CC BY
29https://doi.org/10.32921/2225-9929-2022-2-46-49-59 ЭОЖ 614; 614.2; 614:33; 61:001.12J.18 FTAXP 76.75.75; 76.01.11
Шолу макала
r\ w л ■ ¿0 mm m ■ ■ ■ ■
Жалпы тэжфибелж дэр1герлердщ жумысыныц ти1мд1Л1п
мэселес1
Кецеспаев М.К. 1, Турсынбет Т.Е. 2
1 Дэр'1гер-терапевт, Medical Assistance Group, Нур-Султан, Казакстан. E-mail: [email protected] 2 "Казакстан Республикасы 1шю стер министерл^нщ емханасы бар Ортальщ госпиталi" ММ бастыгынын орынбасары,
Нур-Султан, Казакстан. E-mail:[email protected]
Туйшдеме
Эдебиеттк шолу барысында жалпы тэж1рибелж дэргер кызметшщ ти1мдтг1не эсер ететн жэне квп жандайда дэргер цызмет/не кешенд1 эсер ететн терт негзг1 фактор аныщталды: бт1м сапасы, уйымдастырушылыщ фактор, щаржылай мотивация жэне психологиялыщ фактор.
Аталмыш факторлар - денсаулыщ сащтау ЖYйесiнiн барлыщ фяметкерлершН ецбегшде кездесетш ортащ жэне жекелей алганда жалпы тэжiрибелiк дэргер щмысыныц тиiмдiлiгiне эсер ететн мэселелер. Олардын пайда болу се6е6iн аныщтау, медициналыщ-санитариялыщ алгашщы кемек щызметiнiн сапасын арттыруга арналган эдстер жасауда манъзды болып табылады.
ТYйiн сездер: медициналыщ-санитариялыщ алгашщы кемек, жалпы тэжiрибелiк дэ^гер, щмыс тиiмдiлiгi, емхана, щмысты уйымдастыру.
Corresponding author: Miras Kengespayev, Therapist, Astana branch of the limited liability partnership "Medical Assistance Group", Nur-Sultan,
Kazakhstan.
Postal code: Z00P5Y4
Address: Nur-Sultan, 17B Taskesken Street.
Phone: 87764679992, 87752037392.
E-mail: [email protected]
J Health Dev 2022; 2 (46): 49-59 Recieved: 05-05-2022 Accepted: 01-06-2022
K^^H^R^BM This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License
Юркпе
Медициналык-санитариялык алгашкы кемек (МСАК) тургындардыц денсаульнын сактау саласы кызметтерiмен алгашкы байланыс орны ретiнде медициналык кемектщ жогары колже™дтИмен, стационаралмастырушы технологиялар аркылы госпитализациясыз тексерiлу жэне емделу MYмкiндiгiмен айкындалады. K¡олжетiмдi жэне YЗДiксiз KYтiм керсету жэне мультиморбидтiлiктi баскара алу MYMкiндiгi себептi МСАК кызметiн жаксарту денсаулык сактау ЖYЙелерiн ныгайтудагы саясаттыц басты приоритетi болып табылады [1]. Жалпы МСАК-тщ негiзгi капидалары 1978 жылгы Алматы декларациясында калыптаскан болатын. Жэне арада 40 жылдан астам уакыт еткенде 2018 жылдыц казан айында Астана каласында еткен элемдiк кешбасшылар катыскан медициналык-санитариялык алгашкы кемек женшдеп жаhандык конференцияда Астана декларациясы ратификацияланды. Декларацияда келесiдей мацызды багыттар аныкталды: адамдар денсаулыгын жаксарту Yшiн батыл саяси шешiмдер кабылдау; туракты МСАК-т калыптастыру; жеке тулгалар мен когамныц MYMкiндiктерi мен кукыктарын кецейту; улттык саясатпен бiрге MYДДелi тараптарга колдау керсету [2]. Аталган конференциялардыц елiмiзде етуi - денсаулык сактаудагы бiрiншiлiк буынныц ^азакстан Yшiн мацызды багыт екендИнщ дэлелi. ^азакстан Республикасыныц Денсаулык сактауды дамытудыц 2020 - 2025 жылдарга арналган мемлекеттiк багдарламасында сапалы жэне колжетiмдi денсаулык сактауды камтамасыз ету максаты айкындалган болатын [3,4]. Осы максатка кол жеткiзу жолындагы бiрiншi мiндет - халыктыц салауатты емiр салтына бейiмдiлiгiн калыптастыру жэне когамдык денсаулык кызметiн дамыту болып табылды. Оныц негiзгi багыты МСАК децгейшде денсаулыкты жан-жакты колдау болатын. Аталган багдарламада эрбiр тургынныц жылына бiр рет МСАК уйымдарына бару саны - халыктыц аурулардыц алдын алуга жэне оларды ерте аныктауга багытталган кызметтердi пайдалану индикаторы ретшде колданылды. Бiрак, мемлекет тарапынан бул мэселеге кеп ^ш жумсауына карамастан,
Негiзгi бвлiм
ДYHиежYзiлiк денсаулык сактау уйымыныц (ДДС¥) Еуропалык бюросы барлык медициналык кемек кызметтерiнде, соныц Ынде МСАК-тщ когамдык денсаулык сактаудагы элеуетЫ ныгайту женiнде резолюция кабылдады. ДДС¥ Еуропалык бюросы усынган когамдык денсаулык сактаудыц 10 негiзгi оперативтi функциясыныц 5-еуi МСАК ЖYЙесiне катысты [3]:
1) элеуметпк детерминанттарга эсер етудi жэне денсаулык керсеткiштерi бойынша тецаздктерд1 кыскартуды камтитын денсаулыкты ныгайту;
2) денсаулыктыц бузылуын ерте аныктауды камтитын аурулардыц алдын алу шаралары;
3) когамдык денсаулык сактау саласын бткт кадрлардыц жеткiлiктi санымен камтамасыз ету;
4) туракты уйымдык курылымдарды жэне каржыландыруды камтамасыз ету;
5) денсаулык MYДДесi Yшiн акпараттык-TYсiндiру кызметi, коммуникация жэне элеуметпк мобильдтк.
Тэуелсiздiк жылдары ^азакстанда МСАК елiмiздЩ денсаулык сактау саласын дамытуда басым мэселелiрдЩ бiрi болды. Елiмiзде ЖТД туралы ец алгашкы ереже ^азакстан Республикасыныц Денсаулык сактау, бом жэне спорт министрлИ Денсаулык сактау комитетЫЩ 1999 жылгы 12 казан №500 буйрыгында белпленген. ЖТД/ отбасылык дэрiгер кызмет керсеттетш халыктыц денсаулык проблемаларымен (жэне оган эсер ететiн факторлармен) айналысады жэне сонымен бiрге ауруга гана емес, адамга багытталган, МСАК-тi ЖYзеге асыратын оныц курылымдык-кызметтiк бiрлiгi. Халыкка кызмет керсетудщ отбасылык кагидаты шецберЫде отбасылык дэрiгерлер мен ЖТД-лер барлык жастагы наукастарга медициналык кемек керсетедi [4].
МСАК-тщ жаксы немесе нашар децгей бYкiл денсаулык сактау ЖYЙесiнен бастап, медицина кызметкерлерЫЩ ецбек жагдайыныц уйымдастырылуына
денсаулык сактау ЖYЙесiнЩ алдына койган максаттары толык келемде ЖYзеге асырылмады. Елiмiзде бiрiншiлiк буын децгешндеп медициналык кемектщ колжетiмдiлiгi элi де темен децгейде. Оныц негiзгi себет^ бiрiншiлiк буындагы басты тулга - учаскелк дэрiгерлерге байланысты. Атап айтканда - ^азакстанныц алып географиялык аумагы Yшiн адами ресурстардыц е^рлк белЫуЫЩ тец болмауы, дэртерлердщ артык ЖYKтемесi, жалпы тэжiрибелiк дэрiгерлер жеткiлiксiздiгi, учаскелк дэртерлердщ жиi алмасуы, наукастардыц дэртер кабылдауына жазылуыныц киындауы. Аталган факторлардыц салдарынан аурудыц алдын алу шараларыныц сапасы темендеп, аурудыц аскынган жагдайларыныц жогары децгейiне, баскарылатын аурулардан болатын елiмнiц жогары децгейiне, жедел жэрдемдi жиi шакыртуларга, негiзсiз госпитализациялауларга алып келедк ¥лттык статистика бюросыныц мэлiметтерi бойынша, 2030 жылга карай халык саны 21 миллион адамнан асады жэне карт адамдар Yлесiнiц артуы KYтiледi, ал бул ез кезепнде созылмалы аурулардыц есуiне экеледi [2]. Сэйкеанше, медициналык кемекке деген сураныс та артады деген сез. Ал жумысы тиiмдi, жаксы нэтижелер керсететЫ бiрiншiлiктi буын - денсаулыкты ныгайтуды, аурулардыц алдын алуды, емдеудi, оцалтуды жэне паллиативтiк кемек берудi камтитын, адамныц емiр бойы денсаулык сактау саласындагы кажеттiлiктерiнiц кепшiлiгiн канагаттандыратын элеуметпк курал болып табылады. Сондыктан, казiргi казакстандык МСАК жагдайын, оныц кызметЫдеп жалпы тэжiрибелiк дэрiгерлер (ЖТД) жумысыныц орталык релiн жэне олардыц кызметлк мiндеттерiн есепке ала отырып, олардыц жумысыныц тиiмдiлiгiн камтамасыз ету ЖYЙесiн зерделеу ерекше назар аударуды кажет етедi жэне гылыми кызыгушылык тудырады.
Шолудьщ максаты: Медициналык-санитариялык алгашкы кемектщ кызмет ету бiрлiгi ретiндегi жалпы тэжiрибелiк дэрiгерлердiц жумыс тиiмдiлiгiне эсер етушл факторларды саралау.
