CC BY
25УДК 882.6
I. Л. Шаулякова-Барзенка, дацэнт (Нацыянальны шстытут адукацьп)
МАСТАЦКАЯ (САМА)1ДЭНТЫФ1КАЦЫЯ: ТЭАРЭТЫЧНАЯ ЛЕГ1ТЫМАЦЫЯ ПАНЯЦЦЯ У КАНТЭКСЦЕ РАЗВ1ЦЦЯ НАЙНОУШАЙ БЕЛАРУСКАЙ Л1ТАРАТУРЫ
Артыкул прысвечаны праблемам актуатзацып i лептымацып паняццяу «щэнтычнасць» i «щэнтыфжацыя» у сучасным беларускiм лггаратуразнаустве. Акрэслiваюцца змест, структура, функцыянальнае прызначэнне паняцця «мастацкая (сама)вдэнтыфшацыя». Яго патэнцыял (канцэптуальны i метадалагiчны) раскрываецца у кантэксце тэарэтыка-лiтаратурнага асэнсаван-ня заканамернасцей i тэндэнцый развiцця нацыянальнага мастацтва слова.
The article is devoted to problems of updating and legitimating of the concepts «identity» and «identification» of modern Belarusian literary criticism. The contents, structure, functionality of the concept «art (itself)identification» are outlined. Its potential (conceptual, methodological) reveals in the context of theoretical research of regularities and tendencies of development of national art literature.
Уводзшы. Беларуси л1таратуразнаучы дыс-курс 2000-2010-х гг. у метадалапчным i тэрм> налапчным аспектах нагадвае своеасабл1вы рэ-зервуар (камору), дзе захоуваецца усё, што у розны час туды трапша - незалежна ад функцы-янальнага стану. Кал1 цягам апошняй трэщ ХХ ст. тэарэтыка-метадалапчны падмурак дас-ледаванняу нацыянальнага мастацтва слова умацоувауся пераважна за кошт уласных рэсур-сау (канцэпцып i щэ1 В. Каваленю, У. Конана, М. Тычыны, Л. Сшьковай, I. Жука), то з канца 1990-х гадоу папауняецца згаданы рэзервуар, як правша, за кошт запазычанняу. Найчасцей мае месца своеасабл1вая «м1ждысцыпл1нарная экстрапаляцыя», кал1 тэрмшы, паняцщ i мета-далапчныя iдэi, распрацаваныя у сiстэме каар-дынат фiласофii, псiхалогii, сацыялогii, антра-палогii, этналогii, а таксама матэматыю, фiзiкi, кiбернетыкi i да т. п., пасля нязначнай «калiб-роую» пачынаюць выкарыстоувацца як шстру-менты лiтаратуразнаучага (гiсторыка- альбо тэ-арэтыка-лгаратурнага) аналiзу. Аднак, на думку сучаснага расшскага фiлолага, гiсторыка культуры I. Сандамiрскай, <^ждысцыплшар-насць мае на увазе не толью свабоду, але i вял> юя страты ведау... Наогул жа юрунак мiждыс-цыплiнарнасцi залежыць ад таго, як вы фарму-люеце праблему i як канструюеце катэгорыi для аналiзу, апарат» [1].
