CC BY
47
УДК 821.133.1
ФРАНЦУЗСК1 РАМАН-ПРЫТЧА ДРУГОЙ ПАЛОВЫ ХХ СТАГОДДЗЯ: АД «ВЕЧНЫХ» ПЫТАННЯУ ДА СУЧАСНЫХ ПРАБЛЕМ ГРАМАДСТВА
В.Ф. ЖЫЛЕВ1Ч
Палеск дзяржауны утверстэт, г. Шнск, Рэспублка Беларусь
Лггаратура заусёды iмкнулася перадаць маральны вопыт, назапашаны пакаленнямi на працягу стагоддзяу, узяць на сябе функцьи своеасаблiвага «рэгулятара» этычных паводзшау. Асаблiва гэта стала патрэбным у нашы днi, калi маральныя прынцыпы i каштоунасщ адыходзяць на другi план, саступаючы месца матэрыяльным прыярытэтам.
Адзiн са спосабау фiласофскага пераасэнсавання рэчаiснасцi i уласнага жыцця чалавека прапаноувае раман-прытча - жанравая разнавщнасць сучаснага рамана, якая спалучае рысы буйнога эпiчнага твора (з разгалiнаванымi сюжэтнымi лiнiямi, устаунымi эпiзодамi, наяунасцю другасных персанажау) i прытчы, што уяуляе сабой, перш за усё, абагуленае павучанне, напамш пра праблемы духоунага кшталту. Сучасны свет бракуе духоунасць - раман-прытча iмкнецца змянiць такi стан.
Найвыдатнейшыя пiсьменнiкi розных краiн звярталiся да рамана-прытчы для вырашэння сваiх мастацюх задач. Сярод ix: Л. Талстой, Л. Андрэеу, Ф. Кафка, У. Фолкнер, Б. Брэхт, Ж.-П. Сартр, Веркор, У. Голдынг, А. Камю, Г. Гарсiа-Маркес, П. Зюскшд, Ул. Маканш Р.Мерль, П. Буль, М. Турнье, Ж.-М.Г. Леклезiё, С. Жэрмэн, П. Канстан, Б.дэ Бушэрон i шшыя.
Актыуная распрацоука у слоуным мастацтве творау прытчавай скiраванасцi была натуральна зауважана i адзначана крытыкай. У перыядычным айчынным i замежным друку з'яуляецца цэлы шэраг публшацый (А. Бачароу, А. Цвяткоу, А. Таусценка, С. Ханеня, I. Кузняцоу, Ж. Дэлорм, Ф. Жынуазо, М.-А. Арфё), прысвечаных праблеме мастацкай умоунасщ, прытчы i рамана-прытчы у прыватнасщ.
Нягледзячы на наяунасць навуковых распрацовак, шэраг пытанняу, якiя тычацца прыроды i сутнасцi жанравай разнавiднасцi рамана-прытчы, засталюя па-за увагай даследчыкау. У дадзеным артыкуле выяуляецца адметнасць идэайна-тэматычнай прыроды французскага рамана-прытчы другой паловы ХХ стагоддзя.
З самога моманту узшкнення прытчы у ёй адлюстроувалюя тэмы дабра i зла, жыцця i смерщ, сэнсу чалавечага юнавання, сапрауднага кахання i сяброуства, маральнай чысцiнi, бескарыслiвага пошуку iсцiны, асуджэння заганау, пазнання каштоунаснага значэння з'яу, маральнага самаудасканалення. У далейшым гэтыя «вечныя» тэмы знайшлi адлюстраванне у шматлiкix творах пiсьменнiкау розных лггаратурных накiрункау. Аднак i сучасныя раманы-прытчы таксама вылучаюцца багатым сэнсавым напауненнем. На першым плане у французсюх раманах-прытчах тэмы крътсу высокаразвтага грамадства (магчымае выраджэнне чалавечага роду, змжэнне узроуню жыцця); трагедыя самотнага чалавека у свеце некамуткабельнасщ i разрозненасщ; крах сям 'i i страчанае дзяцтства.
