КАРАНТИН ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ САНИТАРЛЫҚ-ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫҚ ҚАДАҒАЛАУ КОМИТЕТІНІҢ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ ПСИХОЭМОЦИОНАЛДЫ ЖАҒДАЙЫН БАҒАЛАУ (ӘДЕБИ ШОЛУ)

Мақсұт Н.А.; Текманова А.К.; Тогузбаева К.К.; Кусайынова Э.И.; Елепберген Ә.А.

УДК 616-036.21:614.252.5

DOI 10.53065/kaznmu.2021.96.55.053

Н.А.Мацсут, А.К.Текманова, К.К. Тогузбаева, Э.И.Кусайынова, Э.А.Елепберген

С.Ж. Асфендияров атындагы Цазац улттыцмедициналыцуниверситетi

КАРАНТИН ЖАГДАЙЫНДАГЫ САНИТАРЛЫК-ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЫК КАДАГАЛАУ КОМИТЕТ1НЩ КЫЗМЕТКЕРЛЕР1НЩ ПСИХОЭМОЦИОНАЛДЫ ЖАГДАЙЫН БАГАЛАУ

(ЭДЕБИ ШОЛУ)

Тушн: Карантин жагдайындагы санитарлыц-эпидемиологиялыц цадагалау комитетi цызметкерлернц психоэмоционалды жагдайына эсер ететт цаут-цатер факторларыныц эсерт зерттеу барысында талдау. Денсаулыц сацтау саласында санитарлыц дэркерлердщ ауру ошагында науцастармен царым-цатынас жасау барысында yнемi стресстк жагдайда болуы, элеуметтк-медициналыц проблемалардыц туындауы жэне басца да моральдк-психологиялыц факторлар олардыц элеуметтж- психологиялыц статусына керi эсер етед1 Осы мэселен зерттеудщ танымалдылыгы санитарлыц дэркерлердщ едэуiр белт стресске тeзiмдiлiктiц темен децгешне жэне эмоционалды куйзелкке ушырауына байланысты тез есуде. 2020 жылы таралган эпидемиологиялыц жагдайга байланысты Цазацстан Республикасыныц цогамдыц денсаулыц сацтау саласындагы санитарлыц дэр^ерлерге аса кеп ауыртпалыц пен жауапкершшк артылды. Осыган байланысты санитарлыц дэркерлердщ психоэмоционалды жагдайын аныцтау eзектiмэселе болып табылады. ТYiндi свздер: Психоэмоционалды жагдай, санитарлыц дэр^ерлер.

2019 жылы басталган коронавирустык; пандемия (COVID-19) букш урпактын, денсаулык; са;тау саласындагы орталык; дагдарыстарынын, бiрi болды. Пандемия барлык; улттардыц, континенттердщ, нэсшдердщ жэне элеуметтж-экономикалык; топтардын, адамдарына эсер етл. Букш кауымдастыктардын, карантиш, мектептердщ жабылуы, элеуметтж о;шаулау жэне жергшкт жерлерде жасырыну баспаналарын беру туралы буйры;тар сия;ты кажетт шаралар KYHделiктi eмiрдi TYбегейлi eзгерттi. Барлык; медицина к;ызметкерлерi осы аурумен ауыратын наукастарга камкорлык; жасайды. COVID-19-ныц тез таралуы жэне кейбiр жуктырган адамдарда пайда болатын белплердщ ауырлыгы денсаулык; са;тау ЖYЙесiнiн, MYмкiндiктерiн KYрт шектедь Ауыр наукастарга KYтiм жасау Yшiн кажет механикалык; желдету аппараттары мен тесектершщ жетiспеушiлiгi жа;сы сипатталганымен, егер жумыс KYшi жеткiлiксiз болса, косымша материалдар мен тесек-орындардын, пайдасы болмайды [1]. 2019 жылдын, соцында коронавирус ауруы (COVID-19) алгаш рет Кытайда, атап айт;анда Хубэй провинциясынын, Ванг каласында пайда болды [2]. 2020 жылдын, наурызында осы аурудын, жаhандык; таралуына байланысты COVID-19 пандемия деп жарияланды, бул Yлкен алацдаушылык; тудырды [3]. Шын мэнiнде, COVID-19-бул к^рп замангы тарихта бурын-соцды болмаган халыкаралык; денсаулык; са;тау бойынша тетенше жагдайы жэне ол жалпы халы; арасында бiркатар медициналык; жэне психологиялык; проблемаларды, сонын, iшiнде мазасыздык;, депрессия жэне ^йзелютщ жогары децгешн тудырады. 2020 жылдын, мамыр айынын, бiрiншi жартысында Италия осы iндет кезiнде ен, кеп зардап шеккен елдердщ бiрi болды, олардыц саны 223000-нан астам адам COVID-19 жуктырды жэне 31000-нан астам курбан болды [4]. Аурудын, елдщ солтYстiк айма;тарында жогары таралуы аурухана желiсiн бYкiлхалык;тык; кайта куруга алып келдi жэне медицина кызметкерлершщ жеке жэне кэсiби eмiрiндегi KYрт eзгерiстерге экелдi. Негiзiнде эпидемиялык; тетенше жагдайлар кезiнде, COVID-19 кезшде, алдыцгы катарлы медициналык; кызметкерлер жумыс ЖYKтемесшщ KYTпеген жерден

белгiсiздiк пен элаздж жагдайында жогарылауын сезiнедi жэне пациенттермен тжелей байланыста болганды;тан инфекцияга осал болады, бул олардыц отбасылары мен эрiптестерiне жуктыру туралы алацдаушылыгын арттырады [5,6]. 2020 жылдыц сэуiр айыныц аягында шамамен 12000 дэртер мен медбике COVID-19 жуктырды, ал 228 дэр^ер мен 26 медбике кайтыс болды [7;8]. Майдангерлерге жатпайтын медицина к;ызметкерлерi ресми психологиялык; колдаудын, ;ол жетмдшгшщ тeмендеуiне, аурудыц eршуi туралы алгаш;ы медициналык; а;параттыц аздыгына, жеке корганыс куралдарын жэне инфекцияны бакылау шаралары туралы жеткiлiксiз о;ытуга байланысты жогары KYЙзелiске ушырайды [9].

Пандемия кезшде жалпы халы; бiрнеше са;ты; шараларымен коргалды, оныц шшде KYнделiктi эрекеттердi то;тату немесе бэсецдету, элеуметтiк алша;тау, адамдар арасындагы карым-;атынасты азайту, бетперделердi кию жэне жаца инфекциялардыц пайда болу MYмкiндiгiн азайту Yшiн жа;сы желдету [10,11,12]. Ал медицина кызметкерлерь керiсiнше, медициналык; кемекке сураныстын, eсуiне байланысты уза; уа;ыт;а жумыс ауысымында болуга тура келдь Бул ;иын жагдайлар ыцгайсызды; пен тыныс алуды киындататын жеке корганыс куралдарын кию кажеттiлiгiмен KYPДелене TYседi. Вирустыц таралуыныц басында ауруханалар жеке корганыс куралдарына деген колжетiмдiлiгi шектеулi болды, ал нус;аулар немесе емдеу эдiстерi жа;сы дамымаган едi [13]. Сонды;тан кептеген мамандар шатасып, жаца вирус жуктырган наукастарды тиiстi TYPДе емдеуге дайын емес болатын [14]. Нэтижесшде олар сенiмсiздiк, дэрменсiздiк, бас;арудан шыгып кету, о;шаулану жэне жумыс ЖYKтемесiн баскарудагы ;иынды;тарды сезiндi. Сонымен катар, операторлар жалгыздыкка, стигманы кабылдауга жэне ашуланша;ты;, мазасызды;, уй;ысызды; жэне ^йзелю сия;ты бiркатар эмоционалды жэне психологиялы; салдарга экелуi MYMкiн жагдайларга тап болды. Жогарыда аталган барлы; кауiп-катер факторлары жумыстагы «KYЙiп кетудЬ KYшейтуi MYMкiн едi [15].

