Научная статья на тему 'ЖАХОЛАТГА КАРШИ МАЪРИФАТ БИЛАН'

ЖАХОЛАТГА КАРШИ МАЪРИФАТ БИЛАН Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
944
57
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
илм-маърифат / маънавият / жахолат / тарбия / ғоя / мафкуравий иммунитет / ижтимоий тармоқ / дин. / science / enlightenment / spirituality / ignorance / upbringing / ideas / ideological immunity / social networks / religion.

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Ҳилола Рахматуллаевна Абдурахмонова, Илёс Шавкатович Мухторов

Мазкур мақолада жахолат ва унга қарши курашиш йўллари, бугунги ахборотлаштириш даврида ўқувчиларнинг мафкуравий иммунитетини шакллантириш масаласи кўриб чиқилган ва бу борада илм-фан, дин нуқтаи назардан амалга оширилиши зарур бўлган вазифаларга эътибор қаратилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

WITH ENLIGHTENMENT AGAINST IGNORANCE

This article discusses ignorance and ways to combat it, the formation of ideological immunity of students in today's information age, and focuses on the tasks that need to be done in terms of science and religion.

Текст научной работы на тему «ЖАХОЛАТГА КАРШИ МАЪРИФАТ БИЛАН»

ЖАХОЛАТГА КАРШИ МАЪРИФАТ БИЛАН

Х,илола Рахматуллаевна Абдурахмонова Илёс Шавкатович Мухторов

Термиз давлат университети педагогика институти

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада жахолат ва унга карши курашиш йуллари, бугунги ахборотлаштириш даврида укувчиларнинг мафкуравий иммунитетини шакллантириш масаласи куриб чикилган ва бу борада илм-фан, дин нуктаи назардан амалга оширилиши зарур булган вазифаларга эътибор каратилган.

Таянч суз ва иборалар: илм-маърифат, маънавият, жахолат, тарбия, гоя, мафкуравий иммунитет, ижтимоий тармок, дин.

WITH ENLIGHTENMENT AGAINST IGNORANCE

ABSTRACT

This article discusses ignorance and ways to combat it, the formation of ideological immunity of students in today's information age, and focuses on the tasks that need to be done in terms of science and religion.

Keywords and phrases: science, enlightenment, spirituality, ignorance, upbringing, ideas, ideological immunity, social networks, religion.

Олам яралибдики одам ато ва момо хаво фарзандлари орасида булгани каби совукчилик хозирги кунга кадар инсонларни икки тоифага булиб ажратиб келмокда. Инсон тараккиёти нурга киёсланади. Нур бор жойда албатта соя булади. Бекорга илм-маърифатни нурга, жахолатни эса зулматга, инсонларни халокатга бошлайдиган коронгу чохга киёслашмайди.

Ватанимиз гуллаб яшнаб бораётган бир вактда, галамис кимсаларнинг манфур ва гаразли ниятлари юртимиздаги эркин ва тинч хаётга рахна солишдан иборат булиб бормокда. Ватанимда эркинлик сузи, виждон, дин, эътикод, сайлов, танлов сузлари билан чамбарчас богликдир. Мустакил диёримизнинг хар бир фукороси суз ва дин эркинлигига эгадир. Уларнинг асосини мусулмон динини кабул килганлар ташкил этади. Уларнинг орасида

мусулмонлар катори барча эркинликлар кафолатланган. Дунёдаги узгаришлар, энг тугри таълимот ва конуниятларни узида мужассам этган ислом динига кизикувчилар сони ва бу динни уз эътикодига айлантирганлар сони бутун дунёда тобора кучайиб бормокда. Бунинг битта сабаби бор, у хам булса мусулмонларнинг мукаддас дини ислом адолат ва поклик, инсонпарварлик ва

багрикенглик, комилликка интилитш ва эзгуликка чорлаш гоялари устунлари асосида бунёд булганлигидадир.