Раман-прытча «Пустыня» («Désert», 1980) [1] Жана-Мары Гюстава Леклезiё апавядае пра супращуленне качэушкоу Сахары экспанси еурапейсюх захопшкау i, паралельна, пра дзяучынку-сiрату Лалу Хаву - ледзь не апошняга нашчадка гэтых ваяроу пустынi. Лала адпрауляецца на заробю у Марсэль, а потым вяртаецца у родныя мясцiны, каб, як i яе мащ, нарадзщь дзiця пад старой смакоУнiцай, каля крынщы. Нягледзячы на тое, што у вялiкiм горадзе Лала становщца фотамадэллю i яе прыгажосць заваёувае свет, дзяучына не прымае падараванага ёй «шчасця» - камфорту цывiлiзацыi. Галоуная гераiня вышэй за свой выпадковы дабрабыт. Яе душа увасабляе душу народа, амаль знiшчанага калашзатарам^ але вечна жывога, адроджанага у дзiцяцi Лалы. Моц гераiнi заключаецца у прыродным дары, якi захаваны на УзроУнi падсвядомасцi i як выступае закладам выратавання ад агрэаунага «цывiлiзаванага» свету.
У рамане-прытчы «Планета малпау» («La Planète des singes», 1968) П. Буля галоуны герой, журналют Улiс Меру, трапляе на планету Сарора, дзе «цывшзавана» жывуць гарылы, арангутангi i шымпанзэ. Гэта «цывшзаванасць» умоуная, бо яна атсана у iранiчнай форме. Аутар падкрэ^вае арыстакратычны знешнi выгляд малпау: «гарыла была апранута у такi ж гарштур, як i мы з вамь.. Яе рудая куртка здавалася пашытай у лепшым парыжскiм атэлье, а пад ёй было вщаць кашулю у вялiкую клетку» [2, с. 32], але ix паводзшы застаюцца дзiкунскiмi: «каб сфатаграфавацца, самю доуга
выбiрaлi самае прыгожае месца на фоне aкрывayленыx целay, стараючыся, каб ix капелюшы з пyчкaмi прыколатых вaлaсоУ былi выразна бачныя» [2, с. 38]. РaзмяжоУвaючы мaлпay па сацыяльнай iерaрxii, ayтaр тонка намякае на расслаенне чалавечага грамадства y наш час. У творы гарылы-салдаты палююць на слабейшых - пaзбayленыx «свядомaсцi, думак, душы» чалавекападобных ютот. П. Буль занепакоена праецыруе ix пaводзiны на мiжнaцыянaльныя войны ХХ стагоддзя: зшшчэнне сабе падобных не сустракаецца ш на якiм шшым yзроУнi эвaлюцыi жывёльнага свету. Маральныя якaсцi чалавека дaУно прымушаюць задумацца аб правамернасщ абвяшчэння iм самога сябе вянцом тварэння прыроды. Таму шсьменшк дапускае, што «... эра разумнага чалавека прайшла, i на змену яму з'явшася больш дасканалая ютота - малпа...» [2, с. 23].
У рамане-прытчы «Сшьва» («Silva», 1961) Веркор таксама y iрaнiчнaй форме прадказвае знiшчэнне чалавецтва, мадэлюючы фантастычную сiтyaцыю: на адным з пaлявaнняy лiсiцa рaптоУнa ператвараецца y дзяучыну, але пры гэтым зaxоУвaе звычкi жывёлы. ГaлоУны герой рамана Альберт Рычвш спрабуе разабрацца ва yнyтрaныx якасцях Сiльвы - ютоты, якая падобная да чалавека толью знешняй абалонкай. Аyтaр паказвае i адваротную сiтyaцыю: як чалавек апускаецца да жывёльнага стану. Дачка доктара, Дарощ, aпынyyшыся y вялiкiм горадзе, прывыкае да нaркотыкaУ, пачынае весщ распуснае жыццё, што прыводзiць да дэградацьп маладой жанчыны да такой ступеш, што яна страчвае свой чалавечы воблiк i прыпадабняецца да жывёлы: «... Яна выглядала паглыбленай у цixaе, але рашучае aдмayленне Усяго таго, што яшчэ нядayнa складала яе чалавечую свабодную сутнасць» [3, с. 316]. I y творы Веркора, i y творы П. Буля фшал безнадзейны: Сшьва нараджае лiсяня, а не чалавечае дзiця, тым самым не паюдаючы шанцау для далейшага iснaвaння ушх людзей увогуле; наноузбудаваны кaсмiчны карабель з сямействам Улюа Меру блукае па мiжпрaстор'i y пошуках «чалавечай» планеты. Такая канцоука дае падставу казаць аб эсхаталапчным светayспрымaннi, абумоуленым крызiсaм рэчaiснaсцi. Абодва раманы маюць yнiверсaльнaе мастацкае значэнне, яны iмкнyццa дaвесцi да чытача, што юнуюць межы мaрaльнaсцi, за якiя чалавек не можа выходзщь, iнaкш ён проста перастае юнаваць.
