CC BY
20УДК 82-17:821.161.3
А. У. Вострыкава
Беларуси дзяржауны ушверсгот
"КАТКА" ПАУЛА КАГОУТА ЯК РАМАН ПРАЖСКАГА ЧОРНАГА ГУМАРУ
У артыкуле аутар анал1зуе раман чэшскага тсьменнша другой паловы ХХ стагоддзя Паула Кагоута "Катка" як раман пражскага чорнага гумару. Вылучаюцца асноуныя элементы паэтьш. Раз-глядаецца сютэма вобразау твора. Абазначаюцца галоуныя тэмы i праблемы, закранутыя праза1кам.
У "Катцы" прасочваюцца рысы постмадэрнiсцкай паэтыш i эстэтыкi. Багатае выкарыстанне аутарам розных цытат утварае своеасаблiвае iнтэртэкстуальнае поле рамана. Галоуная раманная гiпербала - штэрпрэтацыя катнiцтва як сур'ёзнай спецыжтзаванай навук1, псеудамаральныя аргументы гэтага - стварае нейкую правакацыйную фiкцыю, у якой iснуе чытач. На уйм ляжыць адбiтак iранiчнага модусу аповеду, iранiчнага успрыняцця i пастаноую з ног на галаву усяго, што тычыцца гiсторыi, гуманнасцi, кахання, сямЧ, радзiмы, чалавецтва, сiстэмы каштоунасцей. Вельмi своеасаблiвымi з'яуляюцца вобразы. Можна казаць пра вобразы-схемы, вобразы-тыпы, дэпахала-пзаваныя, дэгуматзаваныя, банальныя. Некаторыя з iх падаюцца як людзi-монстры. Акцэнтуюцца тэмы смерщ i сэксу. Менавiта на iх аснове i будуюцца штэлектуальная i парадыйная лiнii "Катк1".
Ключавыя словы: чэшская лiтаратура, Павел Кагоут, чорны гумар, iнтэлектуальны тып прозы, выкарыстанне прыёмау масавай лiтаратуры, iронiя, гратэск, абсурд, рысы постмадэр-шсцкай эстэтык1, жанравая шматграннасць, тэатральныя аспекты рамана, эпатажнасць.
A. U. Vostrikova
Belarusian State University
"EXECUTIONER WOMAN" BY PAVEL KOHOUT AS NOVEL PRAGUE BLACK HUMOR
The author analyzes the work of Czech writer of the second half of the 19th century, Paul Kohout "Executioner woman" Prague as a novel of black humor, characterizes his art features, the imagery, the main themes and issues.
The novel features of postmodernism can be clearly seen. Pavel Kohout extensive use of quotations from other works, creates a kind of provocative fiction, ironically, is reviewing the system of human values. The writer emphasizes the themes of death and sex, which are built on the basis of Intellectual and satirical lines of the novel.
Key words: Czech literature, Pavel Kohout, black humor, intellectual type of prose, the use of methods of popular literature, irony, grotesque, absurd features of postmodern estetik, genre versatility, theatrical aspects of the novel, outrageous.
Уводзшы. Павел Кагоут (1928) - знакам^ы чэшсю драматург, празаш, паэт, публщыст, сцэ-нарыст, фшьмавы рэжысёр, перакладчык, прад-стаушк пакалення "Пражскай вясны". З пачатку 1970-х гг. выступау супраць афщыйнай улады, стау адным з самых паспяховых прадстаушкоу чэшскай лгаратуры за мяжой. Дзесяць гадоу правёу у вымушанай эм^рацып (з 1979 г.). Быу пазбаулены чэхаславацкага грамадзянства. Усе яго творы мелi вялт грамадсю, лгаратурны i культурны рэзананс.