дейiнгi жагдайларга тэуелдi. Сол себептi ^азакстанда ЖТД-лердi ынталандыру жэне тiркелген халыктыц санын азайту бойынша шаралар кабылдануда. МСАК-тiц колжетiмдiлiгiн арттыру максатында саладагы ЖТД-лер санын улгайтудан баска, денсаулык сактау субъекттерш кiшiрейту ЖYргiзiлуде. «Отбасылык медицина» мамандыгы бойынша резидентура енпзтдк Алайда бiрiншiлiк децгей ез тартымдылыгын тек пациенттер Yшiн гана емес, сонымен катар жас мамандар Yшiн де жогалткан. Ал ЖДТ медицина саласыныц ец кызыксыз, эрi суранысы темен саласына айналды. 2021 жылдыц езiнде елiмiзде 525 ЖТД жетюпейт^ белгiлi болды [5]. Ал 2021 жылдыц кацтар-кыр^йек айларында 699 медицина кызметкерi шетелге коныс аударган [6]. Елде калган жас мамандар болса, жеке бейш мамандыгына, стационарларга, жеке меншк клиникаларга ауысуга тырысады. Нэтижеанде МСАК саласында «уакытша ЖYрген» мамандар кеп. Медициналык кемектщ непзп TYрлерi мен профилактикалык шаралардыц элсiреуiнiц де себебi де осында [7]. МСАК-тщ ез функцияларын дурыс аткара алмауы тек жумыс KYшiнiц жеткiлiксiздiгiне байланысты деп айтсак, кателескен болар едк. Кез-келген саланыц езiне тэн спецификалык ерекшелiктерi болады. Дэл солай МСАК-тщ жумысы да кептеген шю жэне сырткы ыкпалдардыц эсерiне тэуелдк Осындай ыкпалдарды зерттеу отандык жэне шетелдк галымдар тарапынан сан мэрте колга алынган жэне олардыц эркайсысы TYрлi факторларды жеке-жеке карастырады.
Осы такырыптыц тецiрегiнде ЖYргiзiлген эдебиеттiк шолу жумыстары ЖТД-лер жумысыныц тиiмдiлiгiн камтамасыз ету ЖYЙесi тек отандык денсаулык сактау ЖYЙесiнiц езектi мэселесi гана емес екенш, сонымен катар экономикасы дамыган мемлекеттер Yшiн де шешiмi табылмаган, TYЙiнi шешiлмеген сурак болып калганын керсетедi.
ЖТД-лер Yшiн олардыц мамандык ерекшелiктерiн ескере отырып, олардыц жумысы тиiмдiлiгiне эсер ететЫ факторларды келесiдей топтастыруга болады [8]:
1. Бом сапасы;
2. Ецбек процеанщ уйымдастырылуы. Денсаулык сактау ЖYЙесiнiц курылым ерекшелiктерiнен бастап, ецбек процесшщ уйымдастырылуына дейiн. Дэрiгерлер ЖYKтемесiнiц артуы немесе, керiсiнше, азаюы да уйымдастырушылык факторга тiкелей байланысты;
3. Экономикалык. Щаржылай мотивация;
4. Элеуметтiк-психологиялык. Коллективтщ демографиялык курамы, ецбек процесiндегi моральдык-психологиялык климат жэне дэртерлердщ психологиялык ерекшелiктерi.
I. Бiлiм сапасы. Елiмiздегi ЖТД-дщ бiлуi тиiс кызметтiк мЫдеттерше профилактика, диагностикалау, емдеу, оцалту функцияларынан бастап, медициналык этиканы, iшкi ецбек тэртiбi ережелерiн, ертке карсы кау^аздктщ, ецбек кауiпсiздiгi мен ецбект коргау зацдарын бiлу жэне санитариялык-эпидемиологиялык режим ережелершщ сакталуы сиякты кептеген функциялар федк
2017 жылы отандык зерттеуштер ЖТД-лер жумысындагы киындыктарды аныктау максатында
дэрiгерлер арасында анонимдi сауалнама ЖYргiздi [9]. Сауалнама дэрiгерлер тэжiрибесiндегi аурулардыц дифференциялык диагностикасы, аспаптык-зертханалык зерттеу корытындыларыныц интерпретациясы,
фармакотерапияныц пациент жасына байланысты ерекшелiктерi, дэрiлiк заттардыц жагымсыз эсерлерi женiндегi бiлiмiн камтыган болатын. Сауалнамага катыскан 121 респонденттердщ тек 48%-ы ездерЫщ интернатурадагы бомдерш «жаксы», 23,1%-ы «канагаттанарлык» деп багалаган.
Дэрiгерлер Yшiн ец жиi киындык тугызатын мэселелер: амбулаториялык карталар мен сыркатнама жазу, медициналык-элеуметтiк сараптамага жолдама толтыру, елiм туралы аныктаманы толтыру, «киын наукастармен» катынас кезiнде коммуникациялык дагдылардыц жеткiлiксiздiгi, аурулардыц дифференциялык диагностикасы жэне аурудыц жалпы диагностикасы, ауруларды оцалту багдарламалары, диагнозды нактылау Yшiн кажеттi зертханалык-аспаптык зерттеулер келемiн аныктау, пациенттердщ жас ерекшелiктерiне байланысты аурудыц фармакотерапиясы жэне т.б.
Авторлар сауалнама корытындылары бойынша ЖТД-лердi даярлауда аурулардыц дифференциялык диагностикасы, клиникалык фармакология,
реабилатациялык багдарламаларды игеруге, аспаптык жэне зертханалык зерттеулер корытындыларын талкылауга кебiрек уакыт белiнуi тиiс деген корытындыга келген.
Алайда 2021 жылы резиденттер, интерндер жэне дэрiгерлер арасында ЖYргiзген сауалнамалар ^азакстанныц медициналык жогаргы оку орындарыныц (ЖОО) ЖТД-лердi даярлау ЖYЙесiнде бiркатар кемшiлiктердiц элi де бар екендiгiн аныктаган [10]. Сауалнамада интерндер мен резиденттердщ 58%-ы ЖОО-да алган бiлiмнiц МСАК-те ез бетЫше бiрден жумыс бастауга MYмкiндiк бермейтiнiн алга тарткан. Жэне «оку аяктаганнан кейiн МСАК-те жумыс ютеуге дайынсыз ба?» деген сауалга олардыц тек 26%-ы гана «иэ» деп, 42%-ы «MYMкiн» деп жауап берген. Болашак дэрiгерлердiц ез бiлiмдерiне осындай сенiмсiздiк танытуы ЖТД-устаздардыц аз болуы мен бiлiм беру мекемелерiндегi бом беру ЖYЙесiнде амбулаториялык емханалык кемек (АЕК)/МСАК децгейiндегi наукастардыц ерекшелiктерi ескертмейтЫдктен туындайды.
Дэрiгерлердi даярлаудыц отандык ЖYЙесiн ЖДТ/ отбасылык медицинасы дамыган езге мемлекеттермен салыстырып керуге де болады. Мэселен, ¥лыбританияда ЖТД-дiц бiлiм жолы 10-12 жылды курайды. Оныц 5-7 жылы бакалавриат, 2 жылы Foundation жэне 3 жылы резидентура [11]. ^азакстанда ЖТД атану y^iw 6 жыл жеткiлiктi болып саналады. Сонымен катар елiмiздегi медициналык бакалавриаттыц оку багдарламасыныц алгашкы 2 жылында медициналык емес пэндер басым. Дэл сондай ЖТД-лердi
даярлайтын америкалык Medical School-де (медициналык ЖОО) аталмыш пэндер окытылмайды жэне оку сагаттары кажеттi клиникалык пэндерге, тэжiрибеге жумсалады. Алайда бул жерде А^Ш-та медициналык емес пэндердi окытуга арналган арнайы колледждер барын, ал мектептердiц 12 жылдык багдарлама бойынша бiлiм беретiнiн ескеру кажет [12]. Сондыктан, ЖТД-лердi даярлауды ерекше академиялык пэн деп тану ете мацызды [13]. Сонымен катар, бткт ЖТД/ отбасылык дэрiгерлердi окытатын бiлiмдi ЖТД-окытушылар мен АЕК-ке негiзделген оку базасын калыптастыру жэне МСАК децгейшде жиi кездесетiн созылмалы жэне элеуметпк мацызы бар ауруларга кеп кецт белiнуi кажет.
II. ¥йымдастырушылык фактор. Елiмiзде 2020 жылгы деректер бойынша кайталамалы инсульт алган адамдардыц Yлесi жалпы инсульттердiц 9%-ын кураган [14]. Ондай адамдардыц кепштИ ездiгiнен ЖYрiп-тура алмагандыктан, бетен адамдардыц KYтiмiне муктаж. Дэрiгерлер мен мейiрбикелердiц профилактикалык жумыстары дэл осындай наукастарда кайталамалы инсульттер мен баска да аскынулардыц алдын алу Yшiн керек. Шетелдiк ЖТД-лер пациенттерге жасайтын визиттерiн емханага келе алмайтын осындай пациенттер мен карт адамдарга арнайды. Технологияныц карыштап дамуы, телемедицинаныц колданыска енуi болашакта наукасты оныц YЙiне бармай-ак карауга кемегiн тигiзуi MYMкiн болса да, тесек тартып жаткан наукастар y^1^ дэрiгердiц тiкелей катысуымен ететiн медициналык карау ез мацызын жогалтпайды. Тургындар арасында егде жастагы тургындардыц саныныц есуi, созылмалы аурулар Yлесiнiц артуы дэл осы кызметтщ (визиттердiц) сураныста болуына итермелейдi [15-19].
Елiмiздегi денсаулык сактау ЖYЙесi мен пациенттер менталитетшщ ерекшелiктерi отандык ЖТД-лерге эзiрге ондай MYMкiндiк берер емес. ЖТД-лердiц кеп уакыты себептi де, себепсiз шакыртуларга жумсалады. Осы орайда ¥лыбританияныц кептеген калаларында пациенттерге кемек керсететiн «Walk in center» деп аталатын орталыктардыц тиiмдi жумысы езiне назар аудартады. «Walk in center» мекемелерiнiц курылу максаты - дэрiгерлер ЖYKтемесiн азайту. Бул орталыктарда кабылдауды орта медициналык бiлiмi бар маман ЖYргiзедi [20].
^нделкт жасалатын шакыртулар, активтер мен патронаждар ЖТД жумысыныц тек бiр белiгi гана. ^азакстанда пациенттi кабылдау, пациенттiц шагымдарын, анамнезiн электронды картага енгiзу, емiн тагайындау, оны кадагалау, диспансерлiк бакылауды уйымдастыру, дэрiлiк препараттармен камтамасыз етiлуiн кадагалау жэне тагы баска кептеген мiндеттердi кеп жагдайда тек дэрiгердiц езi аткарады. Оныц yct^ МСАК децгейiндегi жыл сайын артып келе жаткан жауапкершiлiк пен бiрсарынды саланыц кызыксыздшы мамандар тураксыздшына себеп болуда. Сондыктан, ЖТД-лер жетктказдИ бул KYHде езектi мэселелердiц катарында.
