CC BY
5https://doi.org/10.32921/2225-9929-2021-2-42- 25-31 ЭОЖ: 61:658.34; 61:331.4; 61:331.34 FТАХР: 76.01.93
Шoлу макала
COVID-19 пандемиясы жагдайында медицинальщ цызметкерлердщ психоэмоционалдык; жагдайына эсер
ететш факторларга шолу
Ахмедьярова H.A.1, Оразова Г.¥. 2, СYлeймeнова Р.К. 3, Амирсеитова Ф.Т.4, Гудым Е.Б.5
1 Астана медициналы% универcитетiнiц H,oraмды% денсаулы% жэне менеджмент фaкультетiнih| бакалавры, Нур-Султан, Цаза%стан. E-mail: askhrvna@gmail.com 2 Астана медициналы% универcитетiнiц ^гамдыц денсаулы% жэне гигиена кафедрасыныц дoцентi, Нур-Султан,
Н,аза%стан. E-mail: galiyaorazova@gmail.com 3 Астана медициналы% универcитетiнiц H,oraмды% денсаулы% жэне гигиена кафедрасыныц мецгерушici, Нур-Султан, Цаза%стан. E-mail: rozasuleimenova@mail.ru 4 Астана медициналы% универcитетiнiц ^гамдыц денсаулы% жэне гигиена кафедра мецгерушiciнiц o%у \с\ жвнiндегi oрынбacaры, Нур-Султан, Н,аза%стан. E-mail: sembieva.f@amu.kz 5 Астана медициналы% универcитетiнiц ^гамдыц денсаулы% жэне гигиена кафедрасыныц ara o%ытушыcы,
Нур-Султан, Цаза%стан. E-mail: gudym.e@amu.kz
ТYЙiндeмe
COVID-19 пандемиясы кезiнде басты co%%ыны медициналы% мекемелер мен oлaрдa жумыс icтейтiн медициналы% %ызметкерлер %абылдады. Медициналы% мекемелердi жедел %айта %урылымдалып, сала мамандары ic ЖYзiнде твтенше жагдайга сэйкес келетiн жагдайда %ызмет етуде.
лжазбада COVID-19 пандемиясы кезiнде медициналы% %ызметкерлердщ пcиxoэмoциoнaлды% жагдайын зерттеу нэтижеле^не шoлу ЖYргiзiлiп, oлaрдыц пcиxoэмoциoнaлды денсаулыгына эсер ететiн элеуметтiк-демoгрaфиялы%, кэаби, уйымдастырушылы%, пcиxoлoгиялы% жэне пcиxoэлеуметтiк фaктoрлaр сараланды. Жалпы KYрделi iндет таралуы жагдайында жумыс ат%арган медициналы% %ызметкерлердщ пcиxoэмoциoнaлды% к/йзелю cимптoмдaрдыц жoraры %ар%ындылыгы ерлермен салыстырганда эйелдерде, медициналы% %ызметкерлердiц бас%а санаттарымен салыстырганда oртa медициналы% %ызметкерлерде жиi бай%алган. Кiшi медициналы% %ызметкерлердегi пcиxoэмoциoнaлды axуaлды багалауга арналган зерттеулер аз екендiгi назар аударады.
Тушн свздер: COVID-19 пандемиясы, медициналы% %ызметкерлер, пcиxoэмoциoнaлды% денсаулы%, эмoциoнaлды KYйзелic.
Corresponding author: Nargiz Akhmediyarova, Student of the Public Health and Management Faculty, Astana Medical University, Nur-Sultan, Kazakhstan. Postal code: Z10K8Y7
Address: Kazakhstan, Nur-Sultan city, Nur-Sultan, Beibitshilik str., 49 a Phone: +7 705 537 66 10 Email: askhrvna@gmail.com
J Health Dev 2021; 2 (42): 25-31 Recieved: 18-04-2021 Accepted: 23-05-2021
Юрюпе
ДYHиежYзiлiк денсаулык сактау уйымы «COVЮ-19» ресми атауын берген коронавирустык инфекция мэселес бYкiл элем тургындарыныц вмiр CYPУ салтына айтарлыктай эсер еттi. Алайда, бул KYPделi кезенде басты соккыны денсаулык сактау саласы, медициналык мекемелер мен оларда жумыс iстейтiн медициналык кызметкерлер кабылдады. Медициналык мекемелердi жедел кайта курылымдау iс ЖYзiнде твтенше жагдайга сэйкес келетiн жумыс жагдайында ЖYрiп жатыр.
Медициналык кызметкерлердщ кэаби KYЙзелiс мэселесi пандемия жагдайларына дейш де вткiр мэселе болган. ТYрлi зерттеуштердщ пiкiрiне сэйкес, медицина кызметкерлершщ жартысына жуыгы кэсiби ^йзелютщ жогары децгешне ие, бул кэсiби кызметтщ баска салаларында жумыс iстейтiн халыктыц осындай кврсеткiштерiнен екi есе квп [1-5]. Дэр^ерлер арасында кэсiби ^йзелюке ушырау каупi жогары медициналык кателктер, емдеу болжамыныц нашарлауы, абсентеизмнщ всу^ мамандыктан кетуге дейiн жумыс сагаттарыныц санын азайту ниетiмен сипатталады. Сонымен бiрге дэр^ерлердщ KYHделiктi буйрыктар, нускаулыктар, багдарламалар TYрiнде квптеген жаца акпарат алуы косымша акпараттык ЖYKтеме болып табылады [6].
COVID-19 тарала бастаган алгашкы кезендерде диагностикалау мен емдеу эдiстерi элi де нактыланбаган ауруга шалдыккан наукастар мен олардыц кутуштершщ
мэселенi жедел TYPде шешудi талап етуi - медициналык ^йзелютщ косымша квзi болып калыптаса бастаса, уакыт вте келе осындай терiс эмоциялар жинакталады жэне бул маманныц жеке басыныц бейiмделу ресурстарыныц саркылуына экеледi [1].
