Научная статья на тему 'РАЦИОНАЛ МАРШРУТДА СУТКА СОАТЛАРИ БЎЙИЧА ЙЎЛОВЧИЛАР ОҚИМИНИНГ ТАҚСИМЛАНИШИ (ТЕРМИЗ ШАҲРИ МИСОЛИДА)'

РАЦИОНАЛ МАРШРУТДА СУТКА СОАТЛАРИ БЎЙИЧА ЙЎЛОВЧИЛАР ОҚИМИНИНГ ТАҚСИМЛАНИШИ (ТЕРМИЗ ШАҲРИ МИСОЛИДА) Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
159
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
йўловчи / ташиш самарадорлиги / автобус / ратционал маршрут / маршрут вақтлари / йўловчилар оқими. / passenger / transportation efficiency / bus / rational route / travel time / passenger traffic.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Аъзамжон Лутфуллаевич Комилов

Мазкур мақолада шаҳар йўловчи транспортининг нормал ишлаш сифатини таъминлаш ҳамда автобус маршрутларининг ҳаракатланиши ва йўловчиларнинг оқимлари ҳисобланган. Автобусларнинг йўналишда ишлаш шароитини яхшилашга ва йўловчилар оқимлари ўрганилган. Шаҳарнинг кенгайиши ва ривожланишини инобатга олиб йўловчи транспортига бўлган талаб ортиб бормоқда. Бироқ аҳолига транспорт хизмати кўрсатиш билан боғлиқ муаммолар ҳам мавжуд. Йўловчи транспорти хизмат сифатини оширишга қаратилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DISTRIBUTION OF PASSENGER TRAFFIC PER DAY ON A RATIONAL ROUTE (ON THE EXAMPLE OF THE CITY OF TERMEZ)

This article discusses the issues of ensuring the normal quality of urban passenger transport, bus routes and passenger traffic.The ways of improving the working conditions of buses on the route and passenger traffic are investigated. Taking into account the expansion and development of the city, the demand for passenger transport is growing. But there are also problems with public transport services. Passenger transport is aimed at improving the quality of service.

Текст научной работы на тему «РАЦИОНАЛ МАРШРУТДА СУТКА СОАТЛАРИ БЎЙИЧА ЙЎЛОВЧИЛАР ОҚИМИНИНГ ТАҚСИМЛАНИШИ (ТЕРМИЗ ШАҲРИ МИСОЛИДА)»

РАЦИОНАЛ МАРШРУТДА СУТКА СОАТЛАРИ БУЙИЧА ЙУЛОВЧИЛАР ОЦИМИНИНГ ТАЦСИМЛАНИШИ (ТЕРМИЗ ШАХ^РИ МИСОЛИДА)

Аъзамжон Лутфуллаевич Комилов

Термиз давлат университети azamj on. komilov88@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада шахар йуловчи транспортининг нормал ишлаш сифатини таъминлаш хамда автобус маршрутларининг харакатланиши ва йуловчиларнинг окимлари хисобланган. Автобусларнинг йуналишда ишлаш шароитини яхшилашга ва йуловчилар окимлари урганилган.

Шахарнинг кенгайиши ва ривожланишини инобатга олиб йуловчи транспортига булган талаб ортиб бормокда. Бирок ахолига транспорт хизмати курсатиш билан боглик муаммолар хам мавжуд. Йуловчи транспорти хизмат сифатини оширишга каратилган.

Калит сузлар: йуловчи, ташиш самарадорлиги, автобус, ратционал маршрут, маршрут вактлари, йуловчилар окими.

DISTRIBUTION OF PASSENGER TRAFFIC PER DAY ON A RATIONAL ROUTE (ON THE EXAMPLE OF THE CITY OF TERMEZ)

Azamjon Lutfullaevich Komilov

Termez State University azamj on.komilov88@mail.ru

ABSTRACT

This article discusses the issues of ensuring the normal quality of urban passenger transport, bus routes and passenger traffic.The ways of improving the working conditions of buses on the route and passenger traffic are investigated.