ЖТД-лер жетiспеушiлiгi тек ^азакстанда гана емес, Еуропаныц дамыган елдерiнде де байкалады [21]. Сондыктан, ЭЫД¥ елдерЫщ медицина кызметкерлерi арасында ецбек мигранттары жиi кездеседi [22] Бул елдердщ ^азакстаннан айырмашылшы мамандар жеткiлiксiздiгiмен ^ресу жолында. Мэселен, Германияда ЖТД-лер медициналык кызмет керсету бойынша кемекшiлер (HCA) жалдайды. Арнайы дайындыктан еткен кемекшiлердi «Отбасылык практикадагы медициналык кемекшiлер» (VERAH) деп атайды. Кемекшiлер дэрiгерлердiц бiркатар мiндеттерiн белiсiп, пациенттер емiн уйымдастырады, оларга колдау керсетедi, физикалык жэне психикалык саулшын багалайды, профилактикалык медицинадагы вакцинациялау сиякты белгiлi бiр тапсырмаларды орындайды жэне пациенттерге визит жасауды мойындарына алады. Аталгандардыц соцгысын германиялык дэрiгерлер ЖYKтеменi азайтатын ец басты кемек деп багалаган. Сондыктан медициналык кемекштердщ аткаратын мiндеттер шецберiн кецейту дэртер ЖYKтемесiн азайтуга едэуiр септИн тигiзедi [23].
¥лыбританияда)ы когамдык денсаулыкты ныгайтудагы жумыс орта медициналык кызметкерлер (акушерлер, мейiрбикелер, патронаждык ме^рбикелер, элеуметтiк кызметкерлер) аркылы ЖYзеге асырылады. Олар наукастыц KYтiмiн, профилактикалык шараларды, дэрiгер тагайындамаларыныц орындалуын камтамасыз етедi [24].
АКШ-та МСАК-тщ ецбек еымдтИн арттыруда жэне ерекше KYтiмдi талап ететiн, ЖYрiп-туруы киын наукастардыц емЫ ЖYргiзуде, ЖТД-лердiц ЖYKтемесiн азайтуда бтштшП жогары мейiрбикелер мен акушерлердiц релi аса мацызды [25-29]. Сол себепт де ЭЫД¥ курамына кiретiн 6 мемлекет (Австралия, Канада, Ирландия, Нидерланды, Жаца Зеландия жэне АКШ) арасында практикалык мейiрбикелер саны АКШ-та езге елдермен салыстырганда элдекайда басым (100 000 тургынга шакканда 40,5). Одан кешнп орында -Нидерланды (12,6), Канада (9,8), Австралия (4,4), Ирландия мен Жаца Зеландия (3,1). Аталган мемлекеттер арасында мамандар тапшыльнымен ^ресу жолында практикалык мейiрбикелердiц жумыс kyuiî кецiнен колданылады. Сонымен катар, бул елдердеп орта медициналык кызметкерлер МСАК-тщ 67-93%-ын камтамасыз ете алады [30]. Жогары медициналык бiлiмi бар МСАК-теп тэжiрибелiк мейiрбикелер жiтi жэне созылмалы ауруларды диагностикалап, дэрiлiк заттарды тагайындай алады [31,32,33]. Бул мысалдар осы такырыптыц тецiрегiнде ЖYргiзiлген зерттеу жумыстарындагы мейiрбикелер потенциалы элi толык ашылмаган деген корытындыны нактылай TYседi [34,35,36]. ЖТД немесе жануялык дэрiгердiц езге дэртерлерден айырмашылшы -оныц ауруды емдейтiн клиницист маман гана емес, сонымен катар, кептеген психологиялык жэне элеуметпк мэселелердi шеше алатын тулга болуында [37]. Дэрiгер мен пациент арасында сенiмдi карым-катынас орнауы Y^irn кабылдау уакытыныц жеткiлiктi болуы мацызды.
Кабылдау кезЫдеп уакыт тапшылшы дэр^ердщ наукасты карап тексеру сапасына терю эсерiн тигiзуi MYмкiн [38]. Уакыт тапшылшы жагдайында дэрiгерлер пациенттерге ауру симптомдары жайлы аз сурак кояды жэне емiр CYPУ салты жайлы да кецестердi сирек бередi [39]. Казакстандагы денсаулык сактау уйымдарында ЖТД-лердщ жумыс уакытыныц ЖYKтемесi мен шшындарын зерттеген галымдар кабылдау кезiндегi техникалык жумыстар мен кужаттармен ЖYргiзiлетiн жумыстарды мейiрбикелерге тапсыру уакытты тиiмдi пайдалануды арттыруда жаксы нэтиже беруi MYMкiн [40]. Оныц себебi - ЖYргiзiлген статистикалык талдау негiзгiнде аныкталган ЖТД-лердщ пациенттердi кабылдау узактшына эсер ете™ факторларда болып табылады. Бул факторлар: техникалык жумыстар, îuikî кужаттама жэне косымша процедуралар. Пациенттi косымша карап-тексеруге уакыт белу дэрiгерге жылдам, эрi накты мэлiмет алуга кемектессе, техникалык жумыстар мен кужаттармен ЖYргiзiлетiн жумыстар кабылдау уакытын узартады [40]. Пациентт косымша карап тексеру, косымша сауалдар кою MYMкiндiгiнiц болуы y^iw дэрiгердiц белгiлi бiр функцияларын ме^рбикелерге ЖYKтеу кажет. Себебi, дэрiгерлердiц кагазбастылшы азайганымен, кужатнамалар электрондык форматка ауыстырылган. Отандык медициналык уйымдар кепшiлiкке «КМИС» атауымен танылган кешендi медициналык акпараттык ЖYЙесiн кецiнен пайдаланып келедi. Медицинадагы цифровизация кептеген функцияларды жецiлдетiп, пациенттер жайлы акпараттардыц жогалу каупiн тендiрместен сакталуын камтамасыз еткенiмен, ел шндеп интернет жылдамдшы мен аталган акпараттык ЖYЙедегi жиi болатын техникалык акаулар жэне оныц кейбiр функцияларыныц ыцгайсыздшы кабылдау кезiнде жиi киындыктар тудырады. Жалпы медициналык акпараттык ЖYЙелердi тэжiрибеге енгiзудiц бiркатар жагымды жактары болганымен [41], дэрiгердiц кеп уакыты электронды карталар мен езге де кужаттарды толтыруга жумсалады [42,43,44].
2017-2018 жж. ресейлк галымдар хронометраждык бакылау эдiсi аркылы 4 ауданныц орталык ауруханасыныц 46 дэрiгерiнiц ецбек мазмуны мен курылымын зерттеп, олардыц уакытыныц 23%-дан 40,7%-га дейiнгi белiгiн кужаттамага жумсалатынын байкаган. Нэтижесiнде дэрiгердiц негiзгi функциясын аткаруына белетiн уакыты кемiген [45]. Ал учаскелк дэрiгерлер ецбегiнiц жэне жумыс
уакытыныц тшмгаз уйымдастырылуы олардыц ЖYKтемесiнiц артуы мен профилактикалык шараларга кецiл белiнбеуiне экелiп соктырады [46].
Шетелдк МСАК-тiц тагы бiр ерекшелИ ретiнде олардыц ез командасыныц болуын атауга болады. ¥лыбританияда ЖТД-лердiц командасыныц курамында: фармацевт, орта медициналык персонал, элеуметпк кызметкер, психолог, стоматолог, эимгер (администратор) болады [4]. Канадалык МСАК командасы ЖТД, стоматолог, орта медициналык кызметкер, медициналык емес салалар бойынша кемекшл мамандардан куралган [47].
Элемдiк тэжiрибенi ескере отырып, Казакстандагы ЖТД-дiц жагдайына аналитикалык зерттеу жасаган отандык авторлар ЖТД жумысыныц т^маздИ себебiн - МСАК-тщ уйымдастырылу ЖYЙесiндегi кемшiлiктер мен дэр^ерлердщ ез командасыныц болмауында деп карастырады [11,47]. Елiмiздегi ЖТД-лердiц эрбiр эрекетi кептеген бакылаушы жэне баскарушы органдармен шектелген: Денсаулык сактау министрлИ - республикалык гылыми орталыктар мен гылыми-зерттеу институттары - министрлiктiц аймактык бакылау бойынша департаменттерi -аймактыц денсаулык сактау баскармасы - бас дэртер - бас дэрiгердiц орынбасары - белiмше мецгерушiсi - ЖТД. Бундай ЖYЙеде жумыс iстейтiн дэрiгердiц кеп уакыты TYрлi есеп берумен етедi жэне оныц эр кимылы TYрлi нормативтiк актiлермен шектелгендiгiн айкындап керсетуде. ЖYЙе ЖТД-дiц негiзгi функцияларын аткаруына кедерп болып табылады [11]. Практикалар жэне жалпы топтык (командалык) практикалар, дэр^ердщ бiркатар жауапкершiлiгiн орта медициналык персоналмен бел^ (делегирование) МСАК кызметЫЩ жумыстарын жецiлдетiп, дэрiгерлердiц ЖYKтемесiн азайтуга едэуiр септiгiн тигiзуi MYMкiн [11,48-51].
Ill. Каржылай мотивация. Отандык галымдардыц пiкiрiнше Казакстанныц денсаулык сактау саласыныц ЖТД-лерге усынатын каржылык мотивациясы дэрiгерлердiц ез керсеткiштерiн жаксартуга талпындырмайды [56]. Ал каржылык стимулдыц болмауы дэрiгерлер жумысыныц мардымсыз болуына экелт согады. Ресейде ЖYргiзiлген зерттеулер дэр^ерлердщ тек 49,5% жагдайда гана учаскедеп диспансерлiк жумыстардыц тиiмдiлiгi мен сапасына талдау жасаганын аныктаган. Айлык табысыныц аздшына байланысты дэрiгерлер ездерiнiц жумыс керсетиштерЫ жаксартуга тырыспаган. Сондыктан профилактикалык жумыстар сапасыз ЖYргiзiлген [57-58]. Батыс Еуропа елдерiндегi ЖТД-лерге ецбекакы телеудщ негiзгi нысандары: тiркелген жалакы, жан басына шаккандагы телем (эр пациентке белпленген сома, кейде жасына жэне жынысына карай сараланган) жэне эрбiр керсетiлген кызмет Yшiн телем. Эр TYрлi комбинациялар болуы да mymkîk Кейбiр елдерде (Финляндия, Швеция, Португалия жэне т.б.) ЖТД-лер ^ркелген жалакы алады. Италияда телем пациенттердщ жасына карай сараланады [56].
¥лыбритания «нэтиже Yшiн акы телеу» (P4P -Payment for Performance) моделш пайдаланады. Аталган тэсiлдiц колданылуыныц ею TYрi бар:
1) керсетiлген кызметтщ негурлым жогары сапасы Yшiн сыйакы (бонустар);
2) емдеудiц сэтсiз нэтижес Yшiн телемнiц (айыппулдар) болмауы.