COVID-19 контекстiндегi медицина кызметкерлершщ психикалык денсаулыгына келетiн болсак, стресс тудыруы MYMкiн кайталама психоэлеуметтiк факторларды, мысалы, жануясында жас балалар мен карт истер бар немесе созылмалы аурулары бар мамандарды, ягни, эмоционалды проблемалардыц даму каупi жогары топтарды аныктау мацызды [7].
Американдык зерттеушллер дэртерлердщ KYЙзелiсi елдщ денсаулык сактау ЖYЙесiне жылына 4,6 миллион долларга жуык шыгын алып келедi деп есептейдi [6].
БYгiнгi жагдайды жаЬ|андык травматикалык KYЙзелiс деп айтуга MYMкiндiк беретiн бiркатар ерекшелiктерi бар. Элемдк кауымдастык бул ка^реттщ салдарын бiрнеше жылдар бойы элi де сезшетУ свзсiз.
Эдеби шолудьщ максаты - колже™ад гылыми жумыстарды саралау аркылы COVID-19 пандемиясыныц медициналык кызметкерлердщ психоэмоционалдык денсаулыгына тигiзетiн эсерiн аныктау жэне багалау максатында зерттеу.
Элем тарихында болган iндеттердiи деигейiн зерттеу нэтижелерше шолу
Психологиялык кажетттктер теориялары адамныц Heri3ri психологиялык кажеттiлiктерi физикалык каутаздк такырыбымен шектелмейдi деп болжайды [8]. Сондай-ак, адамдар 63iH-e3i багалау ce3iMiH сактауга тырысады. Физикалык каутаздкке уксас, e3iH-e3i багалау бул езщЬдщ «мен» кауiпсiздiк шарттары. Муныц айкын кeрiнiсi -элеуметтiк фобия, онда адамныц e3iHi^ «Мен»-мен карым-катынасыныц бузылуына байланысты кайfы-касiретiн накты тануга болады. Егер физикалык кауiп тeнген жагдайда, адам, ец алдымен, аландаушыльщ, коркыныш, Yрей, ДYрбелендi бастан кешлрсе (бул «коркыныш» эмоциясыныц эртYрлi нускалары), онда eзiн-eзi багалау каупi туындаган жагдайда, буд кезде кiнэ, уят, жшркежшт карастырамыз. Бул жагдайда моральдык жаракат туралы айтуга болады [9].
«Моральдык жаракат» угымы ХХ гасырдыц 90-жылдарында Вьетнам согысы ардагерлершщ эскери тэжiрибесiн талдау негiзiнде енгiзiлдi. Моральдык жаракат - медициналык кызметкерлердщ непзп моральдык нанымдарга кайшы келетiн эрекеттердi (немесе олардыц болмауын) жасаганына, алдын алмаганына, куэгер болганына немесе бтгенше байланысты ауыр KYЙзелiстi сезiну ретшде TYсiндiрiледi. бул жагдайда эрекеттер ауыр зардаптарга экелдi [10,11].
Моральдык жаракаттыц кeптеген зерттеулерi оныц жаракаттан кейшп дисстресс синдромыныц (Post-traumatic stress disorder - PTSD) дамуындагы оныц рeлiн кeрсетедi. PTSD психотерапиясыныц хаттамалары моральдык жаракаттыц болуын ескеруi керек деген непзделген пiкiр бар [12]. Согыстан кейiнгi PTSD деректерi диагноз койылган жагдайлардыц едэуiр бeлiгi (эр TYрлi мэлiметтер бойынша, 25-тен 34%-га дейш) моральдык жаракаттанудыц салдары болып табылады.
Бiз кeтерген моральдык жаракат алу жагдайына душар болган адамдар шецбер1 эскерилермен немесе медициналык кызметкерлермен шектелмейдк ^арапайым eмiрде адамдар саткындыкты бастан кешлред^ кэсiби кателiктер жiбередi, баскаларга зиян келтiретiн эрекеттердi байкаусызда жасайды жэне т.б. ¥ят пен eзiн-eзi айыптау, сондай-ак ренiш пен сеым жогалту секiлдi жагдайларда маманга eз-eзiмен iштей жумысты жасап, сабырлылыкка келуге тырысумен катар, кейде косымша психолог мамандардыц кeмегi де кажет болады. Тeтенше жагдайларда
медициналык кызметкерлерге эсер ету
психикалык бузылулардын дамуын, сондай-ак езЫе-ез1 кол жумсау каупшщ жогарылауын байкауга болады [10].
Ауыр денгейдеп жедел респираторлы синдроммен (Severe acute respiratory syndrome - SARS) катар ЖYрген, SARS-CoV короновирус тудырган респираторлы вирусты ауру ершiген 2002-2003 жылдары медицина кызметкерлершщ 18-57%-ы iндетпен KYресy жэне одан кейшп кезенде ауыр эмоционалды проблемалар мен психологиялык ауытку белплерш бастан кешiргенi байкалган [13,14].
Таяу Шыгыстагы 2015 жылы коронавирус тудырган синцитиальный респираторный вирус (Respiratory syncitial virus - BRS) ершyi кезшде медицина кызметкерлерi арасында дисфория мен стресс байкалган болатын. Бул жагдайлар мiнез-кулыктын езгерyiне, карым-катынастын бузылуына жэне кызметкердщ жумыска шыкпауына байланысты наукастарга керсетiлyi тиiс медициналык кемектiн сапасы темендеyiне алып келетiндiгi айкын кершдк Тетенше жагдай аякталганнан кейiн бiрaз уакыттан кейiн стресс, KYЙзелiс, мазасыздык жэне PTSD денгейi сакталганы байкалды [6,15].