Taking into account the expansion and development of the city, the demand for passenger transport is growing. But there are also problems with public transport services. Passenger transport is aimed at improving the quality of service.

Keywords: passenger, transportation efficiency, bus, rational route, travel time, passenger traffic.

КИРИШ

Шахар жамоат транспортининг нормал ишлаши хар кандай шахарнинг ижтимоий, саноат ва иктисодий сохасини ривожлантириш учун мухим ахамият

касб этади. Шахар ахолисининг усиши ва ривожланиши муносабати билан жамоат транспортига булган талаб хам ортиб боради, шу билан бирга ахолига транспорт хизмати курсатиш билан боглик муаммоларнинг пайдо булиш кулами кенгайиб боради. Шунинг учун шахар йуловчи ташиш транспортини бошкаришни самарали ташкил этиш, автобусларнинг юриш вактларини ва характ интервалларини тугри таксимлаш, йуналишларда хизмат курсатувчи транспорт воситалари тури ва сонини асослаш, йуловчиларга курсатилаётган транспорт хизматлари сифатини ошириш бугунги куннинг долзарб масалалари хисобланади [1-6].

Сунгги йилларда республика иктисодиёти ва ахолисига автотранспорт хизмати курсатишни яхшилаш буйича кенг куламли ишлар амалга оширилмокда.

Шу билан бирга сохада катор хал этилиши лозим булган масалалар хам мавжуд булиб, бу борада Президент Шавкат Мирзиёев раислигида 30 ноябрь куни худудларда жамоат транспортини ривожлантириш чора-тадбирлари мухокама килинди. Мазкур йигилишда Президентимиз утган 10 ойда Хал; кабулхоналарига ушбу масалада 3 мингдан зиёд мурожаат булгани хам сохада камчиликлар куплигини курсатишини айтиб утди. Х,исоб-китобларга кура, мамлакат буйича кунига карийб 20 миллион йуловчидан бор-йуги 4,4 миллиони ёки 22 фоизи жамоат транспортидан фойдаланаётганлиги таъкидланди [7-12].

Хдракатлар стратегиясида Сурхондарё вилоятида 35 та янги йуловчи ташиш йуналиши очиш назарда тутилган. Йуловчиларга сифатли хизмат курсатишни таъминлаш максадида автобус ва микроавтобусларнинг ишини масофадан онлайн режимида мунтазам кузатиб боришни, шунингдек йулкирани накд пулсиз тулаш тизимини жорий этиш мулжалланган булиб, бу тизим йуловчиларга кулайликлар яратади [2].

Йуловчи транспортини техник-технологик инфратузилмасини лойихалашда логистик ёндошув йуловчи окимларини шакллантирувчи манзиллар орасида киска йул тармогини таъминлашга, уларни амалга оширишда транспорт воситаларининг рационал турларидан фойдаланишга имкон беради [13-19].

Жамоат транспорти ва кичик сигимли шахсий транспортлардан фойдаланиш шароитлари турлича булади. Аммо худудда корхоналар, савдо марказлари, турли хизмат курсатиш объектларининг жойлашув зичлиги паст даражада булса, унда кичик сигимли шахсий транспортнинг ахамияти ошади. Аксинча, агар мазкур зичлик юкори даражада булса, унда жамоат транспортини куллаш юкори иктисодий самарадорликни таъминлайди [20-24]].

Шахар ахолисига кулай шарт-шароитлар яратиш максадида Термиз тумани худудининг 1 минг 561 гектар ер майдонини Термиз шахри худуди таркибига

W ГГ1 W • • Г* W

утказиш назарда тутилмокда.Термиз шахрига утказилаётган худудда 8 та куп Uzbekistan www.scientificprogress.uz Page 1450

KaBaTgu yfi, 1 Ta ougaBufi noguKguHuKa, 4 Ta MagaHufi Mepoc oSteKTu, 8 Ta MaKTaSrana TatguM Ba 8 Ta yMyMTatguM Myaccacacu MaB^yg.

fflaxap xygygHHHHr KeHrafiumuHu uHoSaTra oguS, axpguHuHr эx1тнe:®gapннн KoHgupum ynyH ^aMoaT TpaHcnopTH MyxuM axaMuOTra эгa. fflaxapHuHr KaTTagamumu xucoSura aHru MapmpyT fiyHagumgapuHu onTuMag BapuaHTgapuHu umgaS HHKum 3apypgup.

