Научная статья на тему 'Жамоат транспорти йўловчилар оқими ва уни ўрганиш усуллари'

Жамоат транспорти йўловчилар оқими ва уни ўрганиш усуллари Текст научной статьи по специальности «Механика и машиностроение»

CC BY
171
31
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Жамоат транспорти / транспорт инфратузилмаси / йўловчиларни оқим / йўловчилар оқимининг нотекислиги / Общественный транспорт / транспортная инфраструктура / пассажиропоток / неравномерность пассажиропотока

Аннотация научной статьи по механике и машиностроению, автор научной работы — Хидиров У. Х.

Ушбу мақолада йўловчилар учун қулай, хавфсиз, тезкор ва ишончли бўлган жамоат транспорти хизматини ташкил этиш мақсадида йўналиш кесимида йўловчиларни оқимни ўрганиш жараёнлари батафсил ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Пассажиропорот общественного транспорта и методы его исследования

В данной статье подробно описаны процессы изучения пассажиропотока на участке маршрута с целью организации удобного, безопасного, быстрого и надежного для пассажиров движения общественного транспорта.

Текст научной работы на тему «Жамоат транспорти йўловчилар оқими ва уни ўрганиш усуллари»

УДК 656.130

ЖАМОАТ ТРАНСПОРТИ ЙУЛОВЧИЛАР ОЦИМИ ВА УНИ УРГАНИШ

УСУЛЛАРИ

Хидиров Улугбек Хабибуллаевич НамМКИ, катта укитувчи, xidirovulugbekxabibullayevich@smail.com, +998943046632

Аннотация: Ушбу маколада йуловчилар учун кулай, хавфсиз, тезкор ва ишончли булган жамоат транспорти хизматини ташкил этиш максадида йуналиш кесимида йуловчиларни окимни урганиш жараёнлари батафсил ёритилган.

Аннотация: В данной статье подробно описаны процессы изучения пассажиропотока на участке маршрута с целью организации удобного, безопасного, быстрого и надежного для пассажиров движения общественного транспорта.

Abstract: This article describes in detail the processes of studying the flow of passengers in the section of the route in order to organize a public transport service that is convenient, safe, fast and reliable for passengers.

Таянч сузлар: Жамоат транспорти, транспорт инфратузилмаси, йуловчиларни оким, йуловчилар окимининг нотекислиги.

Ключевые слова: Общественный транспорт, транспортная инфраструктура, пассажиропоток, неравномерность пассажиропотока.

Key words: Public transport, transport infrastructure, passenger flow, unevenness of passenger flow.

Жамоат транспортининг асосий вазифаларидан бири йуловчи мижозларни уз вактида иш жойига ва ишдан сунг яшаш уй манзилларига элтиб куйиш давомийлигида сифатлик транспорт хизматини курсатишдан иборат булиб мамлакатимизда амалга оширилётган ислохотларда якол намоён булади. Бу борада транспорт инфратузилмасини ривожлантиришни, ахолига сифатли хизмат курсатишни янада ривожлантириш максадида бир катор ишлар амалга оширилмокда, яъни Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 2 февралдаги "Тошкент шахар жамоат транспорти тизимини янада ривожлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ПК-111-сонли карори, Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги "2022 — 2026 йилларга мулжалланган янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида"ги ПК-60-сонли карори, Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 1 февралдаги "Узбекистон Республикаси транспорт вазирлиги фаолиятини ташкил этиш тугрисида"ги ПК-4143-сонли карори, Узбекистон Республикаси Вазирлар махкамасининг 2019 йил 19 апрелдаги "Узбекистон Республикаси транспорт вазирлиги тугрисидаги низомни тасдиклаш хакида"ги 336-сонли карорлари, Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегияси тугрисида"ги Фармонининг "Ижтимоий со^ани ривожлантиришнинг устувор йуналишлари" деб номланган туртичи йуналишда курсатилган чора-тадбирлар режаларига мувофик йул-транспорт инфратузилмасини янада ривожлантириш, ах,олига транспорт хизмати курсатишни тубдан яхшилаш, ижтимоий сохд, бошкарув тизимига ахборот коммуникация технологияларини жорий этиш вазифалари максад килиб олинган [1,2].

