Научная статья на тему 'ШАҲАР ЙЎЛОВЧИ ТРАНСПОРТИНИНГ ҲАРАКАТЛАНИШ ШАРОИТИ ВА ҲОЛАТИНИНГ ТАҲЛИЛИ'

ШАҲАР ЙЎЛОВЧИ ТРАНСПОРТИНИНГ ҲАРАКАТЛАНИШ ШАРОИТИ ВА ҲОЛАТИНИНГ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

197
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
жамоат транспорти / автобус бекати / ҳаракат жадаллиги / ҳаракат хавфсизлиги / бўлаклар / автобус йўлаклари / тирбандлик

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — М. Дарабов, С. К. Худайбергенов

Сўнги йилларда юртимиз автомобиль йўлларида автотранспортлар сони кескин ошиб кетиши натижасида йўлларимизда узун тирбандликлар вужудга келмоқда, бу эса йўлларимиздаги жамоат транспортларининг йўловчиларни манзилларига етказишда кўпгина ноқулайликларни келтириб чиқармоқда. Мақолада жамоат транспортларининг ҳаракатланиш шароити ва ҳолатининг таҳлили ўрганилган ва чет эл тажрибалари билан солиштирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по искусствоведению , автор научной работы — М. Дарабов, С. К. Худайбергенов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ШАҲАР ЙЎЛОВЧИ ТРАНСПОРТИНИНГ ҲАРАКАТЛАНИШ ШАРОИТИ ВА ҲОЛАТИНИНГ ТАҲЛИЛИ»

^^pecialists^n^heFie/doiTtantSotM

ШАХДР ИУЛОВЧИ ТРАНСПОРТИНИНГ ХДРАКАТЛАНИШ ШАРОИТИ ВА ^ОЛАТИНИНГ ТАХДИЛИ

М. Дарабов

Тошкент давлат транспорт университети доценти

С. К. Худайбергенов

Тошкент давлат транспорт университети ассистенти

АННОТАЦИЯ

Сунги йилларда юртимиз автомобиль йулларида автотранспортлар сони кескин ошиб кетиши натижасида йулларимизда узун тирбандликлар вужудга келмокда, бу эса йулларимиздаги жамоат транспортларининг йуловчиларни манзилларига етказишда купгина нокулайликларни келтириб чикармокда. Маколада жамоат транспортларининг харакатланиш шароити ва холатининг тахлили урганилган ва чет эл тажрибалари билан солиштирилган.

Калит сузи: жамоат транспорти, автобус бекати, харакат жадаллиги, харакат хавфсизлиги, булаклар, автобус йулаклари, тирбандлик.

Сунгги беш йилда пойтахтимиз ахолиси 300 минг нафарга купайган, худуди хам кенгайган. Бундан ташкари, хар куни бир миллиондан ортик одам келиб-кетади. Лекин жамоат транспорт тизими пойтахтдаги узгаришлардан оркада. 350 та автобуснинг фойдаланиш муддати 10 йилдан ошган, 393 та автобус етишмайди. Тирбандликлар окибатида автобуслар орасидаги интервал тигиз пайтда 30 дакикагача етмокда.

Окибатда йуловчилар бу хизматдан норози булиб, шахсий транспортдан фойдаланишга утиб кетмокда. Тошкент шахрида бу курсаткич 79 фоизни, жамоат транспортидан фойдаланиш даражаси эса бор-йуги 21 фоизни ташкил этмокда.

Тошкент шахрида транспортлар сони йилига 15 фоиз усиб, кунига 800 минг автомобиль харакатланмокда. Йуллар пиёда ва велосипедда юриш учун кулай эмас. 500 дан ортик катта чорраха булиб, аксариятининг утказувчанлик даражаси паст. Буларнинг хамда харакатланиш маданияти пастлиги окибатида йул-транспорт ходисалари куп содир булмокда. [2].

Тошкент шахрида жамоат транспортида йуловчиларни ташиш автобус, метрополитен, йуналишли ва йуналишсиз таксиларда амалга оширилмокда.