Афсус билан бир нарсани айтишимиз мумкин, тиг котил кулида ханжар, табиб кулида хаёт бахшида килувчи асбоб булгани каби, ислом динини никоб килиб, энг пасткаш ва манфур йулни танлаб, хали хаёт мактабини тулик узлаштирмаган, субъектив сабабларга кура назоратдан четда колган ёшларни узининг ургамчак тури каби турларига илинтириб, уларни уз ватанига хиёнат килишга, разиллик боткогига чуктириб инсон сифатида бадном килишгача бормокдалар. Уз ватанига, уз уйига хиёнат килиш, туз еган дастурхонига туфлаш каби пасткашликларни амалга оширишда, албатта дин никоби остида иш кураётган ичи кора инсонлар туфайли мукаддас динимиз хакида нотугри тушунчаларнинг пайдо булишига сабаб булмокда. Акилли инсон бировларнинг хато ишидан хам хулоса чикаришни билгани каби, шундай разил хатти харакатлар курбонига айланиб ватангадо булган, узга юртларда кузгунларга улиги ем булиб ётган, охир- окибатда эса маънавий хаётимизга салбий таъсир курсатишини барчамиз чукур англаб олишимиз ва шундан хулоса чикаришимиз зарур.

Кадимда "Кенга кенг дунё, торга тор дунё" деб бежизга айтишмаган. Тор дунёкарашга эга, ичи кора кимсалар туфайли диний шиорларини дунёга куз-куз килиб, унинг улугворлигини бутун дунёга якка хокимлигини устун куяётган манфурлар узларининг экстремистик ташкилотлари билан хокимият тепасига жойлашиб дунёни бошкармокчи булганлар Марказий Осиё мамлакатларида, хусусан мустакил Узбекистомизга хам уз тахдидини солиб, унинг сиёсий вазиятини издан чикаришга интилишлари учраб турмокда.

"Илмсиз тараккиёт булмайди - жахолат саодатманд этмайди" Юртбошимиз таъкидлаганидек, "Жахолатга карши - маърифат"ни курол килган аждодларимиздан бизгача етиб келган бой маънавий мерос узига хос нажот калъаси, химоя кургони вазифасини утайди.

Шу боис ушбу улугвор кадрият барча олиму фузалолар томонидан улугланган, мукаддас ва муътабар китобларда юксак неъмат сифатида эътироф этилган. Бу жихатдан, Имом Газзолийнинг панд-угитлари бекиёс ахамиятга эга. Газзолийнинг фикрича, инсонларнинг бутун саодати учун икки нарса шарт: биринчиси - илм, иккинчиси - амал. Мутафаккир таъкидлашича, инсоннинг бахтли булиши учун илмнинг узигина етмайди, балки киши илми ёрдамида тана ва рухини тарбия килишга бурчлидир. Аллома уз асарида Фатх Мусалийнинг куйидаги фикрларини келтиради: "Касалга обу таом берилмаса, уладими?" деб сурадилар. Атрофдагилар: "Х,а, улади", дейишди. Айтдилар: "Кдлбга хам уч кун илм берилмаса, улади". [1].

Зуровонлик ва тажавузкорлик билан динни никоб килиб олган хокимият тепасига хукумронлик ва бойлик ортириш максадида халкларни ва

мамлакатларни узига тобе килмокчи булган кимсалар, халкни энг олий бойлиги булган умуминсоний кадриятларидан, тарихи ва маънавиятидан мосуво килмокчи булишди. Бу холатда маънавият ва маданиятимизга, динимизга булган тахдид, мамлакатимиз бугуни ва келажагига, унинг эгалари булган ёшларнинг кейинги хаёт йулларига сезиларли даражада хавф солади. Дунёкараши нотугри булган кимсаларнинг хокимият тепасига келиши алал- окибат унинг таназзулга юз буришига, халкни халк сифатида яксон булишига олиб келади.

"Марказий Осиё халклари илм - фани ва маданиятини жахон микёсига олиб чиккан, педагогик фикр тараккиётига муносиб хисса кушган улуг сиймолардан бири Мирзо Улугбекдир. У аввало ёш авлоднинг аклий ва маърифий тарбиясига катта ахамият бериб, уларни дунёвий билимларини эгаллашга даъват этди. Факат ривожланган фан ва маданият инсон тафаккурининг тараккий этишини таъминлашга ишонган. Алломанинг уктиришича, боланинг билим олишга булган кизикиши, хавасини оширишда у тарбияланаётган мухит мухим урин эгаллайди. Оилада ота - оналар, айникса, укимишли ота - оналар уз фарзандларининг хакикий инсон булиб камол топишига алохида эътибор беришлари лозим.