Бул багдарлама негiзiнен созылмалы аурулары бар наукастарга керсетiлетiн медициналык кемектiц сапасын жаксартуга багытталган. Британдык багдарламада 8 индикатор колданылады. Сэтт нэтиже y^iw дэрiгер 1000 упайга дейiн жинай алады, олардыц эркайсысы 125 фунтка багаланады [56,60,61]. Ал Францияда 2009 жылдан бастап ¥лттык медициналык сактандыру коры ЖТД-лерге емдеу мен дэрьдэрмектер тагайындауга катысты Yш жылдык максаттар мен мiндеттердi белгiлейтiн жеке ынталандыру келiсiмшарттарын усынады. Дэрiгерлерге ынталандыру телемдерЫЩ схемасы ете KYPделi, япни дэрьдэрмектер мен емдеу нэтижелерiне байланысты. Бул жагдайда сыйакыныц ец жогары мелшерi жылына 6000 еуродан аспауы тию [60].
^азакстанда ЖТД-лердщ ецбепнщ керсеткш ретiнде К;Р Денсаулык сактау министршщ 2020 жылгы 15 желтоксанындагы №278 буйршында керсетiлген 8 индикатор колданылады [62]. Сонымен катар, казакстандык ЖТД-лердщ жылдык табысы олардыц шетелдк эрiптестерiнiц (Канада, Франция, Германия, ¥лыбритания) жылдык табысынан 20-30 есе кем [11,20]. Хайдарова Т.С. жэне езге де авторлар кептеген батыс елдершде орын алган «акша пациент соцынан iлеседi» капидасы ЖТД-лер жумысыныц тиiмдiлiгiн арттырудыц бiрден-бiр жолы болады деп санайды. Мэселен, Голландияда медициналык кемекке ЖYгiнгендердiц 90%-ы ЖТД-лердiц Yлесiнде екенiн алга тартады. ^алган жагдайларда олар наукастарды бейiн мамандарына катац керсеткiштер бойынша гана жолдап отырган. ¥лыбританияда бейiн мамандарына жолдама ала алгандар саны 6,5%-ды кураган. Голландияда наукастардыц тек 4%-ы гана бейш мамандарына жолданады [47].
Сонымен катар, отандык тэжiрибеде ЖТД-лердiц емхана курамында медициналык кемектi жауапкершiлiгi шектеулi серктестк (ЖШС) ретiнде дербес керсету тэжiрибесi бар (Нур-Султан каласыныц №8 емханасы). МСАК-тiц бундай моделiнде ЖТД - медициналык практикага руксаты бар тэуелаз дэрiгер жэне оныц емхана эммштИмен карым-катынасы келiсiмшарт негiзiнде бектлед^ ЖТД емханадан тэуелсiз курылым болып есептеледi; олар ез кызметiнiц уйымдастырылуы жайлы мэселелердi шешуде автономды. Ал олардыц каржыландырылуы олардыц кол жетшген керсеткiштерiне байланысты. Бул пилоттык багдарламаныц нэтижесiнде тiркелген халык саны 13 000-нан 20 000-га арткан, барлык учаскелiк дэрiгерлер ЖТД ретiнде кайта окытылып, ЖШС-ке косылган, ЖТД-лердiц айлшы 1,9 есе, мейiрбикелердiц айлшы 1,6 есе арткан. Аспаптык жэне зертханалык зерттеулерге негiзсiз жолдамалар 33%-га азайган [11].
^аржылай мотивацияныц бастапкы буындагы ауыр ЖYKтеме мен жауапкершiлiктi компенсациялай алмауы саладагы темен сапа мен тураксыздык себебi ретiнде карастырылуы тию. 0йткенi жалакыныц жеткiлiксiздiгi учаскелiк дэрiгерлердi (ЖТД-лер, терапевттер) негiзгi жумысынан белек косымша жумыстар iздеуге, физикалык, эрi моральдык тургыда элдекайда жецiл жэне табысы жаксы жеке секторга ауысуга итермелейдi. Мамандардыц косымша жумыс алуы олардыц физикалык кажуына экелсе, олардыц саладан кетуi кадрлар тапшылшы мэселеан одан эрi ушыктыра TYседi. Психоэмоционалды кажудыц нэтижесiнде дэрiгерлер МСАК-тегi непзп жумысына жеткiлiктi кецiл белмеуi mymkîk
IV. Психологиялык фактор. МСАК дэрiгерлерi стрессогендi ыкпалдардыц эсерiне жэне эмоциялык KYЙзелiстерге аса бейiм топтарга жатады. Дэрiгерлер арасындагы KYЙзелiстер - жеке жэне кэаби салдары бар жалпы ауыр кубылыс. Себебi, дэрiгерлерде кездесетЫ созылмалы стресс медициналык кателiктердiц жшлеуше экелiп согады [63-73].
Дэрiгер жумысындагы стрессогендi факторлар [65]:
- кеп наукас кабылдау, белгiленген нормадан артык кабылдау жасау;
- уакытыныц кеп белИн жумыста еткiзу;
- жумыстыц созылмалы ауыр психоэмоционалдык жагдайы (психологиялык ауыр контингентпен жумыс);
- айлык табыстыц темендiгi.
Медицина кызметкерлерiнiц тэжiрибесiндегi жиi орын алатын шамадан тыс ецбек ЖYKтемесi стресстердiц басты себебi ретiнде карастырылады [42,74] жэне одан туындайтын жумыска канагаттану сезiмiнiц азаюы ецбек енiмдiлiгiн, медициналык кемектiц сапасы мен тшмдтИн темендетедi жэне кадрлар тураксыздмына экелiп согады [40,70,75]. Cohidon C., Wild P., Senn N. бастауымен 11 елдiц ЖТД-лерi арасында ЖYргiзiлген сауалнама нэтижесi дэрiгерлердiц ез жумысына канагаттанбауы мен стресстердiц байланысын керсеткен. ^анагаттанбау себептерi ретiнде: бiр аптадагы жумыс уакытыныц 50 сагаттан артык болуы, шектен тыс эюмштк ЖYKтемелер, дэрiгердiц ез практикасында жалгыз жумыс iстеуi жэне
т.б. аталган [50]. Бул тужырымды отандык МСАК-ке тэн ерекшелiктермен катар карастыратын болсак, аталган себептердiц iшiндегi мацыздысы ретЫде ауыр ЖYKтемелер мен бiр аптадагы жумыс уакытын алуга болады. Елiмiзде Ецбек Кодексi бойынша 40 сагаттык жумыс аптасы бекiтiлсе де, медицина кызметкерлерi Yшiн жумыс уакыты ретЫде есептелмейтiн косымша ЖYKтемелер жиi орын алады. Олардыц катарына демалыс ^ндершдеп теленбейтiн кезекшiлiктердi, жумыстан тыс уакытта TYрлi медициналык кужаттармен жумысты, пациенттерге телефон аркылы усынатын кецесiн (жумыстан тыс уакыттардагы, демалыс KYHдерiндегi), жумыс ky^ аякталганнан кейiнгi шакыртуларга баруды жаткызуга болады.
Артык ЖYKтемелер эсершен туындайтын жумыска канагаттану децгейiнiц темендИ, ЖYЙкенiц козуы, уакыттыц тапшылшы сиякты жагымсыз сезiмдер дэрiгерлердiц пациент емiрiнiц психоэлеуметтiк аспектiлерiне мэн бермей, пациентке ем жайлы TYсiндiру жумыстарын аз ЖYргiзуiне себеп болады [76,77]. ^йзелю децгейi жогары дэрiгерлер тарапынан бешн мамандары мен TYрлi зерттеу эдютерше негiзсiз жолдамалар кебейетiнiн Kushnir T. et al. (2014) ез зерттеулершде аныктаган. Оныц себебiн KYЙзелiске ушыраган дэрiгер Yшiн пациентпен еткiзетiн уакыттыц субъективт узак сезiлуi мен пациенттщ симптомдарын терец TYсiну, пациенттiц сежмш актау тым ауыр болып керЫумен TYсiндiруге болады [69]. Сондыктан, дэр^ерлер стресске душар болып, KYЙзелiске ty^, жумысына канагаттанбаган кезде TYрлi шаралар аркылы пациенттерден алшактауга тырысады. ^абылдау уакытыныц узактмына (кыска - 5 минут жэне одан кем, орташа - 6 минуттан 9 минутка дешн, узак - 10 минут немесе одан кеп) байланысты ЖYргiзiлген зерттеу жумыстары оныц медициналык кемек сапасына типзетЫ эсерiн келесiдей сипаттайды: «кыска» дэрiгерлiк кецестермен салыстырганда «узак» кецестер кезЫде наукас KYтiмiне байланысы бар психоэлеуметтiк жэне денсаулыкка байланысты узак мерзiмдi мэселелер шешiледi, кецес кезшде денсаулыкты ныгайту жумыстары да белсендi ЖYргiзiледi [78]. Эмоциялык тургыда элсiреген дэрiгерлердiц езге адамдардыц жагдайына немкурайлшы артады [67]. Jones J. W. et al. (1988) жумыстагы стресс пен медициналык немкурайлылык арасындагы байланысты зерттеп, жумыс орнындагы стресс уйымныц тиiмдiлiгiмен терiс байланыста, ал жумыска канагаттану уйымныц тиiмдiлiгiмен оц байланыста екеын мэлiмдеген [79].
Дэр^ерлер арасындагы стресс, KYЙзелiс сезiмдерiнiц медициналык кемекке типзер эсерiнiц мацыздылшы онымен KYресу жолдарын iздеуге итермелейдi. Бул ретте белгiлi авторлар KYЙзелiстердi емдеуге багытталган шараларды екi багытка беледк Олар уйымдастырушылык жэне индивидуалды багыттар болып табылады [80].
Негiзiнен аурухана жагдайында зерттелген уйымдастырушылык тэсiлдерге ауруханалардагы жумыс процесстерiне, коммуникациялык жэне клиникалык процесстерге басшылык ету мен баскару ЖYЙелерiн жаксарту, дэрiгерлердiц жумыс ЖYKтемесiн баскару кiредi.
Индивидуалды тэсiлдердi дэр^ерлердщ ездерi колдана алады, эрi жеке жэне кэаби стратегияларды да камтиды. Жеке стратегиялар жалпы езiн-езi ^тумен байланысты, мысалы - тамактану, отбасымен уакыт еткiзу, жеткiлiктi уакыт уйыктау, Yнемi жаттыгу жасау. Кэсiби стратегияларга Yздiксiз медициналык бiлiм алуга катысу жатады [80].