Асноуная частка. Больш цi менш выраз-нае артыкуляванне праблемнага поля <адэн-тычнасць - iдэнтыфiкацыя - самащэнтыфша-цыя» у сучасным беларускiм гуманiтарным досведзе ажыццяуляецца прыкладна з канца 1980-х. З другой паловы 1990-х побач з мас-тацка-публiцыстычнымi (паводле пафасу i стылю) артыкуляцыямi з'яуляюцца спробы сфакусаваць увагу зацiкауленай супольнасцi на гдэнтычнасцг як на аб'екце уласна навуко-
вай рэфлексii, мэтава арыентаваныя на акшя-лагiчныя запыты тагачаснага беларускага гра-мадства. «Сучасны беларусю iнтэлектуалiзм (найперш фiласофiя i культуралопя)», паводле прызнання самiх яго руплiуцау, «па вяль кiм рахунку, ёсць плёнам... уласна беларус-кай л^аратуры (дакладней, плёнам яе найноу-шай мадыфiкацыi» [2]. Згаданая вышэй праб-лематыка не ёсць вынаходнщтва канструкта-рау найноушай лiтаратурнай с^уацып. Так, у кантэксце уласна фшасофскага аналiзу стану беларускай самасвядомасцi XIX - першых дзесяцiгоддзяу XX стст. У. Абушэнка вызна-чае праблемы нацыянальнай, этшчнай i куль-турнай щэнтыфшацыи (актуалiзаваныя як спробы асэнсавання уласнай iдэнтычнасцi i аутэнтычнасцi праз пошук адрознасщ i спе-цыф1чнасщ) у якасцi своеасаблiвага кансты-тутыунага пачатку, падмацоуваючы мерка-ванне указаннем на Ф. Багушэв1ча, Я. Купалу,
A. Цв1кев1ча i шш. [3, с. 402].
Здавалася б, найкарацейшая траекторыя ру-ху гдэнтычнасцг ды гдэнтыфгкацъи (як паняццяу) у найноушы беларускi лiтаратурны дыс-курс мусiць пралягаць праз фшасофсюя росшу-кi i культурасофскiя праекты А. Анцiпенкi,
B. Акудовiча, даследаванш У. Абушэнкi, I. Баб-кова, П. Садоускага, праз культуралагiчную эсэютыку Ю. Барысевiча i С. Дубауца. На справе адпаведныя wi аказалiся найбольш запатра-баванымi лгаратурна-публщыстычнай i калял> таратурнай эсэiстыкай. Але у ёй яны, па сутнас-цi, i лакалiзавалiся. Пры гэтым за два дзесящ-годдзi змены закранулi не столькi уласна модус, колью мадальнасц канцэптуальнага асэнсавання («прысваення») праблем iдэнтычнасцi. Ма-дальнасць другой паловы 1990-х г. найбольш яскрава урэчавшася у экзiстэнцыйна-трагiчных, часам трагедыйных паводле праблематыкi эсэ
Я. Рагша. З другой паловы 2000-х г. трэндавыя адзнакi набывае татальна-iранiчная (з выхадам у прастору брутальнага сарказму) мадальнасць, узорам якой з канца 2000-х i да пачатку 2010-х гг. застаецца вiртуальная (электронная, сеткавая) калумнiстыка А. Бахарэвiча.
Лтаратуразнауцы звяртаюцца да iдэй су-часных айчынных штэлектуалау, як правша, «кропкава», прычым найчасцей у намшатыу-ным ключы (у аглядавых пералшах). Падчас даследаванняу аксiялагiчнага грунту мастац-кай славеснасцi альбо маральна-этычных пы-танняу у гiсторыка-лiтаратурным ключы праб-лематыка iдэнтычнасцi актуалiзуецца праз не-пасрэдны зварот да лiтаратурна-мастацкага матэрыялу, то бок - без пасрэднщтва сучас-ных культуросафау, а часам - i у паслядоунай палемщы з iмi. Згадаем, напрыклад, артыкулы А. Сiдарэвiча i Л. Сшьковай, дзе лейтматывам гучыць думка пра тое, што уся новая i найноу-шая беларуская лiтаратура прасякнута пафа-сам аднаулення нацыянальнай щэнтычнасщ: «...беларуская культура штораз, са сваiх пат-рэб зыходзячы, асвойваецца у больш развiтых культурных кантэкстах праз дынамшу арып-нальных мастацкiх структур. Так, наша кладка ХХ ст., ад Купалы i Гарэцкага да Танка i Быкава, наша выб^ная лiтаратура у кожным таленавтш творы вырашае адраджэнцкую задачу - задачу сцвярджэння беларуса, беларус-кага светабачання - як задачу кожны раз ма-дэрновую (сучасную)» [4, с. 398].
