CC BY
122190
Труды БГТУ, 2016, № 5, с. 190-194
УДК 882.6-09
I. М. Toy3i4, М. С. Рак
Беларуси дзяржауны педагапчны ушверсгот ¡мя Макшма Танка
ЖАНРАВАЯ СТРАТЭГ1Я ТВОРЧАСЦ1 ЛЮДМ1ЛЫ РУБЛЕУСКАЙ
Канец ХХ - пачатак ХХ1 ст. - адзш з пераломных i разма1тых у дойным, тэматычным, сты-лёвым i жанравым плане перыядау у развщщ лiтaрaтуры. У гэты час нараджаюцца / рэaнiмiруюццa / трансфармуюцца ташя з'явы i к1рунк1, як постмадэршзм, неaсентыментaлiзм, неарамантызм, авангардызм i поставангардызм, сюррэaлiзм, iмпрэсiянiзм, метaрэaлiзм, сац-арт, кaнцэптуaлiзм i iнш. Стракатая i разнастайная у стылёвых aдносiнaх лiтaрaтурнaя спуацыя знайшла адлюстраванне у першую чаргу у жанравым сiнкрэтызме найноушай лггаратуры, у якой, як нам думаецца, адначасова адбываецца сiнтэз i раз'яднанне, перакрыжаванне, сутык-ненне i адштурхоуванне розных жанрау i жанравых форм, узмацненне узаемадзеяння пам1ж наяуньЕШ элементам жанравай сiстэмы, трансфармацыя жанрау, з'яуленне новых жанрау, м1жродавых i м1жжанравых утварэнняу, мадэршзацыя аутарсшх жанравых форм.
У творчасщ Людмшы Рублеускай спалучаюцца розныя стылёвыя плыт i труни (ш-прэсiянiзм, неарамантызм, нaтурaлiзм, рэaлiзм i iнш.). Жанравы сшкрэтызм прозы Л. Рублеускай, прадаужальнщы традыцый У. Кaрaткевiчa, - сведчанне эвaлюцыi спосабау адлюстравання пста-рычнай тэмы у нацыянальнай лiтaрaтуры, aрыгiнaльнaсцi творчага почырку тсьменнщы. Маста-цк1я набытк Л. Рублеускай прадстаулены нaступнымi жaнрaмi i мiжжaнрaвымi yтвaрэннямi: мiфiчнымi / мiфaлaгiчнымi нaвелaмi, «шляхецкiмi апавяданнямЬ>, пстарычныш аповесцям^ пабу-дaвaнымi па прынцыпу «двусветавасщ», гатычным раманам, мютычнай аповесцю, раманам-штрукцыяй, раманам-лaбiрынтaм i iнш.
Ключавыя словы: жанравы сiнкрэтызм, родава-жанравая дыфузiя, мiфiчнaя / мiфaлaгiчнaя навела, «шляхецкае апавяданне», пстарычная аповесць, гатычны раман, мютычная аповесць, раман-шструкцыя, раман-лaбiрынт.
I. M. Houzich, M. S. Rak
Belarusian State Pedagogical University named after Maxim Tank
GENRE STRATEGY OF LYUDMILA RUBLEVSKAYA CREATIVE WORK
The end of the twentieth century - the beginning of the twenty-first century is one of the turning points and the variety in the ideological, thematic, stylistic and genre terms periods in the development of literature. At this time there are born / reanimated / transform such phenomena and trends as postmodernism, neo-sentimentalism, neo-romanticism, avant-garde and postmodernism, surrealism, impressionism, metarealizm, social art, conceptualism and others. A motley and varied stylistically literary situation is reflected primarily in the genre syncretism of modern literature, in which, as we think, at the same time the synthesis and separation, crossing, merging and repulsion of various genres and genre forms, strengthening the interaction between the existing elements of the genre system, the transformation of genres, the emergence of new genres, intergeneric types, modernization author genre forms are taking part.
In the Ludmila Rublevskaya work combined different stylistic trends and directions (Impressionism, Neo-Romanticism, Naturalism, Realism, etc.). The genre syncretism of L. Rublevskaya prose is the continuation of V. Karatkevich. is the traditions evidence evolution of ways to display the historical theme in the national literature, the originality of the creative handwriting of the writer. The artistic achievements of L. Rublevskaya are presented with the following genres and intergeneric types: the mythic / mythological novels, "the stories of nobility", the historical novel, built on the principle of "two worlds", the gothic novels, the mystical storys, the instruction novel, the maze novel and others.