Асноуная частка. Бiёграфы вылучаюць тры перыяды творчасцi Паула Кагоута. З сярэдзiны 1940-х гг. па сярэдзiну 1950-х гг. Кагоут шша поуныя моладзевага задору вершы, ухваляе сацыялiзм, камсамольскiя каштоунасщ i щэалы. У гэты ж перыяд пачынае пiсаць п'есы ("Добрая песня" 1952). Пасля выкрыцця сталiнiзму Кагоут пачынае арыентаваца на эстэтычныя каштоунасщ заходняй лiтаратуры i культуры,
выступае за рэфармаванне сацыялiзму. Пачы-наецца новы творчы перыяд яго дзейнасщ. Папулярнымi на Захадзе (ФРГ, Аустрыя) ста-новяцца псiхалагiчныя п'есы творцы, асаблiва "Такое каханне" 1959, драма абсурду "Аугуст, аугуст, аугуст" (1967). Дарэчы, Кагоута добра ведалi у СССР. Яго перакладалi з 1950-х гг. П'еса "Такое каханне" шла на мнопх савецюх сцэнах. З часоу т. зв. "нармалiзацыi" у Чэхасла-вакii вядзе адлiк трэщ творчы перыяд Кагоута. Гэта, так бы мовщь, "час рамана", калi шсь-меннiк звяртаецца да значных праблем суча-снасцi, асэнсоувае цэлыя этапы чэшскай i еу-рапейскай псторып, пiша пра неабходнасць супращулення асобы iдэалагiчнаму дыктату, рэагуючы на падзеi у Чэхаславакii 1970-1980-х гг. Менавгта у гэтыя часы яго перастаюць пе-ракладаць на рускую мову з-за падтрымкi "Пражскай вясны" i потым чэшскага дысщэн-цкага руху.
Празаiчная творчасць Паула Кагоута утва-рае цэлы этап яго вялшай лiтаратурнай спад-чыны. Яго раманы узшкт, у большасцi, на пра-цягу двух дзесящгодзяу (1970-1980 - пачатак 1990-х гг.) ва умовах забароны друкавацца, у часы пераследавання нарм^заваным рэжымам альбо потым, ва умовах эм^рацьп. Да таго, як звярнуцца да прозы, Кагоут зарэкамендавау сябе як лiрык пасляваеннай савецкай генерацыи, як слынны драматург, блiзкi да эстэтыкi драмы абсурду, стварыушы некалькi дзесяткау арыгь нальных п'ес. Ён быу знаёмы публiцы i сваiмi перапрацоукамi для сцэны ("80 дзён вакол свету" 1962, "Вайна з саламандрам^' паводле К. Чапека 1963, "Швейк" паводле Я. Гашака 1963, "Амерыка" паводле Ф. Кафка 1974, драма-тызацыi апавяданняу Л. Андрэева 1976 i г. д.). Творчы шлях Паула Кагоута у нечым нагадвае эвалюцыю Мiлана Кундэры: ад лiрыкi праз драматургiю да прозы. Ды й абодва чэшсюя пiсьменнiкi могуць быць намi аднесены да стваральнiкау iнтэлектуальнага тыпу прозы, дзе вялшую ролю адыгрывае iранiчны модус апо-веду i бачання падзей. Кагоут менш за Кундэру фiласофствуе, але у значна большай ступенi увасабляе свае гратэскавыя фантази.
Значным складнiкам яго прозы таксама з'яуляецца аутабiяграфiчная скiраванасць. Гэта тычыцца рамана "З дзённiка контррэвалюцы-янера" (падрыхтаванае выданне было забароне-на у 1969, твор з'явiуся у некалькiх перакла-дах), "Дзе зарыты сабака" (Кёльн, 1987, Брно, 1990). Увогуле проза Кагоута заснавана часта на дзiуных псторыях, поуных нечаканых пава-ротау падзей ("Белая кшга пра справу Адама Юрачака" самвыдат 1973, Таронта, 1978, Прага 1991, "Прыгоды святой Клары" Таронта, 1982, Прага, 1991). У раманах, як i у Мiлана Кундэры, можна адзначыць i шэраг рыс, уласщвых пост-мадэрнiсцкай эстэтыцы. Гульня, вырыятыу-насць, разбурэнне чытацкiх чаканняу, насыча-насць мастацкай тканiны эратычнымi i эпатаж-нымi сцэнамi - гэта i многае iншае дазваляе сцвярджаць падобнае. Зноу такi, як Кундэра, Кагоут стварае свае творы, спалучаючы прыё-мы масавай лiтаратуры i штэлектуальнай, што спрыяе поспеху у чытачоу. Сучасны чэшскi крытык Любамiр Махала зауважау, што Кагоут "...не пагарджае шчым, што магло б павысщь чытацкую папулярнасць яго творчасцi... Ён ак-тыуна выкарыстоувае прыгоднщкую iнтрыгу. Яго тэксты часта нагадваюць павярхоуную i крыклiвую каляровую шюстрацыю асноунага тэзiса i пакiдаюць уражанне пахалапчна неве-рагоднага, адчуваецца недахоп творчага сэнсу у меры i прапорцыях" [2, с. 139]. I гэтаюм можа быць уражанне ад абсурдных, фантасмагарыч-ных наратыуных збудаванняу Паула Кагоута.