Аднак у сферы тэарэтычных росшукау пе-равага аддаецца першакрынiцам. Зрэшты, га-варыць пра зауважную даследчыцкую актыу-насць у гэтым кiрунку пакуль не выпадае: у айчынным дыскурсе апошнiх пятнаццацi га-доу мы здолелi адшукаць адну больш щ менш акрэсленую спробу актуалiзаваць паняцце щэнтычнасщ у дачыненнi да тэарэтыка-лта-ратурнай праблематыкi. С. Калядка, разгляда-ючы у адным з артыкулау «жаночае пiсьмо» Вальжыны Морт у сувязi з праблемай щэнтычнасщ мастацкага тэксту, абiрае шлях нау-проставых тэрмiналагiчных запазычанняу: «Цi магчыма iдэнтыфiкаваць структуру твора у сукупнасщ фармальных i змястоуных складшкау? Так - па крытэрыях л^аратурна-га роду, жанру, метра, стапы i г. д., якiя ха-рактэрны кожнаму мастацкаму твору. I калi запазычыць фiласофскiя тэрмiны, то тут дарэ-чы будзе паняцце «калектыуная щэнтыч-насць»... У дачыненнi да мастацкага твора «калектыуная щэнтычнасць» азначае, па-пер-шае, аднесенасць да народнай творчасщ (народ як калектыуны аутар); па-другое, атая-самлiванне твора з iншымi падобнымi па
устаялых характарыстыках, адпаведных пэу-най групе творау (напрыклад, гэты твор - эле-гiя, якая суадносiцца з iншымi элегiямi па прыкмеце наяунасщ жалобнага, сумнага гу-чання); па-трэцяе, наяунасць найбольш рас-паусюджаных прыёмау, спосабау апiсання «Я» аутара i свету i падача гэтага матэрыялу з дапамогай часцей сустракаемых стылютыч-ных сродкау» [5, с. 95]. Указваючы на умоу-насць прапанаванай класiфiкацыi, даследчык паслядоуна трымаецца у рэчышчы згаданай вышэй мiждысцыплiнарнай экстрапаляцыi: «Фшосафы вылучаюць iндывiдуальны i сацы-яльны узроУнi iдэнтычнасцi, тое ж характэрна i мастацкаму твору - шдывщуальны (тое ж, што i «рэальны») узровень арганiзацыi тэксту - гэта набор аутарсюх характарыстык, якi ро-бiць дадзены тэкст унiкальным; сацыяльны узровень звязаны з iдэнтыфiкацыяй твора з лiтаратурнымi напрамкамi, моднымi уплыва-мi i г. д., яюя выклiканы чаканнямi сацыяль-нага асяроддзя, у яю ён пагружаны» [5, с. 96]. Бадай, аутар цытаванага артыкула не можа не адчуваць вщавочнай хiсткасцi вынiковай - ль таратуразнаучай - канструкцыi, дзе адзш з уз-роуняу iдэнтычнасцi («шдывщуальны») - гэта «набор... характарыстык», а друг («сацыяльны») атсваецца праз працэсуальную па сваёй сутнасщ намiнацыю. Нездарма даследчык указвае на неабходнасць «размяжоуваць паняцщ «iдэнтыфiкацыя» i «iдэнтычнасць» як працэс i вынiк гэтага працэсу. 1дэнтыфшацыя -працэс пабудовы iдэнтычнасцi» [5, с. 96].
Своеасаблiвым апрауданнем збыткоунага цытавання адносна невялiкай працы С. Калядка з'яуляецца тое, што яны яскрава сведчаць пра iмкненне даследчыка запачаткаваць арыгшаль-ны метадалагiчны падыход да асэнсавання розных аспектау так званай «аутаразнаучай паэты-кi». Разам з тым iх аналiз падводзщь да высно-вы наконт непрадуктыунасщ мiждысцыплiнар-най экстрапаляцыi тэрмiнау ды паняццяу для рашэння тэарэтыка-лiтаратурных праблем. Але найбольш iстотна тое, што вщавочнай становщ-ца недаацэненасць канцэптуальнага патэнцыя-лу праблематыкi «щэнтычнасць - щэнтыфша-цыя» для абнаулення не толькi тэрмiналагiчнай сiстэмы, але i метадалагiчнага iнструментарыю айчыннай тэорьп лiтаратуры.