Щ)

«Кушп кетудщ» созылмалы сар;ылу, цинизм жэне тиiмсiздiкпен сипатталатын жэне жумыс орнында жогары KYЙзелiстiк жагдайларга реакция ретшде пайда болатын психологиялы; синдром ретшде ;арауга болады. Медицина к;ызметкерлер1 арасында «KYЙiп кетудщ» болуы, атап айт;анда, тек осылармен гана шектелмей, дэрiгерлер мен медбикелердщ физикалы; жэне психологиялы; денсаулыгына, олардыц уйымдастырылуы мен жумысыныц тиiмдiлiгiне де ;атты эсер етедi [16;17]. Эдетте «KYЙiп кету» уйымдастырушылы; ;ауiп-;атер

факторларыныц уза; уа;ыт эсер етуiнен кейiн пайда болады, б1ра; пандемия сия;ты ;иын жагдайлар эмоционалды шаршауды жылдам тудыруы MYмкiн [18]. Жа;ында ЖYргiзiлген гылыми метриялы; талдау керсеткендей, ец кеп таралган зерттеу та;ырыптары-жедел жэрдем жэне хирургия, вирусты; патогенез жэне COVID-19 пандемиясына байланысты жаhандык; жауап, психикалы; денсаулы;ты зерттеудщ жетiспеушiлiгi жэне COVID-19 пандемиясыныц медицина ;ызметкерлершщ эл-ау;атына эсерi туралы бiрнеше зерттеулер бар [19]. Сонды;тан, бул зерттеудщ негiзгi ма;саты пандемияныц алгаш;ы кезецдершде медицина ;ызметкерлершде эмоционалды KYЙзелiс пен психологиялы; ^йзел^тщ таралуын аны;тау болып табылады. Бул зерттеудщ екiншi ма;саты-демографиялы;, психологиялы; жэне «^шп кетудЬ болжаушылардыц жумысына байланысты багалау. COVID-19 пандемиясында медицина ;ызметкерлер1 мен олардыц отбасы MYшелерi бурын-соцды болмаган жогары ;аушке тап болды. ДД¥-ныц эр TYрлi айма;тарындагы кептеген елдер бойынша мэлiметтер, эрдайым айтылмаса да, медицина к;ызметкерлерi арасында COVID-19 инфекциясы халы;тыц орташа децгешнен элде;айда жогары екенiн керсетедi. Пандемия медицина ;ызметкерлершщ физикалы; денсаулыгына ;ауш тендiрiп ;ана ;оймай, оларды жумыс кестеамен, Yлкен жумыс ЖYктемесiмен, инфекцияныц эр минутты; ;аушмен, отбасынан белiнуiмен жэне элеуметтж стигматизациямен байланысты ;атты психологиялы; KYЙзелiске ушыратты. Медициналы; ;ызметкерлердщ ецбек жагдайларына жа;ында ЖYргiзiлген зерттеулерде эрбiр тертiншi медицина к;ызметкерi KYЙзелiс пен мазасыздьщтын, бар екендiгi туралы хабарлады, ал эрбiр Yшiншi адам COVID-19 пандемиясы кезiнде уй;ысызды;;а шагымданган [20].

Бастап;ыда Кытаймен шектелген COVID-19 эпидемиясы тез пандемияга айналды. Италия COVID-19 пандемиясынан ;атты зардап шеккен Батыстагы алгаш;ы ел болды. COVID-19 инфекциясыныц таралуын болдырмау ;ажеттшгше байланысты БYкiл элем бойынша Yкiмет б1р;атар шаралар ;абылдады (ерiктi немесе мэжбYрлi TYPДе Yйде болу, адамдардыц Yлкен топтарыныц жиналуын шектеу, барлы; ;огамды; iс-шараларды болдырмау жэне iшкi жэне халыкэралы; сапарларды шектеу) [21]. 2020 жылдыц 31 ;ацтарында Италия Yкiметi денсаулы; са;тау саласындагы халы;аралы; тетенше жагдай жариялады жэне 2020 жылдыц а;пан айынан бастап бiртiндеп б1р;атар жарлы;тар шыгарылды, олар 21 наурызда жалпыултты; блокадамен ая;талды жэне 2020 жылдыц 18 мамырына дейiн созылды. Эпидемияныц басында Италия элемдегi ец ауыр зардап шеккен елдердщ бiрi болды. Шынында да, Италияныц жогары Денсаулы; са;тау институты

2020 жылдыц 17 сэуiрiнде усынган ресми мэлiметтер бYкiл ел бойынша 159 107 ауыргандардыц расталган жагдайы жэне 19 996 елiм-жiтiм туралы хабарлады, жалпы елiм децгеш 12,6%; ;айтыс болгандардыц орташа жасы 80 жасты ;урады (жу;тыргандар арасында орташа 62 жас), ерлердщ басым белiгi (елiмнiц 70%); медициналы; ;ызметкерлер арасында СОУШ-19 расталган жагдайлардыц саны 16 991 курады (ер адамдар = 31,9%; орташа 48 жас) [22]. Ол кезде Италия элемдеп инфекциялар мен елiм саны ец кеп елдердiц бiрi болган [23].

Италия шiлде айында iндеттiц KYPДелi кезецiнен шы;;анына ;арамастан, сандар ете жогары болып ;ала бердi: 2020 жылдыц 7 шшдесшде елде 241 819 расталган жагдай жэне 34 869 елiм-жiтiм тiркелдi [24]. Эпидемия, сезсiз, ултты; денсаулы; са;тау ЖYЙесiне Yлкен ;ысым керсетп, бул ЖYЙенiц жу;тырган пациенттердiц, эаресе ;ар;ынды терапияны ;ажет ететiндердiц ;ажеттшктерше тиiмдi жауап беру ;эбшетше ;атысты Yлкен алацдаушылы; тугызды

[25]. СОУШ-19 iндетiнiц психикалы; денсаулы;;а эсерi жогары жэне уза; уа;ыт;а созылады деп ^тшуде, бул тиiстi TYPДе шешiлуi ;ажет бiрк;атар жаhандык проблемалардыц туындауына алып келедi