Йуловчилар учун кулай, хавфсиз, тезкор ва ишончли булган жамоат транспорти хизматини ташкил этиш барча шахдр йулларидаги энг долзарб масалалардан бири булиб х,исобланади. Ахолининг кенг катлами уз шахсий транспорт воситаларидан кура айнан

жамоат транспортини афзал булиб унинг хизматларидан фойдаланиши учун эса авваламбор, жамоат транспорти хар томонлама (вакт нуктаи назаридан, молиявий жихатдан, кулайлиги билан) жозибадор булиши талаб этилади [3].

Бунинг учун йуловчилар окимини урганиш ва тахлил килиш учун ахборот окимларини туплаш оркалик белгиланган йуналиш кесимида урганишни таказо этади. Белгиланган йуналишларни хар мавсумда хафталик ва кунлик йуловчиларни окимни урганиш жараёнини амалга ошириш шахар жамоат транспорти ишини оптимал ташкил этишда унинг мунтазамлиги ва таъминлашга эришамиз.

Йуналишдаги йуловчилар окими бир йуналиш буйича катнаётган йуловчилар микдори аниклаш оралик уловчилар окими эпюра шакллантирилиб, маълум йуналиш булаги, йуналиш худуддаги йуловчилар ташиш асосий курсаткичи хисобланади.

Шахар ичи йуловчилар окими унда доимий яшовчи, шахар атрофидан келган ва шахарга келиб вактинча яшовчи йуловчилар окими йигиндисидан иборат булади. Йирик шахарлар атрофидан келадиган ахоли унинг пассажирлар окимига катта таъсир этади ва улар шахдр ишлаб чикариш объектларида ишлайдиган ва транспортдан доимий фойдаланувчи хамда транспортдан бирмарталик фойдаланувчиларга булинади.

Йуловчилар окимини урганишда барча катновлар икки гурухга булинади ишлаб чикариш билан боглик ва ишлаб чикариш билан боглик булмаган йуловчилар окими.

Биринчи гурух катновига ишга бориб-кайтиши, кун давомида иш билан боглик катновлар, укувчи ва талабаларнинг укув юртларга катнаши киради.

Иккинчи гурухга томошагохлар (театр, концерт, кино)га, маданий ва илмий ташкилотлар (музей, кургазмалар, кутубхоналар, стадионлар, дам олиш боглари)га, дуконларга ва маиший хизмат ташкилотлари (шахар атрофида дам олиш, касалхона ёки поликлиника, болалар богчаси)га бориш билан боглик, катновлар киради.

Шахардаги йуловчи окими йил мавсуми, хафта кунлари, сутка соатлари ва йуналишлар буйича узгарувчанлиги билан характерлидир. Мавсумий узгарувчанлик айникса курорт шахарлар ва йирик маданий марказлар учун характерли ва уларда якол кузга ташланади. Бунда йуловчиларнинг энг куп микдори ёз ойларига тугри келади.

Х,афта кунларидаги энг куп йуловчилар микдори дам олиш, байрам ва байрам олди кунлари билан боглик.

Йуловчилар окимининг сутка соатлари буйича узгариш характери иш бошланиш олди ва тугаш вакти билан боглик булиб, унинг узгарувчанлик характери тасвирланган. Ташкилот ва корхоналар шахар ёки туман марказларида жойлашган булса, йуловчилар окими, одатда, марказга томон ёки марказдан четга караб йуналишлар буйича анчагина катта булади.

