CC BY
21
© КОЛЛЕКТИВ АВТОРОВ, 2017 УДК 613.955
В. Н. Приз, Г. Н. Талиева, Ж. К. Шайхина, Л. Н. Ботченко, Г. А. Бакарамова
ЖАЛПЫ Б1Л1М БЕРУ МЕКЕМЕЛЕР1НЩ ОКУ УРД1С1Н ГИГИЕНАЛЫК БАFАЛАУ
КараFанды мемлекеттiк медицина университетЫщ екбек гигиенасы, кэсiби аурулар, балалар мен жасeспiрiмдер гигиенасы кафедрасы (КараFанды, Казахстан)
Макалада К,араранды каласынык мектептер1нде 2014 жылры кабылданран «Б^м беру объекттер^е санитариялык - эпидемиологиялык талаптар» санитариялык каридалар талаптарынык ^ жYЗiнде орындалуы карастырылды. Талдау жумысы барысында зерттеуге алынран санитариялык каридаларынык непзп 8 пункпиН нэтижесi оку YPДiсiнH уйымдастырылуы оку жYктемесiнiк утымсыз бeлiнуiмен сипатталатынын кeрсеттi. Сонымен катар, сабак кестесiн куру пэннщ киындык дэрежеан, сонымен коса оку кYнiнде баланык жумыска кабiлеттiлiк eзгерiсiнiк физиологиялык принциптерi ескерiлмей жYргiзiлгенi аныкталды.
Клт сездер: жалпы бiлiм беру мекемесi, санитариялык каридалар, оку YPДiсi, оку жYктемесi
Кейiнгi жылдардаFы кептеген Fылыми мэлiметтерде жедел каркынмен eзгерiп жаткан экологиялык фон, элеуметтк-экономикалык мэселелер, балаларды медициналык камта-масыздандырудаFы eзгерiстерге байланысты мектепке дешнп жэне мектептiк мекемелерге келетЫ денсаулыFында акауы бар балалардык саны артып келе жатканды^ы туралы жи айтылуда [2]. Осы жаFдаЙFа байланысты балалардык оку iс-эрекетiне бейiмделуi киындап, мектептiк бiлiм алуFа кажетт организмнщ макызды функцияларынык (есте сактау, зейн, оку тапсырмаларын орындау) мYмкiндiгi тeмен болып келетiндiгi туралы пiкiрлер шбеюде [4, 5]. Окушылар организмiне эсерЫ типзетш кeптеген мектеп iшiлiк факторлардык арасындаFы, ек макыздысы калыптасып келе жаткан организмнiк функционалдык мYмкiнiдiгiне ткелей эсерiн тигiзетiн оку - YPДiсiнiк койылымы, осы саладаFы зерттеушi мамандарды ойландырып келе жаткан, шешiмi киын eте кYPделi мэселелердiк бiрiне жатады [6, 7]. Казiргi кездегi мектептк оку-тэрбие YPДiсiне енгiзiлген eзгерiстерде непзшен балалардык к-эрекетiнiк бiр ^ндк узакты^ы Fана ескерiлiп реттелген, ал эрбiр сабактык киындык дэрежесi, балалар организмнщ жас ерекшелiктерiне байланысты кажу мYмкiндiгi реттелмеген жэне жедел енпзтген каркынды жYктемелерге, тосыннан келген жака бастамаларFа балалар организмiнiк бейiмделу мYмкiндiктерi ескерусiз калFан. ОсыFан байланысты жумыстык зерттеу максаты -жалпы б^м беру мекемелерiнiк оку YPДiсiнiк койылымына гигиеналык баFа беру жэне санитариялык талаптарFа сэйкестiгiн аныктау. ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН ЭД1СТЕР1 Зерттеу жумысы КараFанды каласынык жалпы бiлiм беретiн мектептернде жYргiзiлдi.
Зерттеуге алынFан «Б^м беру объектшерне санитариялык - эпидемиологиялык талаптар» санитариялык ^идаларынык мэселеге сэйкес непзп 10 бeлiмiнен 8 кeрсеткiштерiнiк (235, 236, 237, 238, 239, 240, 241 жэне 243 пункттернщ) £ жYЗiнде орындалу барысын талдауFа алдык.
