CC BY
22УДК 82.09-1+82.0
Я. А. Гараднщю, вядучы навуковы супрацоушк (ДНУ «Цэнтр даследаванняу беларускай культуры, мовы i лiтаратуры НАН Беларуси)
ПРАБЛЕМА АУТАРА У БЕЛАРУСК1М Л1ТАРАТУРАЗНАУСТВЕ
Праблема аутара з'яуляецца адной з самых актуальных i шырока дыскутуемых у сучаснай лггаратуразнаучай навуцы. У дадзеным артыкуле яна разглядаецца у тэарэтычным i пстарычным аспектах. Для беларускага лггаратуразнауства важнасць вырашэння гэтай праблемы абумоулена спецыфiкай пстарычнага развiцця нацыянальнай лггаратуры, яе цеснай сувяззю з фальклорам. Аутарскае самаусведамленне фармiравалася у беларускай лггаратуры новага часу паступова, ва узаемадзеянш з традыцыйнымi формамi калектыуна-масавай мастацкай свядомасцi.
Як важнейшая антытэза калектыуна-масаваму тыпу мастацкага выражэння у беларускай лiтаратуры на пачатку ХХ ст. i у пазнейшы час узшкае даволi вялiкая колькасць творау з пэуньЕШ прыкметамi аyтабiяграфiзму. Ступень аyтабiяграфiчнасцi твора па-свойму вызначаецца аутарам i чытачом. У наш час, калi узрастае роля чытача як штэрпрэтатара мастацкага свету лiтаратурнага твора, аналiз успрымання менавiта чытачом аyтабiяграфiзму у творы мае iстотнае значэнне. У артыкуле таксама разглядаюцца аутарсшя жанры як адзiн са спосабау выяулення аутарскага светабачання.
The problem of the author is one of the most actual and widely discussed in modern literary science. In this article it is considered in theoretical and historical aspects. For the Belarusian literary criticism importance of the solution of this problem is caused by specifics of historical development of national literature, its close connection with folklore. The author's consciousness was formed in the Belarusian literature of modern times gradually, in interaction with traditional forms of collective and mass art consciousness.
As the major antithesis to type of collective mass art expression in the Belarusian literature at the beginning of the XX century and at the latest time there is quite large number of works with certain signs of an autobiographism. Degree of autobiographism of work in its own way is defined by the author and the reader. Presently, when the role of the reader as interpreter of the art world of the literary work increases, the perception analysis of autobiographism in work by the reader has essential value. In article author's genres as one of ways of manifestation of an author's world outlook also are considered.
Уводзшы. Роля аутара як суб'екта творчага працэсу, формы яго прысутнасщ у лгаратур-ным творы, спосабы выражэння аутарскай пазь цьп - гэта праблемы, яюя звязаны самым непас-рэдным чынам з вызначэннем асноуных мета-далапчных падыходау лгаратуразнаучай наву-Ki на працягу апошшх некальюх стагоддзяу. Асаблiва узрасла щкавасць да ix у наш час, калi атрымалi распаусюджанне тэорып, паводле яюх у сучасным лггаратурным працэсе адбываецца пераакцэнтацыя увап з аутара на тэкст, узрастае роля чытача як удзельшка творчага працэсу засваення i штэрпрэтацып твора.
Праблема аутара у беларусюм лггаратура-знаустве у тэарэтычным аспекце з' яуляецца ма-ладаследаванай. Яна утрымлiвае у сабе шмат мо-мантау, яюя патрабуюць далейшай распрацоую, вызначэння пэуных метадалагiчныx прынцыпау i падыходау. Неабходнасць актывiзацыi даслед-чай працы у гэтым напрамку абумоулена тым, што гiсторыя беларускай лiтаратуры, таксама як i сучасны яе стан, дае надзвычай багаты i шмат-стайны матэрыял для раскрыцця нацыянальнай спецыфЫ творчага працэсу i ролi у iм аутара.