Key words: genre syncretism, a generic genre-diffusion, mythic / mythological story, "the stories of nobility", historical novel, gothic novel, mystical story, instruction novel, maze novel.
Уводзшы. Сучасная беларуская лггаратура вызначаецца рaзнaстaйнымi жaнрaвa-стылёвымi пошукам^ у складаным i вялтм «мацерыку» якой перакрыжоуваюцца набытк розных шсь-меннщюх пакаленняу: старэйшага - пакалення шасщдзясятшкау, сярэдзшнага, што заявша пра сябе у 1970-1980-я гг., i маладзейшага, - роз-
ных па манеры, стылютыцы, светапогляду шсь-меншкау: традыцыяналютау, пострэалютау, ма-дэршстау, постмадэрнютау. Нельга не пагадзщ-ца з выказваннем I. Шауляковай-Барзеню, што «вызначальнай, характаралапчнай рысай бела-рускай прозы гэтага перыяду паустае спалучэн-не праблемна-тэматычнай, жанравай, стылявой
I. М. Гоудзт, М. С. Рак
191
полiфанiчнасцi з дамiнаваннем цэнтральнай iдэi -iдэi адраджэння (аднаулення у новай культур-най - няустойлiвай - сацыякультурнай парады-гме) нацыянальнай самасцг. У фокусе мастацкай увал уах удзельшкау беларускага лггаратурнага працэсу (i «традыцыянашстау», i «авангардыстау») знаходзяцца анталагiчна важныя для нацыянальнай культуратворчасщ праблемы гiстарычнай памящ, повязi эпох i пакаленняу, асэнсавання стасункау асобы i грамадства ды iнш.» [6, с. 8].
Асноуная частка. У сучаснай лiтаратуры склалася дастаткова складаная сiтуацыя (у па-раунанш з папярэднiм перыядам развщця лга-ратуры) з выпрацоукай прынцыпау жанравай класiфiкацыi сучаснай лiтаратуры у цэлым, бо, па словах В. Я. Хатзева, «жанры з цяжкасцю пад-даюцца сiстэматызацыi i клашфшацьи (у адрознен-не ад родау лiтаратуры), упарта супрацiуляюцца iм» [5, с. 319]. На сучасным этапе развщця л> таратуры, як нам думаецца, адначасова адбыва-ецца сiнтэз i раз'яднанне, перакрыжаванне, сутык-ненне i адштурхоуванне розных жанрау i жан-равых формау, традыцыйнае не толью уплывае, але i супернiчае з наватарсюм, вечнае спрабуе выцяснiць часовае i наадварот, пра што выка-зваюцца шматлiкiя тэарэтыкi лiтаратуры.
Адзнаю плённага пошуку у рэчышчы жанравай разнастайнасщ i жанравага «полiфанiзму» выявiлiся у творчасцi Людмiлы Рублеускай, дзя-куючы якой нацыянальная пстарычная проза апошнiх дзесяцiгоддзяу стала яскравым прыкла-дам жанравай дыфузнасцi i разамкнёнасцi. Вар-та адзначыць яшчэ i тое, што у апавяданнях, аповесцях i раманах пiсьменнiцы, нават сама «псторыя» i «сучаснасць» знаходзяцца у надзвы-чай цiкавых стасунках: так, вызначальнай рысай многiх аповесцей, мiфау мастацкая штэрпрэта-цыя псторып заусёды / амаль заусёды перапля-таецца з сучаснасцю, выкарыстоувае двусвета-васць (а часам i шматсветавасць), як адзiн з прынцыпау аргашзацып тэкставай прасторы.
Яшчэ адным фактарам, што уплывае на жан-равы полiфанiзм творчасцi, выступае сiмвалiчная сутнасць канфлштау у творах пiсьменнiцы, што знаходз^ заканамернае выяуленне праз мастац-кую апаз^го мiнуушчыны i сучаснасцi (вечнага i часовага, гераiчнага i меркантыльнага).
На жанравую дыфузiю прозы шсьменнщы уплываюць таксама узаемаадносiны / узаема-стасункi двух светау - рэальнага i таямнiчага, мiстычнага. У падобным ракурсе «варта гава-рыць пра актуалiзацыю традыцый рэнесанснай навелiстыкi, еурапейскага i беларускага раман-тызму з выразна асветнiцкiмi мэтамi» [6, с. 31].