У рамане-прытчы «Вужачка» («Court serpent», 2001) Бернара дэ Бушэрона распавядаецца пра маральнае падзенне i гiбель былых хрысщян ад невыносных прыродных умоу на адным з астравоу Пауночнай частю свету. Аутар падымае праблему экaлaгiчныx ката^змау, яюя у наш час - з'ява амаль што паусядзённая, кaлi бязвiннa падвяргаюцца знiшчэнню шмат людзей, а тыя, каму пашанцавала выжыць, застаюцца без нaдзеi на уратаванне i аднауленне свайго былога жыцця.
Безумоуна, нaвyковa-тэxнiчны прагрэс палепшыу i надау дынaмiзм iснaвaнню чалавека. Аднак некаторыя вынаходствы працуюць не толью на забяспечанне жыццядзейнaсцi чалавецтва, але i могуць стаць сродкам яго масавага зшшчэння.
Якраз пра гэта распавядае Рабэр Мерль у свaiм рамане-прытчы «Мальвшь» («Malevile», 1972). У навукова-тэхтчным прагрэсе ён бачыць галоуную пагрозу жыццю чалавека. Сюжэт яго твора падобны да геаметрычнай фiгyры - парабалы, адну з вяршынь якой можна умоуна абазначыць як экспaзiцыю рамана-прытчы. Сябры Эманюэля Конта, галоунага героя, збiрaюццa у сярэднявечным замку Мaльвiль, каб абмеркаваць кандыдатуры будучага мэра гарадка. УдзельнЫ сходу нiчогa не ведаюць пра пагрозу, якая навюла над мiльёнaмi людзей, над ix блiзкiмi, над iмi сaмiмi. Раптоуна адбываецца атамны выбух, i грамадства вокамгненна з высокаразвгага апускаецца да першабытнага, па сутнасщ, вяртаючыся да свaix вытокау.
Па той прычыне, што гэтая катастрофа зшшчыла усё на зямл^ героям рамана, якiя зaстaлiся у жывых, дaводзiццa адбудоуваць сваё жыццё наноу, займацца земляробствам, паляваннем i рыбалоуствам. I паступова ацалелы фрагмент грамадства прaгрэсiрyе. Фiнaл рамана сiмвaлiчны, усё зноу вяртаецца на колы свае: агульная нарада Ля-Рока i Мальвшя прымае рашэнне вырабляць зброю.
Варта зауважыць, што вельмi блiзкaй у распрацоуцы тэмы «небяспекi ядзернай вайны» з'яуляецца аповесць-прытча Алеся Адaмовiчa «Апошняя пастараль». У творы Адaмовiчa таксама дэманструецца сучасны стан грамадства i у магчымай перспектыве.
I Рабэр Мерль, i Алесь Адaмовiч распавядаюць у свaix раманах пра небяспеку, якая падпшьноувае чалавецтва на шляху у будучыню. Паказваючы карщну магчымага aпaкaлiпсiсa, пiсьменнiкi iмкнyццa вырваць чытача з палону штодзённaсцi i прымусщь яго задумацца над мaгчымымi вынiкaмi «цывiлiзaвaнaй» дзейнaсцi чалавека.