У беларускай лгаратуры новага часу, якая развiвалася, пачынаючы з Х1Х ст., у паскора-ным алгарытме, даволi своеасаблiва паядноу-
валiся калектыуна-надасабовае мастацкае усве-дамленне i iндывiдуальна-аутарскае самавыра-жэнне. Калектыуна-надасабовае у мастацкiм светабачанш, якое вынiкала з цеснай сувязi на-цыянальнай лiтаратуры з фальклорнымi выто-камi, не толькi пераадольвалася у нейкай ступе-нi узмоцненым выяуленнем аутарсюх iнтэн-цый, але пэуным чынам трансфармавалася, ус-тупаючы у штэгратыуныя сувязi з шдывщуаль-mrni творчымi установками
Пры звароце да даследавання праблемы ау-тара у шматстайнасщ яе аспектау мэтазгодна прымаць пад увагу дадзеную спецыфiку узаема-адносш калектыунага i асабовага тыпау светаус-прымання у нацыянальнай мастацкай традыцыи.
Асноуная частка. Праблема аутара надзвы-чай складаная, шматаспектная, звязаная з мно-гiмi бакамi лiтаратурнай творчасцi. Яе перша-пачатковае фармiраванне узыxодзiць, па сут-насцi, наогул да часу узшкнення лiтаратуры як своеасаблiвага феномену эстэтычнай дзейнасцi чалавека. З першымi творамi узнiкае i праблема аутара, стваральшка гэтых творау.
Аднак на пачатковых этапах развiцця слоу-нага мастацтва, у самыя старажытныя часы, а затым i у Сярэднявеччы, яшчэ не праводзшася мэтаскiраваныx даследаванняу феномена аута-
ра, паколью i само аутарства разумелася i усп-рымалася тады своеасаблiва. У тыя часы пера-важала успрыманне лiтаратуры як вщу творчас-цi, у яюм першаснае значэнне мае наследаванне пэуным узорам, стварэнне творау паводле за-гадзя прадвызначаных патрабаванняу.
Аутары фундаментальнай працы «Катэго-рыi паэтыкi у змене лгаратурных эпох», вызна-чаючы пстарычную адметнасць развiцця слоу-нага мастацтва на працягу усяго часу яго юна-вання, вылучаюць «тры найбольш агульныя i устойлiвыя тыпы мастацкай свядомасщ: 1) ар-хаiчны, або мiфапаэтычны, 2) традыцыяналюц-кi, або нарматыуны, 3) iндывiдуальна-творчы, або пстарычны (якi абапiраецца на прынцып пстарызму)» [1, с. 3]. На iх думку, толькi для трэцяга тыпу мастацкай свядомасцi, якi пачау фармiравацца у канцы XVIII ст., характэрны франтальны зварот да аутарскага самавыяулен-ня. Аутарская iндывiдуальнасць пачынае ус-прымацца з гэтага часу як неабходная умова ажыццяулення мастацкага акту, як галоуны складнiк творчага працэсу.
Гэтыя тры асноуныя тыпы мастацкай свядомасщ i адпаведна iм тры галоунейшыя эпохi у духоуным i штэлектуальным развiццi чалавецт-ва хоць i не маюць памiж сабой кантрасна акрэс-ленай мяжы, аднак падзяляюцца «двума важней-шымi сацыяльна-культурнымi пераваротам у сусветнай гiсторыi» [1, с. 3]. Паводле аутарау «Катэгорый паэтыю...», першы з таюх паваротау -гэта так званы «восевы час» (VI - V стст. да н. э.), як характарызавауся глабальнымi зрухамi у арганiзацыi сацыяльных адносш, кардынальны-мi зменамi формау дзяржаунага уладкавання. Другi паварот, якi адносщца да канца XVIII ст., звязаны з надыходам iндустрыяльнай эры. Менавгга у гэты час раскрываецца на поуную моц iндывiдуальны, асабовы патэнцыял як у навукова-тэхнiчнай, эканамiчнай сферах, так i у сферы гумаштарнай.
У наш час, у поспндустрыяльную, iнфарма-цыйную эпоху, мае месца новы паварот у раз-вiццi сучаснай цывiлiзацыi. Вызначэнне ролi у гэтай новай цывшзацьп iндывiдуальнага, аса-бовага, аутарскага пачатку - адна з надзённых i неабходных задач першаступеннага значэння.
Праблема аутара, яго месца i ролi у твор-чым працэсе стала у другой палове ХХ ст. - на пачатку ХХ1 ст. адной з найбольш актуальных i дыскутуемых у лiтаратуразнаучай навуцы i у iншых блiзкiх ёй, антрапалапчна арыентаваных дысцыплiнах. Некаторыя тэарэтыю, у прыват-насцi прадстаунiкi постструктуралiзму, дэкан-структывiзму, канстатавалi значнае пашжэнне ролi аутара як стваральнiка тэксту. Францу зсю культуролаг i семiётык Р. Барт наогул абвясцiу пра так званую «смерць аутара».