[26]. Осы уа;ыт;а дейiн психикалы; денсаулы; ;ызметтершщ пандемияга реакциясы туралы бiрнеше ултты; зерттеулер жарияланды, кептеген материалдар жаца вирустыц ершуiнен аман ;алган алгаш;ы ел Кытайдан келдi [27-29]. Ба;ытымызга орай, жалгасып келе жат;ан тетенше жагдайдан туындаган психологиялы; ЖYKтеме психиатриялы; белiмшелердегi психомоторлы; ;озу жэне/немесе зорлык;-зомбылык; жагдайларыныц кебеюiне экелмеген сия;ты. ^тшгендей, бiздiц зерттеуiмiзде жалпы ауруханалы; медициналы; жэне хирургиялы; белiмшелерде, эсiресе инфекция децгеш жогары аудандарда кецес беру саныныц азаюы бай;алды. Осы тетенше жагдай кезiнде барлы; пациенттерге ЖКД-ны жеткiлiктi TYPДе жеткiзудi ;амтамасыз ету проблемасы атап етiлдi; алайда, тек осы зерттеуге CYЙене отырып, бiз стационарлы; пациенттерде де осындай жагдай болганын аны;тай алмаймыз [30]. Шынында да, ЖКК жетiспеушiлiгi тек психиатриялы; белiмшелердегi пациенттермен гана шектелмейдi, сонымен ;атар жалпы жэне аурухана ;ызметтершде жумыс iстейтiн психикалы; денсаулы; ;ызметкерлерше де бай;алды. Эсiресе денсаулы; са;тау министрлiгiнiц кепшiлiгi психикалы; денсаулы; к;ызметкерлерi кетерген кептеген тиiстi мэселелерге назар аударганын ескертiн болса;, бул этикалы; жэне психологиялы; сипаттагы проблеманы бiлдiредi. Жа;ында хабарлангандай, Италия медицина к;ызметкерлерi арасында инфекциялардыц тиiстi санын ^ркед^ 12000-нан астам субъект COVID-19 бойынша оц нэтиже керсетп, ягни елде барлы; COVID-19 жагдайларыныц 10% - ы тiркелдi. Бул тужырым вирустыц таралуын шектеу ма;сатында медицина ;ызметкерлерш ;оргауды ец Yлкен басымдылы; ретшде белплеу кажеттiлiгiн керсетедi [31].

Инфекцияныц болжамды каупi: 2009 жылгы шош;а тумауыныц пандемиясынан кэсiптiк кауiптi мета-талдау (А тумауы (H1N1)) медициналы; кызметкерлердiц вирусты жу;тыру MYMкiндiгi салыстыру топтарына ;араганда екi есе жогары екенiн айтады [32]. Дэрiгерлер мен медбикелер Yшiн бул кауiптiц жогарылауы пациенттердiц тыныс алу

секрецияларына Yлкен эсер етуiмен байланысты болуы MYMкiн [33].

КYЙзелiстiц тагы бiр TYрi - алдыцгы ;атардагы медицина ;ызметкерлершщ отбасыларын жу;тыру ;аутнщ жогарылауы. 2009 жылгы пандемия деректерi симптоматикалы; дэрiгерлер мен медбикелердiц 20% - ы кем дегенде отбасы MYшелерiнiц бiрiнде симптомдар туралы хабарлады. Алдыцгы ;атардагы дэрiгерлердiц отбасыларына жу;тыру ;аутн азайтудыц бiр тэсiлi - бул элеуметтж алша;тау. Алайда, KYЙзелiс кезшде элеуметтiк байланыс пен ;олдаудыц ;органыш артык;шылык;тары жа;сы керсетiлгенiмен, элеуметтiк алша;тау дэл KYЙзелiс ;аут жогары болган кезде адамды психикалы; денсаулы; проблемаларына ;арсы шешушi тос;ауылдан айырады [34]. Жара;аттанудыц емiрлiк о;игалары мен суицидтщ арасындагы байланыс жа;сы дэлелденген жэне табиги апаттардан болатын жара;ат жедел жэрдем ;ызметкерлершщ суицидтiк ойларын KYшейте алады [35]. Денсаулы; пен элеуметтж о;шаулану ;аушнен ;ор;у психологиялы; KYЙзелiске, сондай-а; ;огам тарапынан стигматизациялау да инфекцияны ;абылдауга ы;пал етедi. Алайда, психикалы; денсаулы;;а тер^ эсердi дэрiгерлер жу;тырган нау;астармен тжелей жумыс iстегенiне ;арамастан аны;тауга болады [36]. Пандемия кезiнде медициналы; кемектщ жогары сапасын са;тау ;ажеттшпн ескере отырып, дэрiгерлердiц кемек сурауга немесе ;иынды;тарын аш;ысы келмеуiмен бiрге, кэаби мiндеттеменiц бул TYрi презентеизммен тыгыз байланысты болуы MYMкiн. Шынында да, жа;ында ЖYргiзiлген шолуда дэрiгерлерде бiрк;атар бас;а кэсiби топтармен салыстырганда жу;палы аурулардыц пайда болу ;аут жогары екендiгi айтылды. 6з кауiпсiздiгiцiздi пациенттердщ, отбасыныц жэне жумыс берушiлердiц кажеттiлiктерiмен, сондай-а; шектеулi ресурстар жагдайында тецдеспру ;ажеттшп дэрiгерлер Yшiн ауыр этикалы; дилеммаларга жэне моральды; шыгындарга экелуi MYMкiн. Моральды; жара;ат адам езшщ этикалы; немесе моральды; ;ундылы;тарына ;айшы келетiн шешiмдер ;абылдауга мэжбYP болган кезде пайда болуы MYMкiн. Моральды; зиянныц психикалы; денсаулыгына эсерi осындай о;игалар кезiнде жэне одан кешн ;ызметкерлерге керсетiлетiн ;олдау сапасына байланысты болуы MYMкiн [37]. 2020 жылгы 8 сэуiрдегi жагдай бойынша ДД¥ 52 елдiц КЖО арасында 22 073 COVID-19 о;игасы туралы хабарлады. Алайда, уа;ытта ДД¥-ныц медицина

кызметкерлерi арасында COVID-19 инфекциясы туралы ЖYЙелi есебi жо;, сонды;тан бул сан бYкiл элемдегi медицина к;ызметкерлерi арасында COVID-19 инфекцияларыныц на;ты санымен салыстырганда аз болуы MYMкiн. БYгiнгi KYнi АЖРС жу;тыру жагдайларыныц саны туралы а;паратты ;амтитын жарияланымдар мен ултты; ситуациялы; баяндамалардыц саны шектеуль Мысалы, Кытай CDC-нщ 44,672 расталган жагдай туралы 2020 жылгы 17 а;пандагы жагдай бойынша 1688 (3,8%) инфекция медицина ;ызметкерлершщ арасында болганын, оныц iшiнде бес адамныц ;айтыс болганын керсеттi. Италияда 2020 жылгы 10 сэуiрдегi жагдай туралы есепте медицина к;ызметкерлерi арасында 15 314 инфекция туралы хабарланды, бул сол кездеп барлы; инфекциялардыц 11% ;урады [38]. Сонымен ;атар, дэрiгерлердiц пациенттермен байланыста болуы ;осымша KYЙзелiс тудыратынды;тан, олар ездерi

уппн улкен K;ayin екенш сезшедь Пандемия кезшде пайда болуы мумкш жеке ;органыс куралдарынын, (ЖКД) жетiспеушiлiгi бул KYЙзелiстi кушейте туседь Дэртерлердщ отбасыларына жу;тыру к;аутн азайтудыц 6ip эдiсi - элеуметтiк алша;тау. Алайда, KYЙзелiс кезiнде элеуметтiк байланыс пен ;олдаудын, ;органыш арты;шылык;тары жа;сы бай;алганымен, элеуметтiк алша;тау жеке адамды стресс ;аут жогары болган кезде психикалы; денсаулы; проблемаларынын, шешушi ;органыс эсерiнен айырады [39].