Навукова-тэхшчны прагрэс можа прывесцi не толью да сусветнай катастрофы. Ён з'яуляецца адной з прычын расслаення грамадства, кaлi адны жывуць у раскошы, а дрyгiя пакутуюць ад галечы. У рамане-прытчы «Пустыня» Ж.-М.Г. Леклезiё закранае тэму беднасщ. На думку шсьменшка, матэрыяльная няроунасць - яшчэ адна мяжа пaмiж людзьмi у цывiлiзaвaным грамадстве. Пакуль Лала жыла у невялiчкiм гарадку, яна не адчувала сваёй незaможнaсцi: там усе былi бедныя. Але гэтыя
людзi задаволеныя тым малым, што дае îm скупая прырода пустыш, бо валодаюць бязмерным багаццем яе прыгажосщ. Прауда, пад уплывам гiсторый, расказаных старым рыбаком Наманам, у дзяучыны сталi узшкаць i iншыя думю: «добра было б апынуцца у такiм вось цягнiку i кацщь па чыгунцы з горада у горад, у таямнiчыя краiны, дзе шхто нiчога не ведае ш пра пыл, Hi пра галодных сабак, нi пра дашчатыя халупы, у яюя урываецца вецер» [1, р. 102]. Аднак калi герашя апынецца у Марсэлi, яна разумее, што казачных краiн не юнуе. Замест шчаслiвых, свабодных, упэуненых у сабе людзей яна сустракаецца з «жанчынамi у лахманах - вельмi бледнымi, хаця сонца тут яскравае... Старым^ у доупх залапленых пал™, п'янiцамi з мутнымi вачыма, бадзягам^ галоднымi iншаземцамi... з пустымi гаспадарчымi торбамЬ» [1, р. 270]. Каб паказаць трапчнасць iснавання бедных людзей, шсьменшк факушруе увагу на «бяздомных, худых, ускудлачаных» катах, якiя жывуць на вышках цi хаваюцца пад машынамi на стаянках, сабаках, у аблiччах якiх ёсць штосьцi небяспечнае, нейю адчай. Гераiня зауважае, што яны зусiм не падобныя да тых дзiкiх сабак, якiя кралi у iх вёсцы курэй i авечак. Гарадсюя сабакi «рыюцца ва ушх памыйнiцах, грызуць старыя костю, рыбныя галовы, паглынаюць адкiды, яюя iM кiдаюць мяснт» [1, р. 281]. Гэтыя эпiзоды надаюць аповеду змрочнасць, безвыходнасць, бясконцую тугу.
У вялЫм горадзе Лала зразумела, што яна бедная i што беднасць - гэта галеча, знявага i бяспрауе. На яе можа ш за што накрычаць палiцэйскi, пагражаючы дэпартацыяй i пазбауленнем свабоды, да яе можа беспакарана чапляцца бакалейшчык Асаф, толью таму, што у яго ёсць грошы.
З болем аутар расказвае i пра самое жытло, у яюм тулiцца бедната. «Сырыя, халодныя пакоi, дзе шэрае паветра камянём навальваецца на грудзЬ» [1, р. 286]. У цёмных танах Ж.-М. Г. Леклезiё ашсвае вулiцы Марсэля, «кароткiя, пакручастыя... вузюя, сцiснутыя старымi, спарахнелымi сценамЬ» [1, р. 282-286], яюя пераходзяць на шшыя вулiцы, завулкi, лесвiцы. «Ц змогуць яны <людзi> знайсцi дарогу сярод уах гэтых дарог, знайсщ неабходныя дзверы сярод усiх гэтых дзвярэй?» — задаецца пытаннем гера^ [1, р. 288].