Йуловчилар окимининг узгарувчанлиги узгарувчанлик нотекислик коэффициенти билан аникланади ва у йуловчилар окими максимал микдорини (&тах) унинг уртача микдорига ( &оГ1) булиш оркали топилади:

/п

& Г

Йирик шахарларда йуловчилар окимининг нотекислиги автобус транспортида тахминан: йил давомида ойлар буйича 1,1-1,2; хафта кунлари буйича 1,15-1,20; сутка соатлари буйича 1,5-2,0 ва йуналишлар буйича 1,2-1,5 га тенгдир[4].

Йуловчилар окимини урганиш усуллари йуларни маълум бир йуналишида ва кисмида (булагида), ташилиши керак булган йуловчиларга йуловчилар окими деб аталади.

Ахолининг ташишга булган талабини тула кондириш ва уларга юкори сифатли транспорт хизматини курсатиш учун йуловчилар окими ва уларнинг тавфсифлари тугрисидаги 1-расмда келтирилган маълумотлар керак булади.

ЙУЛОВЧИЛАР ОКИМИНИ УР ТАВФСИФЛАРИ ТУГТИСИДАП КЕРАК Б ГАНИШ УЧУН ВА УЛАРНИНГ И КУЙИДАГИ МАЪЛУМОТЛАР УЛАДИ.

/ Л Бутун йуналиш буйича йуловчиларни ташиш хажми V У Г \ Соатлари буйича йуловчилар окимининг таксимланиши V )

/ Л и Йуловчиларни уртача ташиш масофаси V J ( \ и Иуловчиларнинг алмашувчанлик коеффициенти. V )

Бекатлар буйича йуловчилар окимининг таксимланишн Г \ и Йуловчилар айланиши

1-расм. Йуловчилар окими ва уларнинг тавсифларини урганиш учун маълумотлар.

Йуловчилар окими урганилаётганида улар график, эпюра, картограмма, циклограмма ёки жадвал куринишида тасвирланиши мумкин. Йуловчилар окими йуналишнинг узунлиги ва куннинг соатлари буйича нотекис таксимланади [5].

Г. А. Заблоцкий экстраполяция усуллари ёрдамида йуловчилар окимини прогноз килишга алохида эътибор беради. Куйидаги асосий экстраполяция (аналитик) хисоблаш усуллари мавжуд:

- ягона усиш омили;

- уртача усиш суръатлари;

Ягона усиш коеффициенти усулида хисоблаш учун худудлар уртасидаги йуловчилар окимининг мос келишининг хакикий кийматлари ва шахар йуловчилар айланмасининг усиши прогнози кулланилади. Мавжуд йуловчи ташиш хажми бир усиш омилига купайди. Бундай усул хисоблаш купол хатоларга олиб келади ва амалда эса йуловчилар окимини аник даражасини хисоблаш имкониятини бермайди. Шахар худудининг хар кандай элементларини лойихалашда мумкин булган транспорт окимларининг тахминий бахоларини хисобга олиш зарур.

Уртача усиш суръатлари ривожланишнинг турли суръатларини хисобга олади шахарнинг марказий худуд кучалари харакатчанликнинг сезиларли даражада ошиши билан шахар ахолиси, шахарда янги турар-жой майдонларининг пайдо булиши, бу усул катта хатоларга олиб келади.

Купинча синтетик деб аталадиган йуловчи маълумотларни хисоблашнинг эхтимоллик усуллари энг кенг таркалган илгор транспорт режалаштириш. Йуловчиларнинг окимлари хисоблашда эмпирик ёки назарий асосда аникланади.