З актуальнага чыннiка творчага працэсу ау-тар, паводле тэорый падобнага кшталту, перат-вараецца, па сутнасцi, у фшцыю, або, карыста-ючыся тэрмiналогiяй постмадэршсцюх дасле-даванняу, у сiмулякр. Месца аутара-крэатара, паунауладнага распараджальнiка усiм, што ад-бываецца у творы i з творам, займае пiсьмо, якое разумеецца як самарэгулюемы i самаабу-моулены працэс.
Разам з тым варта адзначыць, што у гэты ж час значна узмацняецца увага да аутара як суб'-екта творчага працэсу i стваральшка лiтаратур-нага твора, узнiкаюць даволi шматлiкiя тэорыi i канцэпцыi, у яюх асноуным аб'ектам увагi i шматбаковага аналiзу прадстае якраз аутар. Тут варта згадаць у першую чаргу даследаванш у гэтым напрамку рускiх вучоных, сярод якiх вы-лучаюцца распрацоукi суадносiн аутара i героя у працах М. Бахцша, праблема вобраза аутара, вылучаная В. Вшаградавым, тэорыя суб'ектнай арганiзацыi лгаратурнага твора Б. Кормана.
Адным з найважнейшых аспектау разгляда-емай намi праблемы з'яуляецца вызначэнне су-адносшау i характару узаемадзеяння у беларус-кай лiтаратуры, пачынаючы з Х1Х ст. да наша-га часу, праяу калектыуна-масавай i iндывiдуа-льна-асабовай мастацкай свядомасщ.
Праявы калектыунай мастацкай свядомасщ даследчыю слушна звязваюць перш за усё з фа-льклорам як своеасаблiвым вiдам эстэтычнай дзейнасщ. Як вядома, для беларускай лггарату-ры новага часу характэрна самая цесная сувязь з фальклорнымi традыцыямi, паколькi яе ства-ральнiкi абапiралiся у сваёй творчасщ на вопыт народнага мастацтва, зыходзш з асаблiвасцей народнага эстэтычнага светауспрымання.
Фальклорнай творчасщ наогул не уласщва аутарызацыя тэкстау, якiя бытуюць да свайго магчымага запiсу у выглядзе артэфактау у вус-най форме. Фальклор, як самы старажытны вiд слоунага мастацтва, ведау толькi калектыунага творцу. У сферу фальклорнай творчасщ у часы яе найбольш актыунага развiцця былi уцягнуты самыя шырокiя слаi насельнщтва, асаблiва тыя, што не валодалi пiсьмовай культурай. Прауда, уяуленнi пра фальклорнага калектыунага творцу як пра нейкую аднародную i невыразную ма-су, па меркаваннi сучасных даследчыкау, далё-кiя ад сапрауднасщ. Мабыць, на усiм працягу развщця фальклору з агульнага фальклоратвор-нага асяроддзя вылучалюя усё ж таю найбольш актыуныя творчыя адзiнкi, яюя былi у большай ступенi за астатшх наблiжаны да «эпiцэнтру» фармiравання жанравых i сюжэтных структур.
Фальклор i лiтаратура з'яуляюцца вiдамi творчай дзейнасщ, яюя у значнай ступеш ад-рознiваюцца сваiмi падыходамi да увасаблення рэчаiснасцi, спосабамi i прыёмамi iдэйна-мас-
тацкага выражэння. Гэта, несумненна, два асоб-ныя вiды слоунага мастацтва, сутнасная разме-жаванасць якiх праходзщь па лiнii супрацьпас-таулення вуснага i пiсьмовага функцыянавання творау, калектыунай i iндывiдуальнай творчас-цi, генератзацып традыцый i, з другога боку, настроенасщ на наватарскiя пошукi, творчы эк-сперымент у галiне мастацкай формы.
Пры тым што лггаратура i фальклор аперыру-юць, па сутнасщ, аднымi i тымi ж паняццямi (та-кiмi, як твор, герой, сюжэт, кампазцыя i г. д.), цалкам вщавочна, што агульнасць гэта толью частковая. Кардынальнае адрозненне заключа-ецца у метадах мастацкага асваення рэчаюнас-цi, спосабах i прыёмах мастацкага выражэння, выяуленш творчага патэнцыялу iндывiдуума. Менавiта катэгорыя аутарства выступае як адна з самых паказальных пры вызначэннi спецыфiкi кожнай з гэтых галiн творчай дзейнасщ.