Ä^ABHET^ÄP mAPXH

KynruHa puBO^naHraH gaBgaTgapga maxap axpgucuHuHr xapaKaTnaHguru maxap mapouTuga amoBHH gyHe axogucu gyn KegaguraH acocufi MyaMMogapgaH Supugup. Ma3Kyp MyaMMOHu, atHu Kyn coHgu axpguHuHr MoSugguruHu TatMuHgamga caMapagu TamKug этнgraн ^aMoaT TpaHcnopTu tu3umu axmu anTepHaraB BapuaHT xucoSgaHumu (V. H. M. Bins Ely, J. M. Oliveira, L. Logsdon, 2012) KypcaTunraH [4]

Xp3upru BaKTga xopu^ufi MaMgaKaTgapga axpgu opacuga ®;aMoaT TpaHcnopTuHu oMManamTupum (пoпyпapнзaцнa) umgapu aMagra omupugMoKga. EBponaga xaM, A^ffl ga xaM TpaHcnopTHu xycycufi TamyBnugapra SepumHuHr yggacugaH nuKuma ogMagu. fflyHuHr ynyH yMyM^ofigagaHyBnu TpaHcnopT ^aoguaraHu gaBgaT ToMoHugaH Ha3opaTu Ma3Kyp gaBgaTgapga KeHrafiMoKga [5].

УpSaннзaцнa ycuS Sopumu SugaH maxap TypMym Tap3u maxap TapTuSgapu SugaH Supgamagu Ba aTpo^-MyxuTHu axmugaS, fiygoBnugap ynyH Te3-Te3 ycuS SopaguraH эxтнe^пapнн apaTagu.

MoSugguK Ba MaB^ygguK xap Sup MaMgaKaT Ba maxapga uKKuTa acocufi TagaS SyguS, yHuHr MaB^ygguru uKTucogufi ^ofiga Kemupumu Ba xap KaHgafi MuHTaKaHu мogepннзaцнa Kugum Ba puBo^gaffrapumra xucca Kymumu MyMKuH [6].

HyHagumga aBToSycgap umuHu caMapagu TamKug этнm Ba cu^aTgu xu3MaT KypcaTum xaMga TpaHcnopT ^apaeHuHuHr caMapagopguruHu TatMuHgam MaKcaguga KaTop gacraaSKu ugMufi TagKuKoT umgapuHu aMagra omupumHu y3 unura ogagu.

TA^^H^OT METO^O^OrHHCH

yHu aMagra omupum ynyH ypraHugaeTraH fiyHagum Syfiuna fiygoBnu TamumHu Taxgug Kugum Ba xapaKaT fiyHagumgapu Ba cyTKa coaTgapuga fiygoBnu Tamum MuKgopuHu aHuKgam, ^ofigagaHum Ba fiygoBnugap ynyH ropumHuHr Kygafiguru HyKTau Ha3apugaH TpaHcnopT TypuHu TaHgam, fiyHagumga TagaS этнgagнraн TpaHcnopT BocuTagapu cohuhu aHuKgam xaMga xafigoBnugapHuHr um pe^MMgapugaH paцнoнag ^ofigagaHum тнзнмннн TaHgam KepaK.

HygoBnugapHu MapmpyTHuHr Sup fiyHagumugaru xapaKaTu fiygoBnu Tamum geS aTagagu. HygoBnu Tamum Tyrpu fiyHagum Ba TecKapu fiyHagumga aMagra omupugagu.