ЗЕРТТЕУ НЭТИЖЕЛЕР1
Елiмiздегi кейiнгi кезде кабылданып жаткан мектептiк реформаларFа байланысты мектептк оку жYктемесiнiк 2011 жылFы санитарлык-нормативтiк кужат жэне 2014 жылFы кабылданFан «Б^м беру объектiлерiне санитариялык - эпидемиологиялык талаптар» санитариялык ^идалардык мэлiметтерiн eзара салыстырсак, 2011 жылы барлык сыныптарда (1-шi сыныптан 11 ^ сыныпка дейiн) оку жуктемеа 30%-дан 54,2%^а дейiн жоFарылатылFан. 2014 жылы Санитарлык нормалар мен ережелер республикадаFы мектептiк бiлiм беру орындарынык оку жYктемесiн кайта карап, 1-сыныптаFы жYктеме eзгерусiз калдырылып, 2-шi сыныптан 9 сыныпка дешнп окушыларFа арналFан оку жYктемесiнiк кeлемi едэуiр тeмендетiлiп, жоFарFы сыныптарFа керiсiнше (10-шы сыныпка 7%, 11^ сыныпка 3% шлемнде) таFы да Yстеме жYктеме косылды [1, 3].
Аталып отырFан салыстырмалы кeрсеткiштер тек мектептiк оку жYктемесiнiк кeлемiндегi eзгерiстердi Fана кeрсетедi, ал мектептк б^м беру орындарындаFы оку сабактарынык жYктемесiнiк еселенуiмен бiрге енпзшт жаткан баска жаFдайлар, бYкiл оку-тэрбие YPДiсiнiк тYбегейлi eзгертiлiп жаткандь^ы, жака пэндердiк енгiзiлуi, жака оку технологияларына кeшу жаFдайлары нормалык кужатта нактыланбаFан.
Колданылып жYрген Санитариялык ^идалардык оку тэрбие YPДiсiне койылатын
аталFан 8 пунктшщ талаптарынын к;aрaFaнды кaлaсындaFы жалпы б^м беретiн мектептерде орындалуына талдау жYргiзгенiмiзде, норма-лык кужат талаптарынын б1рк;атарынын сакталмайтынды^ы, бiркaтaрынын дурыс орындалмайтындыFы аныкталды, атап айткан-да 235 пунктнде жалпы б1л1м берет1н уйымдaрдaFы сабактын узакты^ы 45 минуттан аспауы тиюпп аталып кeрсетiлген. Б1р1нш1 сыныптарда б1рте-б1рте оку жYктемесiн арттыра отырып, «сатылы» оку сабактары Yшiн пайдаланады. Кыр^йекте 35 минуттан 3 сабак, екiншi токсаннан бастап 35 минуттан 4 сабак, екiншi жартыжылдыктан бастап сабактар 45-минуттан жоспарланады. Енбек сабаFынан баска бiрiккен сабактарFа жол берiлмейдi. Бiрiншi сынып окушылары Yшiн бiр жыл iшiнде косымша бiр апталык демалыстар болуы тиiс. Бул койылFан талаптардын орындалу мYмкiндiгi 100%-ды кeрсеттi. 236 пункпнде айкын кeрсетiлген мектептiк жалпы б^м беру мекемелерЫщ апталык жYктемесi берiлген нормадан аспауы керек туралы талабы зерттеуге алынFан мектепте орын-далмайтындыFы аныкталды, яFни, факуль-тативтк, топтык, жеке сабактардын кeлемi окушыларFа шектi руксат етiлген жYктеме денгешнен барлык жаFдайда асып т^андыктан, нормативт кужаттын бул пунктiсi орындалмайды деп алынды (орындалуы 0%). Аталып оты^ан 236 пункттщ талабы орындалмайтындыктан, келес 239 пункттщ фaкультaтивтi сабактар мЫдетт тYPде оку сабактарынын aзaйтылFaн ^ндерЫе койылуы кажет деп кeрсетiлген талабы да сакталмайтынды^ы аныкталды (0%).
237 пунктнде сабак кестесiн курFaн кезде, бiр кYн жэне бiр аптанын iшiндегi окушылардын акыл-ой енбепне кабтеттшк динамикасы ескеру кaжеттiгi кeрсетiлген. Бул KOЙылFaн талаптардын да орындалу мYмкiндiгi 100%-ды кeрсеттi. 238 пункт талабы, апталык сабак санынын орындалуы туралы. Бул талап зерттелт отырFaн мектепте сaктaлFaнымен, окушылардын кызмет кабшетшщ жаксы мYмкiндiгiн сактау Yшiн аптанын ортасында (сэрсенбi) женiлдетiлген оку кYнi жасалуы кажет деп атап кeрсетiлген талаптын барлык жaFдaйдa орындaлмaйтындыFы байкалды, яFни 83,75%-ды кeрсеттi.