"Катка" - адзш з самых знакампых ра-манау чэшскага пiсьменнiка. Ён пiсауся у 19721978 гг., у эпоху "нармалiзацыi" у Чэхаславакii. Раман прысвечаны Юргену i Лiзе Брауншвей-геравым, "...яюя мяне так доуга пераконвалi, што гэта кшга мусщь быць натсана, што я яе урэшце натсау", - зауважае аутар [1, с. 5], а таксама Людвшу Вацулшу, якога Кагоут лiчыу "бацькам" выдавецтва "Петлiцэ" i яго першым выдауцом. Асноуную сюжэтную лiнiю твора складае лёс анёльскi прыгожай Лiзiнкi Тахецы, якая, скончыушы школу катау, становщца пер-шай жанчынай-каткай у псторып. У цэнтры увагi аутара феномен катавання, яго псторыя, якая падаецца праз атсанне гадавога курса навучання сямi студэнтау школы катау, якую узначальваюць Бендржых Влк i дацэнт Павел Шымса. На пачатку сваёй кшп Кагоут папярэ-джвае чытача, што "асобы, месцы i падзеi кнiгi, на жаль, выдуманыя, але пстарычныя спасыл-кi, цытаваная спецыяльная лiтаратура, дзякуй богу, дакладна аутэнтычныя. Мы жывём у све-це, у яюм амаль знiк конь Пржэвальскага. Мы часта становiмся сведкамi, як манапалiзацыя, з аднаго боку, i калектытазацыя - з iншага, знiшчаюць не толью дробных прадпрымаль-нiкау, але i вольныя прафесii, з якiмi вымi-рае часта ужо непауторны вопыт чалавецтва. Я хачу сваiм сцшлым унёскам паспрыяць таму, каб мы аднойчы ранiцай не прачнулiся у свеце без катау" [1, с. 8].
Падзеi рамана цесна звязаныя з тагачаснай гiсторыяй Чэхаславакii, палiтычнымi працэсамi, што адбывалiся на радзiме Кагоута. Пiсьменнiк у сваiм рамане агаляе механiзмы таталiтарнай улады, яе абсурднасць. Сам аутар вызначау свой раман як "пражсю чорны гумар". Мы ж можам канстатаваць жанравую шматграннасць "Каткi". Раман можа успрымацца i як палiтыч-ная сатыра, i як антыутопiя, блiзкая творам чэха Ладзiслава Фукса. "Катку"можна параунаць з "Крэматорам" Л. Фукса. Чэшсюх пiсьменнiкау у названых творах аб'ядноувае жаданне вы-крыць зло, якое бярэ пачатак у некантралюемай таталiтарнай уладзе, паказаць, як змяняецца псiхiка шдывща пад уплывам гiстарычных падзей i трансфармацыi маралi грамадства. Абодва празат ствараюць фiктыуны свет, гра-тэскава дэфармаваны, бачны нiбы у крывым люстэрку, крынiцы якога, тым не менш, па-лягаюць у рэальнасщ.
Раман "Катка" разлiчаны на шокавае успры-манне. Прафесiя ката выступае як сiмвал дзяр-жаунай жорсткасщ, грамадскадазволенага тэ-рору. У той жа час катнщтва трактуецца Влкам як пэуная, цалкам годная прафеая i увогуле як важная i стараж^1тная частка чалавечай культуры.
У рамане падрабязна атсваецца паступ-ленне i навучанне ужо згаданай Лiзiнкi Тахецы у школе катау, дзе яна апынулася па шщыятыве мацi, жанчыны вельмi прагматычнай i амбщы-ёзнай, поунай жадання даць сваёй дачцэ годную вышэйшую адукацыю. Лiзiнку, адораную той жаночай прывабнасцю, якую людзi хацелi б бачыць у зубным кабшеце, каб не баяцца i не хвалявацца, не прымае нi адзш гуманiтарны вуз, нi кiнашкола з прычыны поунай адсутнасцi мазгоу прэтэндэнтю. Лiзiнка становiцца увасаб-леннем цышзму, маральнай iндыферэнтнасцi, абыякавасцi да людзей i падзей акаляючага яе свету. Ёю можна манiпуляваць як заугодна. Дзяучына не клапоцiцца пра сваю будучыню, але за яе гэта робщь актыуная мацi, якая пры-стройвае яе у Прафесiйнае вучылшча катау выключнай квалiфiкацыi. Пратэсты бацью, Эмь ля Тахецы, доктара фшалогп i гуманiста, над-звычай слабага чалавека, не бяруцца да увап.