Да арыпнальнай спробы трансплантацш мiфа-лапчных сюжэтау на нацыянальную глебу на-лежаць навелы, аб'яднаныя часам i прасторай дзеяння з кшп «Старасвецкiя мiфы горада Б*».
Знаёмыя антычныя мiфалагiчныя сггуацш транс-фармуюцца у паусядзённым жыцщ правшцый-нага гарадка Б*, iх удзельнiкамi становяцца не антычныя багi i героi, а звычайныя «тубыльцы»: сын уладаршка пiваварнi i «пакутны» жашх Стась Гарбузiк («Арфей i Эурыдыка»); цнатлiвая i ле-туценная незамужняя панна Канстанцыя («Арт-эмiда i Актэон»); шляхетна-местачковы пан Мь калай Шпадаровiч, яю марыць пра «рамантыч-ную славу <...> Адама Мщкев1ча» i ненавщзщь «кляймо свайго прав1нцыйнага паходжання», «свой тутэйшы акцэнт» [4, с. 155], i закаханая у яго дачка крамшка Ганулька («Нарцыс i Рэха»); таленавiты музыка-самародак Прша («Апалон i Марсiй») i шш. Звяртае на сябе увагу тая ак-алiчнасць, што з героямi навел здараюцца нез-вычайна-выключныя выпадю-метрэнп, што здзiу-ляюць усiх гараджан i самiх герояу, але гэтая выключнасць хутка асiмiлюецца будзённасцю, i прывычна-звычайны i нетаропка-паусядзённы жыццёвы уклад жыцця горада Б* працягваецца.
У «Старасвецюх мiфах...» пiсьменнiца выка-рыстоувае элементы постмадэршсцкай паэтыю -iнтэртэкст i гульню, якая носiць парадыйна-iранiчны характар. Так антычная мiфалогiя ста-новiцца пунктам адлiку новай тсьментцкай стра-тэгii: Л. Рублеуская стварае уласныя сюжэты (яюя нясуць у сабе элементы алюзп), з дапамогай iронii i гумару паказвае дыялектыку нiзкага i вы-сокага, камiчнага i трагiчнага, агiднага i пры-гожага. Так, у навеле «Апалон i Марсiй» ме-стачковы скрыпач Гiрша, скрыпка якога была «голасам горада Б*, ягоным духам 7 ягоным су-мленнем» [4, с. 142], прайграу у спаборнщтве з Мшалаем Палiванавым, музыкам-чужынцам, народжаным у Санкт-Пецярбургу, iмя якога уз-гадваецца у музычнай энцыклапедыi, а кожны з герояу-антаганiстау жыве i дзейшчае у сваёй прасторы i мае у ёй «сваю уладу над людзьм1» [4, с. 142] i славу. Пюьменнща мэтанакiравана стварае прымусовае перасячэнне гэтых прасто-рау (губернатар горада вельмi хацеу пачуць гранне Патванава i «няужо можна дапусщць, што з нейкай нядобрай задумай? -расказау за-езджаму светачу пра старога габрэя Прша 7 пра ягоную скрыпку» [4, с. 142-143]). Фшал навелы прадказальны - гарадсю вiртуоз-музыка паланяе сэрцы слухачоу-местачкоуцау i перамагае Прша, ад скрыпю якога усяго толькi «на сухгх галгнках бэзу расцвтал1 блаютныя кветю» [4, с. 142]. Нягледзячы на падобную канцоуку, выснова тво-ра расчытваецца адназначна: щ варта забывацца на здабытю свайго адметнага мастацтва дзеля услаулення чужога? Невыпадковай з'яуляецца дэталь у фiнале твора: «Цяпер горад Б* страну свой голас... » [4, с. 144]. Патрэба у самабытным мясцовым мастаку-музыку абвастраецца з ад'ез-дам чужынца: скрыпача «шкадавалг, шукалг», але
192
Жaнpaвaя crpaT3rn TBop4acui ЛюAмiлы Pyàëeycêaé
caпpaУдны тaлeнт aднaвiць няпpоcтa, пpacцeй -забыць. Так нeпaУтоpнbI гол^ горада Б* i блакггныя Ree™ «Ha cyxix гстттх бэзу» зткт нaзaycëды.