239 пункт сабак кестеане койылатын талаптарды реглaменттейдi. Бул пункт талабы бойынша мектептiк сабактардын кестесi мiндеттi жэне фaкультaтивтi сабактар Yшiн бeлек курастырылады. Фaкультaтивтi сабактар мшдетт сабактар санынын барынша аз саны
бар кYндерi жоспарланады. Факультатив^ жэне мiндеттi сабактын сонFы сaбaFынын басталуы aрaсындaFы Y3iлiстiн узaктыFы 45 минут болуы кажет. Бул пункттщ орындалуы 0% болды. Фaкультaтивтiк сабактар мен мЫдетт тYPдегi eткiзiлетiн непзп сабактардын сабак кестесi жеке жасалып, олардын арасында кaжеттi белгiлi Y3iлiс мeлшерi сaктaлмaFaн. Бiрaк, сабактардын жYктеме кeлемi оку орнынын барлык сыныптарында eте кeп мeлшерде жоFaрылaFaндыFы, факуль-тaтивтiк сабактарды мiндеттi тYPде непзп сабактардын аз койылFaн кYндерiне жоспарлау мYмкiн еместiгi аныкталды.
240 пункт - бастауыш мектепте косарлы сабак eткiзуге болмaйтындыFы туралы. Бул KOЙылFaн талаптардын орындалу мYмкiндiгi 50%-ды гарсеттк 241 пункттын талабы бойынша жалпы б^м беретiн уйымдардын барлык тYрiндегi окушылaрFa aрнaлFaн сабактар aрaсындaFы Y3iлiстiн узaктыFы кемiнде 10 минут, Yлкен Y3iлiс (2 немесе 3 сабактан кейiн) 30 минутты курайды. Бiр Yлкен Y3iлiстiн орнына 2 жэне 3 сабактан кешн эр кайсысы 20 минуттан 2 Y3iлiс жaсaуFa жол берiледi. Yзiлiстердi козFaлыс ойындарында таза ауаны барынша кeп пайдалану кезнде жYргiзедi. Бул пункттiн талабы бойынша сабак aрaсындaFы берiлген Y3iлiс мeлшерi ешбiр сыныпта сaктaлмaйтындыFы, барлык зерттелген сыныптарда кiшi Y3iлiс 5 минут, Yлкен Y3iлiс 10 минут кана екенi аныкталды, яFни орындалуы - 0%.
243 пунктте мектеп алды сынып-тaрындaFы сабактардын барынша гап руксат етiлген саны узакты^ы 25 - 30 минуттан тeрт сабактан аспайды. Сабактар aрaсындaFы Y3iлiстер кемiнде 10 минут болуы тшс. Бул талаптын орындалуы, жалпы б^м беру мектебiнде орташа aлFaндa мектеп алды сыныптарында 20% мeлшерiнде Faнa екенi аныкталды.
Мектептiк бiлiм беру орнында Санитариялык кaFидaлaрдын аталып оты^ан бeлiмiнiн талаптарынын орындалуы - 69,88% шрсеттк ЯFни, аталып отырFaн непзп гигиеналык нормaтивтiк кужаттын мектептiн оку-тэрбиеан реттейтiн негiзгi 10 бeлiмiнде шрсеттген талаптардын орындалуы iс жYЗiнде орындалуын кaдaFaлaу барысында кездесетiн объективтi киындыктарды байкатты, яFни нормaтивтiк кужаттын нактыландырылуы кажет тустарын aныктaуFa мYмкiндiк бердк
Мектептегi ен негiзгi жумыстын тYрi эрбiр сыныптaрFa сабак кестесi аркылы берiлетiн кYнделiктi оку жYктемесi, OFaн
косымша OK^brnapFa журпзшетн топтык, факультативтiк сабактар жэне уйге берiлген тапсырманы орындау болып табылады. Оку жYктемеciнщ дурыс бeлiнуiн аныктаудын 6ip Fана жолы саба; кестеанщ курылымын, жоспарын, ic жYЗiнде орындалуын зерттеу аркылы аныктауFа болады.