Эмоционалды KYЙзелiс синдромын 2016 жылы Кореяда болган коронавирустын баска TYрiнен туындаган эпидемия кезiнде наукастарга кемек керсететiн медицина кызметкерлерiнде де ^ркелген. Бул жагдай уйымдастырушылык факторларга байланысты (мысалы, институционалды климат, моральдык кысым, шамадан тыс жумыс ЖYKтемесi жэне т.б.) болып, пандемиянын ауырлыгы медициналык кызметкерлердщ арасында эмоционалды саркылуды тудырды [16].
Ауру жуктырган наукастармен ткелей байланыста болган медицина кызметкерлер депрессия, мазасыздык жэне суицидтк ойлардын болуына орын алганы тiркелген. Бул жагдайларга алып келген себептердi аныктау Yшiн ЖYргiзiлген элеyметтiк сауалнама нэтижелерi келес жагдайларды аныктаган:
• кептеген медициналык кызметкерлердщ ауруды жуктыру кayпiнiн жогары болуы;
• жакын адамдарымен сирек байланыста болуы;
• физикалык жэне эмоциялык ЖYKтемелер жагдайында жумыс ютеу^
• ен ауыр наукастардын емiрi Yшiн жayaпкершiлiктi сезiнyi [5,6,17].
Сонымен катар, KYPделi ждет таралуы жагдайында жумыс аткарган медициналык кызметкерлердщ психоэмоционалдык ^йзелю симптомдардын жогары каркындылшы ерлермен салыстырганда эйелдерде, медициналык кызметкерлердщ баска санаттарымен салыстырганда орта медициналык кызметкерлерде жи байкалган [6].
Осылайша, Yстiмiздегi гасырда орын алган TYрлi iндеттер тарауы жагдайында да 6i3 кетерген такырыптын маныздылшы керсетiлiп, зерттеулер ЖYргiзiлгенiн байкауга болады. Алайда кезiндегi жукпалы аурулар таралу шдеттершщ аукымы мен денсаулык сактау саласына TYсiрген ауыртпалшы бойынша бул жагдайларды COVID-19 пандемиясымен салыстыра саралау ете киын.
факторлар: 15 жаска окшаулануга байланысты
Медициналык кызметкерлердщ Kayin факторларына шолу
Аукымды деректердi талдау нэтижелерi бойынша COVID-19 пандемиясы кезшде медициналык кызметкерлердщ психоэмоционалдык жагдайына эсер ете™ келес кауiп факторлары аныкталды:
1) Элеуметтiк-демографиялык медициналык кызметкердщ отбасында дейiнгi балалардын болуы (узак уакыт жэне балаларынын караусыз калуга аландаушылыкка себептщ туындауы).
2) Кэсiби факторлар:
• психоэмоционалды шаршауга физикалык шаршаудын косакталуы;
• зардап шеккендермен узак уакыт байланысу (мысалы, реанимация кызметкерлерi мен орта медициналык кызметкерлерде);
• аффективт KYЙдегi наукастармен туракты байланыс (мысалы, кабылдау белiмiнде жумыс жасау);
• тыныс алу синдромымен тiкелей жуктырган адамдармен жумыс iстеу бойынша тэжiрибе мен косымша окытудын болмауы;
• жалпы бiлiм берудщ теменгi децгеш (арнайы бiлiмi жок кiшi буын мамандары акпараттык «инфекцияга» кебiрек ушырауы) атап керсетiлген.
3) ¥йымдастырушылык факторлар:
• пандемиянын бастапкы кезендершде бюджеттщ дайын еместiгiне байланысты кызметкерлерге косымша телемдердщ болмауы;
• короновирус жуктырган наукастар агымын кабылдау Yшiн медициналык мекемелердщ инфекциялык стационар режимiне кеш^ немесе персонал жетiспеушiлiгiне байланысты жумыс сипатын езгерту кажеттiлiгi (мысалы, хирургия белЫнщ орта медициналык кызметкерЫщ кабылдау белiмiнде короновирусты наукастарды кабылдауга ауыстырылуы);
• жеке корганыс куралдарынын жеткiлiксiз болуы ыктималдьны, олардын корганыс кызметiне ^мэндану (персоналдын сенiмсiздiгi салдарынан) немесе жеке корганыс куралдарын пайдаланудын ыцгайсыздыгы (терлеу, дискомфорт жэне т.б.).
4) Психологиялык жэне психоэлеуметтiк факторлар:
• езш^ сынаудын жогары денгеш;
• бурынгы тэжiрибесiнде коморбидтi психикалык бузылысты немесе айкын психологиялык KYЙзелiстi бастан кешлру^
• когам тарапынан стигматизация [18].
Осы ретте эмоционалды KYЙзелiс - бул патологиялык корганыс механизмi болып табылады. Бул жумыс орнындагы созылмалы стресстен туындайтын эмоционалды-психикалык саркылу, физикалык шаршау жагдайы, жумыс орнындагы еымдтктщ бузылуымен, уйкысыздыкпен, соматикалык аурулардын дамуына, алкогольдi немесе баска да психоактивт заттарды колдануга, суицидтiк мшез-кулыкка сезiмталдыктын жогарылауымен сипатталуы MYмкiн [19].
Эмоционалды ^йзелютщ баска да белплерЫе:
- уйкынын немесе тэбеттщ бузылуы;
- созылмалы аурулардын ершуi;
- наукастарга керсетiлетiн агрессия;
психоэмоционалдык жагдаиына эсер eTeTiH
- жумыска жасауга заукы болмауы;
- жиi пайда болатын iшкi жанжалдар карастырылды
[18,19].