Йуловчи ташиш хажми куввати ёки интенсивлиги билан тавсифланади яъни, бир йуналишда йуналишнинг маълум бир кисмидан маълум бир вактда утадиган йуловчилар сони. Йуловчи ташиш хажми, яъни маълум вакт (соат, кун, ой, йил) давомида автобусларда ташиладиган йуловчилар сони. Йуловчи айланмаси (обороти) яъни, йуловчиларни ташиш пайтида бажариладиган транспорт ишлари. Йуловчи ташиш хусусиятларининг характери уларнинг нотекислигидир. Улар вакт буйича (сутка соатлари, хафта кунлари, йилнинг даври ва бошкалар), узгаради йуналиш буйича (тугри ва тескари йуналиш) ва йуналиш бекатлари буйича узгаради [7]. Маколада шахар жамоат транспортида йуловчилар ташиш ташкил этишнинг мавжуд усуллари, уларнинг афзаллик ва камчиликлари тахлил этилган. Транспорт инфратузилмаси тизимларига самарали режалаштириш ва инвестициялар ривожланган ва ривожланаётган мамлакатларда иктисодий ривожланишнинг калити сифатида каралади [9].

Хрзирги кунда Термиз шахрида йуловчиларни автобусларда ташиш билан боглик куплаб муаммолар мавжуд булиб, улар хал етилмаган. Шахарнинг усиши ва ривожланишини хисобга олсак, йуловчи ташишга булган талаб кундан-кунга ортиб бормокда [10].

Маълумки, йуловчи ташиш узгарувчан характерга эга булади. Шахарларда йуловчи ташиш кундалик хажмининг таксимланиши сутка соатлари буйича

нотекислик коеффициенти билан характерланади. Термиз шахридаги фаолият курсатилиётган 1-расмда 15-маршрут йуналиши келтирилган. 15-автобус йуналишидаги

йуловичларнинг кунлик

ташилганлигини куриб чикамиз (1 -жадвалда). Йуналишнинг сутка соатларида урганилаётган йуналиш буйича йуловчи ташиш хажми куйидаги формула билан аникланади [8]:

QcoaT QKyH X Лн

Каерда Q^ - маршрут буйича кунлик йуловчилар хажми, пасс; цн - хар бир йуловчи ташиш нотекислиги коеффициенти, % .

QKyH = 2528 X 4% = 101

Х,исоб-китоблар учун йуловчи ташишнинг максимал кийматини икки йуналишдан оламиз:

Qk, = max{Q^i ^КУНк)

Термиз шахри 15-автобус йуналишида сутка соатлари буйича йуловчилар окимининг таксимланиши 1-жадвалга келтирилган.

1-жадвал

Сутка соатлари Тугри йуналиш Тескари йуналиш Х,исоблаш учун кабул килинган йуловчилар сони

Ли Охис Лн Охис

6- 7 4 101 3.4 86 101

7- 8 10 252 7.5 190 252

8- 9 8 202 9.8 248 2482

9- 10 9 228 7 177 228

10- 11 7 177 6 152 177

11- 12 5 127 5 127 127

12- 13 7 170 5 170 150

13- 14 6 151 4 101 151

14 -15 4 101 3.7 94 101

15-16 5 120 3.8 120 120

16- 17 5 120 4.3 109 120

17- 18 8 202 9 228 228

18- 19 9.8 248 10.5 266 266

19- 20 8 203 8 203 203

20- 21 5 126 5 126 126

Термиз шахри 15-автобус йуналишида сутка соатлари буйича йуловчилар окимининг таксимланиши

динамикаси келтирилган (2-Расм).

5-Хулоса ва таклифлар. Термиз шахри 15-автобус йуналишида сутка соатлари буйича йуловчилар окимининг

таксимланиши динамикаси

тахлилида энг юкори йуловчи ташиш эрталабки "пик-7.00-8.00", кечки "пик-18.00-19.00" вактларига тугри келиши кузатилди [25-29]. Термиз шахрининг кенгайиши ва олий таълим муасасаларнинг очилишини автобус йуналишдаги ташилган инобатга олиб автобуслар сонини ва йуловчилар динамикаси уларнинг юриш вактларини кейинги

илмий маколаларда куриб чикилади. Демак мазкур йуналишда йуловчилар окимига транспорт хизматини курсатишда "пик" вактларни инаботга олиш зарур хисобланади. Йуловчи ташиш хажмининг ошишини инобатга олиб, янги маршрут

300 250 200 150 100 50 0

I

dic^T^rjrfi^ri/iti^r^^ö^dic^T^

I Тyfри йуналиш ■ Тескари йуналиш

2-расм. Термиз шахридаги 15-

йуналишларини ишлаб чик;иш. Шахар ахолисининг эхтиёжларини кондиришни яхшилашдан иборатддир.