ЖYргiзiлген зерттеу нэтижеci оку YPдiciнщ уйымдастырылуы оку жYктемеciнщ утымсыз бeлiнуiмен сипатталатынын кeрcеттi. Осылайша оку орнында апталык оку жYктемеciнщ руксат етiлген денгей 15% асып турFаны аныкталды. Сабак кезiндегi оку жумысынын тыFыздыFы уcынылFан гигиеналык нормадан 8% жоFары болды. Мундай жаFдай апталык сабак кестеан куру кезiнде де байкалды. Сабак кестеан курастыруда мiндеттi тYPде окушы организмнщ функционалдык мYмкiндiгiнщ классикалык кисык cызыFы сакталуы кажет. Зерттеу мэлiметтерiнен мектептiк оку орнында сабак кестеанщ койылымы окушылардын функционалдык мYмкiндiгiне cэйкеcтендiрiлмегендiгi жэне зерттелген сыныптарда зерттеуге алы^ан мерзiмдегi сабак жуктемеciнщ мeлшерi бертген нормадан 1cаFаттан 3 cаFатка дейн жоFарылаFандыFы байкалды.
КОРЫТЫНДЫ
Сонымен, KараFанды каласынын жалпы бiлiм беретiн мектептернде оку YPДiciнiн койылымын зерттеу кезнде мектеп окушыларынын денcаулыFын сактап, жак-cартуFа, дене бiтiмi дамуынын дурыс калыптасуына, жалпы организмнщ кызмет кабшетш ныFайтуFа, жакcартуFа кедергi келтiретiн кемшшктер байкалды. ЖYргiзiлген зерттеу нэтижеci оку Yрдiciнщ уйымдас-тырылуы оку жYктемеciнщ утымсыз бeлiнуiмен сипатталатынын кeрcеттi. Осылайша оку орнында апталык оку жуктемеанщ руксат етiлген денгей 15%, оку жумысынын ты^ызды^ы уcынылFан гигиеналык нормадан 8% жоFары болFаны аныкталды. Сабак кестеан куру пэннщ киындык дэрежеан, сонымен коса оку кYнiнде жэне оку аптасында баланын жумыска кабшеттИнщ физиоло-гиялык eзгеру принциптерiн ескертмей KУPылFан. Оку кYнiнде сабак кестеанде ауырлык дэрежеci 6-8 баллмен баFаланатын (математика, орыс тiлi, табиFаттану) пэндер бiрiншi жэне со^ы сабакта eткiзiлдi, бул жумыска кабтеттктщ eндiрiлуi мен тeмендеу кезенне сэйкес келмейдi. Ауырлык дэрежеа 24 баллмен баFаланатын пэндер (эн-кYЙ, бейнелеу, енбек) еюнш^ Yшiншi жэне тeртiншi сабак болып eткiзiлдi, бул жоFары жэне
туракты жумыска кабiлеттiлiк кезе^не сэйкес келмейдк Осындай жаFдай апталык сабак кестеанщ курылымында да байкалды.
Бул мэселен шешуде колданылып журген санитариялык ^идалардын кейбiр манызды тустарын кайта карап, косы мша эдicтеме нускаулар беру кажеттИ жэне нормативтiк кужаттаFы жоFарыда аталFан пункттердщ, жанадан енпзшт жаткан усыныс, нускаулардын орындалуына кадаFалау жасау керек.
ЭДЕБИЕТ
1 «Балалар мен жаcecпiрiмдердi тэр-биелеу мен бiлiм беру объекттерне койылатын санитариялык-эпидемиологиялык талаптар» санитариялык ^идаларын бекiту туралы» Казакстан Республикасы Yкiметiнiн 2011 жылFы 30 желтокcандаFы № 1684 Каулысы
2 Бурханов А. И. Состояние здоровья учащихся школ различного профиля /А. И. Бурханов, Т. А. Хорошева //Гигиена и санитария. - 2008. - №3. - С. 61-64.
3 Казакстан Республикасы ¥лттык экономика министрЫщ 2014 жылFы 29 желтокcандаFы № 179 буйры^ымен бектлген «Б^м беру объекттерне койылатын санитариялык-эпидемиологиялык талаптар» санитариялык ^идалары
4 Нагаева Е. В. Рост как критерий здоровья ребенка //Педиатрия им. Г. Н. Сперанского. - 2009. - Т. 87. - №3. - С. 58-63.
5 бтелбаева С. А. Казакстаннын мектеп жасына дейшп балалардын буры^ы он жылдыкпен cалыcтырFандаFы дене курылымы дамуын ретроcпективтi талдау //Астана мед. журн. - 2001. - №4. - Б. 20-24.