Жанама жаракат немесе кайталама травматикалык стресс - медициналык мамандар белго бiр аурудан зардап шеккендерге уксас белгiлердi бастан кешiретiн кубылыс. Жанама психикалык жаракаттын негiзгi белгiлерi - тэбеттщ жогалуы, шаршау, физикалык белсендтктщ темендеуi, уйкынын жэне назардын бузылуы, ашуланшактык, уйкышылдык, коркыныш жэне Yмiтсiздiк. Сонымен катар, ауыр наукастарды емдеумен ткелей айналысатын мамандар стигматизациядан зардап ше^ MYMкiн.
Спектрдщ екiншi жагында, COVID-19-да анагурлым белсендi тенденция - медицина кызметкерлерге каhарман мэртебесiн беру. Бiр жагынан каhарман мэртебесi кундылык косса, екiншi жагынан косымша кысым жасайды. Себебi каhармандар сэтсiздiкке ушырамайды, берiлмейдi немесе ауырмайды. Бул медицина кызметкерлерге iшкi (коркыныш, кайfы-касiретке карсы тура алмау, бомнщ жетiспеушiлiгi) немесе сырткы кысымга (иерархиялык кысым, байланыс жэне уйымдастырушылык проблемалар, ресурстардын жетюпеуштИ жэне баска кызметтердщ колдауы) байланысты тиют шешiмдер кабылдауга кедергi кел^редк
PTSD TY^^n^H жанында «ерлк» такырыбы жиi кездеседi. Батырлар - киын немесе тетенше жагдайларда баска адамдардын емiрiнде ете манызды рел аткаратын жэне сол аркылы ез емiрлерiн катерге тiгетiн адамдар [12]. К^рп танда медицина кызметкерлердщ курметiне элемнщ Yздiк орындаушылары эн айтады, оларга KYH сайын Yйлерiнде жэне пэтерлерЫде окшауланган адамдар кол шапалактайды, элемнщ Yлкен калаларындагы кешкi жарыктандыру ак жэне кызыл TYCтермен эсемдеп боялган. Мунын барлшы пандемиямен KYресушi кызметкерлерге керсеттген бейресми элеуметтiк колдау TYрлерi ретiнде карастырылады.
Эр TYрлi елдердiн тэжiрибесi керсеткендей, COVID-19 жагдайында медицина кызметкерлердщ моральдык жаракаттануы, бiр жагынан, осы кемект ЖYзеге асыру Yшiн шектеулi ресурстар жагдайында емiрi Yшiн жеке жауапкерштк сезiлетiн наукастарга кемек керсете алмауымен байланысты. Ауруханалардын аумагында жэне кабылдау белмелерЫде кайтыс болган наукастар, кемек алып Yлгермеген мэйiттерге толы мобильд мэйiтханалар, дэрменсiздiк сезiмi - бул дэртерлер мен орта медициналык кызметкерлердщ моральдык жаракат кездерiнiн толык емес тiзiмi [19-27].
Осылайша, Кытайдын, Еуропа елдерiнiн жэне АКШ-тын тэжiрибесi казiр наукастармен жумыс ютейтЫ адамдар Yшiн ауыр психологиялык салдардын даму каупiнiн жогары екенiн айкын керсетп.
COVID-19 пандемиясы кезшде медициналык кызметкерлердщ психоэмоционалдык жагдайын зерттеу нэтижелерiне шолу
Элем елдершдеп COVID-19 пандемиясы кезiндегi зерттеу жумыстарына бiршама зерттеу жумыстарыныч медицина кызметкерлердщ психикалык денсаулыын нэтижесi колжетiмдi (кесте 1).
Кесте 1 - COVID-19 пандемиясы кез/ндег/ медицина цызметкерлер/нщ психикалык денсаулыгын зерттеу жумыстарына кыккаша
№ Авторлары, жылы Респонденттердщ саны ^ыскаша нэтиже
1 Zhang C.X., Yang L.L., Liu S., et al. 2020 [20] 1563 Респонденттердщ 50,7% депрессия белплер! туралы хабарлады; 44,7% - мазасыздык белплер1; 36,1% - уйкыныч бузылуы байкалды.
2 Lai J., Ma S., Wang Y. et al., 2020 [21] 1257 50,4% - депрессия симптомдары; 44,6% - кобалжу,коркыныш куй1; 34,0% - уйкысыздык симптомдары; 71,5% - стресстщ симптомдар.
3 Kang L., Ma S., Chen M. et al., 2020 [22] 994 Медициналык кызметкерлердщ 36%-ында психикалык денсаулыгыныч бузылуы болды (орташа РН-9: 2,4, GOD-7: 1,5, ISI: 2,8, IS-R: 6,1) 34,4% - жечт бузылулар (орташа PHQ-9: 5.4, GAD-7: 4.6, EASY: 6.0, IES-R: 22.9); 22,4% - орташа бузылулар (орташа PHQ 9: 9.0, GAD-7: 8.2, II: 10.4, IES R: 39.9); 6,2% - ауыр бузылулар (орташа PHQ-9: 15,1, GAD-7: 15,1, II: 15,6, IES-R: 60,0).
4 Rodolfo Rossi, Valentina Socci et al., 2020 [23] 1379 681 (49,48%) - PTSD белплер1; 341 (24,73%) - ауыр депрессия белплер1; 273 (19,80%) - мазасыздык белплер1; 114 (8,27%) - уйкыныч бузылуы; 302 (21,90%) - стресстщ жогары дечгеш байкалды.
5 Benjamin Y.Q. Tan, Nicholas W.S. Chew, Grace K.H. Lee, et al., 2020 [24] 470 68 (14,5%) катысушылардыч алачдаушылыгы жогары болды; 42 (8,9%) - депрессиялык белплер; 31 (6,6%) - стресстщ жогарылауы; 36 (7,7%) - PTSD-га тэн клиникалык белплер аныкталды. Медициналык кызметкерлерге караганда медициналык емес кызметкерлер арасында мазасыздыктыч таралуы жогары болды.