Л. Pyблeycкaя y твоpax звяpтaeццa нe толькi да cycвeтнaй мiфaлогii, aлe i да лeгeндapнa-гicтa-рычнага мiнyлaгa Альбapyтэнii - да чacоУ пacля пaycтaння 1863 г., працягваючы тым caмым ра-мантычныя тpaдыцыi лiтapaтypы XIX ст. y цык^ «Шляxeцкiя aпaвядaннi», яюя aтpымaлi нaймeннe нe толькi па ^brabrne пpынaлeжнacцi гepояy да шляxeцкaгa cacлоУя, aлe i тaмy, што «шляxeцкi гонар», годнacць чaлaвeкa, здольнаодь зacтaвaццa caмiм caбой y крытычныгс ciiya^rax cтaновяццa дaмiнaнтнbIмi пpaблeмнa-тэмaтычнымi лiнiямi y цыклe. Паэтыка aпaвядaнняy бyдyeццa на апазь ^mx «гонар i здрада», «воля i тypмa», «caмaaxвяp-нacць i cтpax», «помcтa i дараванж», «памяць i зaбыццë» i шш.
Да таго ж ^кагорым творы («Xлeбaзоpы», «Дом з дpayлянымi львaмi», «Экcкypcaвод», «Гайвароны») закранаюць пытанш пaвaгi да гicтоpыi, мовы, культуры роднага краю: «Псторыя у кожнaй Ha^ii крывaвaя. Велiч i злaчынствa 3aycëdbi nобaч... i злaчынствa 3aycëdbi болъш... aле трэбa eedaцъ свaю гiсто-рыю, MeHaeima свaю, i гaнaрыццa ёю. naea-жaцъ сaмогa сябе, свaю кулътуру, свaю мову» [4, c. 251]. А y ^катерыи - маюць мecцa пра-явы мютычнага, жыццëвa-pэaльнae cyic^e ca звы-шнатуральным («Лiкaнтpоп», «Экcкypcaвод»). Mi-стыка, як ужо aдзнaчaлacя, у пaдобныx твоpax ycпpымaeццa як cpодaк вобpaзнacцi i пpaцye на ра^рыц^ пpaблeм, зaклaдзeныx у падтэкставую acновy cюжэтa.
Паэтыка твоpaУ «Дзeцi гaмyнкyлyca» i «Ночы на Плябaнcкix Mлынax», жaнpaвae вызнaчэннe якiм дae caмa пicьмeннiцa (míстычны дэтэктъiy i мiсmычнaя anoeecцъ), амаль цалкам пабудавана на выкарыстанш мicтычнaгa. Тaeмнa-зaгaдкaвaя, амаль гатычная гюторыя пра гaмyнкyлyca y гар-шым творы (гaмyнкyлyc - icтотa, створаная ал-xiмiкaмi, a y прытата^ чapнaкнiжнiкaм панам ТвapдоУcкiм у XVI ст. (аналаг Фpaнкeнштэйн Mэpы Шэлi XIX cт.)) пepapacтae y агажаванж фiлacофcкaй i маральна-этычнай пpaблeм: як за-cтaццa чaлaвeкaм, нe шратварыцца y «po6ama, aymaMam з aдзiным iнсmынкmaм - caMa3axa-вaння» [3, c. 43-44].
Cycтpэчa i гутарю cябpоУ у вipлiвы рэвалю-цыйны чac у cтapacвeцкiм домe ля Плябaнcкix MлыноУ, якi aпынyУcя пacяpод воднай cтыxii y вынiкy паводю Cвicлaчы i Нямiгi, cтaновiццa cвоeacaблiвaй pэкaнcтpyкцыяй-pэцэпцыяй тpоx твоpay бeлapycкaй лгаратуры: «Шляxцiцa За-вальш...» Яна Баршчэуотага, «ЛaбipынтaУ» Вацлава Лacтоycкaгa i «Дзшага палявання караля Cтaxa» У. Kapaткeвiчa. Л. Pyблeycкaя выкары-cTOyeae элeмeнты поcтмaдэpнicцкaй пaэтыкi y мь
стычнай aповecцi - гульню i штэртэкст: размова cябpоУ нaгaдвae начныя гyтapкi пaдapожнiкaУ у xaцe шляxцiцa Зaвaльнi i размовы aмaтapay бeлapycкaй гicтоpыi з «Лaбipынтay» В. Ластоу-cкaгa, а гaлоyны гepой У. Kapaткeвiчa, фалькла-pыcт Андрэй Бeлapэцкi «пepaноciццa на cтapонкi «Ночы на Плябaнcкix млынax». Пaдобнae шра-пля^нте тэкcтaвaй пpacтоpы клaciчныx твоpaУ з арыгшальным ayтapcкiм тэкcтaм, рэальнага i мютычнага, звышнатуральнага дaзвaляe отадка-eмmцы caпpaУднaгa дyxy БeлapyшчbIHbI cкipaвaць чытaчa-pэцыпieнтa на paзвaжaннi па пpaблeмax нацыянальнай мeнтaльнacцi i caмaiдэшыфiкaцыi, здрады i вepнacцi iдэaлaм, а гэта значыць, працяг-нуць aдвeчнae кyпaлaycкae «Людзьмi звацца...».