Жогары психикалы; ;ысым депрессиялы; бузылулар мен мазасыздык;тын, бузылуынан кeрiнедi, бул олардын, физикалы; жэне психикалы; жагдайына терiс эсер етедi жэне бiздiн, денсаулы; са;тау ЖYЙесiне, сондай-а; элеуметтiк тура;тылы;;а айтарлы;тай эсер етедi, eйткенi бул адамдар ;огам Yшiн ез eмiрлерiн ;ауш-к;атерге тiгетiн шейiттер. Демек, бул мэселелердi шешу ;ажет, eйткенi бул жагдайды шешу Yшiн бiзге мы;ты денсаулы; са;тау ЖYЙесi ;ажет. Пандемия барлы; елдердщ экономикасына терiс эсер ететшджтен, ;арапайым адамдар зардап шегедi, сонды;тан дэрiгерлер арасындагы eсiп келе жат;ан психоэлеуметтiк KYЙзелiс экономикага жанама эсер етедь Жумыс орындарындагы ;органыс куралдарынын, жеткiлiксiздiгi, элеуметтiк стигматизация, сондай-а; элеуметтж алша;тауды са;тау ;иынды;тары психикалы; ^йзел^тщ артуына ы;пал ететiн факторлардыц бiрi болып табылады. Пандемия кезiнде майдан жагдайындагы ;ызметкерлердiц психоэлеуметтiк реакциясы KYрделi жэне ол жеткiлiктi зерттелмеген. Yндiстан сия;ты дамушы елдерде денсаулы; са;тау ЖYЙесi шамадан тыс ЖYKтелген, COVID аурулары дэрiгерлер мен медбикелер арасында ;атты алацдаушылы;, тiтiркену жэне ^йзелю^ тудыруы MYMкiн [40]. Психикалы; аурудын, мацызды болжамдары денсаулы; са;тау саласындагы тэжiрибе, кезекшiлiк сагаттары, ;органыс шараларын ;олдану жэне альтруистикалы; KYрес болып табылды. Кeп eлшемдi логистикалы; регрессия депрессиямен,

мазасызды;пен жэне ^йзел^ децгейiмен байланысты болуы керек факторлар гап нэрсенi кeрсеттi. 2020 жылдын, а;пан айында Que J жэне бас;алар COVID - 19 пандемиясы кезiнде медицина ;ызметкерлерi арасында эртYрлi медицина ;ызметкерлерiнде (ягни дэртерлер, медицина ординаторлары, медбикелер, техниктер жэне ;огамды; денсаулы; са;тау мамандары) психологиялы; проблемалардыц таралуын зерттеу ма;сатында кросс - секциялы; веб-сауалнама ЖYргiзiлдi [41]. Психологиялы; проблемалар жалпыланган мазасыздыщтын, бузылу шкаласы, пациенттердiц денсаулыгы туралы сауалнама жэне уй;ысызды;тыц ауырлы; индет ар;ылы багаланды. Логистикалы; регрессиялы; талдау психологиялы; проблемаларга байланысты факторларды зерттеу Yшiн ;олданылды. Кытайдагы COVID-19 пандемиясында медициналы; ;ызметкерлерде мазасызды;, KYЙзелiс, уй;ысызды; жэне жалпы психологиялы; проблемалардыц таралуы сэйкесiнше 46,04%, 44,37%, 28,75% жэне 56,59% ;урады. Дэртерлерде, медициналы; резиденттерде, медбикелерде, техниктер мен денсаулы; са;тау ;ызметкерлерiнде жалпы психологиялы; проблемалардыц таралуы сэйкесiнше 60.35%, 50.82%, 62.02%, 57.54% жэне 62,40% болды. Емдеу майданы

жумысына ;атыспаган медицина к;ызметкерлерiмен салыстырганда, алдыцгы ;атардагы медицина к;ызметкерлерi мазасыздьщ, уйцысызды; жэне жалпы психологиялы; проблемаларды cei3HreH [42]. 2020 жылгы 19 а;пан мен 13 наурыз аралыгында Annals of Internal Medicine © 2020 American College of Physicians Psychological Impact of the COVID-19 Pandemic on Health Care Workers in Singapore журналында жарияланган зерттеулерде COVID-19 пациенттерше ;ам;орлы; жасаган Сингапурдыц 2 iрi жогары о;у орындарыныц медициналы; к;ызметкерлерi ез бетiнше сауалнама журпзуге ша;ырылды. Зерттеуге ша;ырылган 500 медицина ;ызметкершщ 470-i (94%) ;атысты; Алпыс сегiз (14,5%) ;атысушы мазасызды;;а скринингте оц нэтиже керсетсе, 42 (8,9%) - куйзел^ке, 31 (6,6%) -стресске жэне 36 (7,7%) - PTSD клиникалы; кершюше тапсырады. Медициналы; емес медицина к;ызметкерлерi арасында мазасызды;тыц таралуы медициналы; ;ызметкерлерге Караганда жогары болган [43].

COVID-19 пандемиясында санитарлы; дэрiгерлер мен бас;а да медицина к;ызметкерлерi арасында депрессия, мазасызды;, уйцысызды; жэне психоэлеуметтiк ^йзелютщ эртурлершщ есуi бай;алганы кептеген зерттеулерде керсетшген. Бул бiздiц денсаулы; са;тау сапасына жэне пандемиямен KYресу шараларына айтарлы;тай эсер етедi. Сонды;тан бул мэселеш шугыл шешiп, тиiстi шаралар ;абылдау ;ажет. Мацызды езгер^-;олданыстагы стигматизация туралы халы;тыц хабардарлыгын арттыру жэне ресурстарды, соныц iшiнде ауруханалар мен емдеу орталы;тарындагы ;органыс ;уралдарын улгайту. Дэр1герлердщ жумыс уа;ытын дурыс бас;ару жэне эр медицина ;ызметкершщ психикалы; денсаулыгын бас;аруга кебiрек кецш белу дэртерлер арасындагы психоэлеуметтiк ^йзел^тщ проблемасын TYбегейлi езгертуге кемектеседi. Бул адамныц езiне, оныц отбасына, сондай-а; ;огамга кемегiн керсетер едi [44].