Мирзо Улугбек уз педагогик карашларида болаларнинг жисмонан соглом, харбий хунарни пухта эгаллаган, жасур, мард булиб етишувига алохида ахамият беради. Улугбекнинг фикрича одам соглом ва бакувват булиши учун ёшлик чогидаёк жисмоний машклар билан шугулланиши, таълим - тарбияда порахурлик, каллоблик булмаслиги учун мударрислар одил ва халол булиши керак деб таъкидлайди. "[2]

Биз узбекларнинг авлод-аждодлари фарзанд тарбиясини хаётда энг асосий вазифа деб карашган. Болалар тарбиясида эса, айнан киз боланинг тарбияси ва камолоти учун алохида эътибор беришган. Х,ар кандай киз бола усиб улгайгач она булади ва у она сифатида келажакда фарзанд тарбияси учун масъул булади. Кичик кизалокка алла айтиш, мехрибончилик килиш кон конига сингиб кетганки, биз унинг беихтиёр жажжи бешик кутариб юришини ёки кугирчогига алла айтишини завк ва шафк билан кузатамиз. Чунки бу тарбия ва ибрат билан кон-конига сингиб кетган.

Абу Али Ибн Синонинг олдига гудак бола билан келиб, унинг тарбиясига качон киришсак булади? деб сурашганда, "кечикибсизлар" деган жавобни олишади. Демак бола тарбиясига тугилганданок киришиш кераклиги айни хакикатдир. Вахоланки, бола тарбиясида уз камчиликларини тузатишга кодир булган ота - она тарбиячи булиши мумкин. Тарбияда жазолаш эмас, балки унинг хак-хукуклари паймол килинмаган холда юксак даражага кутариш, энг кичик ёшда "болани пошшо" билиш керак. Мусулмончиликда, бола ёшлигидан узига ишонган, якинларининг мехр ва ардогидаги, кизикувчан ва серхаракатлигини умр буйи саклаган холда уни шижоат ва оптимистик рухда давом эттириши лозим.

Ёлгонни, фиску-фасодни ва номардликни куриб катта булган бола, барча нарсаларни узлаштириб ёвуз булиб улгайишига шубха йукдир. Шунинг учун боладаги тажовузкорликни факат ва факат мехр ва мухаббат билан ургатиш ва узгартириш мумкин. Бунда эса тарбияловчи биринчи галда сабрли булиши ва ута зийраклик билан муносабатда булиши лозим.

Баъзи тукис оилаларда ота-оналар фарзанднинг нокобиллигидан нолиб, чорасиз хаёлан минг бир кучаларга кириб чикканини гувохи буламиз. "Боламни хеч кимдан кам кимадим, кам едирмадим, кам кийинтирмадим, шунга карамай нимада камчиллик килдимки, болам бунча тошбагир? ^аерда хатоликка йул куйдим?" деган жавоби йук саволлар гирдобида колганларни куп кузатамиз. Жавоб эса турлича булиши мумкин. Халкимизнинг ажойиб маколларидан биттаси "Нима эксанг шуни урасан" Балким, эътиборни лаш-лушларга каратмай, балки мехрга каратганда, "ким-кимдан зур" пойгасида катнашмай тарбия билан шугулланганда, бу хол бошкача булармиди. Болага кахр билан хукм чикариш нодонликдир. Вакти-вакти билан уни хар кандай холатида хам яхши куришини ота-она уктириб туриши жоиз деб тушунаман. Жахолатнинг бир куриниши бу мехрсизлик. ^андай килиб болага берилмаган "Мехр"ни сураш мумкин? Болани мехр билан туйинтиринг, у сизнинг кучогингизда ардокни хис килсин. Ундай боладан хеч качон соткин ва хиёнаткор чикмайди.

Ёт гоя ва бузгунчи фикрларни таркатувчи галамислар, ёшларнинг фикрини "Сен нима курдинг? ^еч ким сенинг кадринга етмади" каби сузлар билан фикрларини айнитиб, йулдан тойдиришади. Шахс билан мулокот жараёнида тинглай олиш, бунга токат топиш улкан жасоратдир. Факатгина она ва яна она уз фарзандиниг энг яхши тингловчисидир. Нутк оркали инсон уз хисларини намоён килади. Уз фикрини номоён килолган инсонгина ривожлана олади. Яна фарзанд тарбиясида хиссиётни тулик тушуна оладиган киз боланинг сабрли булишини уктириб утмокчимиз.