З таго часу, як пачалася практыка запiсу фальк-лорных творау, з узшкненнем фалькларыстыкi становяцца больш iнтэнсiунымi стасункi памiж фальклорам i лiтаратурай, вуснай i пiсьмовай формамi культуры. Беларускi фальклор пачау актыуна запiсвацца з Х1Х ст. Прасочваецца, як нам уяуляецца, несумненная сувязь памiж да-волi iмклiвым развщцём у гэты час беларускай фалькларыстыю, актыунай збiральнiцкай дзей-насцю фалькларыстау i станауленнем новай бе-ларускай лгаратуры. Уплыу фальклору на бела-рускую лiтаратуру даследаваны наогул падра-бязна i грунтоуна. Аднак некалькi у баку заста-лася пры гэтым якраз праблема суаднесенасцi у часе гэтых дзвюх важнейшых праяу культурна-га жыцця Х1Х ст. Гэта асаблiвасць гiстарычнай эпохi патрабуе спецыяльнага вывучэння, па-колькi ёю шмат у чым вызначаецца характар творчага працэсу у беларускай культуры новага часу у перыяд фармiравання яе светапоглядных i эстэтычных асноу.
У Х1Х ст. дыстанцыя памiж прафесшным i народным мастацтвам была самай мшмальнай, магчыма, за увесь час iх сумеснага развiцця. Л> таратура, безумоуна, не «вырастала» з фальклору. Але яна адчувала на сабе яго велiзарны уплыу, для яе стваральшкау атмасфера фальк-лорнага, народна-паэтычнага светаадчування была не чужой, блiзкай i зразумелай. Выхадцы з таго ж самага сацыяльнага асяроддзя, якое з'яулялася спараджальнiкам фальклорнай твор-часцi, пачынальнiкi новай беларускай лгарату-ры выкарыстоУвалi у сваiх творах фальклорныя тэмы, вобразы, матывы, тротку i прыёмы. Аднак пры гэтым, што важна падкрэслщь, яны, несумненна, вылучалi сябе як творцау з агуль-най масы. Для iх фальклор у многiм быу ужо спецыфiчным матэрыялам, якi падлягау далей-шай творчай апрацоуцы. Фальклор для яго лга-
ратурных штэрпрэтатарау быу у той жа час i своеасаблiвай мовай, на якой можна было най-больш лёгка паразумецца з чытачом, звыклым да традыцыйных форм бытавання вуснага слова.
Адрасавацца да шырокай дэмакратычнай аудыторып не толью на мове у прамым сэнсе гэ-тага слова, г. зн. на той «тутэйшай», «простай» мове, на якой гэты чытач размауляу штодзённа на побытавым узроУнi, але i на мове мастацтва, зразумелай яму, - менавгга такой задачай ю-равалiся тыя лiтаратары, яюя рабiлi першыя крокi на шве нацыянальнага пiсьменства у Х1Х - пачатку ХХ ст. Таму тыя iх творы, якiя уяуля-юць сабой, па сутнасцi, фальклорныя стылiза-цыi, ёсць падставы разглядаць як выяуленне пэунага коду, мэта якога заключаецца у тым, каб абазначыць перш за усё намеры аутара дзе-ля узаемаразумення карыстацца адной мовай мастацтва са сваiм адрасатам. На карысць такой верси сведчыць тое, што праз зушм невялiкi ад-рэзак часу або i увогуле адначасова з паяулен-нем творау падобнага тыпу у пiсьменнiкау узш-калi творы iншага кшталту, у яюх сувязь з фальклорнай традыцыяй была даволi аддаленай або не адчувалася наогул.