Вышэйшай школай катау кiруе прафесар катавальных навук Бендржых Влк разам з да-цэнтам Паулам Шымсай. Яны выхоуваюць годных спадчыншкау сваiх катавальных тэхнiк i методык. Аутар у раманных адступленнях рас-крывае мiнулае гэтых брутальных персанажау. Расказвае чытачам пра знiшчэнне мнопх пра-цiунiкау дзяржаунага рэжыму, пра працэсы, якiя мелi масавы характар. Падрабязна атс-ваюцца i псiхалагiчна раскрываюцца усе вучнi гэтай фантастычнай школы: сама Лiзiнка, якая нiколi нi пра што не думае i не разважае, а мо-жа толькi фiксаваць рэчаiснасць; прыгожы хлопец Рыхард Машын, яю з-за нераздзеленага кахання да Лiзiнкi жорстка, па усiх правiлах ка-тавання забiвае выпадковага кавалера дзяу-чыны, паэта Дуйку, а потым сам здзяйсняе са-мазабойства; гарбун Альберт, гонар i надзея Влка; сын ката Шымон Гус; блiзняты Пётр i Павел; незаконнанароджаны Францiшак Казiк. Усе гэтыя маладыя хлопцы разам з Лiзiнкай скончваюць гадавы курс i у прысутнасцi вы-кладчыкау, бацькоу i ганаровых запрошаных, прадстаУнiкоУ улады здаюць iспыт, арганiза-ваны як тэатральнае прадстауленне, вяршыняй якога становiцца пакаранне Шымсы Лiзiнкай.
Гiсторыя персанажау даводзщца тсьмен-нiкам да абсурду i вяршынь гратэскавасцi. Так, Бендржых Влк закахауся у сваю вучанiцу, па-збавiу яе дзявоцкасцi i у фiнале твора збiраецца ажанiцца з ёю, развёушыся са сваёй жонкай Маркетай i прадстауляючы яе бацькам Лiзiнкi у якасцi сваёй матуль На святочным выпускным бале Влк па чарзе прыщскае да сябе то палю-боУнiцу-вучанiцу, то яе разбэшчаную мацi, якая таксама не супраць яго абдымкау. Усе ашсанш поуныя не проста iронii, а чорнага гумару, эпатажнасщ i брутальнасщ.
Згаданыя вобразы адыгрываюць пэуную ролю i прадстауляюцца аутарам як чалавечыя i грамадскiя тыпы. Так, бязглуздая i чароуна прыгожая Лiзiнка Тахецы паказана бяздумнай выканауцай, якая, здзейсшушы забойства, можа толькi парадавацца, што пакараны "нават не пёрднуу" [1, с. 347]. Дарэчы, гэта адзшыя сло-вы, якiя на працягу усяго твора мы чуем ад герашь Цынiчныя i пакутлiвыя карцшы для Паула Кагоута не мэта, а сродак, з дапамогай якога пiсьменнiк хоча выклшаць у чытача агiду да мярзоты на дзяржауным i чалавечым узроу-нях. Галоуная гераiня рамана падаецца як загадкавая у сваёй чароунасщ iстота, бессэн-соуная, па-дзiцячы жорсткая, паслухмяная. Яна увасабляе у сабе бяздумны i пакорны народ, на яю, як на Лiзiнку, сюраваны нястрымныя жа-даннi улады. Народ, сам згвалтаваны i наву-чаны гвалту, народ, якi адначасова з'яуляецца i катам, i ахвярай. У вобразе Лiзiнкi увасоблены кантраст памiж яе анёльскiм знешнiм выглядам i унутранай пустатой, якая запауняецца па-ступова жорсткасцю каткi. Чэшская даслед-чыца Марыя Мрауцава акцэнтуе у паставе Лiзiнкi значную жанраутваральную функцыю [3, с. 170], паколью вакол яе разыгрываецца эратычная лiнiя у трох варыянтах. Рамантычнае каханне да Лiзiнкi адчувае яе аднакурснiк Рыхард, яю i знешнiм поглядам, i пачуццямi проста падобны да Рамэа. Супрацьлегласцю Рыхар-да выступае супермэн Павел Шымса, з пачуц-цямi якога да Лiзiнкi звязаны парнаграфiчныя староню рамана, у той жа час поуныя гратэск-най iронii. Парнаграфiчная лiнiя звязаная i з трохкутшкам прафесар Влк - Лiзiнка - жонка Влка. Марыя Мрауцава таксама указвае на пэуную кiнематаграфiчнасць i сцэнiчнасць нека-торых частак рамана. Яна звязвае некаторыя пасаж^г твора напрамую з асобнымi жанрамi вышэйназваных вiдау мастацтва [3, с. 170].