Яхшилик ва ёмонлик шахсий намуна оркали сингдирилади. Факатгина моддий бойликлар эмас, хеч кандай пулга сотиб олиб булмайдиган эътибор, ажратилган энг киска вакт хам болани зулумкор булишидан саклаб кололади. Тарбияда эътибор мухим деб тушунаман. Эътиборсизлик, локайдлик жахолатнинг энг бош сабабчисидир.

Ёшларимизнинг маънавий оламида бушлик булмаслиги учун уларнинг калби ва тафаккурида соглом хаёт тарзи, миллий ва умумммиллий кадриятларга хурмат ва эхтиром туйгуларини ёшлик пайтидан бошлаб уларнинг дунёкарашига сингдириб ва шу билан бир каторда уларнинг онгида мафкуравий иммунитетни хосил килишимиз лозим.

Техника ривожланган бир даврда яна ва яна радио-телеведение, матбуот, интернет каби воситалар оркали хар хар хил ахборот ва маълумотларни олмокда.

Баъзи акидапарастлар уз гаразли максадлари йулида мафкуравий таъсир утказишга уриниб, кабих ишларни амалга оширишга уринмокдалар.

"Касалликни даволагандан кура уни олдини олган маъкул" деган пурмаъно гап бор халкимизда. Касаллик куртак олмасиданок иммунитет унинг химоясида булади. Биринчи президентимиз "Фикрга карши фикр, гояга карши гоя, жахолатга карши маърифат билан курашиш хар качонгидан кура мухим ахамият касб этмокда" деганлар.

Биз ёшларни энг кичик ёшдан бошлаб маданий бойликларимиз, халкимизнинг маънавий рухий холатини, унинг бахт ва икболини, бахтли болалигини халкимизнинг энг юкори чуккига кутарадиган халк огзаки ижоди дурдоналари оркали боланинг тили чикмасиданок унинг мусаффо онгига сингдириб боришимиз шарт. Асрлар оша сайкалланиб келган нодир дурдона асарлар: афсона, ривоят, эртак, топишмок ва кушикларни болаликнинг пошшолик даврлариданок, хар бир томчи конига, хар бир олган нафасига, хар бир хужайрасига жойлаб гоявий нуктаи назардан тарбиялаб, юрагида ватанига, юртига, оиласи даврасига ва хар бир инсонга мехр туйгусини уйготмогимиз шарт.

Эртаклардаги "яхшиликнинг" ёмонлик" устидан галаба козониши инсонда иймон, инсоф ва диёнат туйгуларини куртак отишига туртки булса, буни англамаслик эътикодсизликка, ишончсизликка, бу эса уз урнида жахолатга олиб келиши мумкин.

Барча мукаддас китобларда инсонни зурлик билан жонсиз килиш мумкин эмаслиги таъкидланади. Биз куриб утганимиз бундан деярли уттиз аср мукаддам таркала бошлаган зардуштий динининг мукаддас китоби "Авесто"даёк ахлокий конун-коидалар ишлаб чикилгани диккатга сазовор. Унда инсонни инсон томонидан улдиришгина эмас балки ит, от каби хайвонларни жонсиз килиш, дарахт ва усимликларни бехуда пайхон этиш катъиян ман килинади, инсон факат эзгу уй, эзгу суз ва эзгу аъмол билан яшаши лозимлиги таъкидланади. Библияда Кобилни улдирган Хрбилдан Тангри хун олмайди ва уни улдирмасликни талаб этади. Будда таълимоти жонлини жонсиз килишни энг катта гунох деб билади. Инжилда уз кавмдошингни сев, одам улдирма деган даъватлар асосий коидалар сифатида намоён булади. Куръони каримда эса хун олишдан кура товон олмок маъкуллиги айтилади ва мусулмонлар узаро факат гузал муносабатлар килиши лозимлиги курсатилади. Демак дастлабки ахлокий конун-коидалар мукаддас китобларда уз аксини топган зуравонликка зуравонлик билан жавоб бермаслик тамойили асосида яратилган.

Мустакил юртимнинг ёшлар тарбияси хакида гапирилганда купинча виждон сузи урнига иймон сузи ишлатилади. «Иймон»нинг маъноси тасдик этиш, ишонишдир. Пайгамбаримиз Мухаммад алайхиссаломга Аллох таоло томонидан етказилган барча нарсаларни дил билан тасдиклаб, уларга тил билан икрор булиш

«иймон» дейилади.[3] Виждонан тарбияланади. Иймон сингдирилади. Иймон бу нур демакдир.