Зварот да паняцця «щэнтычнасць», яго «натуралiзацыя» у лiтаратуразнаучым дыскурсе мага б мець щкавы плён для беларус-кай тэорып лiтаратуры. Вядома, што гэта паняцце нельга не толью мехашчна пераносiць з адной навуковай тэрмшасютэмы у iншую, але i аутаматычна (без удакладнення зместа-вага напаунення) выкарыстоуваць у розных
сегментах тэарэтыка-л^аратурнага доследу, (напрыклад, у абсягах жанралогп цi гендэр-най праблематыкi - i для высвятлення закана-мернасцей развiцця л^аратурнага працэсу).
Нягледзячы на тое што канцэптамтопасам лгаратуразнаучых прац, прысвечаных нацыя-нальнаму мастацтву слова памежжа ХХ -ХХ1 стст., стауся крызю iдэнтычнасцi, у дачы-неннi да ключавых пытанняу тэорыi лгаратур-нага працэсу актуалiзацыя паняцця «щэнтыч-насць» нам падаецца менш прадуктыунай, чым легiтымацыя паняцця «(сама)iдэнтыфiкацыя».
Паняцце щэнтычнасщ ад пачатку звязана з семантыкай вынiковасцi, устойлiвасцi, бо щэн-тычнасць - гэта форма iснавання yстойлiвага вобразу Самасцi. 1накш кажучы, у лгаратура-знаучай прасторы iдэнтычнасць будзе успры-мацца як паняцце, тэмпаральна i кантэкстуаль-на абмежаванае: ад некальюх год цi дзесящгод-дзяу (лiтаратурны перыяд) да стагоддзя(у) (эпоха). Да таго ж у сучасным тэарэтыка-лгаратур-ным дыскурсе (пад вщавочным уплывам сшер-гетыкi, агульнай тэорьп сiстэм) мастацкая сла-веснасць усё часцей разглядаецца як складаная сютэма, якая валодае yсiмi yласцiвасцямi ад-крытых нераунавесных сiстэм, схшьных да бес-перапыннай самаарганiзацыi. Таму даследаван-не iдэнтычнасцi як набору тэарэтыка-лгаратур-ных характарыстык (устойлiвых параметрау) падаецца задачай «дэкаратарскай»: па сутнасщ, размова iдзе пра замену паняцшна-катэгарыя-льнага апарата лгаратуразнауства (паэтыкi у шырокiм сэнсе) на сукупнасць паняццяу, запа-зычаных з iншых навуковых дысцыплiн (фша-софii, псiхалогii, сацыялоги i iнш.). Гэта пы-танне мэтазгоднасщ, эрганамiчнасцi лгарату-разнауства як навуковай дысцыплшы: навошта выштукоуваць, напрыклад, паняцце жанравай iдэнтычнасцi, калi у лгаратуразнаустве разв> ваюцца уяуленш пра лiтаратурны жанр i сю-тэму лiтаратурных жанрау?..
Любая спроба прапанаваць дэфiнiцыю 1дэн-тычнасц л1таратуры (як мастацтва слова) вядзе да неабходнасщ звязаць (структураваць) у сютэму «набор iдэнтычнасцей» (акшялапч-ную, эстэтычную, выяуленча-стылявую i г. д.). Пры гэтым найбольш шструментальным у ас-пекце вывучэння актуальных праблем беларус-кага лiтаратурнага працэсу нам падаецца паняцце мастацкай гдэнтычнасцг.