Дэртерлер арасында эмоционалды KYЙзелiс синдромыныц таралуын талдау олардыц 23,7% - ында ;алыптас;ан жэне ;алыптас;ан кэсiби ^шп кету синдромы бар екенiн аны;тады. Ерлер мен эйелдер арасында ;алыптас;ан эмоционалды; KYЙiп кету синдромыныц таралу керсеткiштерi аздап ерекшеленедi - тшсшше 8,1% жэне 6,9%. Эмоционалды ^йзел^ синдромы бар адамдар тобында ец кеп Yлестi 40-49 жас аралыгындагы дэрiгерлер ;урайды, ал 40 жастан ас;ан адамдарда бул керсетюштщ пайда болу жишп 2 есе артады жэне болаша;та ;ол жеткiзiлген децгейде ;алады. Жогарыда айтылгандарды ;орытындылай келе, мемлекеттж медициналы; уйымныц медицина ;ызметкерлершщ кэсiби ;ызметшщ ;алыптасуы штаттардыц жеке тулгалармен жабды;талмауы жэне жала;ыныц темен децгеш, мiнез-к;улык; ;ауш факторларыныц кец таралуы аясында ЖYретiнiн атап еткен жен. Муныц бэрi дэрiгерлер мен орта медициналы; ;ызметкерлердщ денсаулы; жагдайына гана емес, сонымен ;атар олардыц кэсiби жэне элеуметтiк ;анагаттану децгешн сипаттайтын бiркатар керсеткiштерге терiс эсер етедi [45]. Кептеген зерттеулер жумыс ЖYктемесiнiц жогарылауы, COVID-19 пациенттерiмен Yнемi байланыста болу жэне олардыц ^тсмше байланысты психологиялы; аспектiлер KYЙiп кету децгешне байланысты екенiн ай;ын керсетедь Бiр жагынан, бул саяси жэне уйымдастырушылы; шешiмдердi ;ажет

етедi. Денсаулы; са;тау ЖYЙесiндегi басты назар инфекцияныц таралуын азайтуга, инфекцияны емдеуге жэне адамдардыц емiрiн са;тап ;алуга багытталган болса да, денсаулы; са;тау ;ызметкерлершщ жумыс ЖYKтемесiн азайтуга назар аудару керек. Екiншi жагынан, бул нэтижелер алдыцгы психологиялы; iлеспе аурулардыц болуы, инфекциядан ;ор;у жэне достардыц болжамды ;олдауыныц жо;тыгынан о;шаулану сезiмi медицина ;ызметкерлершде эмоционалды KYЙзелiстi болдырмауга багытталган араласулар кезiнде ескерiлуi керек екенш керсетедi. Сондай-а;, нэтижелер KYЙiп кетудщ ауыр децгейi мен психопатологиялы; белгшердщ таралуы жогары екенiн керсетедi. Covid-19 тетенше жагдайымен KYресу ;ажеттшпмен байланысты жумыс жэне психологиялы; факторлар тер^ психологиялы; салдарлардыц ;аушн арттырады [46]. Эмоционалды сар;ылудыц орташа жэне ауыр децгейлерi жэне жеке жетiстiктердiц темендеуi Yлгiнiц 60%-дан астамында, ал иесiздендiрудiц ;длыпты жэне ауыр децгейлерi Yлгiнiц 25% - дан астамында болды. COVID-19 пандемиясы кезiнде медицина к;ызметкерлерi арасында эмоционалды KYЙзелiстiц таралуы бурын зерттелмегендiктен бул нэтижелер жаца болып келедi. Ец бастысы, бул нэтижелер мамандардыц денсаулыгына да, денсаулы; са;тау ЖYЙесiнiц тиiмдiлiгiне де на;ты эсер етедь Кэсiби мамандардыц пiкiрiнше, ^шп кету физикалы; жэне психологиялы; уза; мерзiмдi зиянды салдардыц ;аушшц жогарылауымен байланысты . Денсаулы; са;тау ЖYЙелерi тургысынан алганда KYЙiп кету ауру демалыстарыныц, жумыстан кетудiц, жумыстан кету жэне жумыс тшмдшпнщ темендiгiмен байланысты [47]. Пандемияныц уза; мерзiмдi уза;тыгын ескере отырып, эмоционалды KYЙзелiстiц жогары таралуыныц терiс эсерi денсаулы; са;тау ЖYЙелерiнiц ;ыс;а мерзiмдi жэне уза; мерзiмдi перспективада болуы MYмкiн медициналы; кемекке деген сураныстыц артуымен ^ресу ;абшетш нашарлатуы жэне темендетуi MYMкiн [48]. Эмоционалды KYЙзелiстi талдау бас;а психологиялы; бузылуларды багалаумен толы;тырылды. Бул ^шп кету керсеткiштерiн ;ыс;артумен байланысты шектеулердi жецуге кемектестi. Атап айт;анда, бiздiц Yлгiдегi депрессияныц, мазасызды;тыц, стресстщ клиникалы; децгейiнiц таралуы 25% - дан жогары болды. Алдыцгы жедел-шолу ^ытайда ЖYргiзiлген 12 зерттеудiц мета-анализi жэне Сингапурде ЖYргiзiлген бiр зерттеу COVID-19 ауруы кезiнде медицина Кызметкерлерi арасында мазасызды;, депрессия жэне уй;ысызды;тыц таралуы сэйкесiнше 23,2, 22,8 жэне 38,9% ;урады [49].

Нормаланган жумыс кезiнде iс-эрекеттiц жогары физиологиялы; каркындылыFына байланысты кауiп аз тэжiрибесi бар, утымды ецбек эдiстерi аз, психофизиологиялы; кабiлеттерi аз жумысшыларда бай;алады. ¥;сас жумыс орындарында жумыс iстейтiн жумысшылар арасындагы жеке енiмдiлiк айырмашылы;тары кебшесе ецбек процестерiнiц КЭPКындылыFыныц физиологиялы; диапазонынан едэуiр асады . "Long hours" жумыс уа;ытыныц уза; уза;тыгы, шын мэнiнде, егер жумыс темен кэркындылыкпен ЖYргiзiлмесе кебiнесе

жумысшылардыц денсаулыгына ;ауш тендiретiн негiзгi уйымдастырушылы; фактор ретшде ;эрастырылады Орташа ауысымды; ецбек КЭPКындылыFыныц жэне жумыс уа;ыты

узак;тыгынын, белпленген мэндерi кезiнде СШК тэуекелшщ жылды; eciMi (кэсiби KYЙiп кету) 0,5-тен 3% - Fa дешн ;урайды. Жумыс ЖYKтемеciнiн, Heri3ri параметрлершщ белгiленген санды; сипаттамалары -физиологиялы; ен,бек кэр^ндылы^ы мен жумыс уа;ытынын, уза;ты№ы созылмалы шаршау мен медициналы; ;ызметкерлердщ кэсштж KYЙiп ;алу ;аутн талдау, болжау жэне алдын-алу Yшiн бастап;ы HYKте болып табылады, бул ен,бек режимдерiнде пайда болатын демалыстын, жетicпеушiлiгiнен туындайды, адам aFзacынын, ;алпына келу ;абшетше сэйкес келмейдi [50].

Корытындылай келе, бул пандемиядан бiрнеше мацызды саба; aлуFa болaтындыFын атап еткен жен. АлFaш;ы саба; - бiздiн, психикалы; денсаулы; ЖYЙемiз ^тпеген жерден пайда болды, бул болаша;та осындай дaFдaрыcты барабар жэне жедел шешу Yшiн психиатриялы; ;ызметтердi ;осудын, ултты; жоспарын жасаудын, мiндеттi ;ажеттшпн кeрcетедi.