6 Yun Chen, Hao Zhou, Yan Zhou et al., 2020 [25] 105 Респонденттердщ 18,1%-ында мазасыздык белплер! болды. Респонденттердщ 10,5%-ы жечт мазасыздык; 5,7% - орташа; 1,9% - катты мазасыздык белплерт кврсетп. Жынысы, жасы, неке, ечбек втт1, кэс1б1, б1л1м дечгеш жэне экономикалык табысы мазасыздык пен депрессияга эсер етпедк
7 Xing L.Q., Xu M. L., Sun J., Wang Q.X., et al., 2020 [26] 120 Пандемия басталган кезде медицина кызметкерлер1н1ч мазасыздык, депрессия жэне тыныш уйкы шкаласы бойынша кврсетк1штер1 жогары болды.
8 Wen Lu, Hang Wang, Yuxing Lin et al., 2020 [27] 2299 Ею топ (медициналык персонал жэне эюмштк) арасындагы мазасыздык, депрессия жэне коркыныштыч орташа мэндер1н салыстырган кезде кызметкерлер), медициналык кызметкерлер эюмштк кызметкерлерге караганда мазасыздык, коркыныш жэне депрессияныч жогары дечгешне ие болды. Yш к1ш1 топты (жуктыру кауп1н1ч жогары дэрежес1мен жанасу - каркынды терапия бвл1мшелер1, инфекциялык бвл1мшелер, жуктыру каушшч твмен дэрежес1мен байланысу жэне клиникалык емес кызметкерлер) б1р-б1р1мен салыстыру кез1нде байланыс бвл1мшелер1нде жумыс ютейтщ кызметкерлерде Инфекцияны жуктырып алуга кау1птенуд1ч жогары дечгей1 аныкталды. Наукастармен жумыс ютемегендерге (клиникалык емес кызметкерлер) караганда едэу1р улкен коркыныш (p=0,024), мазасыздык (p=0,005) жэне депрессия (p=0,007) байкалды. НэтижесЫде квп нускалы талдау жогары кау1пт1 к1ш1 топтыч кызметкерлер! 1,4 есе коркыныш сез1нд1, жуктырган наукастармен жумыс ютемейтт кызметкерлермен салыстырганда 2 есе квп мазасыздык пен депрессияга ушырады.
Соцгы 6ip жыл келемЫде кытайлык медицина кызметкерлердщ мысалында COVID-19 пандемиясыныц салдары туралы алгашкы зерттеулер ЖYргiзiлдi. Олардьщ бiреуiнде 34 аурухана, оныц Ынде Ухань каласындагы инфекция орталшынан 20 аурухана катысты. Жалпы саны 1257 медициналык кызметкер, оныц iшiнде дэр^ерлер мен орта медициналык кызметкерлер тексертдк Олардыц жартысына жушы депрессия мен мазасыздыктыц айкын белгiлерi туралы хабарлады. Респонденттердщ 70%-дан астамы PTSD белплерше шагымданады. Бул мэселелер
эсiресе эйел жынысты медициналык кызметкерлерде айкын болды. Пандемия кезiндегi кытайлык медицина кызметкерлердщ психологиялык эл-аукатын тагы бiр зерттеуде психологиялык квмектщ колжетiмдiлiгi мен мацыздыльны туралы мачызды мэлiметтер алынды. Осы мэлiметтерге сэйкес, тексерiлген 994 маманныч 36,3%-ы туракты психологиялык материалдарга (мысалы, психологиялык кггаптар мен акпараттандыру паракшалары), 50,4%-ы букаралык акпарат куралдарындагы психологиялык ресурстарга (мысалы, взiне-взi квмек кврсету эдiстерi туралы
онлайн хабарламалар) жэне тек 17,5%-ы психологиялык кенес немесе психотерапия сессиясын алуга MYMкiндiктерi болды. Кластерлiк талдау эдiсiмен PHQ-9 депрессия шкаласынын темен рейтингi мен психологиялык колдаудын кез-келген TYрiн алу арасындагы байланыс аныкталды [28].
COVID-19 емдеумен айналысатын медбикелер мен дэртерлердщ катысуымен ЖYргiзiлген зерттеу сэйкесiнше ер дэр^ерлерге караганда эйелдер мен медбикелерде стресстщ, мазасыздыктын жэне PTSD-нiн жогары денгейiн аныктады. Муны орта медициналык кызметкерлердщ узак жумыс ауысымдары жэне наукастармен тшыз байланыста болуымен TYсiндiруге болады, бул онай шаршау мен кернеуге экелуi MYMкiн. ¥ксас Yлгiдегi тагы бiр зерттеу дэрiгерлердiн элеуметпк колдау денгейi уйкынын тиiмдiлiгi мен сапасына айтарлыктай байланысты жэне мазасыздык пен стресспен терiс байланысты екенш керсеттi [28].
Дэрiгерлер мен орта медициналык кызметкерлер кытайлык эрiптестердiн жакында ЖYргiзген зерттеуiнiн нэтижелерi бойынша 2020 жылдын кантар-акпан айларынын басында COVID-19 наукастарымен жумыс жасаган дэрiгерлер мен медбикелер депрессия (50,4%), мазасыздык (44,6%), уйкынын бузылуы (34%) жэне ^йзелю (71,5%) белгiлерi туралы хабарлады [25].