Защкауленасць прадстаунiкоу маладой беларускай лгаратуры фальклорам можа тлума-чыцца, вядома, не толью аутарскiмi стратэгiямi пошуку «мовы», адпаведнай iнтэлектуальнаму i эстэтычнаму узроуню рэцыпiентау. Зварот да фальклорнай паэтыю быу, несумненна, абумоу-лены не у апошнюю чаргу ^mi высокiмi эстэ-тычнымi якасцямi, якiмi характарызуецца народ-нае мастацтва. Аутары-прафеаяналы (калi гэта азначэнне можна дастасаваць да шсьменшкау Х1Х - пачатку ХХ ст.) усведамлялi прыналеж-насць фальклору да сапрауднага мастацтва, высока цанш яго велiзарны духоуны i эстэтычны патэнцыял. Блiзкая сувязь лгаратуры з фальклорам тлумачылася тым, што яе прадстаунш ба-чылi у гэтым шлях не толью да эстэтычнага па-разумення са сваiм адрасатам, але i да вытокау мастацкай свядомасцi увогуле, да першаасноу народнага светабачання i светаадчування.
Своеасаблiвасць дачыненняу лiтаратуры i фальклору у Х1Х - пачатку ХХ ст. заключалася у тым, што яны былi двухбаковымi, узаемнымi. Гэта быу шлях у абодва канцы. Лгаратура у iм-кненнi спасщгнуць i адэкватна выразiць актуа-ли сучаснасцi iшла у глыб вякоу, звярталася да народнага духоунага i мастацкага вопыту, вы-карыстоувала у сваёй мастацкай сютэме архе-тыпы i канцэпты старажытнага светапогляду, адметныя рысы нацыянальнага менталiтэту. У той жа час назiралася пэунае наблiжэнне но-сьбiтау традыцыйнай фальклорнай свядомасцi да кшжнай культуры. Гэта адбывалася разам з пашырэннем адукацыi сярод народных мас,
распаусюджаннем асветы хаця б пакуль што пачатковага узроуню.
У асяроддз^ якое складала аснову узшк-нення i распаусюджання фальклорных творау, вылучалiся асобы з большым запасам кнiжных ведау, у большай ступенi схiльныя да засваення пiсьмовай культуры. Менавiта на iх былi ары-ентаваны у першую чаргу адаптаваныя формы лiтаратурнай творчасщ, у якiх улiчвауся адпа-ведны узровень успрымання. З гэтых шэрагау з цягам часу пачала фармiравацца асобная крэа-тыуная група - творцау так званага гнсгтнага мастацтва. У перакладзе на звычайную мову гэты тэрмш азначае паупрафесiйны, прамежка-вы стан мастацтва. У гэтым паняццi няма шчо-га зняважлiвага у адносшах да падобнай разна-вiднасцi мастацкай дзейнасщ i яе прадстауш-коу. Увядзенне у шырокi ужытак гэтага тэрмша лацiнскага паходжання якраз надае дадзенай з'яве больш рэспектабельны статус.
1нсггнасць стала абазначэннем асобнай сферы творчай дзейнасщ, якая характарызуецца стылёвай адметнасцю, выяуленнем своеасабл> вага светаадчування. Часта пры характарысты-цы дадзенага напрамку, асаблiва у адносшах да выяуленчага мастацтва, выкарыстоуваецца i такое азначэнне, як нагунае мастацтва. Тым самым вызначаецца характэрная прыкмета сты-лю, як выяуляе асаблiвы стан творцы, яго ш-дывiдуальнае светаадчуванне праз мастацюя формы абагульненага характару. У шатным, наiуным стылi праяуляюцца асаблiвасцi паэты-кi народнага мастацтва - схематызм вобразау, замкнёнасць мастацкай прасторы, рознамаш-табнасць кампазiцыйнай пабудовы i г. д. Адметнасцю выражанага у iх светаадчування i па-этыкi iнсiтныя творы прыцягваюць увагу пра-фесiйных мастакоу. Прыёмы калажу i мантажу, якiя паспяхова выкарыстоуваюцца у сучасным мастацтве, несумненна, генетычна звязаны з тэхнiкай iнсiтнага тсьма.
У беларускай лiтаратуры Х1Х ст. - пачатку ХХ ст. не можа не звярнуць на сябе увагу такая адметная рыса, як масавае карыстанне псеуда-шмам^ Многiя шсьменнш пачатковай пары, у тым лшу i класiкi лiтаратуры, абiралi сабе у якасцi лiтаратурнага iмя пэуны псеУданiм. Гэта з'ява была не выпадковай. Такiм чынам, на думку У. Калешка, пiсьменнiкi, на яюх ускла-дауся вялiкi груз адказнасщ як пачынальнiкау новага перыяду у развiццi нацыянальнай культуры, iмкнулiся псiхалагiчна адаптавацца да новых умоу, у нейкiм сэнсе падзяляючы гэту ад-казнасць з калектыуным творцам - народам.