¥йымдастырушылык тэсiлдерге мысал ретiнде Портлендтеп (А^Ш, Орегон) Legacy Clinic-те Dunn P.M. et al. (2007) ЖYргiзген зерттеулердi алуга болады. Аталган клиниканыц МСАК тобына 6 белiмше, 32 дэртер (25 iшкi аурулар жэне 6 жануялык дэрiгер) жэне 1 отбасылык практика мешрбикеа кiредi. Клиника басшылшы дэрiгерлер эл-аукатыныц жагдайына медициналык кемек сапасымен тец кецiл белт, оны жаксарту жолдарын карастырган. Дэртерлер ез кезегiнде ездерiне эсер ететЫ факторларды аныктаган. Iс-шараныц соцынан басшылык тарапынан керсеттген факторлармен KYресу, дэртерлер эл-аукатын жаксарту шаралары iлесiп отырган. Сонымен катар, дэрiгерлердiц эл-аукат жагдайы Yнемi тексерiлiп отырган.
Зерттеу барысында уйым айтарлыктай езгерютерге ушырап, оныц Ынде дэрiгерлер саны 22-ден 32-ге дейiн, белiмшелер саны 3-тен 6-га дейiн, япни екi есе ескен белгiлi [81].
ЖТД-лер арасында стресст баскару стратегиясында релаксация жэне танымдык мiнез-кулык дагдылары пайдалы. Сонымен катар, топтык эдiстер жеке кецес берумен салыстырганда Yнемдi эрi пайдалы болып табылады [81].
Ал стресст баскаруды YЙрететiн 15 сагаттык багдарламалар австралиялык дэрiгерлер арасында жаксы нэтиже керсеткен. Багдарламалар стресске карсы реакция, психоб^м, релаксация техникасы жэне когнитивтiк араласу сиякты салаларды камтыган. Нэтижесiнде курс аякталганнан
Корытынды
Эдебиеттiк шолу барысында ЖТД-лер кызметшщ тиiмдiлiге эсер ете™ жэне кеп жагдайда дэрiгер кызметше кешендi эсер ететiн терт непзп фактор аныкталды. Олар: бiлiм сапасы, уйымдастырушылык фактор, каржылай мотивация жэне психологиялык фактор. ЖТД-лердi даярлау кезшде ЖОО-дарыныц окыту ЖYЙесiнде МСАК-те калыптаскан жагдайлар мен кажеттiлiктердiц ескерiлмеуi болашак дэрiгерлердiц ецбек жолын бастаган кезецшде кептеген киындыктарга тап болуына экеледк Жас дэрiгерлерге бiлiмдерiн ецбек жолын бастаганнан кейiн ез тэжiрибесiнде толыктыруга тура келедi. Медициналык кемек сапасы нашарлап, МСАК-ке деген халыктыц сеымш азайтады. Осыган коса МСАК-тегi ауыр ЖYKтемелер жас мамандардыц МСАК жайлы жагымсыз пiкiрiн калыптастырып, бул салада кеп турактамай, езге салаларга жи ауысуына себеп болады.
Сонымен катар, ЖТД-лер кызметшщ тиiмдi болуына МСАК кызметшщ уйымдастырылу ЖYЙесi де эсер етедк Шетелдiк тэжiрибе колданысындагы МСАК-Ti уйымдастыру TYрлерi Казакстандагы бiрiншiлiктi буынныц кызметiн тиiмдi етуде Yлгi болуы тию. ТYрлi зерттеулер керсеткендей, орта медициналык персоналдыц релiн арттыру, дэртер функцияларыныц бiр белiгiн мейiрбикелермен белюу^ ЖТД-лердiц кузырында ез командасыныц болуы олар керсететш алгашкы медициналык-санитариялык кемектщ жылдам, сапалы жэне тиiмдi болуына септiгiн тигiзуi MYMкiн.
Ал шамадан тыс ЖYKтемелер (эсiресе, моральдык) мен жауапкершiлiктiц каржылай компенсацияланбауы, мамандардыц осы салага деген кызыгушылшын темендете TYседi. Шетелдiк ЖТД-лердiц емхана эимштИнен тэуелсiз,
соц 12 апта еткеннен кейш катысушылардыц жумыска байланысты стресс децгей азайып, емiр сапасы жаксарган [82].
Стресспен KYресуге багытталган тагы бiр тиiмдi тэсiл -Балинт тэсл Балинт сеанстары - бул дэрiгерлердi олардыц наукаспен арадагы карым-катынасына ерекше назар аудара отырып, пациенттерге багытталган тэсiлдi колдануга YЙрететiн топтык курстар. Жалпы 3-15 жылдыц келемiнде ЖТД-лерге ЖYргiзiлген зерттеулер нэтижесi дэрiгерлердiц Балинт сеанстарына катысканнан кейiн ез жумысына деген канагаттанушылык децгейi мен шыдамдылмыныц артканын аныктаган [83].
жеке практикасы бар кор устаушы маман болуы, олардыц тiркелген халык денсаулык керсеткiштерiн жаксартуга кызыгушылшын арттырады. Аталмыш мысал Казакстанда да бар. Бiрак, шетелдiк ЖТД-лердiц (¥лыбритания, Франция жэне т.б.) кол жетшген керсетиштершщ каржылай ынталандырылу децгейiнiц Казакстанмен салыстырганда элдекайда жогары болуы медициналык кадрлардыц езге мемлекеттерге коныс аударуларыныц басты себебi болып табылады.
Соымен катар, соцгы фактор, медицина кызметкерлерiнiц психикалык эл-аукаты мэселесi елiмiзде тиiстi багасын алмаган, аз кетерiлетiн сурактар катарында. ЖТД-лер жумысындагы шамадан тыс ЖYKтемелер, уакыттыц кеп белiгiн жумыста еткiзу жумыска канагаттану сезiмiнiц азайып, психоэмоционалды куйзелютер мен стресстердiц пайда болуына себеп болатыны дэлелденген. Дэрiгерлер арасындагы эмоциялык KYЙзелiс пен стресстер олардыц пациенттерге деген немкурайлшын арттыратынын, дэрiгерлiк кателктердщ жиiлеуiне экелетiнiн зерттеулер дэлелдеген. Демек, бул мэселе - жеке жэне кэаби салдары бар ауыр кубылыс.
Бул факторлар - денсаулык сактау ЖYЙесiнiц барлык кызметкерлершщ ецбегiнде кездесетiн ортак жэне жекелей алганда ЖТД-лер жумысыныц тиiмдiлiгiне эсер ете™ мэселелер. Олардыц пайда болу себебш аныктау, МСАК кызметiнiц сапасын арттыруга арналган эдiстер жасауда кажет.
Мудделер кактыгысы. Мудделер кактшысы жок.
Эдебиет
1. Espinosa-Gonzalez A.B., Delaney B.C., Marti J., Darzi A. The impact of governance in primary health care delivery: a systems thinking approach with a European panel. Health research policy and systems. 2019; 17(1): 1-16. [Crossref/.
2. Национальный доклад по первичной медико-санитарной помощи в Республике Казахстан. Национальный научный центр развития здравоохранения имени Салидат Каирбековой. Веб-сайт. ¡Дата обращения: 18 ноября 2021] Режим досmупа:http://www.rcrz.kz/files/nauka/PMSP/%D0%9D%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D 1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9%20%D0%B4%D0%BE%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4%20%D0%BF%D0%BE%20 %D0%9F%D0%9C%D0%A1%D0%9F%202021_.pdf
Natsional'nyi doklad po pervichnoi mediko-sanitarnoi pomoshchi v Respublike Kazakhstan. Natsional'nyi nauchnyi tsentr razvitiia zdravookhraneniia imeni Salidat Kairbekovoi (National report on the provision of health care in defense of Kazakhstan. National Scientific Center for Health Development named after Salidat Kairbekova) [in Russian]. Veb-sait. [Data obrashcheniia: 18 noiabria 2021] Rezhim dostupa: http://www.rcrz.kz/files/nauka/PMSP/%D0%9D%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB %D1 %8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9%20%D0%B4%D0%BE%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4%20%D0%BF%D0%BE%20 %D0%9F%D0%9C%D0%A1%D0%9F%202021_.pdf
3. Об утверждении основных направлений развития первичной медико-санитарной помощи в Республике Казахстан на 2018-2022 годы. Приказ Министра здравоохранения Республики Казахстан от 27 июля 2018 года № 461. Режим доступа: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=37204795
Ob utverzhdenii osnovnyh napravlenij razvitija pervichnoj mediko-sanitarnojpomoshhi v Respublike Kazahstan na 2018-2022 gody. Prikaz Ministra zdravoohranenija Respubliki Kazahstan (On approval of the main directions for the development of primary health care in the Republic of Kazakhstan for 2018-2022. Order of the Minister of Health of the Republic of Kazakhstan) [in Russian] ot 27 ijulja 2018 goda № 461. Rezhim dostupa: https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=37204795
4. Об утверждении Государственной программы развития здравоохранения Республики Казахстан на 20202025 годы. Постановление Правительства Республики Казахстан от 26 декабря 2019 года № 982. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 12 октября 2021 года № 725. Режим доступа: https://adilet.zan. kz/rus/docs/P1900000982/info.
Ob utverzhdenii Gosudarstvennoj programmy razvitija zdravoohranenija Respubliki Kazahstan na 2020-2025 gody. Postanovlenie Pravitel'stva Respubliki Kazahstan (On approval of the State Health Development Program of the Republic of Kazakhstan for 2020-2025. Decree of the Government of the Republic of Kazakhstan) ¡¡n Russian] ot 26 dekabrja 2019 goda № 982. Utratilo silu postanovleniem Pravitel'stva Respubliki Kazahstan ot 12 oktjabrja 2021 goda № 725. Rezhim dostupa: https://adilet.zan.kz/rus/docs/ P1900000982/info.
5. В каких регионах Казахстана наибольший дефицит врачей. КАЗИНФОРМ. Веб-сайт. [Дата обращения: 25 ноября 2021 года]Режим доступа: https://www.inform.kz/ru/v-kakih-regionah-kazahstana-naibol-shiv-deficit-vrachev a3866954.
V kakih regionah Kazahstana naibol'shij deficit vrachej. KAZINFORM (Which regions of Kazakhstan have the greatest shortage of doctors. KAZINFORM) [in Russian] Veb-sajt. [Data obrashhenija: 25 nojabrja 2021 goda] Rezhim dostupa: https://www. inform.kz/m/v-kakih-regionah-kazahstana-naibol-shiv-deficit-vrachev a3866954.
6. В Казахстане около 700 медработников покинули страну в 2021 году. Kabar. Веб-сайт. [Дата обращения: 25 ноября 2021 года]Режим доступа: https://kabar.kg/news/v-kazakhstane-okolo-700-medrabotnikov-pokinuli-stranu-v-2021-godu/.