Худудлар уртасида йуловчилар алмашинувининг уларнинг ахоли сонига, иш жойлари сонига, саёхат шароитларига, худудлар учун маданий ва маиший хизмат курсатишга, шахар режасида худудларнинг жойлашишига богликдир.[6]

Йуловчилар окимини куннинг соатлари буйича узгаришини курадиган булсак унда иккита Йуловчи окими энг катта булган даврларни кузатиш мумкин. Бу даврлар тигиз вакт ("пик") деб номланади. Йуловчилар окимини куннинг соатлари буйича узгариши "йуловчилар окимини куннинг соатлари буйича нотекислик коеффициенти" оркали тавсифланади:

^ _ ^S max QS o' rt

Бу ерда: Q5max - энг катта бир соатлик йуловчи окими (иккала йуналиш буйича);

Q5o,rt - иккала йуналиш буйича йуловчи окимининг бир соатлик уртача киймати.

Йуловчилар окимини йуналишнинг булаклари (бекатлар оралиги) буйича узгариши оркали тавфсифланади:

Йуловчилар окимини йуналишнинг булаклари (бекатлар оралиги) буйича узгариши "Йуловчилар окимини йуналишнинг булаклари буйича нотекислик коэффициента" оркали тавфсифланади

Qb

Qo'rt

Бу ерда: Qbmax- окимнинг энг катта булган йуналиш булагидаги йуловчилар сони. йуналишнинг узунлиги ва куннинг соатлари буйича нотекис таксимланади. Йуловчилар окимини куннинг соатлари буйича узгаришини курадиган булсак унда иккита йуловчи окими энг катта булган даврларни кузатиш мумкин. Йуловчилар окимини куннинг соатлари буйича узгариши "Йуловчиларни йуналиш буйича йуловчи ташишни нотекислик коеффициенти" оркали тавсифланади:

_Qyo

' loqim

In = —Q

Бу ерда: Q yo loqim - тугри йуналиш буйича йуловчилар окими уртача киймати;

Q - тескари йуналиш буйича йуловчи уртача киймати. Йуловчилар окимини

йуналишнинг булаклари (бекатлар оралиги) буйича узгариши "Йуловчилар окимини йуналишнинг булаклари буйича нотекислик коеффициенти" оркали тавфсифланади.

Наманган шахридаги жамоат транспорти йуналиш тармоклари утган асрнинг 90-йилларида тузилган булиб, шу вактга кадар мукаммал тарзда кайта куриб чикилмаган. Бу эса уз навбатида шахар жамоат транспорти тизимида жиддий муаммоларнинг йигилиб колишига сабаб булмокда. Ушбу тизимли муаммоларни эса факатгина илмий асосланган ёндашувлар билан хал этиш мумкин.

АДАБИЁТЛАР

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 2 февралдаги ПК-111 -сон "Тошкент шахар жамоат транспорти тизимини янада ривожлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги карори. https://lex.uz/docs/5847479.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг Фармони, 28.01.2022 йилдаги ПФ-60-сон Фармони 2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистонннинг тараккиёт стратегияси".

3. Mannonov Jahongir Adashboyevich , Imomnazarov Sarvar Qoviljanovich , Ismoilov Hasanboy Abduvali o'g'li , Xidirov Ulugbek Xabibullaevich Modern technology of surface hardening applied to parts of the car. Nveo-natural volatiles essential oils jurnali NVEO. 2021 8(4) 2673-2676 https://www.nveo.org/index.php/journal/article/view/624

4. Ж.А.Маннонов, У.Х.Хидиров, Д.Х.Купайсинов. Автотранспорт воситаларининг ишлаш нотекислигини хисобга олган холда юкларни ташишни тезкор режалаштиришда мукобил энергиянинг ахамияти. НамМТИ илмий-техника журнали 6 том. №3 2021 й. 228233 бетлар

5. Shuhratjon Hidirov, Hakan Guler Reliability., Availability and maintainability analyses for railway infrastructure management// Taylor & Francis. volume 15, 2019 - Issue 9 1221-1233, https://doi.org/10.1080/15732479.2019.1615964

6. Атаханов Х, Аъзамбоев М, Хидиров У. Разработка и опробование программ по учета и финансовой отчетности по расходам топлива. Эканомик и социум 6-том 61 сон 2019 г 130-132 стр.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.