April 21-22

383

^^pecialists^n^heFie/doiTtantSotM

Шахарда мулкчиликнинг турли шаклларидаги 468 та ташувчи томонидан йуловчиларни ташиш хизматлари курсатилмокда, шундан 13 та (8 та давлат улуши булган) корхона автобус йуналишларида, 55 та корхона йуналишли такси йуналишларида ва 400 та корхона йуналишсиз таксиларда хизмат курсатилмокда.

«Тошшахартрансхизмат» акциядорлик жамияти тизимидаги корхоналар тасарруфида 2022 йил 1 январь холатига жами 1 168 та шахар йуловчи автобуси мавжуд булиб, 30 фоизи 10 йилдан ортик тасарруф этилмокда. Автобусларнинг уртача тасарруф этиш муддати 7,4 йилни ташкил этмокда. «Тошкент метрополитени» давлат унитар корхонаси балансида 264 та метро вагони мавжуд булиб, уларнинг 60 фоизи 30 йилдан ортик вакт давомида фойдаланилмокда. 2 306 та автобус оралик бекати мавжуд булиб, улардан 1021 таси белгиланган талабларга жавоб бермайди. Велосипед транспорти фойдаланувчилари учун 12 та кучада 100 км узунликдаги велосипед йулаклари мавжуд. Йуловчиларга йуналишсиз такси хизмати 11000 дан ортик лицензияга эга енгил автомобилларда курсатилиб келинмокда.

Тошкент метрополитенининг умумий узунлиги 59,5 километр ва унда метро бекатлари сони 43 тадан иборат 4 та йуналиш мавжуд булиб, бир кунда уртача 420 минг нафар йуловчи ташилмокда.

Шахдрда 4 мингдан ортик куча мавжуд булиб, уларнинг узунлиги 5 900 км, шундан автомагистраллар — 462 км, асосий кучалар — 445 км, шох кучалар — 464 км, халка кучалар 1 481 км, ишлаб чикариш худудларидаги кучалар — 145 км ва махаллий ахамиятдаги кучалар — 2 896 километрни ташкил этади.

Шахарда автомобиль транспорти воситалари сони 638 840 тани ташкил этиб, худудлардан кунига уртача 150 мингдан ортик автотранспорт воситалари кириб-чикади.

Тошкент шахар жамоат транспорти тизимини 2025 йилгача ривожлантириш концепциясига асосан:

Тошкент шахрида 16 та кулай ва замонавий транспорт-утиш богламалари ер усти жамоат транспорти ва метрополитен йуналишлари кесишувчи, вилоятлардан келадиган транспортлар ва шахар маркази билан богловчи, ахоли зич жойлашган яшаш массивлари ва ахоли гавжум нукталарда ташкил этилади;

Транспорт-утиш богламаларида барча тоифадаги йуловчилар учун тенг шароитлар яратилади, йуловчилар хавфсизлигини таъминлаш чораларини куриш,

April 21-22

384

^^peciaiists^n^heFieidOfTransPorM

табакалаштирилган тарифлар хамда йуловчи ва хайдовчилар учун дам олиш масканларини назарда тутилади.

Транспорт-утиш богламалари куйидаги асосий талабларга мувофик ташкил этилади:

йуловчилар уртача 10 дакика ичида бир транспорт туридан иккинчи транспорт тури ёки бошка транспорт йуналишига кулай утиш имконияти; шахарнинг исталган худудига янги автобус йуналишлари тармоги жорий этилиши хисобига кафолатланган вакт оралигида етиб олиш; транспорт-утиш богламаларида автотураргохларни яратиш[1].

Шуни айтиб утиш керакки, автомобиллар сонининг усиши купгина окибатларнинг юзага келишига сабаб булмокда. Бу уз навбатида жамоат транспорта воситаларининг тугри чизикли йулларга хавфсиз харакатланиши учун имтиёз йуклигини келтириб чикармокда.

Умумфойдаланиладиган жамоат транспорти купайган баъзи мамлакатларда (Швеция, АКШ, Япония, Москва ва хоказо) якка транспорт воситалари ривожланган мамлакатларга нисбатан йул транспорт ходисаларининг сони камайган. А^Шда автобусда юриш 15- 20% га тугри келади. АКШ шахарларида 300-350 минг кишининг жамоат транспортидан фойдаланиши 25% га етди [3].