У acновe aповecцeй «^эрца мармуровага аш-ла», «Пяpcцëнaк апошняга iмпepaтapa» i paмaнay «Золата забытый мaгiл», «Cкокi cмepцi» - cмeлaя мaдэpнiзaцыя pэчaicнacцi i, па cyraac^, aдыxод ад yлacнa гicтapычныx пaдзeй i фaктay, сталу-чэннe i шракрыжаванж cyчacнacцi з дayнiной, якая нaгaдвae пра cябe праз атрыманыя цi вы-падкова знойдзeныя рэчы, лicты, артэфакты, па-чутыя псторыи i г. д. Да прыкладу, Maгдa Дарбут, гepaiня aповecцi «Пяpcцëнaк апошняга iмпepa-тара», aкaзвaeццa отадчыннщай аднаго з нашчад-кay вiзaнтыйcкaгa iмпepaтapa з роду Пaлeaлогay.
Псторыя, яe cyaдноciны з cëнняшнiм джм прыцягваюць увагу Л. Pyблeycкaй у парательным paмaнe «Cyтapэннi Pомyлa» i paмaнe-iнcтpyкцыi «Зaбiць нягоднiкa, альбо Гульня y Альбарутэ-нiю», якiя узнауляюць тpaгiчныя пaдзei чacоУ cтaлiнcкix рэпрэшй.
Paмaн Л. Pyблeycкaй «Cyтapэннi Pомyлa» можна y пэyнaй cтyпeнi далучыць да твоpaУ поcтмaдэpнicцкaй лiтapaтypы, што знaxодзiць пац-вepджaннe y выжазванш I. ШaУляковaй-Бapзeнкi. Гэта «paмaн-лaбipынт, тэкcт-cyтapэннi, aдмeтнacць жанравай cтpyктypы якога ш вытлyмaчaeццa праз "кaлaжaвae" cчaплeннe paarnCT^mix элeмeнтay. У дaдзeным выпадку мы мaeм cпpaвy з мiжжaн-равай раманнай патформай. У aдpознeннe ад "тра^льныи" xpaнaтопaУ пaпяpэднix твоpaУ Л. Pyблeycкaй, у "Cyтapэнняx Pомyлa" розныя ча-caвыя пласты (XV i XVI ст., пачатак XIX, тершая палова XX (1919 год, кашц 1920-x - 1930-я гады, другая палова 1940-x), пачатак XXI ст.) ш чар-гуюцца па прынцыго "чарапщы", а як бы зрош-чваюцца y нepayнaвaжнae цэлae, прарастаюць адно y адным - i "выcвeчвaюццa" адно праз аднаго» [6, c. 1080]. Адзначым, што мeнaвiтa ключaвымi пaняццямi i ciмвaлaмi постмадэршзму з'яyляюццa кaлaжaвacць, клiпaвacць caтвapэння нeapэчaicнacцi; ciмвaл лaбipынтy; cyмяшчэннe pозныx чacaвыx «платформ» I cвeтaУ; гульня. Аотоуным мacтaцкiм прынцыпам apxiтэктонiкi рамана cтaновiццa «шмaтcвeццe» («многомиpиe»), падобна бyлгaкaycкaмy y «Maйcтpы i Mapгapыцe»
I. M. royA3Í4, M. С. Рак
193
з адным выключэннем: y клашчным pycкiм тво-pы падаюцца тpы чacaвыя вымяpэннi, а y нашым ix значна болей.