V Kazahstane okolo 700 medrabotnikov pokinuli stranu v 2021 godu. Kabar (In Kazakhstan, about 700 healthcare workers left the country in 2021. Kabar) [in Russian]. Web site. Veb-sajt. [Data obrashhenija: 25 nojabrja 2021 goda] Rezhim dostupa: https:// kabar.kg/news/v-kazakhstane-okolo-700-medrabotnikov-pokinuli-stranu-v-2021-godu/
7. Рахимова Л.Ж., Есполова Г.Д. Проблемы доступности медицинской помощи за рубежом и в Казахстане // Journal of Health Development. - 2014. - №2(11). - С. 43-48. [Google Scholar/.
Rakhimova L.Zh, Espolova G.D. Problemy dostupnosti meditsinskoi pomoshchi za rubezhom i v Kazakhstane (Problems of access to medical care abroad and in Kazakhstan) [in Russian]. Journal of Health Development. 2014; 2(11): 43-48. [Google Scholar].
8. Утеулиев Е.С., Конысбаева К.К. Производительность труда медицинских работников организации ПМСП // Вестник Казахского Национального медицинского университета. - 2017. - №4. - С. 346-352. [Google Scholar].
Uteuliev E.S., Konysbaeva K.K. Proizvoditel'nost' truda meditsinskikh rabotnikov organizatsii PMSP (Labor productivity of medical workers of the PHC organization) [in Russian]. Vestnik Kazakhskogo Natsional'nogo meditsinskogo universiteta. 2017; 4: 346-352. [Google Scholar].
9. Алиманова Ж.М., Карибаева Д.О., Купеншеева Д.И. Проблемы в подготовке врачей общей практики и пути их решения // Вестник Казахского Национального медицинского университета. - 2017. - №1. - С. 467-469. [Google Scholar].
Alimanova Zh.M., Karibaeva D.O., Kupensheeva D.I. Problemy v podgotovke vrachei obshchei praktiki i puti ikh resheniia (Problems in the training of general practitioners and ways to solve them) [in Russian]. Vestnik Kazakhskogo Natsional'nogo meditsinskogo universiteta. 2017; 1: 467-469. [Google Scholar].
10. Дни ПМСП. Круглый стол по вопросам развития человеческого капитала ПМСП. Национальный научный центр развития здравоохранения имени Салидат Каирбековой. Веб-сайт. [Дата обращения: 16 ноября 2021 года] Режим доступа: http://www.rcrz.kz/files/nauka/PMSP/По%20вопросам%20развития%20чел%20капитала%20ПМСП.pdf
Dni PMSP. Kruglyj stol po voprosam razvitija chelovecheskogo kapitala PMSP. Nacional'nyj nauchnyj centr razvitija zdravoohranenija imeni Salidat Kairbekovoj (Days of PHC. Round table on the development of human capital in PHC. National Scientific Center for Health Development named after Salidat Kairbekova) [in Russian]. Veb-sajt. [Data obrashhenija: 16 nojabrja 2021 goda] Rezhim dostupa: http://www.rcrz.kz/files/nauka/PMSP/Po%20voprosam%20razvitija%20chel%20kapitala%20PMSRpdf
11. Байжунусов Э.А. Как сделать ВОПа ангелом-хранителем? // Journal of Health Development. - 2018. - Т. 3. - №28. - С. 40-45. [Google Scholar].
Baizhunusov E. A. Kak sdelat' VOPa angelom-khranitelem? (How to make a GP a guardian angel?) [in Russian]. Journal of Health Development. 2018; 3(28): 40-45. [Google Scholar].
12. Чурилов Л.П., Строев Ю.И., Маевская В.А., Балахонов А.В. и др. Российское и зарубежное медицинское образование: Болонский процесс и наш опыт //Аккредитация в образовании. - 2009. - №3(30). - С. 26-35. [Google Scholar].
Churilov L.P., Stroev Iu.I, Maevskaia V.A., Balakhonov A.V. i dr. Rossiiskoe i zarubezhnoe meditsinskoe obrazovanie: Bolonskii protsess i nash opyt (Russian and foreign medical education: the Bologna process and our experience) [in Russian]. Akkreditatsiia v obrazovanii. 2009; 3(30): 26-35. [Google Scholar].
13. Айдарханова К.К., Отыншиев Б.Н., Есенгельдинова Ж.А., Мустафаева Н.С. др. Компетентностный подход к подготовке врачей общей практики в Казахстане // Наука о жизни и здоровье. - 2012. - Т. 18. - №2. - С. 32-35. [Google Scholar].
Aidarkhanova K.K., Otynshiev B.N., Esengel'dinova Zh.A., Mustafaeva N.S. dr. Kompetentnostnyi podkhod k podgotovke vrachei obshchei praktiki v Kazakhstane (Competence-based approach to the training of general practitioners in Kazakhstan) [in Russian]. Nauka o zhizni i zdorov'e. 2012; 18(2): 32-35. [Google Scholar].
14. Абилова Г.Т., Калматаева Ж.А., Капанова Г.Ж., Малик Ш. и др. Эпидемиологические данные острого нарушения мозгового кровообращения в г. Алматы //Наука о жизни и здоровье. - 2020. - №1. - С. 70-75. [Crossref].
Abilova G.T., Kalmataeva Zh.A., Kapanova G.Zh., Malik Sh. i dr. Epidemiologicheskie dannye ostrogo narusheniia mozgovogo krovoobrashcheniia v g. Almaty (Epidemiological data of acute cerebrovascular accident in Almaty) [in Russian]. Nauka o zhizni i zdorov'e. 2020; 1: 70-75. [Crossref].
15. Pochert M., Voigt K., Bortz M., Sattler A. et al. The workload for home visits by German family practitioners: an analysis of regional variation in a cross-sectional study. BMC Family Practice. 2019; 20(1): 1-13. [Crossref].
16. Pereles L. Home visits. An access to care issue for the 21st century. Canadian Family Physician. 2000; 46(10): 2044-2048. /Google Scholar].
17. Mueller Y.K., David S, Cohidon C, Locatelli I. et al. Home visits made by general practitioners in the canton of Vaud between 2006 and 2015. Swiss medical weekly. 2019; 149: w20037. [Crossref].
18. Bourgueil Y., Marek A., Mousques J. Medical group practice in primary care in six European countries, and the Canadian provinces of Ontario and Quebec: what are the lessons for France? Sante Publique. 2009; 21(Spec No1): 27-38. [Google Scholar].
19. Theile G, Kruschinski C, Buck M., Müller C.A. et al. Home visits - central to primary care, tradition or an obligation? A qualitative study. BMC Fam Pract. 2011; 12: 24. [Crossref].
20. Фролова Е.В. Организация медицинской помощи в Великобритании//Главврач. - 2017. - №11. - С. 66-75. [Google Scholar].
Frolova E.V. Organizatsiia meditsinskoi pomoshchi v Velikobritanii (Organization of medical care in the UK) [in Russian]. Glavvrach. 2017; 11: 66-75. [Google Scholar].
21. Van den Bussche H. Die Zukunftsprobleme der hausärztlichen Versorgung in Deutschland: Aktuelle Trends und notwendige Maßnahmen. Bundesgesundheitsbl. 2019; 62: 1129-1137. [Crossref].
22. Медицинские кадры мира. Институт демографии Национального исследовательского университета "Высшая школа экономики". Веб-сайт. [Дата обращения: 14 мая 2020 года]Режим доступа: http://www.demoscope.ru/weeklv/2020/0861/ barom04.php.
Medicinskie kadry mira. Institut demografii Nacional'nogo issledovatel'skogo universiteta "Vysshaja shkola jekonomiki" (Medical personnel of the world. Institute of Demography, National Research University Higher School of Economics) [in Russian]. Veb-sajt. [Data obrashhenija: 14 maja 2020 goda] Rezhim dostupa: http://www.demoscope.ru/weeklv/2020/0861/barom04.php.
23. Mergenthal K., Beyer M., Gerlach F.M., Guethlin C. Sharing responsibilities within the general practice team-a cross-sectional study of task delegation in Germany. PloS one. 2016; 11(6): e015724811. [Crossref].
24. Журавлева Л.В., Кораблева О.В., Буранкова М.А. Повышение доступности и качества услуг здравоохранения в зарубежных странах//Национальные интересы: приоритеты и безопасность. - 2015. - Т. 11. - №5(290). - С. 33-44. ¡Google Scholar].
Zhuravleva L.V., Korableva O.V., Burankova M.A. Povyshenie dostupnostiikachestva uslugzdravookhraneniia vzarubezhnykh stranakh (Increasing the availability and quality of healthcare services in foreign countries) [in Russian]. Natsional'nye interesy: prioritety i bezopasnost'. 2015; 11(5(290)). 33-44. [Google Scholar].
25. Swan M., Ferguson S, Chang A., Larson E. et al. Quality of primary care by advanced practice nurses: a systematic review. International Journal for Quality in Health Care. 2015; 27(5): 396-404. [Crossref].
26. Kinnersley P., Anderson E, Parry K, Clement J. et al. Randomised controlled trial of nurse practitioner versus general practitioner care for patients requesting «same day» consultations in primary care. Bmj. 2000; 320(7241): 1043-8320. [Crossref].
27. Peterson L.E., Phillips R.L., Puffer J.C., Bazemore A. et al. Most family physicians work routinely with nurse practitioners, physician assistants, or certified nurse midwives. The Journal of the American Board of Family Medicine. 2013; 26(3): 244-245. [Crossref].
28. Ladden M.D., Bodenheimer T, Fishman N.W., Margaret F. et al. The emerging primary care workforce: preliminary observations from the primary care team: learning from effective ambulatory practices project. Academic Medicine. 2013; 88(12): 1830-1834. [Crossref].
29. Laurant M., Reeves D., Hermens R, Braspenning J. et al. Substitution of doctors by nurses in primary care. Cochrane database of systematic reviews. 2005; 2 [Crossref].
30. Maier C, Barnes H, Aiken L.H., Busse R. et al. Descriptive, cross-country analysis of the nurse practitioner workforce in six countries: size, growth, physician substitution potential. BMJ open. 2016; 6(9): e011901. [Crossref].
31. Marceau R., Hunter K., Montesanti S., O'Rourke T. Sustaining primary health care programs and services: a scoping review informing the nurse practitioner role in Canada. Policy Polit Nurs Pract. 2020; 21(2): 105-119. [Crossref].
32. Donald F., Martin-Misener R., Bryant-Lukosius D., Kelley K. et al. The primary healthcare nurse practitioner role in Canada. Nursing Leadership (Toronto, Ont). 23(2010): 88-113. [Crossref].