Йуллардаги махсус булаклар харакатланиш вактида соатига 120-200 автобусларни утказади, агар бекатлар бевосита булакнинг узида жихозланган булса. А.Римкуснинг ахборотига кура, харакат микдори асосида булаклар соатига 139 та автобус ва троллейбусларни утказиши зарур. Агар булаклардан соатига 50-60 та автобуслар утса, бекатларни суриш керак. Аммо назарий хисоб-китоб курсатадики, агар бекат булакдан ташкарида булса (кесишиш жойлар тирбанд булмаса харакат оралиги энг кам 6 сек, харакат тезлиги 53 км/соат, автобуслар орасидаги масофа -76 м) булакнинг утказиш кобилияти 600 автобусга етади, бу эса соатига 30 000 йуловчи ташишга олиб келади. Автобус булагининг энг кам юкланганлиги бир тарафда соатига 6-8 автобус тугри келади [4].

Хрзирги кунда харакат хавфсизлигига бериладиган бахо умумий йулнинг узунлигига нисбатан олинади. Бахоланиш коидасига асосан йул- транспорт ходисаларининг сонига ёки турли коэффициентга караб руй беради. Швейцарияда, Норвегия, Швеция, Англия, АКШ мамлакатларида киритилган балл тизими харакат шароитини, йулнинг транспорт- эксплуатацион сифатини ва ундаги

April 21-22

385

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-602-605

p

ort

ЙТХдар хисобга олиниб бахоланади. Бундан ташкари харакат хавфсизлигининг курсаткичлари инобатга олинади.

Жамоат транспортлари учун булакларнинг фойдали томони шундаки, унда кетаётган йуловчилар учун вакт ютилади. Вакт ютиш энг асосий омилдир. Жамоат транспорти учун ажратилган булаклар енгил автомобиллар харакатини янада кийинлаштиради. Автобус йулаклари одатда чет унг кисмни банд килса, нафакат автомобиллар харакатига, балки бекатларда, тухташ жойларида хам шароит ёмонлашади. Жамоат транспортлари учун булаклар одатда стандарт булади, яъни 3,5-3,75 м.

Агар муаммо комплекс равишда ечилса сифат юкори булади, чунки булакларни ажратиш, автомобиллар тухташ жойини жихозлаш, ахборот тизимини яхшилаш, имтиёзли равишда тухташ жойлари ва бошкалар сабаб булади.

Ижобий тажриба бир канча мамлакатларнинг шахарларида амалга оширилган. Бунда Эдинбург, Опорто, Будапешт, Стокгольм, Гетеборг, Цюрих, Лилли шахарларида, Парижнинг узида 70 км автобус булаклари курилган булиб, янгилари режалаштирилган. Куп холларда рельссиз жамоат транспорти харакати купайиб кетадики, магистрал кучалардаги битта булакда 90-95% факат у билан банд булади. Бундай холатда бир томонга соатига 110-120 та автобус ва троллейбус харакатланади.

Узун автобус булаклари Канаданинг Торонто, Рочестер, Даллас, Канзас-Сити (АКШ) каби катта шахарларда хам ташкил этилган. Ушбу тузилган чоралардан келиб чикадики, ахборот тезлиги 10-20% га ошади, харакат доимийлиги купаяди; йул-транспорт ходисалари камаяди; катта ишонч туфайли жамоат транспортида йуловчилар сони ортиб боради.

REFERENCES

1. П^-111 02.02.2022 Тошкент шахар жамоат транспорти тизимини янада ривожлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида

2. https: //mintrans .uz

3. https://www.gorodtransport.ru.

4. Доцюк А.М. Шершунович А.С. Внедрение системы приоритетного проезда общественного транспорта в санк-Петрбурге // Организация и безопасность дорожного движения в крупных городах. Сборник докладов

Седьмой международной ноучно-практической конференции.

April 21-22

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.