Леклезiё востра адчувае траг1зм ¡снавання чалавека ХХ стагоддзя. Даследчыца А. Эсалнек адзначае, што «раман Ж.-М. Г. Леклезiё узнауляе рэакцыю асобы, якая цяжка перажывае нацiск страшэннага, бесчалавечнага сучаснага шдустрыяльнага свету. Гэта выбух безнадзейнасщ, выклiканы вострым адчуваннем таго, што няма больш нiчога каштоунага, што усё пад уладай капiталiстычнай цывшзацьп. Гэта крык жаху, болю i адначасова абурэння» [4, с. 137]. У творы Ж.-М. Г. Леклезiё паказаны такi ракурс iснавання сучаснага стану грамадства, яю ускосна наводзщь на думку пра наканаванасць яго будучага зшшчэння. «Можа, сапрауды, шдзе няма на свеце нi кахання, ш жалю, нi дабрынi? Можа, бяльмо, якое аддзяляе зямлю ад неба, ужо задушыла людзей, заглушыла бiццё iх сэрцау, усе былыя надзеi, усю прыгажосць?..» [1, р. 314], — з роспаччу пытаецца Лала Хава. Па меркаванш аутара «Пустыш», iсцiна, справядлiвасць, прыгажосць растаптаныя у сучасным свеце, якi пакланяецца матэрыяльнаму камфорту. Толькi чалавек з багатым унутраным светам, якi iмкнецца да маральнага самаудасканалення, мае права называцца Асобаю. На жаль, людзi забылiся пра гэтую простую юцшу i сталi падобнымi да бяздумнага i безаблiчнага натоупу. Лала Хава у Ж-М. Г. Леклезiё вылучаецца сярод звычайных абывацеляу як сваiм знешнiм выглядам, так i Унутранымi якасцямi: «на яе аблiччы яшчэ ляжыць след пякучага сонца пустыш i яе доУгiя чорныя кудзеры iскрацца сонцам» [1, р. 279]; дзяучына iмкнецца наблiзiцца да людзей, зразумець iх праблемы i цяжкасщ жыцця. Аднак у адказ яны са здзiуленнем глядзяць на яе, быццам на чужанiцу з шшай планеты. На нейкi час Лала вымушана падпарадкавацца непiсаным законам грамадства: «Валасы яна коратка абстрыгла, яны сталi цьмянымi i œfeiMi шэрымi. Стала цьмянай, шэрай i скура Лалы» [1, р. 268]. Верхняе адзенне дзяучыны складала карычневага колеру палiто, пашытае з шарсцяной тканiны, падобнай да абiвачнай. Лала адчувае, як у яе прашкае дух^р натоупу, але яна не з тых, хто можа скарыцца перад яго сiлай. Яна перамагае усеагульнае, статкавае пачуццё i вяртаецца да сваiх вытокау. Лала - Асоба з вялшай лiтары, нягледзячы на тое, што яна зушм не мае адукацыi, не умее нават пiсаць i чытаць.
Тэма непаразумення, адчужанасцг людзей, шырока распаусюджаная у мастацкай лiтаратуры, набывае у творы Ж.-М. Г. Леклезiё асаблiвую вастрыню i, разам з тым, вщавочнае сацыяльнае абгрунтаванне. Ён канстатуе, што у сучасным тэхнакратычным свеце трывала усталёуваецца псiхалогiя накаплення i культ буйнога катталу. Як вышк: чалавек, асоба, iндывiд становяцца каштоУнымi не самi па сабе, а толью як элемент, патрэбны для добра наладжанага функцыянiравання сiстэмы «вытворчасць - спаж^1ванне - прыбытак».
Адносшы памiж людзьмi робяцца выключна функцыянальным^ заснаванымi на халодным разлiку. Чалавек неабходны iншаму толькi для «справы», для дасягнення якiх-небудзь практычных мэтау.
Блiзкiя: муж i жонка, бацью i дзещ, сваяю, сябры - не iмкнуцца зразумець адзiн аднаго. Яны востра адчуваюць адчужанасць, часта успыхваюць канфлшты, выктканыя парушэннем духоуных кантактау.
«Людзi хаваюцца у сваiх цесных пакойчыках, або маленькiх халупах, яны раз'яднаныя i адзiнокiя, нават калi яны знаходзяцца разам - з-за немагчымасщ зразумець, палюбiць iншага, стварыць сяброусюя сувязЬ> [1, р. 278], - тша у сваiм рамане Ж.-М.Г. Леклезiё. «Дзе ж людзi? — ставiць рытарычнае пытанне Лала, — сярод людзей так самотна...» [1, р. 265]. Сувязi памiж асобамi аказваюцца надзвычай нетрывалымi i лёгка рвуцца, што прычыняе пакуты i боль.