Дзеянне paмaнa пачынаецца y тypэмнaй баль-нщы НКУС: яшчэ не cтapы лекap Вяжэвiч (такое вызначэнне пpaфеcii геpоя дае caмa ayrap^ пад-кpэcлiвaючы cyтнacць яго pодy зaняткay) узгад-вае cBaMro апошняга пацыента Вapaновiчa, y cям'i якога пpодкi доктapa ray^rni отакон векy.
А^о^ным ж пaдзеi адбываюцца на пaчaткy XXI cт. У pairare паустае цэлая гaлеpэя cy^acm-кay, якiя aднaчacнa з'яyляюццa зaxaвaльнiкaмi тpaдыцый cBaix cлayныx пpaшчypay: Аcя ^pœ-н1я) Вяжэвiч, cтвapaльнiк белapycкaгa фэнтэзi Вячка Скpынiч (Слaвiк С^ын^н) i гicтоpык, гpaфcкi нашчадак Данша Рaмaнaвiч Коpб-Вapa-новiч. Сyчacнacць y cBaK» чapгy неaднapaзовa пе-papывaеццa cюжэтнaй лiнiяй, што paзгоpтвaеццa y гады OTarmc^ pэпpэciй, y якой aдлюcтpоy-ваецца кaнфлiкт пaмiж Алеcем Вяжэвiчaм (^од-кам Аpcенii) i Апaнacaм Коpб-Вapaновiчaм ^pa-дзедам Даншы), яю yзнiк на нацыянальнай глебе.
Маладая лiтapaтapкa Аcя Вяжэвiч ужо ча-тыpы гады пpaцyе pэдaктapaм y выдавецтве «Со-кaл-пpынт», ненавщзщь cвaю пpaцy i мapыць вызвалщца ад яе. I нapэшце мapы геpaiнi œpay-джваюцца, яна шбыта пеpaноciццa з цяпеpaш-няга чacy y пачатак мiнyлaгa cтaгоддзя, тpaпiy-шы на выcтaвy-aлaвеpды, пазнаючы y шэpaгy твоpaУ з кaлекцыi жывапюу XIX cт. cябе (nap^ pэт Mapыi Коpб-Вapaновiч. Невядомы мacтaк, пач. XIX ст.).
Пюьменшк-фантаст Вячка С^ытч ^апа-ноУвaе дзяyчыне, y якую дaУно зaкaxaны, cтaць геpaiняй напюанага iм paмaнa, каб «пpaжыць» яго, дакладней, ён cтaвiць Аcю пеpaд фактам, што яна ужо увайшла y Вялiкyю гульню, зачытваючы для пaцвеpджaння ^ывак з pyкaпicy, дзе апюва-юцца пaдзеi, яюя толью што rapa^rna дзяучына.
Яшчэ адным пpыклaдaм поcтмaдэpнicцкaгa y твоpы становщца тое, што «"шматслойная" pэ-альнаодь, у якой icнyюць геpоi paмaнa, аказва-ецца толькi адной з житный кaлiзiй Кнiгi, якую пiшa-пpaжывaе "вядомы ayтap белapycкaгa фэн-тэзГ'» Вячка Скpынiч <...> i дзейныгш acобaмi якой cтaновяццa Аcя i Данша» [б, c. iGSG-iGSi]. Па выказванш caмогa Вячкi, яго pa!aR - cлaёны пipог з адлеглаодю амаль у cтaгоддзе пaмiж стаям^ у поунай меpы cловы геpоя датычацца i жaнpaвaгa вызначэння pa!arn Л. Рyблеycкaй.