У сувязi з гэтым У. Калеснiк зауважае: «У свядомасцi пачынальнiкау новай беларускай лгаратуры пэуны час пераважала iмкненне сха-вацца у гушчу народа, растварыцца у масе, яны
i назвы кнiжкам сваiм давалi надасабовыя: «Дудка беларуская», «Смык беларусю», «Скрып-ка беларуская», «Вязанка», а лгаратурныя iмё-ны падбiралi таксама у стылi абшчыннай безы-меннасцi: Мацей Бурачок, Сымон Рэука з-пад Барысава, Гаурыла з Полацка, Янка Лу-чына, Цётка» [2, с. 200]. Цшавыя назiраннi слыннага лiтаратуразнауцы. Асаблiва каштоу-нымi уяуляюцца нам у ракурсе разглядаемай праблемы яго развагi наконт магчымасцей вы-яулення асабовага пачатку у назвах творау. Назва, як вядома, мае надзвычай вялiкае зна-чэнне пры выяуленш тэматычнай i змястоунай накiраванасцi твора, аутарсюх iнтэнцый. Творы без назвы - даволi рэдкая з'ява у прозе, у адроз-ненне ад лiрыкi, дзе верш называецца часта па першым радку. Безназоунасць лiрычных творау - з'ява спецы^чная, ёю выражаецца не бе-засабовасць, а якраз наадварот, такая ступень канщитрацыи iндывiдуальнага, уласцiвага суб'ек-ту творчасщ, яго унутранаму душэунаму стану, якая прыводзщь у вынiку да фактычнай тоеснас-цi аутарскай пазiцыi i светаадчування героя.
Паколькi у беларускай лгаратуры на усiх этапах яе развщця аутарская прысутнасць у творы выяулялася часта праз увядзенне аутабiя-графiчных дадзеных, праблема аутабiяграфiзму таксама цесна звязана з раскрыццём ролi аутара у творчым працэсе.
Меркаванш аб ступенi выяуленасцi аутарс-ка-асабовага у тэксце твора маюць заусёды ускосны характар i абгрунтоуваюцца часцей за усё спасылкамi на зафiксаваныя пэунымi крынi-цамi дадзеныя бiяграфiчнага характару. У гэ-тым выпадку размова у асноуным вядзецца пра аутабiяграфiзм тых або шшых сюжэтных фраг-ментау твора шсьменшка. Аутабiяграфiзм можа вызначацца большай або меншай ступенню ве-рагоднасщ. Варта, аднак, заусёды мець на увазе яго адноснасць i абавязковую трансфармава-насць, якой ён падвяргаецца у мастацкiм творы. Нават у творах мастацкай дакументалютыю не-магчыма дасягнуць адэкватнага узнаулення рэ-альных жыццёвых фактау з-за уплыву фактару аутарскага вымыслу.
Пры аналiзе праблемы аутара неабходна, з аднаго боку, улiчваць рэальнае прататыпнае увасабленне аутара у героях твора, якое можа з большай або меншай доляй верагоднасщ выяу-ляцца даследчыкам, з другога - суб'ектыунае успрыманне аутабiяграфiчнасцi твора чыта-чом, якi кiруецца сваiмi уласнымi уяуленнямi i адчуваннямi.
У сучаснай лггаратуры назiраецца тэндэн-цыя да большай жанравай свабоды, утварэння шматлшх новых жанравых мадыфiкацый, у яюх асобныя жанравыя прыкметы спалучаюцца у своеасаблiвым, iндывiдуалiзаваным выглядзе.
У беларускай лггаратуры значнае пашырэн-не атрымат так званыя аутарсюя жанры. У прозе гэта перш за усё аутарсюя мадыфiкацыi традыцыйнага для нацыянальнай лiтаратуры жанру абразка. Ужо на пачатку станаулення гэ-тай жанравай разнавiднасцi творы беларусюх аутарау вызначалiся iндывiдуальным характа-рам, мастацка-стылявой своеасаблiвасцю. У гэ-тым плане плённым уяуляецца параунанне жан-рава-стылявой адметнасцi малафарматных пра-заiчных творау Ядвшна Ш., К. Каганца, Я. Ко-ласа, З. Бядулi, М. Гарэцкага.