6 Приз В. Н. Влияние экспериментальных программ обучения на состояние здоровья учащихся инновационных школ //Медицина и экология. - 2002. - №2. - С. 39-41.
7 Швецов А. Г. Изучение влияния обучения по экспериментальной программе на состояние здоровья гимназистов /А. Г. Швецов, С. М. Кабиева //Гигиена и санитария.
- 2000. - №3. - С. 46-49.
REFERENCES
1 «Balalar men zhasespirimderdi tэrbieleu men bilim beru ob#ektilerine ^jylatyn sanitari-jalyк-jepidemiologijalyк talaptar» sanitar^a^ кaFidalaryn bekitu turaly» Kaza^tan Respu-blikasy YkimetiniH 2011 zhylFy 30 zheltoкsandaFy № 1684 Kaulysy
2 Burhanov A. I. Sostojanie zdorov'ja uchashhihsja shkol razlichnogo profilja /A. I. Burhanov, T. A. Horosheva //Gigiena i sanitarija.
- 2008. - №3. - P. 61-64.
3 Kaza;stan Respublikasy ¥lttyK jekonomi-ka ministriniK 2014 zhylFy 29 zhelto;sandaFy № 179 byjryFymen bekitilgen «Bilim beru ob#ektilerine ;ojylatyn sanitarijaly;-jepidemiolo-gijaly; talaptar» sanitarijaly; KaFidalary
4 Nagaeva E. V. Rost kak kriterij zdorov'ja rebenka //Pediatrija im. G. N. Speranskogo. -2009. - V. 87. - №3. - P. 58-63.
5 ©telbaeva S. A. Kaza;stannyH mektep zhasyna dejingi balalardyK byrynfy on zhyldy;pen salystyrFandaFy dene K¥rylymy damuyn
retrospektivti taldau //Astana med. zhurn. -2001. - №4. - P. 20-24.
6 Priz V. N. Vlijanie jeksperimental'nyh programm obuchenija na sostojanie zdorov'ja uchashhihsja innovacionnyh shkol //Medicina i jekologija. - 2002. - №2. - P. 39-41.
7 Shvecov A. G. Izuchenie vlijanija obuchenija po jeksperimental'noj programme na sostojanie zdorov'ja gimnazistov /A. G. Shvecov, S. M. Kabieva //Gigiena i sanitarija. - 2000. -№3. - P. 46-49.
Поступила 14.04.2017 г.
V N. Priz, G. N. Taliyeva, Zh. K. Shaikhina, L. N. Botchenko, G. A. Bakaramova HYGIENIC EVALUATION OF EDUCATIONAL PROCESS OF EDUCATIONAL INSTITUTIONS Department of labor hygiene, occupational diseases, hygiene of children and adolescents of Karaganda state medical university (Karaganda, Kazakhstan)
The article presents an analysis of the fulfillment of the requirements of the Sanitary Regulations «Sanitary and epidemiological requirements for education objects» in 2014 by secondary schools in Karaganda.
The results of the study showed that the main 8 points of the Sanitary Rules, the organization of the educational process is characterized by irrational sharing of the academic load. In addition, when drawing up the schedule of lessons, the rank scale of the difficulty of the subject was not taken into account, and also the physiological principles of changes in the working capacity of children during the school day.
Key words: general educational institutions, sanitary rules, educational process, training load
В. Н. Приз, Г. Н. Талиева, Ж К Шайхина, Л. Н. Ботченко, Г. А. Бакарамова ГИГИЕНИЧЕСКАЯ ОЦЕНКА УЧЕБНОГО ПРОЦЕССА ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЙ Кафедра гигиены труда, профессиональных заболеваний, гигиены детей и подростков Карагандинского государственного медицинского университета (Караганда, Казахстан)
В статье представлен анализ выполнения требований Санитарных правил «Санитарно-эпидемиологические требования к объектам образования» 2014 г. общеобразовательными школами г. Караганды.
Результаты исследования показали, что по основным 8 пунктам Санитарных правил организация учебного процесса характеризуется нерациональным разделением учебной нагрузки. Кроме того, при составлении расписания уроков не учитывалась ранговая шкала трудности предмета, а также физиологические принципы изменений работоспособности детей за учебный день.
Ключевые слова: общеобразовательные учреждения, санитарные правила, учебный процесс, учебная нагрузка