Пiсьменнiк разважае у рамане пра парадаксальную сiтуацыю, якая складаецца у грамадстве: з аднаго боку, нiколi яшчэ чалавек не меу такой патрэбы у цеплыш адносшау, у душэунай прыхiльнасцi - адзшым прытулку, у якiм магчыма схавацца ад варожага i бесчалавечнага свету, а з iншага - нiколi яшчэ не было так цяжка для асобы дасягнуць гэтага.
Аутар закранае тэму самоты чалавека, прычыну якой ён бачыць не у яго прыродзе, а у канкрэтных, характэрных для iндустрыяльнага грамадства, пачварных нормах i прынцыпах жыцця. Так, Лала у Марсэлi пакутуе ад таго, што не можа знайсщ роднаснай душы: «Дзiуны свет, гэты горад з усiмi яго жыхарамi - яны зусiм не зауважаюць цябе, калi ты не стараешся прыцягнуць да сябе увагу» [1, р. 268], цi яшчэ: «у мнагалюдным натоупе нiхто на яе не звяртае увап, можа быць, яе прымаюць за жабрачку» [1, р. 270]. Пiсьменнiк парауноувае сiратлiвасць сваёй гераiнi у вялшм горадзе са смуткам на караблi у адкрытым моры. Гэтае разбуральнае пачуццё уплывае i на фiзiчны стан Лалы: «Ад яго балщь сэрца, яно сцiскае горла i скрош, усе гукi набываюць нейкае дзiунае рэха» [1, р. 301]. Самота нараджае тугу. «Яна <туга> праследуе яе, быццам вялiзны ашчэраны сабака з галоднымi вачыма, як блукае уздоуж сцёчных iрвоУ у пошуках касцей» [1, р. 302], — аутар з дапамогай меташми дакладна раскрывае стан душы гераш. Лала прыходзiць да высновы, што i самота, i туга - вышк голаду, але не у прамым сэнсе як адсутнасць ежы, а у абстрактным: «гэта усеабдымны голад, калi ты згаладауся па уам, па усiм, у чым табе адмоулена, што для цябе недасягальна» [1, р. 302]. Ж.-М. Г. Леклезiё мае на увазе дэфiцыт у сучасным грамадстве таюх чалавечых каштоунасцяу, як дабрыня, цеплыня, спагадлiвасць, надзейнасць, адданасць. Жыццё людзей, яюя згубiлi свае станоучыя маральныя якасцi, стала яшчэ больш цяжюм: «дауно яны не ведаюць ш адпачынку, нi шчасця, нi кахання - толью i ёсць у iх горкае гора» [1, р. 302]. Аутар канстатуе, што, шукаючы выйсця, «няшчасныя гараджане» пакiдаюць Марсэль, «аддаушы яго на разарванне хваробам, смерщ, забыццю» [1, р. 302]. Пасля натоупу застаюцца толькi кучы смецця, бруду i адкiдау - вышк бессэнсоунага спажывання: «iржавыя кансервавыя бляшанкi, старыя паперы, абломкi касцей, пабггыя бутэлькi, накрыукi, гнiлыя апельсшы, анучы» [1, р. 302]. Гэты урывак вельмi нагадвае натуралiстычныя замалёую: тая ж дакладнасць, дэталёвасць, статычнасць.
Натоуп людзей праходзiць мiма Лалы - знясшенай ад фiзiчнага болю, прыгнечанай, галоднай. Ёй здаецца, што, калi яна упадзе, людзi пройдуць па ёй, затопчуць яе, не спыняючы свайго руху у колазвароце бязрадаснага iснавання. Незвычайны кантраст норавам «цывшзаванага» грамадства складае мараль «натуральнага чалавека» Нура, якая цераз усю пустыню, знемагаючы ад смагi, голаду i стомленасщ, цягне на сябе сляпога воша.