Ен киын сурак психологиялык ^йзелютщ алдын-алу жэне узак мерзiмдi психологиялык салдарларга катысты усыныстармен байланысты. Психологиялык дебрифинг (уксас тэжiрибенi бастан кешпретЫ адамдар тобында тэжiрибелi эмоцияларды б^ретш арнайы эзiрленген рэсiм) езiнiн тшмдтИн дэлелдемегенi белгiлi. Осылайша, COVID-19 эпидемиясы кезiнде алдынгы катарда турган медициналык кызметкерлерге стресст жену процесiнде ен тиiмдi жолдары психо-бiлiм беру, психорегуляция, бейресми элеуметпк колдау жэне психологиялык кемекке толык Kолжетiмдiлiк болуы mymkw [20-27].
Корытындылай келе, зерттеулерге шолу нэтижес пандемия кезiнде медицина кызметкерлерге психологиялык колдау керсетудiн маныздылыгын керсетедк
Казакстаннын денсаулык сактау саласындагы медициналык кызметкерлерге психологиялык кемек керсетудi уйымдастыру сала мамандарынын ез психоэмоционалды жагдайын жаксарту гана емес, сонымен катар, наукастарга сапалы медициналык кемек кемектесу Y^iw манызды психоэмоционалды ресурстарын толыктыру куралы ретiнде карастырылуы тию.
Корытынды
COVID-19 пандемиясы кезiнде медициналык кызметкерлердщ психоэмоционалдык жагдайын зерттеу нэтижелерЫе шолу ЖYргiзiлiп, олардын психоэмоционалды денсаулшына эсер ететiн келесi факторларга аса мэн беру керек: элеуметпк-демографиялык, кэаби, уйымдастырушылык, психологиялык жэне психоэлеуметтiк факторлар сараланды. Жалпы KYPделi iндет таралуы жагдайында жумыс аткарган медициналык кызметкерлердщ
психоэмоционалдык ^йзелю симптомдардын жогары каркындылшы ерлермен салыстырганда эйелдерде, медициналык кызметкерлердщ баска санаттарымен салыстырганда орта медициналык кызметкерлерде жи байкалады. Кiшi медициналык кызметкерлердеп психоэмоционалды ахуалды багалауга арналган зерттеулер аз екендiгi назар аударады.
Эдебиет
1. Mykhalchuk N, Pelekh Y., Kharchenko Y., Ivashkevych E, et al. The empirical research of the professional reliability of 550 doctors during the COVID-19 pandemic in Ukraine (March-June 2020). Balneo Research Journal, 2020; 11(3): 393-404. http://dx.doi. org/10.12680/balneo.2020.368.
2. Кузнецов Д. А., Коновалов И. С. Всемирная организация здравоохранения в условиях пандемии COVID-19: оценка эффективности глобального управления // Право и управление. XXI век. - 2020. - Т.16. - №3. - С. 3-16. https://doi. org/10.24833/2073-8420-2020-3-56-3-16.
Kuznetsov D. A., Konovalov I. S. Vsemirnaia organizatsiia zdravookhraneniia v usloviiakh pandemii COVID-19: otsenka effektivnosti global'nogo upravleniia (World Health Organization in the face of the COVID-19 pandemic: assessing the effectiveness of global governance) [in Russian]. Pravo i upravlenie. XXI vek. 2020; 16(3): 3-16. https://doi.org/10.24833/2073-8420-2020-3-56-3-16.
3. Абетова А.А. К вопросу об эмоциональном выгорании медицинских работников в условиях пандемии //Актуальные проблемы теоретической и клинической медицины. 2020.- №2 (28). - С. 22.
Abetova A.A. K voprosu ob emotsional'nom vygoranii meditsinskikh rabotnikov v usloviiakh pandemii (On the issue of emotional burnout of healthcare workers in a pandemic) [in Russian]. Aktual'nye problemy teoreticheskoi i klinicheskoi meditsiny. 2020; 2 (28): 22.
4. Chowell G, Mizumoto K. The COVID-19 pandemic in the USA: what might we expect? The Lancet, 2020; 395(10230): 1093-1094. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)30743-1.
5. Tandon R. The COVID-19 pandemic, personal reflections on editorial responsibility. Asian journal of psychiatry, 2020; 50: 102100. https://doi.org/10.1016/j.ajp.2020.102100.
6. Петриков С.С., Холмогорова А.Б., Суроегина А.Ю., Микита О.Ю. и др. Профессиональное выгорание, симптомы эмоционального неблагополучия и дистресса у медицинских работников во время эпидемии COVID-19 //Консультативная психология и психотерапия. 2020. - Том 28. № 2. - С. 8-45. https://doi.org/10.17759/cpp.2020280202.
Petrikov S.S., Kholmogorova A.B., Suroegina A.Iu, Mikita O.Iu. i dr. Professional'noe vygoranie, simptomy emotsional'nogo neblagopoluchiia i distressa u meditsinskikh rabotnikov vo vremia epidemii COVID-19 (Burnout, symptoms of emotional distress and distress among healthcare workers during the COVID-19 epidemic) [in Russian]. Konsul'tativnaia psikhologiia i psikhoterapiia. 2020; 28(2): 8-45. https://doi.org/10.17759/cpp.2020280202.
7. Падун М.А. COVID-19: риски психической травматизации среди медицинских работников. Институт психологии Российской академии наук. Веб-сайт ¡Дата обращения: 11 марта 2021]. Режим доступа: http://www.ipras.ru/cntnt/rus/ institut_p/covid-19/kommentarii-eksp/m-a-padun-covid-19-riski-psihich.html.
Padun M.A. COVID-19: riski psikhicheskoi travmatizatsii sredi meditsinskikh rabotnikov (COVID-19: Mental Trauma Risks Among Health Care Workers) [in Russian]. Institut psikhologii Rossiiskoi akademii nauk. Veb -sait [Data obrashcheniia: 11 marta 2021]. Rezhim dostupa: http://www.ipras.ru/cntnt/rus/institut_p/covid-19/kommentarii-eksp/m-a-padun-covid-19-riski-psihich.html.