Пажадлiвая i незадаволеная сваiм жыццём мацi Лiзiнкi Люцыя з гатоунасцю аддаецца муж-чынскай i чалавечай сше катау Влка i Шымсы. Яна паказана як разбэшчаная "абслуга" тата-лiтарнага рэжыму, якая у прамым i перанос-ным сэнсах iмкнецца да яднання з уладаю i гатова падтрымаць любыя нечалавечыя жор-сткасцi i катаваннi. 1нтэл^ент доктар Тахецы, будучы нязгодным з рэжымам катау, здольны толькi на кароткачасовы пратэст, за якiм ад-бываецца вяртанне да пакоры i маучання, чым характарызавалася вялiкая частка штэл^енцьп i увогуле тагачаснага чэхаславацкага грамадства у часы нармалiзацыi.
Акрамя Лiзiнкi, цэнтральным па iдэйнай на-поуненасщ, безумоуна, становiцца вобраз пра-фесара Влка, вiртуоза, энтузiяста i аматара ка-тавальнаых спрау, а таксама яго таленавгага
памагатага Паула Шымсы, яю вынайшау пятлю "двайную шымку", каб хутка i з веданнем справы вешаць "ворагау народа", якiх вакол незль чоная колькасць. Кагоут паказвае, што i Влк, i Шымса адчулi сваю запатрабаванасць у гра-мадстве. 1х прафесiя на грэбш хвалi у дзяр-жаве, менав^а таму яны i вырашылi паставщь на адпаведны узровень навучанне любiмай справе, каб катавалi сапраудныя прафесiяналы, а не дылетанты-аматары. Ствараецца фантасма-гарычная сiтуацыя. Влк i Шымса распрацоу-ваюць поуны практычны i тэатэтычны курс, бо "...хто хоча вешаць, павшен ведаць" [1, с. 37 ]. Праект атрымлiвае падтрымку у вярхах, i школа катау адчыняе дзверы сваiм студэнтам. Таюя дзiвосныя падзеi становяцца магчымымi у рэа-лiях таталiтарнага рэжыму, дзе гвалт - галоуны спосаб кантактавання з гарамадзянамi. Але хлус-лiвасць рэжыму не дазваляе назваць рэчы сваiмi iмёнамi, таму школа катау юнуе у вялiкай сакрэтнасщ, а самi каты называюцца "выканау-цамi". Сваiх герояу чэшскi шсьменшк паказвае за працай. На занятках не толью Влк з Шымсай дэманструюць шырокiя тэарэтычныя веды "ка-тавальнага i пытачнага права", "клаачнага i сучаснага катазнауства", яны прыдзiрлiва ацэнь-ваюць сваiх студэнтау.
Па сваiх iдэях раман мог бы разглядацца як антыутотя, калi б не сапраудныя палпычныя працэсы, тысячы i тысячы пакараных i зап-нулых у ГУЛАГах Савецкага Саюза, Чэха-славакii i iншых краiн. "Катка" сваёй сэнсацый-най тэмай балансуе на мяжы розных жанрау. Раман можа быць iнтэрпрэтаваны у межах са-тырычнага, палiтычнага жанру, дзе паэтыка абсурду, гратэскавасць i чорны гумар займаюць дамiнантныя пазiцыi. У творы прысутшчаюць жорсткiя парнаграфiчныя сцэны (iх выкананне i iдэйна-сэнсавая напоуненасць не дазваляюць назваць iх эратычнымi), садысцкiя ашсанш па-каранняу. Аднак беспамылкова зразумела, што такiм своеасаблiвым чынам аутар уздымае найважнейшыя этычныя праблемы сучаснасщ: злоужыванне уладай, наказанне смерцю, эута-назiя i многiя iншыя.