33. Karimi Shahanjarini A., Shakibazadeh E., Rashidian A., Hajimiri K. et al. Barriers and facilitators to the implementation of doctor nurse substitution strategies in primary care: a qualitative evidence synthesis. Cochrane Database of Systematic Reviews. 2019; 4: CD010412. [Crossref].
34. Касымова Г.П. Первичная медико-санитарная помощь-важнейший компонент политики здравоохранения в Республике Казахстан // Бюллетень Национального научно-исследовательского института общественного здоровья имени Н.А. Семашко. - 2015. - №2. - С. 127-132. [Google Scholar].
Kasymova G.P. Pervichnaia mediko-sanitarnaia pomoshch'-vazhneishii komponent politiki zdravookhraneniia v Respublike Kazakhstan (Primary health care is the most important component of health policy in the Republic of Kazakhstan) [in Russian]. Biulleten' Natsional'nogo nauchno-issledovatel'skogo instituta obshchestvennogo zdorov'ia imeni N.A. Semashko. 2015; 2: 127-132. [Google Scholar].
35. Сон И.М., Калининская А.А., Гаджиева Л.А., Гажева А.В. и др. Перспективные модели организации деятельности общих врачебных практик в условиях города //Казанский медицинский журнал. - 2017. - Т. 98. - №6. - С. 1034-1039. [Crossref].
Son I.M., Kalininskaia A.A., Gadzhieva L.A., Gazheva A.V. i dr. Perspektivnye modeli organizatsii deiatel'nosti obshchikh vrachebnykh praktik v usloviiakh goroda (Perspective models for organizing the activities of general medical practices in the city) [in Russian]. Kazanskii meditsinskii zhurnal. 2017; 98(6): 1034-1039. [Crossref].
36. Helle R., S0ndergaard J., Munch M., Le J.V. et al. Work motivation, task delegation and job satisfaction of general practice staff: a cross-sectional study. Family practice. 2017; 34(2): 188-193. [Crossref].
37. Karsh B.T., Beasley J.W., Brown R.L. Employed family physician satisfaction and commitment to their practice, work group, and health care organization. Health services research. 2010; 45(2): 457-475. [Crossref].
38. Linzer M., Manwell L.B., Williams E.S., Bobula J.A., et al. Working conditions in primary care: physician reactions and care quality. Annals of internal medicine. 2009; 151(1): 28-36. [Crossref].
39. Tsiga E., Panagopoulou E., Sevdalis N., Montgomery A. et al. The influence of time pressure on adherence to guidelines in primary care: an experimental study. BMJ open. 2013; 3(4): e002700. [Crossref].
40. Мергентай А., Сон И.М., Кулов Д.Б., Бекембаева Г.С и др. Изучение нагрузки и затрат рабочего времени врачей общей практики в организациях здравоохранения в Казахстане // Менеджер здравоохранения. - 2017. - №5. - С. 48-54. [Google Scholar].
Mergentai A., Son I.M., Kulov D.B., Bekembaeva G.S i dr. Izuchenie nagruzki i zatrat rabochego vremeni vrachei obshchei praktiki v organizatsiiakh zdravookhraneniia v Kazakhstane (Study of the workload and costs of working time of general practitioners in healthcare organizations in Kazakhstan) [in Russian]. Menedzher zdravookhraneniia. 2017; 5: 48-54. [Google Scholar].
41. Иржанов Ж.А. Обоснование эффективности внедрения информационных технологий в условиях многопрофильной поликлиники \ Диссертация. Оренбургская государственная медицинская академия. - 2012. - С. 151. [Google Scholar].
Irzhanov Zh.A. Obosnovanie jeffektivnosti vnedrenija informacionnyh tehnologij v uslovijah mnogoprofil'noj polikliniki (Substantiation of the effectiveness of the introduction of information technologies in a multidisciplinary clinic) [in Russian]. Dissertacija. Orenburgskaja gosudarstvennaja medicinskaja akademija. 2012. 151. [Google Scholar].
42. Kersting C., Zimmer L., Thielmann A., Weltermann B. et al. Chronic stress, work-related daily challenges and medicolegal investigations: a cross-sectional study among German general practitioners. BMC family practice. 2019; 20(1): 143. [Crossref].
43. Den Hombergh P.V., Kunzi B., Elwyn G., Van Doremalen J. et al. High workload and job stress are associated with lower practice performance in general practice: an observational study in 239 general practices in the Netherlands. BMC Health Services Research. 2009; 9:118. [Crossref].
44. Howie J.G., Hopton J.L., Heaney D.J., Porter A.M. Attitudes to medical care, the organization of work, and stress among general practitioners. British Journal of General Practice. 1992; 42(358): 181-185. [Google Scholar].
45. Гаджиев Р.С., Агаларова Л.С., Гасанов А.Н., Айвазова З.Н. и др. Анализ трудовых затрат врачей в поликлиниках центральных районных больниц // Общественное здоровье и здравоохранение. - 2021. - №1(69). - С. 34-38. [Google Scholar].
Gadzhiev R.S., Agalarova L.S., GasanovA.N., Aivazova Z.N. i dr. Analiz trudovykh zatrat vrachei v poliklinikakh tsentral'nykh raionnykh bol'nits (Analysis of the labor costs of doctors in polyclinics of central district hospitals) [in Russian]. Obshchestvennoe zdorov'e i zdravookhranenie. 2021; 1(69): 34-38. [Google Scholar].
46. Ильясова У.Г. Система обеспечения качества медицинской помощи, оказываемой участковыми терапевтами и врачами общей практики в городских поликлиниках \ Диссертация. ГОУВПО Российский государственный медицинский университет. - 2013. - 176. [Google Scholar].
Iljasova U.G. Sistema obespechenija kachestva medicinskoj pomoshhi, okazyvaemoj uchastkovymi terapevtami i vrachami obshhej praktiki v gorodskih poliklinikah (The system for ensuring the quality of medical care provided by district therapists and general
practitioners in city polyclinics) [in Russian]. Dissertacija. GOUVPO Rossijskij gosudarstvennyj medicinskij universitet. 2013; 176. /Google Scholar].
47. Хайдарова Т.С., Капанова Г.Ж., Калмаханов С.Б., Джомартов Н.Н. и др. Состояние общей врачебной практики при переходе к системе ОСМС в РК // Вестник Казахского Национального медицинского университета. - 2019. - №1. - С. 626-630. [Google Scholar].
Khaidarova T.S., Kapanova G.Zh, Kalmakhanov S.B., Dzhomartov N.N. i dr. Sostoianie obshchei vrachebnoi praktiki pri perekhode k sisteme OSMS v RK (The state of general medical practice during the transition to the OSMI system in the Republic of Kazakhstan) [in Russian]. Vestnik Kazakhskogo Natsional'nogo meditsinskogo universiteta. 2019; 1: 626-630. [Google Scholar].
48. Гагарина В.В. Клинико-экономическая оценка эффективности медицинской помощи населению в условиях общей врачебной практики и амбулаторно-поликлинического учреждения / Диссертация. ГОУВПО Санкт-Петербургская государственная медицинская академия. - 2004. - С. 199. [Google Scholar].
Gagarina V.V. Kliniko-jekonomicheskaja ocenka jeffektivnostimedicinskojpomoshhinaseleniju vuslovijah obshhej vrachebnoj praktiki i ambulatorno-poliklinicheskogo uchrezhdenija (Clinical and economic assessment of the effectiveness of medical care for the population in the context of general medical practice and outpatient clinics) [in Russian]. Dissertacija. GOUVPO Sankt-Peterburgskaja gosudarstvennaja medicinskaja akademija. 2004; 199. [Google Scholar].
49. Loussouarn C., Franc C, Videau Y., Mousques J. Can general practitioners be more productive? The impact of teamwork and cooperation with nurses on GP activities. Health Economics. 2021; 30(3): 680-698. [Crossref].
50. Cohidon C, Wild P., Senn N. Practice organization characteristics related to job satisfaction among general practitioners in 11 countries. The Annals of Family Medicine. 2019; 17(6): 510-517. [Crossref].
51. Mohr D.C., Young G.J., Meterko M., Kelly L.S. et al. Job satisfaction of primary care team members and quality of care. American Journal of Medical Quality. 2011; 26(1): 18-25. [Crossref].
52. Мартыкенова Д.С., Аимбетова Г.Е., Багиярова Ф.А. Зарубежный опыт функционирования мультидисциплинарных команд психо-социального профиля в амбулаторно-поликлинических организациях // Вестник Казахского Национального медицинского университета. - 2019. - №2. - С. 378-381. [Google Scholar].
Martykenova D.S., Aimbetova G.E., Bagiiarova F.A. Zarubezhnyi opyt funktsionirovaniia mul'tidistsiplinarnykh komandpsikho-sotsial'nogo profilia v ambulatorno-poliklinicheskikh organizatsiiakh (Foreign experience of functioning of multidisciplinary teams of psycho-social profile in outpatient organizations) [in Russian]. Vestnik Kazakhskogo Natsional'nogo meditsinskogo universiteta. 2019; 2: 378-381. [Google Scholar].
53. Тулебаев К.А., Турдалиева Б.С., Кузиева Г.Д. Зарубежный опыт работы мультидисциплинарных команд специалистов в первичном звене // Вестник Казахского национального медицинского университета. - 2016. - №4. - С. 379-384. [Google Scholar].
TulebaevK.A., Turdalieva B.S., Kuzieva G.D. Zarubezhnyi opyt raboty mul'tidistsiplinarnykh komandspetsialistov vpervichnom zvene (Foreign experience of multidisciplinary teams of specialists in primary care) [in Russian]. Vestnik Kazakhskogo natsional'nogo meditsinskogo universiteta. 2016; 4: 379-384. [Google Scholar].
54. Ghorob A., Bodenheimer T. Share the Care™: building teams in primary care practices. The Journal of the American Board of Family Medicine. 2012; 25(2): 143-145. [Crossref].
55. Sinsky C.A., Willard-Grace R, Schutzbank A.M., Sinsky T.A. et al. In search of joy in practice: a report of 23 high-functioning primary care practices. The Annals of Family Medicine. 2013; 11(3): 272-278. [Crossref].
56. Сагеев С.С. Актуальные аспекты первичной медико-санитарной помощи // Вестник Казахского национального медицинского университета. - 2012. - №1. - С. 404-408. [Google Scholar].
Sageev S.S. Aktual'nye aspekty pervichnoj mediko-sanitarnoj pomoshhi (Current aspects of primary health care) [in Russian]. Vestnik Kazahskogo nacional'nogo medicinskogo universiteta. 2012; 1: 404-408. [Google Scholar].