Пандемиянын, жедел кезецшен кешнп екiншi саба; -бул психикалы; денсаулы;;а ен ауыр зардаптар жа;ын арада ауыр экономикалы; дaFдaрыcтын, дамуымен ;атар ЖYретiнiн кeрcеттi. Шынында да, ултты; басымды;тардын, бiрi денсаулы; са;таудын, бас;а салаларына ;aрaFaндa экономикалы; инвестициялардын, азаюынан сон^ы жылдары зардап шеккен психикалы; денсаулы; са;тау ;ызметтершщ кадрлы; элеуетш ныFaйту болып табылады. Бул зерттеулер медицина ;ызметкерлершщ COVID-19 пандемиясына байланысты эмоционалды KYЙзелic немесе психологиялы; жaFдaйлaрдын, пайда болу кэут жоFaры екенш кeрcетедi. Бул жaFдaйлaрды Yнемi ба;ылау жэне уа;тылы емдеу мамандардын, денсауль^ын са;тау жэне денсаулы; са;тау ЖYЙелерiнiн аурудын, орташа жэне уза; мерзiмдi эcерiне дaйындыFын арттыру Yшiн ;ажет.

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Lai J, Ma S, Wang Y, et al. Factors associated with mental health outcomes among health care workers exposed to coronavirus disease 2019. JAMA Netw Open. 2020; №3(3):e203976. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32202646/

2 Wang, C., Horby, P. W., Hayden, F. G., and Gao, G. F. (2020a). A novel coronavirus outbreak of global health concern. Lancet 395, 470473. https://www.thelancet.com/journals/lancet/article /PIIS0140-6736(20)30185-9/fulltext

3 World Health Organization (2020a). Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Situation Report - 116. Available online at: https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200515-covid-19-sitrep-116.pdf

4 Ornell, F., Schuch, J. B., Sordi, A. O., and Kessler, F. H. P. (2020). "Pandemic fear" and COVID-19: mental health burden and strategies. Braz. J. Psychiatry 42, 232-235. http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci arttext&pid= S1516-44462020000300232&tlng=en

5 Liu, Q., Luo, D., Haase, J. E., Guo, Q., Wang, X. Q., Liu, S., et al. (2020). The experiences of health-care providers during the COVID-19 crisis in China: a qualitative study. Lancet Glob. Heal. 8, e790-e798. https://www.thelancet.com/journals/langlo/article/PIIS 2214-109X(20)30204-7/fulltext

6 Ran, L., Chen, X., Wang, Y., Wu, W., Zhang, L., and Tan, X. (2020). Risk Factors of Healthcare Workers with Corona Virus Disease 2019: A Retrospective Cohort Study in a Designated Hospital of Wuhan in China. Clinical Infectious Diseases, Volume 71, Issue 16, 15 October 2020,Pages2218-

2221. https://academic.oup.com/cid/article/71/16/221 8/5808788

7 Fusaroli, P., Balena, S., and Lisotti, A. (2020). On the death of 100 + Italian doctors from COVID-19. Infection 1-2.(48) 803-804

https://link.springer.com/article/10.1007/s15010-020-01436-1

8 Manzoni, P., and Milillo, C. (2020). Covid-19 mortality in Italian doctors. J. Infect. h ttps://doi.o rg/10.1016/j.jinf.2020.05.034

9 Tan, B. Y. Q., Chew, N. W. S., Lee, G. K. H., Jing, M., Goh, Y., Yeo, L. L. L., et al. (2020a). Psychological impact of the COVID-19 pandemic on health care workers in

Singapore. Ann. Intern. Med. M20-M1083. https://doi.org/10.7326/M20-1083

10 Tan, W., Hao, F., McIntyre, R. S., Jiang, L., Jiang, X., Zhang, L., et al. (2020b). Is returning to work during the COVID-19 pandemic stressful? A study on immediate mental health status and psychoneuroimmunity prevention measures of Chinese workforce. Brain. Behav. Immun. 87, 84-92. https://doi.org/10.1016Zi.bbi.2020.04.055

11 Wang, C., Pan, R., Wan, X., Tan, Y., Xu, L., McIntyre, R. S., et al. (2020b). A longitudinal study on the mental health of general population during the COVID-19 epidemic in China. Brain. Behav. Immun. 87, 40-48. https://doi.org/10.1016/i.bbi.2020.04.028

12 Wilder-Smith, A., and Freedman, D. O. (2020). Isolation, quarantine, social distancing and community containment: pivotal role for old-style public health measures in the novel coronavirus (2019-nCoV) outbreak. Journal of Travel Medicine, Volume 27, Issue 2, March 2020, taaa020 https://academic.oup.com/jtm/article/27/2/taaa020/57 35321

13 Xiang, Y. T., Yang, Y., Li, W., Zhang, L., Zhang, Q., Cheung, T., et al. (2020). Timely mental health care for the 2019 novel coronavirus outbreak is urgently needed. Lancet Psychiatry 7, 228-229. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32032543/

14 Huang, J. Z., Han, M. F., Luo, T. D., Ren, A. K., and Zhou, X. P. (2020). Mental health survey of 230 medical staff in a tertiary infectious disease hospital for COVID-19. Zhonghua Lao Dong Wei Sheng Zhi Ye Bing Za Zhi 38, 192-195. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32131151/

15 Zhang, C., Yang, L., Liu, S., Ma, S., Wang, Y., Cai, Z., et al. (2020). Survey of insomnia and related social psychological factors among medical staff involved in the 2019 novel coronavirus disease outbreak. Front. Psychiatry.

11:306. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32346373/

16 Low, Z. X., Yeo, K. A., Sharma, V. K., Leung, G. K., McIntyre, R. S., Guerrero, A., et al. (2019). Prevalence of burnout in medical and surgical residents: a metaanalysis. Int. J. Environ. Res. Public Health 16:1479. https://www.mdpi.com/1660-4601/16/9/1479

17 Woo, T., Ho, R., Tang, A., and Tam, W. (2020). Global prevalence of burnout symptoms among nurses: a systematic review and meta-analysis. J. Psychiatr. Res. 123, 9-20. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32007680/

w

18 Kim, J. S., and Choi, J. S. (2016). Factors influencing emergency nurses' burnout during an outbreak of middle east respiratory syndrome Coronavirus in Korea. Asian Nurs. Res. 10, 295299. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28057317/

19 Tran, B. X., Ha, G. H., Nguyen, L. H., Vu, G. T., Hoang, M. T., Le, H. T., et al. (2020). Studies of Novel Coronavirus Disease 19 (COVID-19) pandemic: a global analysis of literature. Int. J. Environ. Res. Public Health. 17:4095. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32521776/

20 Pappa, S., Ntella, V., Giannakas, T., Giannakoulis, V. G., Papoutsi, E., & Katsaounou, P. (2020). Prevalence of depression, anxiety, and insomnia among healthcare workers during the COVID-19 pandemic: A systematic review and meta-analysis. Brain, behavior, and immunity, S0889-1591(20)30845-X. Advance online publication. https://doi.org/10.1016/j.bbi.2020.05.026

21 Usher K, Bhullar N, Jackson D. Life in the pandemic: Social isolation and mental health. J Clin Nurs. 2020. https://doi.org/10.1111/jocn.15290 [Epub ahead of print.

22 Brusaferro S, Covid 19. Aggiornamento Epidemiologico 17 Aprile 2020, http://www.salute.gov.it/imgs/C 17 notizie 4515 0 file. pdf , Accessed 18.4.2020.