Ушкальнай жанравай з'явай у псторып беларускай прозы ХХ ст. з'яуляюцца «Казкi жыц-ця» Я. Коласа, прытчавасць i алегарызм якiх па-яднаны з выразна выяуленай аутарскай пазiцыяй.
У другой палове ХХ ст. яшчэ больш узрасла папулярнасць жанра празаiчнай мщяцюры, ча-му у значнай ступеш садзейнiчала актыуная i плённая праца у гэтым кiрунку Я. Брыля. Услед за прызнаным майстрам празаiчнага слова да гэтай жанравай разнавщнасщ звярнулiся iншыя сучасныя пiсьменнiкi, у тым лiку i паэты: К. Камейша, Л. Галубовiч i шш.
Адметнасць i прыцягальнасць дадзенай ад-носна свабоднай, не рэгламентаванай строгiмi жанравымi рамкамi формы празаiчнага дыскур-су заключаецца якраз у лiрыка-эпiчным узае-мапранiкненнi, прыкметнай лiрызацыi празаiч-нага тэксту праз суб'ектывiзацыю аутарскага выражэння.
Блiзкай па сваiх жанрава-стылявых харак-тарыстыках да гэтай традыцыйнай для бела-рускай лгаратуры «дзённiкавай» формы дыс-курсу з'яуляецца эсэiстыка. Гэта сапрауды адзiн з самых суб'ектывiзаваных i аутарскiх жанрау, хоць яго асаблiвасць заключаецца у тым, што якраз жанравыя прыкметы праяуля-юцца тут у аслабленым выглядзе. У беларускай прозе ужо склалася класша эсэютыю, прад-стауленая творамi У. Караткевiча, М. Страль-цова, В. Карамазава i iнш.
У паэзй тэндэнцыя да стварэння аутарскiх жанравых мадыфшацый найбольш выразна вы-явiлася у творчасщ А. Разанава, аутара, схшь-
нага да мастацкiх пошукау i эксперыментатарс-тва. Аутарскiя жанравыя формы А. Разанава вызначаюцца сваёй шматстайнасцю, рознай ступенню суаднесенасщ у iх адзнак верша i прозы, медытацыи i наратыву, унутранай формы i падтэксту. Гэта формы, яюя па сваёй сты-лявой характэрнасщ, па выяуленым у iх света-адчуваннi менавiта iндывiдуальныя, непаутор-ныя, напоуненыя асабовым зместам. Разам з тым варта адзначыць i тое, што А. Разанау, ствараючы уласныя жанравыя мады^кацып, абапiраецца таксама i на жанравую традыцыю. Так, напрыклад, яго версэты маюць адчуваль-ную сувязь з рытмша-штанацыйнай структурай бiблейскага тэксту.
Заключэнне. Праблема аутара з'яуляецца шматаспектнай i надзвычай складанай, яна прадстае у сучасным лiтаратуразнаучым дыс-курсе як адна з найбольш актуальных. Важ-насць яе пастаноую i вырашэння у беларускай лгаратуразнаучай навуцы абумоУлiваецца у першую чаргу тым, што для нацыянальнай лга-ратуры характэрна цеснае узаемадзеянне калек-тыунага i iндывiдуальнага спосабау мастацкага выражэння. Другiм iстотным аспектам выяу-лення аутарскага пачатку у лiтаратурнай твор-часцi з'яуляецца аутабiяграфiзм многiх творау беларускай лiтаратуры. На вызначэнне ступенi аутабiяграфiчнасцi таго або шшага твора аказ-вае уздзеянне успрыманне чытача, суаднясенне апошнiм мастацкай рэальнасщ з прататыпнымi вобразамi. Характэрнай асаблiвасцю выяулення аутарскага мастацкага светабачання з' яуляецца тэндэнцыя да пашырэння у беларускай паэзй i прозе аутарсюх жанрау.
Лiтаратура
1. Категории поэтики в смене литературных эпох / С. С. Аверинцев [и др.] // Историческая поэтика. Литературные эпохи и типы художественного сознания. М.: Наследие, 1994. С. 3-38.
2. Калесшк У. Тварэнне легенды: Лгара-турныя партрэты i нарысы. Мiнск: Маст. лт, 1987. 431 с.
Пастуту 11.03.2014