У paмaне-iнcтpyкцыi «Заб^ нягодн1ка, альбо Гульня y Альбapyтэнiю» зaкpaнaеццa тpaгiчнaя для нашай гicтоpыi тэма - тэма cтaлiнcкix pэ-пpэciй, пicьменнiцa iмкнеццa cтвapыць мастацкую «гicтоpыю выжывання caмой нацыянальнай ^i i белapyшчыны як яе «ypэчayлення» пaдчac pэ-пpэciй i92G-i93G-x гадоу» [б, c. iG79]. З гэтай мэтай Л. Рублеуотая удала i плённа оталучае
y межax аднаго твоpa адзнаю i пpыкметы pозныx жaнpay: «гатычнага» paмaнa, фантастыю i фэн-тэзi, дэтэктыву, мелaдpaмы, квеcтa, кiнapaмaнa, твоpa пpa aльтэpнaтыyнyю гicтоpыю. Пяцёpa мaлaдыx людзей (Дaлiлa-Дap'я, Генycь, Maкc, Едpycь, Рycлaнa) нечакана афымат y стадчы-ну xaтy y Miнcкy. У гэтым доме быу aдзiн ca-кpэт - пapтaл, пpaз якi можна было вaндpaвaць у гады cтaлiнcкix pэпpэciй. Геpоi-гyльцы «фiзiч-на» пеpaмяшчaюццa з Mrnœa 2GGG-x у Mенcк i933 г. пpaз гэты cвоеacaблiвы «пpaгaл» у чaca-пpacтоpы i iмкнyццa змянiць гicтоpыю, выфата-ваць axвяp cтaлiнcкix pэпpэciй, але не ycë так пpоcтa... Пapтaл зaбipaе жыццё y гульцоу, якiя «aпынyУшыcя y эпiцэнтpы cтaлiнcкaгa "паля-вання на белapyшчынy", не маюць шанцау за-cтaццa "нaзipaльнiкaмi"» [3, c. iGSG], ды i не мо-гуць гэтага зpaбiць, нягледзячы на тое, што плата за пеpaмяшчэнне y чacaпpacтоpы выcокaя, як за знaxоджaнне y любым чyжapодным acяpоддзi, a x^i^i зaбipaлi гады.
Нaвaтapcтвa пюьменшцы выявiлacя i y жан-paвaй aдметнacцi твоpa, якi з'яуляецца paмaнaм-iнстpyкцыяй цi, па тpaпным выказванш I. Л. Шау-ляковaй-Бapзенкi, <<квестам», што cклaдaеццa з «кaнcтpyктapy-нaбоpy» нyмapaвaныx элементау: «Уводзшы», «Удзельн1к...» (5 гульцоу), «Абсталя-ванне для гульн1», «Гульня» (б «веpciй-гicтоpый»), «Па-за гульнёй» (S «фpaгментay»), «Фiнaльнaя гульня» (2 «веpcii-гicтоpыi»), «Эпiлог» (б «кам-бiнaцый»). Кaлi твоp быу paзмешчaны y irngp-нэце («Родныя вобpaзы» [Электpонны pэcypc]. URL: http://rv-blr.com/litaratura/view/2i43), чытач мог, кapыcтaючыcя гiпеpcпacылкaмi, caм выбipaць пэуную веpciю гicтоpыi i paзвязкi твоpa, craapa^ cвaю aльтэpнaтыyнyю гicтоpыю.
Тaкiм чынам, Л. Рyблеycкaя не толькi плённа ^ацуе y cтвapэннi новый жaнpaвыx мады-фiкaцый, але i ca!a дае iм cyтнacнa-xapaктapы-стычныя нaйменнi: «Стapacвецкiя мiфы ropa-да Б*» - мiфiчныя навелы, «Дзещ гaмyнкyлyca» -мicтычны дэтэктыу, «Ноч на Плябaнcкix Mлы-нax» - мicтычнaя атвесць, «Золата зaбытыx магш» - паралельны раман, «Скокi cмеpцi» -гатычны раман, «Зaбiць нягодшка, альбо Гульня y Альбapyтэнiю» - раман-тструкцыя, «Сyтapэннi Ромула» - раманчнструкцыя». Дacледчыкi ад-значаюць жaнpaвы ^н^э^им пpозы пюьмен-нiцы, знaxодзячы y ёй пpыcyтнacць pозныx жан-pa^ix канонау i cicтэм: пpыгод, дэтэктыва, мелaдpaмы (А. Аyчapэнкa), да aвaнтypнa-фiлa-cофcкaгa гicтapычнaгa paмaнa («Скокi cмеpцi», В. Бapыcенкa). Д. Бугаёу адзначау, што фоpмa пapaлельнaгa paмaнa y Л. Рyблеycкaй афыма-лacя: «пacлядоyнaе чapгaвaнне paздзелay пpa cy-чаотаодь з paздзелaмi гicтapычнымi i ^ауда ства-paе двyxплaнaвyю paмaннyю cтpyктypy ca craa-даным, дpaмaтычнa натужат!! i займальным
194
Жанравая стратэпя творчаси1 Людм1лы Рублеускай
сюжэтам, з мноствам большых i меншых загадак» [1, с. 208]. Як i А. Асшенка («Святыя грэшнЫ»), i Т. Бондар («Спакуса») у канцы 1980-х гг., «Л. Рублеуская у новым стагоддз1 працягнула традыцыю спалучэння у адным творы розных часавых пластоу, распачатую у нацыянальнай лггаратуры У. Караткев1чам («Чорны замак Аль-шансю» - 1983)» [2, с. 182].
