б. 35-36 (110).

10. Шайдуллаев Ш. Узбекистон худудида давлатчиликнинг пайдо булиши ва ривожланиши (Бактрия мисолида). Тарих фан.докт. дисс. авторефарати

- Самарканд: Академия, 2009.-Б. 32.

11. Пугаченкова Г.А. Древности Мианкалья (Из работ Узбекистанской искуствоведческой экспедиции).-Ташкент, 1989. 186 с.

12. Раимкулов А.А, Асланов А.П. Урта асрлар Самарканд вохаси рустоклари локализацияси масалалари // Узбекистон моддий маданияти тарихи. 37-нашри.-Самарканд. 2012.-Б. 53-60.

13. Мавлонов У.М. Марказий Осиёнинг кадимги йуллари // Жамият ва бошкарув. 2005.-№ 2.-Б. 44, 46.

14. Бобоёров Е.Б. Турк хоконлиги тарихининг айрим масалалари // Узбекистон тарихи. 2013.-№ 3. -Б. 101-110.

15. Мавлонов У.М. ^адимги савдо-карвон йулларидаги мулокот масалалари // Жамият ва бошкарув. 2007.-№ 1. -Б. 41, 46.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.