У рамане адлюстроуваецца i тэма адносшау у сучаснай сям'1, не сагрэтых цяплом i любоую. Да прыкладу, увечары Лала, вяртаючыся з працы, глядзiць у вокны дамоу, спрабуючы разгледзець у iх святло, а замест яго бачыць цемру i адчувае холад. «Тут жыве iспанка з шасцю дзецьмi - усе яны спяць покатам у адным пакойчыку з вузюм акенцам i заусёды шныраюць па Панье у лахманах, бледныя, галодныя,» - кажа дзяучына i працягвае, - а у гэтым доме, па якiм праходзiць вялiзная расколiна i на сценах быццам выступае кволы пот, жывуць хваравтш муж з жонкай - яны так гучна кашляюць, што, здаецца, iх можна пачуць скрозь усе сцены дамоу» [1, р. 298]. У грамадстве, дзе пануе дэспатызм i рабства, дзе страчаны сапраудныя чалавечыя каштоУнасцi, не могуць скласщся трывалыя адносiны у сям'i. Па начах Лала прачынаецца ад жахлiвых гукау - гэта «звар'яцелы муж малоцщь кулакамi сваю жонку, а яна спачатку пранiзлiва крычыць, а потым толькi усхлiпвае i енчыць» [1, р. 303]. Падобны лёс i яшчэ у адной сям'к «i пара iншаземцау (муж - ггальянец, жонка -грачанка), ён кожны вечар напiваецца i жорстка збiвае жонку, малоцiць кулакамi па галаве, б'е нi з таго ш з сяго, нават не са злосщ, а проста таму, што яна побач, i глядзщь на яго заплаканымi вачыма, i твар яе ацёчны ад стомы» [1, р. 298]. Рэалiстычна паказана у рамане i такая адмоуная з'ява грамадства, як прастытуцыя. Пюьменшк, падобна патолагаанатаму, прэпарыруе знешнi воблш прадажных жанчын: «les cuisses grasses et blanches», «la courbe des hanches», «la chair pêle de la gorge», «les jambes nues» [1, р. 313-314]. Аутар упэунены, што «неусвядомлены голад няутольных жаданняу, гвалту» [1, р. 309] правакуе свабодныя норавы, пошук усё больш вострых фiзiчных уцех, стварэнне атмасферы дыскрэдытацыi i прынiжэнне кахання, сямЧ, чалавечай блiзкасцi. У гiпербалiчнай форме
рамашст малюе публiчныя дамы: «ce sont les géants immobils, aux yeux sanglants, aux yeux cruels, les géants dévoreurs d'hommes et de femmes» [1, р. 315]. Вышк распуснасщ - душэуная пустата, адзшота.
Хворае грамадства асуджае сваiх дзяцей на нешча^вае дзяцiнства. Тэма беспрытульнасцг, недагледжанасцг дзяцей - адна з галоуных у рамане. Як правша, беспрытульныя малыя - хворыя. «Дзесятю, сотнi хворых хлопчыкау i дзяучынак кашляюць па начах аднолькавым хрыплым кашлем, якi разрывае горла i бронхЬ» [1, р. 303]. Адным з гэтых няшчасных з'яуляецца цыгансю хлопчык Радзiч: ён вымушаны красщ, жабраваць, каб не памерцi з голаду. Знайшоушы у Лале сяброуку, Радзiч даверлiва распавядае ёй пра тое, як запнуу яго бацька, а мащ прадала яго у рабства. «Гаспадар» часта б'е малога i яшчэ шасцярых беспрытульшкау, але ш збегчы, нi нейкiм чынам змянiць гэтыя адносiны хлопчык не можа - дзiця з'яуляецца поунасцю бяспрауным у свеце дарослых.
Вельмi блiзкая да Ж.-М. Г. Леклезiё у распрацоуцы дзiцячай тэмы шсьменнща Сiльвi Жэрмэн, якая у сваiм рамане-прытчы «Погляд медузы» («Le regard de la Meduse», 1991) развiвае думку аб несумяшчальнасщ нясталага свету дзяцей з бесчалавечнасцю, крывадушнасцю i злосцю сучаснага грамадства. Галоуная гера^ рамана Люсi Дабiнье, дванаццацiгадовая дзяучынка, падвяргаецца гвалту з боку яе зводнага брата Фердынана. Складанасць вобраза абумоулена пастаноукай праблемы: аутар iмкнулася паказаць агульную трагедыю дзяцей, яюя з'яуляюцца безабароннымi перад тэрарызмам, гвалтам, гандлем людзьмi. Разбурэнне традыцыйнай сямЧ прыводзiць да цяжкасцяу адаптацыi дзяцей у свеце, адчужэння, замкнёнасцi, псiхiчных захворванняу.