Тэзаурус найноушай беларускай лггаратуры (як i колiсь новай беларускай лггаратуры) струк-туруецца вакол iдэi адраджэння (аднаулення) нацыянальнай самасцг. У лгаратурнай прасторы першага дзесящгоддзя XXI ст. згаданая iдэя набывае рознафарматнае мастацкае увасаб-ленне. Для найноушага лггаратуразнауства по-
шукi мастацтвам слова нацыянальнай самасщ (своеасаблiвай «штэгратыунай» мадэлi нацыя-нальнага быцця, што паустае гарантам нацыя-нальнай анталаггчнай перспектывы) праблема-тызуюцца i як пошую адэкватных сродкау мастацкага аднаулення (урэчаулення) гэтай самасцi (праз мастацкiя сэнсаформы). На наш погляд, вызначальнай характарыстыкай мастац-кай iдэнтычнасцi лгаратуры як паняцця з'яуля-ецца яе пстарычнасць (дакладней, гiстарычная рухомасць, дынамiчнасць). Пад мастацкай iдэнтычнасцю лiтаратуры пэунага перыяду прапануем разумець комплекс анталаггчных, экзгстэнцыйных, аксгялаггчных, эстэтычных, стылявых ¡дэй, арыенц^рау 1 установак, увасаб-ленне якгх у л1таратурным працэсе абумоул1вае дам1наванне пэунага тыпу (Ц су1снаванне шэ-рагу тыпау) л1таратурнай творчасщ.
Сучасныя украшсюя, беларусюя, расшсюя лтаратуразнауцы для асэнсавання таго щ ш-шага лiтаратурна-мастацкага феномена у пс-торыка-лiтаратурным аспекце актуалiзуюць паняццi «тып мастацкай (лгаратурна-мастац-кай) свядомасцi», «тып лтаратуры», прычым у некаторых выпадках тэрмiналагiчныя палi зга-даных паняццяу як бы накладваюцца адно на адно [6]. Фшосафы, спецыялiсты у галше эстэ-тыкi, мастацтвазнауцы досыць неадназначна ставяцца як да самога тэрмшалапчнага най-мення «тып мастацкай свядомасщ», так i да яго канкрэтызацый у тэарэтыка-лiтаратурным дыскурсе. У сувязi з гэтым найбольш мэтаз-годным нам падаецца зварот да паняцця «тып лгаратурнай творчасцi». Мы разумеем тып л\-таратурнай творчасц як своеасаблiвую стра-тэгiю мастацкага спасщжэння i аднаулення быцця, што паустае вынiкам дынамiчнага узае-мадзеяння шэрагу эстэтычных, уласна мастац-кiх, духоуна-маральных, сацыякультурных iдэй, уяуленняу, фактарау, арыенщрау i вызна-чае спецыфiку «штэгратыунай» мадэлi лгара-туры пэунага перыяду, вектар i асаблiвасцi развiцця лтаратурнага працэсу.
Супярэчлiвасць сацыякультурных умоу i ак-сiялагiчных фактарау развiцця беларускай лга-ратуры на мяжы XX - XXI стст. (у чарговай «пераходнай» фазе) у значнай ступеш абумоу-лiвае складанасць працэсау мастацкай (са-ма)iдэнтыфiкацыi нацыянальнага прыгожага ш-сьменства як рэакцыi на маштабны крызiс комплексу iдэнтычнасцей (сацыяльных, культурных, этнiчных, аксiялагiчных i г. д.). Менавiта з пачатку 2000-х гадоу складваюцца умовы для паунавартаснай легiтымацыi паняцця «мастацкая (сама^дэнтыфжацыя». У тэарэтыка-лгаратурным сэнсе кантэкстам актуалiзацыi паняцця мастацкай (сама)iдэнтыфiкацыi стано-
вщца анатз беларускага лггаратурнага працэсу як дыялектычнай змены устойтвых i пераход-ных перыядау: «.для устойтвых, цi, як iх яшчэ называюць, стабiлiзацыйных, перыядау, уласцiвая пэуная сютэматызацыя лiтаратурных тэндэнцый, пэуная замкнутасць межау, дамша-ванне цэнтральнай iдэi, на якую арыентавана большая частка творча настроеных людзей. Наадварот, для пераходных перыядау характэр-на незвычайная разнароднасць лгаратурных з'яу, шматстайнасць кiрункау, без перавап якога-небудзь пэунага, адкрытасць межау мас-тацкiх сiстэм, эксперыментаванне з мастацюм тэкстам i з уласнай свядомасцю» [7].