8. Кореневский Н.А., Шуткин А.Н., Бойцова Е.А., Кореневская Е.Н. Использование теории измерения латентных переменных для оценки уровня психоэмоционального напряжения // Известия Юго-Западного государственного университета. Серия: Управление, вычислительная техника, информатика. Медицинское приборостроение. 2015.- №3. - С. 103.
Korenevskii N.A., Shutkin A.N., Boitsova E.A., Korenevskaia E.N. Ispol'zovanie teorii izmereniia latentnykh peremennykh dlia otsenki urovnia psikhoemotsional'nogo napriazheniia (Using the theory of measuring latent variables to assess the level of psychoemotional stress) [in Russian]. Izvestiia Iugo-Zapadnogo gosudarstvennogo universiteta. Seriia: Upravlenie, vychislitel'naia tekhnika, informatika. Meditsinskoe priborostroenie. 2015; 3:103.
9. Березина Т.Н. Эмоциональная безопасность образовательной среды и подлинные эмоции //Вестник Московского государственного областного университета. Серия: Психологические науки. - 2013. - №3. - С. 16-22.
Berezina T.N. Emotsional'naia bezopasnost' obrazovatel'noi sredy i podlinnye emotsii (Emotional security of the educational environment and genuine emotions) [in Russian]. Vestnik Moskovskogo gosudarstvennogo oblastnogo universiteta. Seriia: Psikhologicheskie nauki. 2013; 3:16-22.
10. Сукиасян С.Г., Татевосян М.Я. Боевой травматический стресс: психическая или моральная травма?//Обозрение психиатрии и медицинской психологии имени ВМ Бехтерева. - 2010. - №3. - С. 4-7.
Sukiasian S.G., Tatevosian M.Ia. Boevoi travmaticheskii stress: psikhicheskaia ili moral'naia travma? (Combat Traumatic Stress: Mental or Moral Trauma?) [in Russian]. Obozrenie psikhiatrii i meditsinskoi psikhologii imeni VM Bekhtereva, 2010; 3: 4-7.
11. Dennis P.A., Dennis N.M., Van Voorhees E.E., Calhoun P.S., et al. Moral transgression during the Vietnam War: A path analysis of the psychological impact of veterans' involvement in wartime atrocities. Anxiety, Stress, & Coping, 2017; 30(2): 188-201. https://doi.org/10.1080/10615806.2016.1230669.
11. Jones L, Hughes M., Unterstaller U. Post-traumatic stress disorder (PTSD) in victims of domestic violence: A review of the research.Trauma, Violence, & Abuse, 2001; 2(2): 99-119. https://doi.org/10.1177/1524838001002002001.
12. Chau S.W., Wong O.W., Ramakrishnan R., Chan S.S., et al. History for some or lesson for all? A systematic review and meta-analysis on the immediate and long-term mental health impact of the 2002-2003 Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS) outbreak. BMC public health, 2021; 21(1): 1-23. https://doi.org/10.1186/s12889-021-10701-3.
13. Fasanelli R., Piscitelli A., Galli I. Social Representations of covid-19 in the framework of risk psychology. Papers on Social Representations, 2020; 29(2): 8.1-8.36. http://psr.iscte-iul.pt/index.php/PSR/index.
14. Yu J., Liu C., Xiao Y., Xiang Z., et al. Respiratory syncytial virus seasonality, Beijing, China, 2007-2015. Emerging infectious diseases, 2019; 25(6):1127. https://doi.org/10.3201/eid2506.180532.
15. Son H., Lee W.J., Kim H.S., Lee K.S., You M. Examination of hospital workers' emotional responses to an infectious disease outbreak: lessons from the 2015 MERS Co-V Outbreak in South Korea. Disaster medicine and public health preparedness, 2019; 13(3): 504-510. https://doi.org/10.1017/dmp.2018.95.
16. Stafie C.S., Profire L., Apostol M.M., Costache I.I. The Professional and Psycho-Emotional Impact of the COVID-19 Pandemic on Medical Care-A Romanian GPs' Perspective. International journal of environmental research and public health, 2021; 18(4): 2031. https://doi.org/10.3390/ijerph18042031.
17. Samushiya M.A., Ragimova A.A., Amosova N.A., Smolentseva I.G., et al. Problems of Psycho-Emotional Well-Being of Medical Personnel Working in the Context of the COVID-19 Pandemic. Annals of the Russian academy of medical sciences, 2020; 75(5S): 426-433. https://doi.org/10.15690/vramn1426.
18. Barello S., Caruso R., Palamenghi L., Nania T., Factors associated with emotional exhaustion in healthcare professionals involved in the COVID-19 pandemic: an application of the job demands-resources model. International Archives of Occupational and Environmental Health, 2021; 1-11. https://doi.org/10.1007/s00420-021-01669-z.
19. Zhang C.X., Yang L.L., Liu S., Ma S.M., et al. Survey of insomnia and related social psychological factors among medical staff involved in the 2019 novel coronavirus disease outbreak. Front Psychiatry, 2020; 11:306. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2020.00306.
20. Lai J., Ma S., Wang Y., Cai Z., et al. Factors associated with mental health outcomes among health care workers exposed to coronavirus disease 2019. JAMA network open, 2020; 3(3): e203976-e203976. https://doi.org/10.1001/jamanetworkopen.2020.3976.
21. Kang L., Ma S., Chen M., Yang J., et al. Impact on mental health and perceptions of psychological care among medical and nursing staff in Wuhan during the 2019 novel coronavirus disease outbreak: A cross-sectional study. Brain, behavior, and immunity, 2020; 87: 11-17. https://doi.org/10.1016/jbbi.2020.03.028.