Падзеi у рамане набываюць часавую i прас-торавую канкрэтнасць. Хаця прама не даецца нi час, ш месца дзеяння, мы можам вщавочна зразумець контуры хранатопу рамана, паколью згадваецца матыу акупацыi i тэма здрады, апiсваюцца страшныя i жорстюя палiтычныя працэсы i так званыя "чысткi" шэрагау самых важных дзяржауных арганiзацый. У эпiзодах перасячэння дзяржаунай мяжы Лiзiнкай i Влкам перад нашымi вачамi паустае дротавая агаро-джа. Таксама мы разумеем щэалапчнае развщ-цё грамадства: гаворка щзе пра падзенне коль-асцi "ктентау" у "выканауцау", што мы разу-
меем як змяншэнне пакараных i надыход часоу пэунай лiбералiзацыi i "адлiгi".
Павел Кагоут прыадчыняе перад намi завесу таго, "а суддзi хто?". У рамане падрабязна раскрываецаа, што адзiн з найуплывовейшых прадстаУнiкоУ караючай улады, Доктар, той, у чыих руках былi жыцщ i смерцi, у канцы апо-веду аказваецца нязначным чыноУнiкам па про-звiшчу Ванясак, якi вельмi моцна баiцца сваёй жонкi. Таюм чынам, пiсьменнiк падкрэслiвае, што зло у таталгарных рэжымах заусёды ка-муфлюецца, хаваецца за прафесiйным слэнгам ("забойства" - "выкананне", "кат" -"выканау-ца") альбо за нейкiмi iншымi рэчамi, а вяршы-целямi лёсау становяцца "маленькiя" людзi з комплексамi i адсутнасцю маральных межау.
Кампазщыя рамана уяуляе сабой чаргаван-не розных апавядальных пластоу. Прысут-шчаюць такiя наратыуныя стратэгii, як вяртанш у часе, успамiны. Прычым адбываецца вельмi хуткае iх змяненне без пэунага графiчнага афармлення, што павышае дынамiку аповеду, а таксама дзе-шдзе выклiкае непаразуменне у чытача. Фшал рамана дэманструе нам тое, што яго аутар вялшую частку свайго творчага жыц-ця аддау драматурги. Твор заканчваецца гран-дыёзнай п'есай-спектаклем з алегарычнымi iнтэрмецца Бендржыха Влка пра псторыю i сутнасць катавальнай справы, якая проста паэтызуецца i апяваецца Влкам як нешта надз-вычай годнае. На тэатральны аспект у рамане указваюць уж^1тыя тэрмшы - сцэна, кулiсы, асвятленне, масю, ролi. Дарэчы, калi упер-шыню Влк, Шымса i iх шафер Карлiчак з'яу-ляюцца у кватэры доктара Тахецы, каб пра-экзаменаваць Лiзiнку, яны апрануты у спе-цыяльныя аднолькавыя касцюмы, як акцёры, якiя разыгрываюць нейкую сцэну. Увогуле у творы шмат ашсваецца прадметау рэквiзiту, падобнага да тэатральнага. Напрыклад, спе-цыяльна канструюецца лялька для ламання касцей колам. З былога канцэнтрацыйнага ла-гера утвараецца музей з элементам^ як бы мы сёння сказал^ iнтэрактыуных прадстауленняу. Адчуваецца вопыт Кагоута-тэатральнага рэжы-сёра i драматурга. Ён праяуляецца у значнай колькасщ, нават дамiнаваннi, дыялагiчных сцэн над апiсаннямi альбо разважаннямi.