Канструкт «,(сама)1дэнтыф1кацыя» дазва-ляе, на наш погляд, занатаваць узаемасувязь двух вектарау унутры маштабнага працэсу: умоуна «вонкавага», «знешняга» у дачыненш да лiтаратурна-мастацкiх практык - i «унут-ранага».
Вектар гдэнтыфтацъп аб'ядноувае уласна лiтаратуразнаучыя доследы айчынных i замеж-ных даследчыкау, лiтаратурна-крытычную рэ-акцыю на бягучы лiтаратурны працэс, кантэкс-туальнае асэнсаванне лiтаратурных з'яу, фено-менау, падзей у дыскурсах iншых навуковых дысцыплiн, спецыфiку актуалiзацыi нацыяналь-най мастацкай славеснасцi у сучаснай iнфарма-цыйнай прасторы i да т. п.
Вектар самагдэнтыфгкацъп дазваляе тры-маць у фокусе увап самарэфлексiю мастацтва слова над уласнымi пошукамi i набыткамi. Спе-цыфшу i вынiкi гэтай самарэфлексй можна рэ-канструяваць, з аднаго боку, на падставе анал> зу мастацюх творау: найбольш рэпрэзентатыу-нымi менав^а у гэтым сэнсе у абсягах апошшх двух дзесяцiгоддзяу нам падаюцца проза А. Федарэнкi, Л. Рублеускай, I. Бабкова, У. Сця-пана, А. Глобуса, А. Аркуша, В. Мудрова, Н. Ба-бiнай, а таксама творы А. Разанава, «вялшафар-матная» паэзiя (паэмы) Л. Дранько-Майсюка i А. Бадака. З другога боку, надзвычай шфарма-тыуным складшкам мастацкай самащэнтыфша-цыi найноушага нацыянальнага мастацтва паус-тае пiсьменнiцкая эсэютыка: тут у якасцi своеа-саблiвых полюсау мы б вылучылi творы Л. Га-лубовiча i тэксты А. Бахарэвiча.
Заключэнне. Такiм чынам, вывучэнне спе-цыфiкi, кiрункау, дынамш мастацкай (са-ма)iдэнтыфiкацыi беларускай лтаратуры можа ажыццяуляцца у дачыненнi да розных пста-рычных (часавых) кампанентау лiтаратурнага працэсу (ад перыядау да эпох). Грунтам для тэарэтычнай распрацоую гэтага паняцця у лi-таратуразнаучым дыскурсе павiнен, на наш погляд, стацца падыход да мастацкай (са-ма)iдэнтыфiкацыi як да рухомага адзшства мэ-
тавых, структурных, метадалагiчных (аналь тычных i сiнтэтычных), экзiстэнцыйных (унут-раны патэнцыял) кампанентау. Дзеля таго каб мастацкая (сама)щэнтыфшацыя сталася эфек-тыуным iнструментам аналiзу лiтаратурных практык, яе варта лептымаваць у лiтаратур-на-мастацюм дыскурсе: прадставiць тэарэ-тычную мадэль, атрыбутаваць паняцце, ак-рэслiць функцыянальныя магчымасцi i сферу прымянення, вышковасць i г. д. Даследаванне структурных i змястоуных асаблiвасцей мастацкай (сама)щэнтыфшацыи беларускай лiта-ратуры пачатку XXI ст., напрыклад, вынiкамi можа мець i верагоднаснае апiсанне найноу-шай нацыянальнай мастацкай славеснасцi як складанааргашзаванай сiстэмы, i шэраг менш маштабных структурна-функцыянальных ма-дэлей розных яе сегментау (напрыклад, псто-рыяцэнтрычнай прозы, жанравай сютэмы паэ-зй, канцэптасферы эсэiстыкi i iнш.). Акрамя таго, легiтымацыя згаданага паняцця