Кадим замонлардан буён Узбекистон халки ислом динига эътикод килиб келади. Ислом динининг мукаддас китоби "Куръон"да инсон кадр -киймати ва унинг бахт ва икболи учун хизмат килувчи оят ва калималар келтирилиб утилган булиб, унда минг йилликлар оша сайкалланиб, уз исботини топиб келаётган кадриятларимиз билан хамохангдир. Миллийлик, инсонийлик акс этган булиб, биринчи галда одамийлик, мехр-окибат, иймон, халоллик ва покдамонлик тамойилларига асослангандир. Балки шунинг учун хам мустакиллик фарзандларининг акидапарастлик хакидаги фикрларига эхтиёжи йук. Гуруч курмаксиз булмагани каби, ислом дини ва диний акидапарастликнинг фаркига бормаслик холатлари хам учраб турибди. Бундан эса гаразли максадда уни тенг куйиш холатида, дунёкараши тор булган ёшларнинг йулдан оздириш холатлари учраб турибди. Бу эса ислом дини хакида тулик маълумотга эга эмаслигидан далолатдир.

Динлар ичра энг ёши хисобланган Ислом динида тинчлик ва осойишталикка жуда катта эътибор берилган. Багрикенглик ва инсонпарварлик унинг негизи хисобланади. Барча самовий динлар катори Ислом Аллох таъоло юборган мукаддас диндир. Куръони карим эса бандаларга туширилган охирги китоб.

Аммо, "Узингни эр билсанг, узгани шер бил" деган маколга амал киладиган булсак, душманларнинг пухта уйланган хуружларга ислом динининг мукаддас ва соф диний манбалар асосида гузал динимизга зид эканлигини аник хужжатлар асосида исботлаб беришимиз керак. Аслида дин хар кандай зулм, котиллик, бировга озор етказишдан бутунлай холи, энг гузал бировга озор етказишдан холи булган соф диндир.

Интернет оламида ёшларнинг онгини захарлаш кун сайин авж олмокда ва унинг зарарли окибатларини тушунтириб бермок лозим. Шу уринда исломнинг илм дини эканлигини уктириш, унинг гуллаб яшнаган даврида биргина Тошкентда 12 та мадраса булиб, Самарканд, Бухоро, Хива сингари марказларда юзлаб олий укув юртлари булган. Улардан Бухорий, Замахшарий, Термизий, Насафий, Шоший, Ибн Сино, Беруний, Фаробий, Ал-Хоразимий, Ал-Фаргоний, Улугбек, Жомий, Навоий ва бошка алломалар етишиб чикканини уктириш лозим. Шу вактларида террор булмаган, хуруж булмаган ва тахдид хам булмаган ва уша даврда ислом дини гуллаб яшнаган бир вактда жуда катта буюк алломалар етишиб чиккан, илм-фан ривожига улкан хисса кушганлар. Исломнинг асоси булмиш Куръони Карим ва Хддиси шарифга мурожат этайлик, илм хакидаги баъзи таълимотларга назар солайлик.

Куръонда «илм» сузи турли холларда 765 марта такрорланади. Пайгамбар алайхиссаломнинг хаётлари ва айтган сузлари хам илмга даъват билан тула.

Биргина мисол келтирайлик. Бадр деган жойда мушриклар билан урушдан сунг Мухаммад алайхиссалом хар бир асирга озод булиши учун 10 та мусулмонга укиш, ёзишни ургатиб куйишни шарт килганлар. Уша уринда пул, мол ёки хохлаган бошка нарса суралиши мумкин эди, лекин Исломда илм хамма нарсадан устун тургани учун шу суралган. Бу масалада канча гапирилса шунча оз, унлаб китоблар битилган булса хам барибир оз. [4].

Хадисларнинг бирида Мухаммад алайхиссалом: "Илмни Чин мамлакатидан булса хам талаб килинглар", деганлар. Ислом хар кандай илмни урганишга даъват этади. "Илм-муминларни ахтариб юрувчи нарсадир, топган жойидан олади.", деган хадис хам бор. "Имкони борича ва каерда кодир булсанг илм урган ва маърифатингни зиёда кил", -мусулмонларнинг доимий шиори булган.