У рамане за Люсi змагаюцца дзве iпастасi свету: святло (кожны раздзел твора пачынаецца з атсання, як яно прабiваецца скрозь шчыл^ у акне) i цемра - чорны подых смерцi, бо не раз дзяучына думае пра самагубства. Пюьменнща гiпербалiзуе вобраз Люсi Дабiнье, надзяляючы яе звышмагчымасцямi. Напрыклад, яна мае некалькi позiркаУ: позiрк дзiцяцi, якi у кожнай з'яве бачыць казку; позiрк зацкаванага звярка i, у рэшце рэшт, смертаносны позiрк Гаргоны. Дзяучына, зiрнуУшы на Фердынана-людаеда, ператварае гвалтаушка i забойцу дзвюх дзяучын у камень. Дзщячае усведамленне выступае у рамане-прытчы своеасаблiвым камертонам, з дапамогай якога правяраецца маральны настрой грамадства. Пранiзлiвы выраз вачэй галоунай гераiнi быццам бы выкрывае сацыяльную хлусню, з'яуляецца сродкам «прарыву» да чалавечнасцi скрозь нагрувашчванне фальшу i разбэшчанасцi. Сiльвi Жэрмэн пераасэнсоувае антычны мiф i паказвае, што дзякуючы позiрку Дзяучыны-Медузы аднауляецца, а не разбураецца раунавага у свеце, з цемры зноу нараджаецца святло. Твор заканчваецца аптымiстычна - верай у лепшую будучыню для дзяцей.
Таюм чынам, у рамане-прытчы «Пустыня» Ж.-М. Г. Леклезiё вiдавочны глабальны маштаб бачання шсьменшка i асэнсавання пытанняу сучаснасцi, а таксама iмкненне нагадаць ужо знойдзеныя, адрэфлексаваныя разважаннi пра быццё, адлюстраваць карцiну свету праз прызму аутарскага усведамлення.
У раманах-прытчах французскiя пiсьменнiкi звяртаюцца да агульначалавечых тэм. Асаблiвасцю iх выкарыстання з'яуляецца тое, што гэтыя праблемы толью падымаюцца аутарам, але шляхi да iх вырашэння не даюцца, пытанш пакiдаюцца у адкрытай форме, i чытач сам павiнен зрабiць выбар у той цi iншы бок.
Л1ТАРАТУРА
1. Le Clézio, J.-M. G. Désert / J.-M. G. Le Clézio. - Paris: Gallimard, 1980. - 445 p.
2. Буль, П. Планета обезьян = La planète des singes / П. Буль; пер. с фр. Ф. Мендельсона, А. Егорова. - М.: Менеджер, 2004. - 224 с.
3. Веркор Избранное: Молчание моря. Люди или животные? Сильва. Плот «Медузы» / Веркор // Сборник: пер. с франц.; сост. С. Великовского; предисл. Т. Балашовой. - М.: Радуга, 1990. - 556 с.
4. Эсалнек, А.Я. Типология романа: теоретический историко-литературный аспекты / А.Я. Эсалнек. - М.: Изд-во МГУ, 1991. - 158 с.
THE FRENCH NOVEL-PARABLE OF THE LATE 20TH CENTURY: FROM «ENTERNAL» QUESTIONS TO MODERN PROBLEMS OF SOCIETY
O.F. ZHILEVITCH
Summary
In article the actuality of a genre modification of the novel-parable in the modern world literature has been given particular attention. The basic themes of the French novel-parable of second half of XX-th century have been revealed on an example of works of R. Merle, Vercors, P. Boule, J.-M.G. Le Clézio, S. Germain, B. de Boucheron. Special character of subjects in the novel-parable «Désert» J.-M.G.Le Clézio has been discovered. A number of similar typological analogies in the novel-parables by French writers and some Byelorussian authors (V. Bykov, A. Adamovich) have been carefully considered.
nacmyniy yрэдакцuw 3 eepacnn 2009