Яскравай адметнасцю тэксту з'яуляецца вельмi частае цытаванне асобнымi персанажамi пасажау з сапраудных творау мастацкай i спе-цыяльнай лiтаратуры, што тычацца пакарання смерцю i рамяства ката, сустракаюцца згадю пра пэуных пiсьменнiкау. Падаецца вялшая колькасць дат i фактау, згадваюцца спецыялi-заваныя палемiкi. Катаванне як дысцыплша паказваецца старэйшай за медыцыну, права альбо фiласофiю. Тэхшка пакарання смерцю
caMiMi KaTaMi у творы уздымаецца на узровень творчага акта. Тут мы можам казаць пра пэу-ную аутарскую правакацыйнасць i мютыф> кацыю чытача, кaлi абсурдныя i нялюдскiя iдэi падаюцца як цалкам натуральныя, што было неаднойчы у ХХ стaгоддзi. Кагоут у свaiм рамане дэманструе iрaнiчную i парадыйную гульню з сaмiм феноменам катнщтва, якое раз-глядаецца шбы як сур'ёзная навуковая дыс-цыплша i вiд чалавечай прaфесiйнaй дзейнасщ. Адбываецца гратэскавая эстэтызацыя aгiднaгa, якая паступова даводзщца да крaйнaсцi, вы-клiкaючы чыста фiзiчнaе непрыняцце, напры-клад, пры aпiсaннi смаку сырога чалавечага мозгу. Кагоут дэманструе, што жорсткасць i феномен зла з'яуляюцца нязменнымi спада-рожнiкaмi у псторьп чалавецтва, а "будаушчыя элементы" для брутальных сцэн рамана шсь-меншк бярэ ужо гaтовымi з жыцця, з рэчаь снaсцi.
Пад назвай "Дакументы" у раман укладва-юцца аутарам "план-каспекты" Влка i Шымсы наконт вывучэння розных дысцыплiн у гэтым
дзiуным вучылiшчы. Цiкaвa, што для гэтага Павел Кагоут не шкадуе раманнай прасторы.
Заключэнне. У "Катцы" прасочваюцца ры-сы i постмадэршсцкай пaэтыкi, i эстэтыкi. Мы ужо згaдвaлi пра багатае выкарыстанне аутарам розных цытат, што утварае своеaсaблiвaе iнтэртэкстуaльнaе поле рамана. Галоуная ра-манная гiпербaлa - штэрпрэтацыя кaтнiцтвa як сур'ёзнай спецыялiзaвaнaй навую, псеуда-маральныя аргументы гэтага - стварае нейкую правакацыйную фiкцыю, у якой юнуе чытач. На усiм ляжыць aдбiтaк iрaнiчнaгa модусу аповеду, iрaнiчнaгa успрыняцця i пaстaноУкi з ног на галаву усяго, што тычыцца гiсторыi, гумaннaсцi, кахання, сям'i, рaдзiмы, чалавецтва, сiстэмы каштоунасцей. Вельмi своеаса-блiвымi з'яуляюцца вобразы. Можна казаць пра вобразы-схемы, вобразы-тыпы, дэпсiхaлa-гiзaвaныя, дэгумaнiзaвaныя, банальныя. Нека-торыя з iх падаюцца як людзi-монстры. Акцэн-туюцца тэмы смерцi i сэксу. Менавгга на iх аснове i будуюцца iнтэлектуaльнaя i пара-дыйная лiнii "Кaткi".
Лiтаратура
1. Kohout P. Katyne. Praha: Ceskoslovensky spisovatel, 1990. 352 s.
2. Machala L. Literârni bludiste. Praha: Brana, 2001. 256 s.
3. Mravcova M. Cesky Parnas. Praha, 1993. 268 s.
References
1. Kohout P. Executioner woman [Katyne]. Praha: Ceskoslovensky spisovatel, 1990. 352 s. Russ. ed: Когоут П. Катыне. Прага, Ческословенски списователь Publ., 1990. 352 с.
2. Machala L. Literary maze [Literârni bludiste]. Praha: Brana Publ., 2001. 256 s. Russ. ed: Махала Л. Литерарни блудиште. Прага, Брана, 2001, 256 с.
3. Mravcova M. Czech Parnas [Cesky Parnas]. Praha, 1993. 268 s. Russ. ed: Мравцова M. Чэски Парнас. Прага, 1993. 268 с.
1нфармацыя пра аутара
Вострыкава Алена Уладзiмiрауна - кандыдат фшалапчных навук, дацэнт, дацэнт кафедры славянсюх лггаратур. Беларусю дзяржауны ушверсггэт (220030, г. Мшск, вул. К. Маркса, 31, Рэспублша Беларусь). E-mail: [email protected]
Information about the author
Vostrikava Alena Uladzimirauna - Ph. D. Philology, assistant professor, assistant professor of the Department of Slavic Literatures. Belarusian State University (31, K. Marksa str., 220030, Minsk, Republic of Belarus). E-mail: [email protected]
Паступгу 16.03.2015