Демак, ислом халк ва элатларнинг уришиши учун эмас, балки уларнинг инок, ахил яшашлари ва илм олиб, фарзандларини мукаммал комил инсон этиб тарбиялашлари учундир. Ёшларнинг илмли ва маърифатли булишларига жиддий эътибор каратишлари лозим. "Х,ар бирингиз бир рахбарсиз ва кул остингиздагилар хакида масъулсиз",-деганлар.

Баъзан ота-оналарнинг узи моддий маблаг туплаш йулидаги югур-югурлари биринчи даражали, фарзандларнинг ахлокий ва маърифий тарбиявий ишлари иккинчи даражага тушиб колмокда. Якин утмишдаги мутаффакир олимимиз Абдулла Авлоний таъбири билан айтганда, "Тарбия биз учун ё хаёт-ё мамот, ё нажот-ё халокат, ё саодат- ё фалокат масаласидир".

Мамлакатимизда ёшларнинг илм олишлари, касб-билим урганишлари учун барча зарурий шароитлар яратиб куйилган. Бугунги кунда илм олиш учун хеч кандай монеълик йук, аксинча имконият бор. Юзлаб олий укув юртлари, коллеж ва лицейлар очиб куйилган. Динимизни ургатадиган унта олий ва урта махсус укув юрти ишлаб турибди. Китоб-дарсликлар узлуксиз чоп этилиб турибди. Аммо бизларда рагбат ва ихлос сустрок. Вакт кадрига етмаган нодон укувчи ва талабалар бозорга, баъзан ношаърий кунгилочар жойларга кетиб, угри, гиёхванд булиб давлатга карши бош кутариш холатларида назорат ва эътиборнинг сусайганидан келиб чикмаяптимикин? Ёшларнинг йулдан тойиши, бу тарбияловчиларнинг сусткашлигидан далолат булиб, ёшларнинг хар бир хатолигида, уларнинг жахолат боткогига ботишида катталарнинг айби купрок деб биламан.

Агар ёшларимиз калбида ватанга, миллатга, мукаддас динимизга мухаббат хиссини уйгота олсак, ташки ва ички хужумларга муносиб жавоб беришга тайёр туришади. Укувчи-ёшларнинг буш вактини мазмунли утказиш учун, ёт бузгунчи гояларга алданмасликлари учун уларнинг аудиториясига мос кизикарли булган ОАВ махсулотлар сифатини ошириш, ёшларга оид телекурсатувлврни ва радио-эшитиришларда ватанпарварлик туйгуларини хаётий мисоллар, муносиб

кинофильмлар оркали етказа олиш, газета журналлар сахифаларида ёшларга оид идеологияни кучайтиришда журналистлар ва педагогларнинг хамкорлиги ва таълим муассасаларида медиа-таълимнинг ролини кучайтириш долзарб масалалардан биридир. Чунки хакикий билимни урнини хеч нарса билан алмаштириб булмайди.

Хулоса килиб айтадиган булсак, мустахкам маънавий иммунитетли, шахсий фикрига эга, юкори марраларни забт этувчи келажак авлодни тарбиялаш, она юртни севувчи, ёт ва бегона таъсирлардан, баъло казолардан саклашга, Ватанимизни хар томонлама равнак топишига кодир булган миллий кадрият, миллий онг ва тафаккур нима эканлигини тушуниб етган, динга ва ананаларга содик, жахолатга доимо уз илми ва комиллиги билан кескин жавоб бера оладиган фарзанд хеч качон жахолатга ботмайди.

REFERENCES

[1]. Жахолатга карши - маърифат зарур. muslim.uz - Сен 07, 2017. Салохиддин ГАДОЕВ,Бухоро шахаридаги "Хужа Исмат" жоме масжиди имом-хатиби.

[2]. Эртаклар.ш. Шарк мутафаккирларининг фарзанд тарбияси хакидаги фикрлари.

[3]. Иймон дарслари. Шайх Мухаммад Содик Мухаммад Юсуф хазратларининг "Муминнинг мерожи" номли китобидан.

[4]. Ислом - илм демакдир (муфтий Мухаммад Содик Мухаммад Юсуф билан сухбат) Рустам Обидов сухбатлашди. «Фан ва турмуш» журнали, 1989 йил, июнь.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.