23 Covid-19 worldwide available at https://www.ecdc.europa.eu/en/geographical-distribution-2019-ncov-cases (Accessed 26 Apr 2020).

24 World Health Organization, Coronavirus Disease (Covid-19) Situation Report-169. 2020 Available at https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200707-covid-19-sitrep-169.pdf?sfvrsn=c6c69c88 2.

25 Remuzzi A, Remuzzi G. COVID-19 and Italy: what next? Lancet. 2020;6(210):30627-9. pii: S0140-67. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)30627-9.

26 Nicol GE, Karp JF, Reiersen AM, Zorumski CF, Lenze EJ. "What Were You Before the War?" Repurposing Psychiatry During the COVID-19 Pandemic. J Clin Psychiatry. 2020;81(3):20com13373. https://doi.org/10.4088/JCP.20com13373.

27 Cui LB, Wang XH, Wang HN. Challenges facing coronavirus disease 2019: Psychiatric services for patients with mental disorders. Psychiatry Clin Neurosci. 2020. https://doi.org/10.1111/pcn.13003 .

28 Xiang YT, Zhao YJ, Liu ZH, Li XH, Zhao N, Cheung T, Ng CH. The COVID-19 outbreak and psychiatric hospitals in China: managing challenges through mental health service reform. Int J Biol Sci. 2020;16(10):1741-4. https://doi.org/10.7150/ijbs.45072 eCollection 2020.

29 Yang Y, Li W, Zhang Q, Zhang L, Cheung T, Xiang YT. Mental health services for older adults in China during the COVID-19 outbreak. Lancet Psychiatry. 2020;7(4):e19. https://doi.org/10.1016/S2215-0366(20)30079-1 Epub 2020 Feb 19.

30 Li W, Yang Y, Liu ZH, Zhao YJ, Zhang Q, Zhang L, Cheung T, Xiang YT. Progression of Mental Health Services during the COVID-19 Outbreak in China. Int J Biol Sci. 2020;16(10):1732-8. https://doi.org/10.7150/ijbs.4512.

31 Yahya AS, Khawaja S, Chukwuma J. The Impact of COVID-19 in Psychiatry. Prim Care Companion CNS Disord. 2020;22(2):20l02627. https://doi.org/10.4088/PCC.20l02627.

32 Lietz J, Westermann C, Nienhaus A, Schablon A. The occupational risk of influenza A (H1N1) infection among healthcare personnel during the 2009 pandemic: a systematic review and meta-analysis of observational studies. PLoS One. 2016;11(8).

33 Bhadelia N, Sonti R, McCarthy JW, Vorenkamp J, Jia H, Saiman L, Furuya EY. Impact of the 2009 influenza A (H1N1) pandemic on healthcare workers at a tertiary care center in New York City. Infection Control & Hospital Epidemiology. 2013 Aug;34(8):825-31.

34 Huremovic D. Social Distancing, Quarantine, and Isolation. InPsychiatry of Pandemics 2019 (pp. 85-94). Springer, Cham.

35 Stanley IH, Hom MA, Joiner TE. A systematic review of suicidal thoughts and behaviors among police officers, firefighters, EMTs, and paramedics. Clinical Psychology Review. 2016 Mar 1;44:25-44.

36 Um DH, Kim JS, Lee HW, Lee SH. Psychological effects on medical doctors from the Middle East Respiratory Syndrome (MERS) outbreak: A comparison of whether they worked at the MERS occurred hospital or not, and whether they participated in MERS diagnosis and treatment. Journal of Korean Neuropsychiatric Association. 2017 Feb 1;56(1):28-34.

37 Webster RK, Liu R, Karimullina K, Hall I, Amlot R, Rubin GJ. A systematic review of infectious illness Presenteeism: prevalence, reasons and risk factors. BMC public health. 2019 Dec;19(1):799.

38 World Health Organization. Coronavirus Disease 2019 (COVID- 19) Situation Report- 64. World Health Organization; 2020. Available from: https://www.who.int/docs/defaultsource/coronaviruse/ situationreports/20200324-sitrep-64-covid-19.pdf?sfvrs n=703b2c40 2

39 Niall Galbraith, David Boyda, Danielle Mc Feeters, Tariq Hassan. The mental health of doctors during the COVID-19 pandemic. BJ Psych Bulletin (2020) Page 1 of 4, doi:10.1192/bjb.2020.44: Downloaded from https://www.cambridge.org/core.

40 Souvik Dubey a, Payel Biswas, Ritwik Ghosh , Subhankar Chatterjee, Mahua Jana Dubey, Subham Chatterjee, Durjoy Lahiri, Carl J. Lavie. Psychosocial impact of COVID-19. Diabetes & Metabolic Syndrome: Clinical Research & Reviews 14 (2020) 779e788.

41 Seshadri Sekhar Chatterjee, Ranjan Bhattacharyya, Sumita Bhattacharyya, Sukanya Gupta, Soumitra Das, Bejoy Bikram Banerjee. Attitude, practice, behavior, and mental health impact of COVID-19 on doctors.© 2020 Indian Journal of Psychiatry | Published by Wolters Kluwer -Medknow.

42 Jianyu Que , Le Shi,1 Jiahui Deng, Jiajia Liu, Li Zhang,1, Suying Wu,Yimiao Gong, Weizhen Huang, Kai Yuan, Wei Yan, Yankun Sun, Maosheng Ran, Yanping Bao, Lin Lu. Psychological impact of the COVID-19 pandemic on healthcare workers: a cross- sectional study in China. General Psychiatry 2020; 33:e100259. doi:10.1136/gpsych-2020- 100259. https://www.thehindu.com/data/howmany-doctors-and-nurses-have-testedpositive-for-coronavirus-inindia/article31410464.ece.

44 Dr Akhila Jose, Increasing Psycho-Social Stress among Doctors in COVID 19 Pandemic, Journal of Medical Science and Clinical Research Volume 08 Issue 08 August 2020, http://jmscr.igmpublication.org/v8-i8/3%20jmscr.pdf

45 С.В. Евстигнеев, В.В. Васильев Социально-гигиенические аспекты здоровьесбережения медицинских работников в крупной клинической больнице // Медицина труда и экология человека. -2015. - № . - С.114-119.

46 Emanuele Maria Giusti, Elisa Pedroli, Guido E. D'Aniello, Chiara Stramba Badiale, Giada Pietrabissa, Chiara Manna, Marco Stramba Badiale, Giuseppe Riva, Gianluca Castelnuovo and Enrico Molinari, The Psychological Impact of the COVID-19 Outbreak on Health Professionals: A Cross-Sectional Study, Front. Psychol., 10 July 2020, https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyg.202 0.01684/full#B10

47 Salvagioni, D. A. J., Melanda, F. N., Mesas, A. E., González, A. D., Gabani, F. L., and Andrade, S. M. de (2017). Physical, psychological and occupational consequences of job burnout: a systematic review of prospective studies. h ttps://journals.plos.org/plosone/article?id=10.13 71/journal.pone.0185781

48 Boukhris, M., Hillani, A., Moroni, F., Annabi, M. S., Addad, F., Ribeiro, M. H., et al. (2020). Cardiovascular implications of the COVID-19 pandemic: a global perspective. Can. J. Cardiol. h ttps://www.onlinecjc. ca/article/S0828-282X(20)30464-5/fulltext

49 Pappa, S., Ntella, V., Giannakas, T., Giannakoulis, V. G., Papoutsi, E., and Katsaounou, P. (2020). Prevalence of depression, anxiety, and insomnia among healthcare workers during the COVID-19 pandemic: A systematic review and meta-analysis. Brain. Behav. Immun. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0 88915912030845X?via%3Dih ub

50 Сорокин Г.А., Суслов В.Л., Яковлев Е.В., Фролова Н.М. Профессиональное выгорание врачей: значение интенсивности и качества работы // Гигиена и санитария. 2018 . №97 (12). С. 1221-1225.