REFERENCES

[1] Узбекистан Республикаси Президенти Ш. Мирзиёев раислигида 2020-йил 30-ноябрь куни "Худудларда жамоат транспортини ривожлантириш чора-тадбирлари" мухокамаси.

[2] Узбекистан Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси тугрисида" ги Фармони.-Т.: Адолат, 2017.-108 б.

[3] J.Runji (2015) Africa Transport Policies Performance Review- the Need for More Robust Transport Policies.

[4] V.H. M. Bins Ely, J.M. Oliveira, L. Logsdon, A Bus Stop Shelter Evaluated from the User's Perspective, Work 41, 1226-1233, 2012

[5] Статистика зарубежный опить перевозка пассажыров (Е. Гриниски, 2008)

[6] Ефремов И.С. Теория городских йуловчиских перевозок: Учеб. пособие для вузов / И.С. Ефремов, В.М. Кобозев, В.А. Юдин.-М.:Высш. шк., 1980.-535с.

[7] Боровиков А.В. АНАЛИЗ ПОТОКА ГОРОДСКОГО АВТОБУСНОГО МАРШРУТА// Международный студенческий научный вестник. - 2019. - № 3.;

[8] Ефремов И.С. Теория городских перевозок: Учеб. пособие для вузов / И.С. Ефремов, В.М. Кобозев, В.А. Юдин. - М

[9] А.У. Кузиев, А.Х. Муратов. Развитие и эффективное использование региональных сетей мультимодальных перевозок. Транспорт в интеграционных процессах мировой экономики. Материалы Международной научно-практической онлайн-конференции (Гомель, 24 апреля 2020г.) https://www.bsut.by/images/MainMenuFiles/NauchnyeIssledovaniya/Konferencii/mater ialy/2020/transport febt 2020.pdf

[10] A.L. Komilov. Methods for Optimizing and Modeling Routes for Selecting a Routing Scheme for Passenger Transport in Buses (On the example of Surkhandarya). International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology Vol. 7, Issue 9, September 2020. http://ijarset.com/upload/2020/september/11 -eduline-30.PDF

[11] Кузиев, А. У., & Муратов, А. Х. (2021). ЮК ЖУНАТУВЧИЛАРГА ТРАНСПОРТ ХИЗМАТИ КУРСАТИШНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ. Scientific progress, 2(2), 846-855.

[12] Kuziev, A. U., & Muratov, A. K. (2021). Application Of Logistical Principles In The Development Of Directions In The Region. The American Journal of Engineering and Technology, 3(05), 143-149.

[13] Kuziev, A. U., Muratov, A. K., & Kurbonov, S. S. (2020). DEVELOPMENT AND EFFECTIVE USE OF REGIONAL MULTIMODAL TRANSPORT NETWORKS OF TRANSPORTATION. Theoretical & Applied Science, (5), 550-555.

[14] Taxirovich, T. T., Madaminovna, K. I., Nurmuhammad o'g'li, N. S., Takhirovich, T. T., & Tokhirjonovich, U. N. (2021). ВО 'LAKLI BIR JINSLI ВО 'LMAGAN G 'OVAK QATLAMLARDA SUYUQLIKLAR HARAKATI JARAYONINI MATEMATIK MODELLASHTIRISH MUAMMOLARI VA ASOSIY MASALALARI. Scientific progress, 1(3).