у тэарэ-тыка-лiтаратурным ключы надае адмысловую рухомасць, унутраную дынамiчнасць i паняц-цю iдэнтычнасцi: iманентная працэсуаль-насць мастацкай (сама)iдэнтыфiкацыi выма-гае скаардынаванага асэнсавання розных iдэнтычнасцей, iх асэнсавання як ансамбля «дынамiчнасцей», здольных да самаразвiцця. Урэшце, канцэптуальны i метадалагiчны па-тэнцыял паняцця мастацкай (сама)iдэнтыфiк-цыi звязаны з тым, што на грунце дыяхрашч-ных (гiстарычных, рэтраспектыуных) щ сiнх-ранiчных даследаванняу адпаведнай прабле-матыкi могуць быць акрэслены найбольш ве-рагодныя перспектывы (вектары) развщця на-цыянальнага мастацтва слова. З пэунай асця-рожнасцю можна гаварыць пра магчымасць стварэння верагоднаснай прагнастычнай мадэ-лi развiцця беларускай лгаратуры як мастацкай сiстэмы щ (што больш рэльна) мадэлей развщця яе падсютэм (напрыклад, жанравых, стылявых, канцэптасфер i г. д.) - выразна уяу-ляючы, што гаварыць варта пра кароткатэрм> новую перспектыву (у суадносiнах з маштаба-мi нацыянальнага лiтаратурнага працэсу як складшка сусветнага).
Лiтаратура
1. Ларионов Д. Ирина Сандомирская: «Блокада явилась мощнейшим биополитическим полигоном для испытания технологий власти». Режим доступа: http://www.colta.ru/articles/litera-ture/1823. Дата доступа: 29.01.2014.
2. Акудовiч В. Сучасная беларуская фша-софiя: праблемы i герог Рэжым доступу: http:// bk.baj.by/lekcyji/litaratura/ akudovicz04.htm. Дата доступу: 29.01.2014.
3. Абушенко В. Л. Идентичность // Новейший философский словарь; сост., гл. науч. ред. А. А. Грицанов. 3-е изд., исправл. Минск: Книжный Дом, 2003. 1280 с.
4. Сшькова Л. Д. Тэрмшы «паскоранасць», «паскоранае развщцё» у атсаннях славянсюх i неславянскiх лiтаратур // Мовазнауства. Лга-ратура. Культуралогiя. Фалькларыстыка: XIII Мiжнар. з'езд славютау (Любляна, 2003): дакл. бел. дэлегацьп / НАН Беларусь Беларуси кам> тэт славютау. Мшск: Бел. навука, 2003. С.388-399.
5. Калядка С. У. «Жаночае пiсьмо» Вальжы-ны Морт: праблема iдэнтычнасцi мастацкага тэксту // Мiжнародныя Шамякiнскiя чытаннi «Пiсьменнiк - Асоба - Час»: матэрыялы
III Мiжнар. навук.-практ. канф., Мазыр, 27 ве-расня 2013 г. / УА МДПУ iмя I. П. Шамякша; рэдкал.: А. У. Сузько (адк. рэд.) [i шш.]. Мазыр, 2013.С. 95-98.
6. Черноiваненко С. М. Тип лторатури i тип художньо-лггературно! свiдомостi в лтератур-ному процесс автореф. дис... д-ра фшол. наук: 10.01.06; 10.01.02; Кив. нац. ун-т м. Т. Шев-ченка. К., 2002. 35 с.
7. Савельев К. Н. Литература английского декаданса: истоки, становление, саморефлексия: автореф. дис. .д-ра филол. наук: 10.01.03 / Мос. пед. гос. ун-т. М., 2008. Режим доступа: http:// refdb.ru/look/1074161.html. Дата доступа: 12.02.2014.
Пастуту 13.03.2014