9DEBIETTER TIZIMI

1 Lai J, Ma S, Wang Y, et al. Factors associated with mental health outcomes among health care workers exposed to coronavirus disease 2019. JAMA Netw Open. 2020; №3(3):e203976.

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32202646/

2 Wang, C., Horby, P. W., Hayden, F. G., and Gao, G. F. (2020a). A novel coronavirus outbreak of global health concern. Lancet 395, 470-473. https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS 0140-6736(20)30185-9/fulltext

3 World Health Organization (2020a). Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Situation Report - 116. Available online at: https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200515-covid-19-sitrep-116.pdf

4 Ornell, F., Schuch, J. B., Sordi, A. O., and Kessler, F. H. P. (2020). "Pandemic fear" and COVID-19: mental health burden and strategies. Braz. J. Psychiatry 42, 232-235. http://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid= S1516-44462020000300232&tlng=en

5 Liu, Q., Luo, D., Haase, J. E., Guo, Q., Wang, X. Q., Liu, S., et al. (2020). The experiences of health-care providers during the COVID-19 crisis in China: a qualitative study. Lancet Glob. Heal. 8, e790-e798. https://www.thelancet.com/journals/langlo/article/PIIS 2214-109X(20)30204-7/fulltext

6 Ran, L., Chen, X., Wang, Y., Wu, W., Zhang, L., and Tan, X. (2020). Risk Factors of Healthcare Workers with Corona Virus Disease 2019: A Retrospective Cohort Study in a Designated Hospital of Wuhan in China. Clinical Infectious Diseases, Volume 71, Issue 16, 15 October 2020,Pages2218-2221.

https://academic.oup.com/cid/article/71/16/2218/580 8788

7 Fusaroli, P., Balena, S., and Lisotti, A. (2020). On the death of 100 + Italian doctors from COVID-19. Infection 1-2.(48) 803-804

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

https://link.springer.com/article/10.1007/s15010-020-01436-1

8 Manzoni, P., and Milillo, C. (2020). Covid-19 mortality in Italian doctors. J. Infect. https://doi.org/10.1016/j.jinf.2020.05.034

9 Tan, B. Y. Q., Chew, N. W. S., Lee, G. K. H., Jing, M., Goh, Y., Yeo, L. L. L., et al. (2020a). Psychological impact of the COVID-19 pandemic on health care workers in Singapore. Ann. Intern. Med. M20-M1083. https://doi.org/10.7326/M20-1083

10 Tan, W., Hao, F., McIntyre, R. S., Jiang, L., Jiang, X., Zhang, L., et al. (2020b). Is returning to work during the COVID-19

pandemic stressful? A study on immediate mental health status and psychoneuroimmunity prevention measures of Chinese workforce. Brain. Behav. Immun. 87, 84-92. https://doi.org/10.1016/j.bbi.2020.04.055

11 Wang, C., Pan, R., Wan, X., Tan, Y., Xu, L., McIntyre, R. S., et al. (2020b). A longitudinal study on the mental health of general population during the COVID-19 epidemic in China. Brain. Behav. Immun. 87, 40-48. https://doi.org/10.1016/j.bbi.2020.04.028

12 Wilder-Smith, A., and Freedman, D. O. (2020). Isolation, quarantine, social distancing and community containment: pivotal role for old-style public health measures in the novel coronavirus (2019-nCoV) outbreak. Journal of Travel Medicine, Volume 27, Issue 2, March 2020, taaa020 https://academic.oup.com/jtm/article/27/2/taaa020/57 35321

13 Xiang, Y. T., Yang, Y., Li, W., Zhang, L., Zhang, Q., Cheung, T., et al. (2020). Timely mental health care for the 2019 novel coronavirus outbreak is urgently needed. Lancet Psychiatry 7, 228-229. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32032543/

14 Huang, J. Z., Han, M. F., Luo, T. D., Ren, A. K., and Zhou, X. P. (2020). Mental health survey of 230 medical staff in a tertiary infectious disease hospital for COVID-19. Zhonghua Lao Dong Wei Sheng Zhi Ye Bing Za Zhi 38, 192195. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32131151/

15 Zhang, C., Yang, L., Liu, S., Ma, S., Wang, Y., Cai, Z., et al. (2020). Survey of insomnia and related social psychological factors among medical staff involved in the 2019 novel coronavirus disease outbreak. Front. Psychiatry. 11:306. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32346373/

16 Low, Z. X., Yeo, K. A., Sharma, V. K., Leung, G. K., McIntyre, R. S., Guerrero, A., et al. (2019). Prevalence of burnout in medical and surgical residents: a meta-analysis. Int. J. Environ. Res. Public Health 16:1479. https://www.mdpi.com/1660-4601/16/9/1479

17 Woo, T., Ho, R., Tang, A., and Tam, W. (2020). Global prevalence of burnout symptoms among nurses: a systematic review and meta-analysis. J. Psychiatr. Res. 123, 9-20. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32007680/

18 Kim, J. S., and Choi, J. S. (2016). Factors influencing emergency nurses' burnout during an outbreak of middle east respiratory syndrome Coronavirus in Korea. Asian Nurs. Res. 10, 295-299. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28057317/

19 Tran, B. X., Ha, G. H., Nguyen, L. H., Vu, G. T., Hoang, M. T., Le, H. T., et al. (2020). Studies of Novel Coronavirus Disease 19 (COVID-19) pandemic: a global analysis of

v

literature. Int. J. Environ. Res. Public Health. 17:4095. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32521776/

20 Pappa, S., Ntella, V., Giannakas, T., Giannakoulis, V. G., Papoutsi, E., & Katsaounou, P. (2020). Prevalence of depression, anxiety, and insomnia among healthcare workers during the COVID-19 pandemic: A systematic review and meta-analysis. Brain, behavior, and immunity, S0889-1591(20)30845-X. Advance online publication. https://doi.org/10.1016/j.bbi.2020.05.026

21 Usher K, Bhullar N, Jackson D. Life in the pandemic: Social isolation and mental health. J Clin Nurs. 2020. https://doi.org/10.1111/jocn.15290 [Epub ahead of print.

22 Brusaferro S, Covid 19. Aggiornamento Epidemiologico 17 Aprile 2020, http://www.salute.gov.it/imgs/C_17_notizie_4515_0_file. pdf , Accessed 18.4.2020.

23 Covid-19 worldwide available at https://www.ecdc.europa.eu/en/geographical-distribution-2019-ncov-cases (Accessed 26 Apr 2020).

24 World Health Organization, Coronavirus Disease (Covid-19) Situation Report-169. 2020 Available at https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200707-covid-19-sitrep-169.pdf?sfvrsn=c6c69c88_2.