22. Rossi R., Socci V., Pacitti F., Di Lorenzo G., et al. Mental health outcomes among frontline and second-line health care workers during the coronavirus disease 2019 (COVID-19) pandemic in Italy. JAMA network open, 2020; 3(5): e2010185-e2010185. https://doi.org/10.1001/jamanetworkopen.2020.10185.
23. Tan B.Y., Chew N.W., Lee G.K., Jing M., et al. Psychological impact of the COVID-19 pandemic on health care workers in Singapore. Annals of internal medicine, 2020; 173(4), 317-320.
24. Chen Y., Zhou H., Zhou Y., Zhou F. Prevalence of self-reported depression and anxiety among pediatric medical staff members during the COVID-19 outbreak in Guiyang, China. Psychiatry research, 2020; 288, 113005. https://doi.org/10.7326/M20-1083.
25. Xing L.Q., Xu M.L., Sun J., Wang Q.X., et al. Anxiety and depression in frontline health care workers during the outbreak of COVID-19. International Journal of Social Psychiatry, 2020: 0020764020968119. https://doi.org/10.1177/0020764020968119.
26. Lu W., Wang H., Lin Y., Li L. Psychological status of medical workforce during the COVID-19 pandemic: A cross-sectional study. Psychiatry research,2020; 288, 112936. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2020.112936.
27. Spoorthy M.S., Pratapa S.K., Mahant S. Mental health problems faced by healthcare workers due to the COVID-19 pandemic - A review. Asian journal of psychiatry, 2020; 51: 102119. https://doi.org/10.1016/j.ajp.2020.102119.
28. Johnson S.U., Ebrahimi O.V., Hoffart A. PTSD symptoms among health workers and public service providers during the COVID-19 outbreak. PloS one, 2020; 15(10): e0241032. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0241032.
Overview of factors affecting the psychoemotional status of medical workers in the context of COVID-19
Nargiz Akhmediyarova 1, Galiya Orazova 2, Roza Suleymenova 3, Farida Amirseitova 4, Yelena Gudym 5
1 Student of the Public Health and Management Faculty, Astana Medical University, Nur-Sultan, Kazakhstan.
E-mail: askhrvna@gmail.com
2 Associate Professor of the Department of Public Health and Hygiene, Astana Medical University, Nur-Sultan, Kazakhstan.
E-mail: galiyaorazova@gmail.com 3 Head of the Department of Public Health and Hygiene, Astana Medical University, Nur-Sultan, Kazakhstan.
E-mail: rozasuleimenova@mail.ru
4 Assistant for Academic Affairs of the Department of Public Health and Hygiene, Astana Medical University, Nur-Sultan,
Kazakhstan. E-mail: embieva.f@amu.kz
5 Senior Lecturer of the Department of Public Health and Hygiene, Astana Medical University, Nur-Sultan, Kazakhstan.
E-mail: gudym.e@amu.kz
Abstract
During the COVID-19 pandemic, the main blow fell on medical institutions and medical workers working in them. Medical institutions (Healthcare facilities) are being rapidly restructured, and industry specialists are working in conditions that practically correspond to emergency situations.
The manuscript examines the results of a study of the psychoemotional state of medical workers during the covid-19 pandemic and analyzes the socio-demographic, professional, organizational, psychological and psychosocial factors affecting their psychoemotional health. In general, the high intensity of symptoms of psychoemotional stress in medical workers working in conditions of a serious epidemic was more often observed in women compared to men, and in nurses compared to other categories of medical workers. It is noteworthy that there are few studies to assess the psychoemotional state of junior medical workers.
Keywords: covid-19 pandemic, health workers, psychoemotional health, emotional stress.
Обзор факторов, влияющих на психоэмоциональный статус медицинских работников
в условиях пандемии COVID-19
Ахмедьярова Н.А.1, Оразова F.¥.2, Сулейменова Р.К.3, Амирсеитова Ф.Т.4, Гудым Е.Б.5
1 Бакалавр факультета общественного здоровья и менеджмента, Медицинский университет Астана, Нур-Султан, Казахстан.Е-таИ: askhrvna@gmail.com 2 Доцент кафедры общественного здоровья и гигиены, Медицинский университет Астана, Нур-Султан, Казахстан. E-mail: galiyaorazova@gmail.com 3 Заведующая кафедрой общественного здоровья и гигиены, Медицинский университет Астана, Нур-Султан,
Казахстан. E-mail: rozasuleimenova@mail.ru 4 Заведующая по учебной части кафедры общественного здоровья и гигиены, Медицинский университет Астана,
Нур-Султан, Казахстан. E-mail: sembieva.f@amu.kz 5 Старший преподаватель кафедры общественного здоровья и гигиены, Медицинский университет Астана,
Нур-Султан, Казахстан. E-mail: gudym.e@amu.kz
Резюме
Во время пандемии COVID-19 основную нагрузку приняли на себя медицинские учреждения и их персонал. В настоящий момент многие медицинские учреждения страны перепрофилированы в ковидные стационары и оказывают медицинскую помощь в режиме чрезвычайной ситуации.
В настоящей рукописи проанализированы результаты проведенных исследований, где были изучены следующие факторы, влияющие на психоэмоциональный статус медицинских работников: социально-демографический, профессиональный, организационный, психологический и психосоциальный.
Среди медицинских работников, работающих в ковидных стационарах признаки эмоционального стресса чаще всего встречались у представителей женского пола. Также данные показатели были выше у среднего медицинского персонала. Мы выявили, что психоэмоциональный статус младшего медицинского персонала, работающего в условиях пандемии COVID-19 мало изучен.
Ключевые слова: пандемия COVID-19, медицинские работники, психоэмоциональное здоровье, эмоциональный стресс.