57. Музыка Д.Ю. Организационно-методические подходы к повышению качества и эффективности профилактической работы врачей-терапевтов участковых в современных условиях \ Диссертация. Национальный научно-исследовательский институт общественного здоровья РАМН. - 2007. - С. 241. [Google Scholar].
Muzyka D.Ju. Organizacionno-metodicheskie podhody k povysheniju kachestva i jeffektivnosti profilakticheskoj raboty vrachej-terapevtov uchastkovyh vsovremennyh uslovijah (Organizational and methodological approaches to improving the quality and efficiency of the preventive work of local general practitioners in modern conditions) [in Russian]. Dissertacija. Nacional'nyj nauchno-issledovatel'skij institut obshhestvennogo zdorov'ja RAMN. 2007; 241. [Google Scholar].
58. Тихонова Е.В. Мотивационные механизмы повышения медико-социальной эффективности деятельности врачей в первичном звене здравоохранения / Диссертация. Государственный институт усовершенствования врачей Минобороны РФ. - 2009. - С 164. [Google Scholar].
Tihonova E.V. Motivacionnye mehanizmy povyshenija mediko-social'noj jeffektivnosti dejatel'nosti vrachej vpervichnom zvene zdravoohranenija (Motivational Mechanisms for Improving the Medical and Social Efficiency of Physicians in Primary Health Care) [in Russian]. Dissertacija. Gosudarstvennyj institut usovershenstvovanija vrachej Minoborony RF. 2009; 164. [Google Scholar].
59. Bell C.M., Levinson W. Pay for performance: learning about quality. CMAJ. 2007; 176(12): 1717-1719. [Crossref].
60. Хоркина Н.А. Современные тенденции мотивации поставщиков на рынке медицинских услуг //Russian Journal of Economics and Law. - 2010. - №4. - С. 213-218. [Google Scholar].
Horkina N. A. Sovremennye tendencii motivacii postavshhikov na rynke medicinskih uslug (Modern trends in the motivation of providers in the medical services market) [in Russian]. Russian Journal of Economics and Law. 2010; 4: 213-218. [Google Scholar].
61. Nonnemaker K.L., Sarah T, Dubow J. Physician payment: current system and opportunities for reform. AARP Public Policy Institute. 2009.
62. Об утверждении правил поощрения работников субъектов здравоохранения, оказывающих медицинские услуги в рамках гарантированного объема бесплатной медицинской помощи и (или) в системе обязательного социального медицинского страхования. Приказ Министра здравоохранения Республики Казахстан от 15 декабря 2020 года № КР ДСМ-278/2020. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 20 декабря 2020 года № 21824. Режим доступа: https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2000021824/history.
Ob utverzhdenii pravil pooshhrenija rabotnikov sub#ektov zdravoohranenija, okazyvajushhih medicinskie uslugi v ramkah garantirovannogo ob#ema besplatnoj medicinskoj pomoshhi i (ili) v sisteme objazatel'nogo social'nogo medicinskogo strahovanija. Prikaz Ministra zdravoohranenija Respubliki Kazahstan (On approval of the rules for encouraging employees of healthcare entities providing medical services within the guaranteed volume of free medical care and (or) in the system of compulsory social health insurance. Order of the Minister of Health of the Republic of Kazakhstan) [in Russian] ot 15 dekabrja 2020 goda № KR DSM-278/2020. Zaregistrirovan v Ministerstve justicii Respubliki Kazahstan 20 dekabrja 2020 goda № 21824. Rezhim dostuрa: https://adilet.zan.kz/ rus/docs/V2000021824/history.
63. Сейдуанова Л.Б. Профессиональный стресс в трудовой деятельности врачей общей практики // Вестник Казахского Национального медицинского университета. - 2017. - №4. - С. 367-369. [Google Scholar/.
Sejduanova L.B. Professional'nyj stress v trudovoj dejatel'nosti vrachej obshhej praktiki (Occupational stress in the work activity of general practitioners) [in Russian]. Vestnik Kazahskogo Nacional'nogo medicinskogo universiteta. 2017; 4:367-369. [Google Scholar/.
64. Wallace J.E., Lemaire J.B., Ghali W.A. Physician wellness: a missing quality indicator. The lancet. 2009; 374(9702): 17141721. [Crossref].
65. Мурашкин М.С., Шаршакова Т.М. Синдром эмоционального выгорания в профессиональной деятельности врачей //Проблемы здоровья и экологии. - 2020. - №2(64). - С. 119-123. [Google Scholar].
Murashkin M.S., Sharshakova T.M. Sindrom jemocional'nogo vygoranija v professional'noj dejatel'nosti vrachej (Burnout syndrome in the professional activities of doctors) [in Russian]. Problemy zdorov'ja i jekologii. 2020; 2(64): 119-123. [Google Scholar].
66. Romani M., Khalil A. Burnout among physicians. Libyan Journal of Medicine 2014; 9(1): 23556. [Crossref].
67. Torppa M.A., Kuikka L, Nevalainen M., Pitkala K.H. Emotionally exhausting factors in general practitioners' work. Scandinavian journal of primary health care. 2015; 33(3): 178-183. [Crossref].
68. Viehmann A., Kersting C., Thielmann A., Weltermann B. Prevalence of chronic stress in general practitioners and practice assistants: Personal, practice and regional characteristics. PLoS One. 2017; 12(5): e0176658. [Crossref].
69. Kushnir T., Greenberg D, Madjar N, Hadari I. et al. Is burnout associated with referral rates among primary care physicians in community clinics? Family practice. 2014; 31(1): 44-50. [Crossref].
70. Williams E.S., Rondeau K.V., Xiao Q. Heavy physician workloads: impact on physician attitudes and outcomes. Health Services Management Research. 2007; 20(4): 261-269. [Crossref].
71. Amoafo E, Hanbali N, Patel A., Singh P. What are the significant factors associated with burnout in doctors? Occupational medicine 2015; 65(2): 117-121. [Crossref].
72. Marcelino G, Cerveira J.M., Carvalho I., Costa J.A. et al. Burnout levels among Portuguese family doctors: a nationwide survey. BMJ open. 2012; 2(3): e001050. [Crossref].
73. Шевцова В.В., Михневич Е.В., Алферова М.В., Колосова Т.В. Организационно-методические резервы повышения качества подготовки врачей общей практики // Вестник Витебского государственного медицинского университета. -2020. - Т. 19. - №4. - С. 90-97. [Crossref].
Shevcova V.V., Mihnevich E.V., Alferova M.V., Kolosova T.V. Organizacionno-metodicheskie rezervy povyshenija kachestva podgotovki vrachej obshhej praktiki (Organizational and methodological reserves for improving the quality of training of general practitioners) [in Russian]. Vestnik Vitebskogo gosudarstvennogo medicinskogo universiteta. 2020; 19(4): 90-97. [Crossref].
74. Unrath M., Zeeb H., Letzel S., Clauss M. et al. Working conditions and health of general practitioners in Rhineland-Palatinate, Germany: first results of a state-wide survey. Gesundheitswesen (Bundesverband der Arzte des Offentlichen Gesundheitsdienstes (Germany)). 2011; 74(6): 389-396. [Crossref].
75. Hann M., Reeves D., Sibbald B. Relationships between job satisfaction, intentions to leave family practice and actually leaving among family physicians in England. The European Journal of Public Health. 2011; 21(4): 499-503. [Crossref].
76. Grol R., Mokkink H., Smits A., Eijk J.V et al. Work satisfaction of general practitioners and the quality of patient care. Family practice. 1985; 2(2): 128-135. [Crossref].
77. Wensing M., Mainz J., Grol R. A standardised instrument for patient evaluations of general practice care in Europe. The European Journal of General Practice. 2000; 6(3): 82-87. [Crossref].
78. Howie J.G., Porter A.M., Heaney D.J., Hopton J.L. Long to short consultation ratio: a proxy measure of quality of care for general practice. British Journal of General Practice. 1991; 41(343): 48-54. [Google Scholar].
79. Jones J.W., Barge B.N., Steffy B.D., Fay L.M. et al. Stress and medical malpractice: organizational risk assessment and intervention. Journal of Applied Psychology. 1988; 73(4): 727. [Crossref].
80. Wuan E.K.M., Tan Y.S., Soon S.P., Tay A.T.S. General practitioner burnout in Singapore and the role of Balint groups. Singapore Medical Journal. 2021; 62(50): 248. [Crossref].
81. Dunn P.M., Arnetz B.B., Christensen J.F., Homer L. Meeting the imperative to improve physician well-being: assessment of an innovative program. Journal of general internal medicine. 2007; 22(11): 1544-1552. [Crossref].
82. Sims J. The evaluation of stress management strategies in general practice: an evidence-led approach. The British Journal of General Practice. 1997; 47(422): 577. [Google Scholar].
83. Kjeldmand D., Holmstrom I. Balint groups as a means to increase job satisfaction and prevent burnout among general practitioners. The Annals of Family Medicine. 2008; 6(2): 138-145. [Crossref].
Problems of the Effectiveness of the Work of General Practitioners
Miras Kengespayev 1, Yernar Tursynbet 2
1 Therapist of the Medical Assistance Group, Nur-Sultan, Kazakhstan, E-mail: [email protected] 2 Deputy Head of the Central Hospital of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Kazakhstan, Nur-Sultan, Kazakhstan,
E-mail:[email protected]
Abstract
In the course of the literature review, four main factors were identified that affect the effectiveness of the GP and, in most cases, have a complex effect on the doctor's activity: the quality of education, organizational factor, financial motivation and psychological factor.
These factors are common to all employees of the healthcare system and, in particular, affect the efficiency of the GP. Identification of the causes of their occurrence is necessary when developing methods to improve the quality of PHC services.
Keywords: primary health care, general practitioner, work efficiency, polyclinic, labor organization.
Проблемы эффективности работы врачей общей практики
Кецеспаев M.K. 1, Турсынбет Т.Е. 2
1 Врач-терапевт, Medical Assistance Group, Нур-Султан, Казахстан. E-mail: [email protected] 2 Заместитель начальника ГУ "Центральный госпиталь с поликлиникой Министерства внутренних дел Республики Казахстан",
Нур-Султан, Казахстан. E-mail: [email protected]
Резюме
В ходе литературного обзора были выявлены четыре основных фактора, влияющих на эффективность деятельности врачей общей практики и в большинстве случаев оказывающих комплексное влияние на деятельность врача: качество образования, организационный фактор, финансовая мотивация и психологический фактор.
Эти факторы являются общими для всех работников системы здравоохранения и, в частности, влияют на эффективность работы врача общей практики. Выявление причин их возникновения необходимо при разработке методов для повышения качества услуг первичной медико-санитарной помощи.
Ключевые слова: первичная медико-санитарная помощь, врач общей практики, эффективность работы, поликлиника, организация
труда.