[15] Norinov, M. U., Abdukodirov, B. A., Tillavoldiev, A. O., & Urinov, N. T. (2019). Algorithm for eliminating noise by a smooth-smooth image model. ISJ Theoretical & Applied Science, 04 (72), 509-512.

[16] Уринов, Н. Т., & Араббоев, А. (2019). НЕКРИПТОГРАФИЧЕСКИЕ МЕХАНИЗМЫ БЕЗОПАСНОСТИ. In НАУКА-ЭФФЕКТИВНЫЙ ИНСТРУМЕНТ ПОЗНАНИЯ МИРА (pp. 121-124).

[17] O'rinov Nodirbek Toxirjonovich, M. A., & Abduvaliyevich, S. S. (2020). Mathematical modeling: from the classroom to the real world. Solid State Technology, 63(2s).

[18] Orinov, N. T., Medatov, A. A., Djuraboyev, M. K. O., & Khudoyberdiyeva, S. M. (2021). PEDAGOGICAL THEORIES AND THE ROLE OF THE SUBJECTIVE FACTOR IN THEIR DESIGN. Academic research in educational sciences, 2(4), 826838.

[19] Уринов, Н. Т., Сайидова, Н. К., & Юлдашев, Х. Д. (2020). Cyber threats and vulnerabilities. EPRA International Journal of Research and Development (IJRD), 5(3), 158-162.

[20] Ahmadaliev, D. K., Medatov, A. A., Jo'rayev, M. M., & O'rinov, N. T. (2019). ADAPTIVE EDUCATIONAL HYPERMEDIA SYSTEMS: AN OVERVIEW OF CURRENT TREND OF ADAPTIVE CONTENT REPRESENTATION AND SEQUENCING. Theoretical & Applied Science, (3), 58-61.

[21] Ganiev, A. G., & Tashev, S. N. (2021). The Role of "Imagination" in the Process of "Creative Thinking" Developing Students'"Imagination" and "Creative Thinking" Skills in Teaching Physics. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 633-642.

[22] Ганиев, А. Г., Авлиякулов, А. К., & Алмардонова, Г. А. (2003). Физика. 1 часть. Учитель.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

[23] Kerimov, B. K., Ehl'gavkhari, A. I., & Ganiev, A. G. (1981). P-odd polarization phenomena in the electron-positron pair photoproduction in the nucleus field. Izv. Akad. Nauk SSSR, Ser. Fiz.;(USSR), 45(11).

[24] Ganiev, A. G. (2020). others. The role of travel lessons in the Shahrisabz Zoo in teaching foreign languages and developing their imagination to pupils of preschool

educational institutions. International scientific and practical conference. Kazakhstan. Pavladar, 249-251.

[25] Каримходжаев, Н., & Турахужаева, Н. Н. (2020). ПРОБЛЕМЫ БЕЗОПАСНОСТИ ТРУДОДЕЯТЕЛЬНОСТИ РАБОТНИКОВ В ПРЕДПРИЯТИЯХ И НЕКОТОРЫЕ ПУТИ ИХ РЕШЕНИЯ. Universum: технические науки, (4-1 (73)).

[26] Умарова, М. Н., & Турахужаева, Н. Н. (2020). Изучение влияния структуры трикотажного полотна на его свойства. Universum: технические науки, (2-2 (71)).

[27] Nazirjanovna, T. N. (2021, April). UNIVERSAL MATRIX CODING SYSTEM FOR TECHNICAL WEFT KNITWEAR FOR COMPUTER-AIDED DESIGN SYSTEMS. In Archive of Conferences (Vol. 22, No. 1, pp. 124-127).

[28] Nazirjanovna, A. N., & Begboev, F. (2021, March). IA BAUDOUIN DE COURTENAY AS THE FOUNDER OF PHONOLOGY. In Archive of Conferences (Vol. 17, No. 1, pp. 19-22).

[29] Nazirjanovna, A. N., & Kobiljon, U. (2021, February). FABLE AS A MEANS OF CONNECTING THE CULTURES OF THE EAST AND WEST. In Archive of Conferences (Vol. 15, No. 1, pp. 191-193).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.