Заключэнне. У сваёй прозе тсьменнща пра-цягвае, нават у большай ступеш, чым паспяхова, мастацкую рэканструкцыю мшуушчыны, выка-рыстоуваючы для сва1х мэт новыя, не уласщвыя У. Караткев1чу, прыёмы: увядзенне элементау фантастыю, мгетыю, яюя дапамагаюць героям змянщь псторыю, двусветавасць як дамшантны хранатоп мастацюх творау.
Лiтаратура
1. Бугаёу Д. Беларуси дэтэктыу Людмшы Рублеускай // Полымя. 2006. № 7. С. 207-212.
2. Грамадчанка Т. К. Сучасны беларуси раман: дынамка жанру: манаграф1я. Мшск, БДПУ. 2006. 234 с.
3. Рублеуская Л. Дзещ гамункулуса: аповесць // Полымя. 2000. № 7. С. 20-65.
4. Рублеуская Л. Сэрца мармуровага анёла: аповесщ, апавяданш. Мшск: Мастацкая л1тарату-ра, 2003. 288 с.
5. Хализев В. Е. Теория литературы: учебник. Москва: Высшая школа, 2000. 397 с.
6. Шаулякова-Барзенка I. Л. Проза // Псторыя беларускай л1таратуры ХХ стагоддзя. У 4 т. Т. 4, кн. 3. 2-е выданне. Мшск: Беларуская навука, 2015. 1319 c.
References
1. Bugaev D. Lyudmila Rublevskaya's Belarusian detective. Polymya [Fire], 2006, no. 7, pp. 207-212 (In Belarusian).
2. Gramadchanka T. K. Suchasny belaruski raman: dynamika zhanru: managrafiya [Modern Belarusian novel: genre dynamics: a monograph]. Minsk, BDPU Publ., 2003. 234 p.
3. Rublevskaya L. The children of homunculus: a story. Polymya [Fire], 2000, no. 7, pp. 20-65 (In Belarusian).
4. Rublevskaya L. Sertsa marmurovaga anela: apovestsi, apavyadanni [The heart of the marble angel: novels, short stories]. Minsk, Mastatskaya litaratura Publ., 2003. 288 p.
5. Khalizev V. E. Teoriya literatury: uchebnik [The theory of literature: a textbook]. Moscow, Vysshaya shkola Publ., 2000. 397 p.
6. Shavlyakova-Barzenka I. L. Prose. Gistoryya belaruskay litaraturyXXstagoddzya. U 4 t. T. 4, kn. 3. 2-e vydanne [History of the Belarusian literature of the 20th century]. In 4 vol. Vol. 4, 3d book, 2d edition. Minsk, Belaruskaya navuka Publ., 2015. 1319 p.
1нфармацыя пра аутарау
Toy3i4 1рына Мжалаеуна - кандыдат фшалапчных навук, дацэнт, загадчык кафедры беларускай лггаратуры i культуры. Беларуси дзяржауны педагапчны утверспэт iмя Макама Танка (220050, вул. Савецкая, 18, Мшск, Рэспублша Беларусь). E-mail: belfilolog@gmail.com
Рак Марыя Сяргееуна - студэнтка 3-га курса фшалапчнага факультэта. Белaрускi дзяржауны педaгaгiчны ушверсгот iмя Maксiмa Танка (220050, вул. Савецкая, 18, Мшск, Рэспублша Беларусь). E-mail: belfilolog@gmail.com
Information about the authors
Houzich Iryna Mikalaeuna - PhD (Philology), Assistant Professor, Head of the Department of Belarusian Literature and Culture. Belarusian State Pedagogical University named after Maxim Tank (18, Sovetskaya str., 220050, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: belfilolog@gmail.com
Rak Maryya Syargeeuna - the student of the third course. Belarusian State Pedagogical University named after Maxim Tank (18, Sovetskaya str., 220050, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: belfilolog@gmail.com
nacmyniy 16.03.2016
