Научная статья на тему 'ИНСОН МАЪНАВИЙ КАМОЛОТИДА ДИН МУҲИМ ОМИЛ СИФАТИДА'

ИНСОН МАЪНАВИЙ КАМОЛОТИДА ДИН МУҲИМ ОМИЛ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

1297
121
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инсон / ѐшлар / маънавият / таълим / тарбия / дин / оила / қадрият / миллий қадрият. / human / youth / spirituality / education / upbringing / your / family / value / national value

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Фарҳод Турсунбаев

Бугун биз тез суръатлар билан ўзгариб бораѐтган, инсоният ҳозирга қадар бошидан кечирган даврлардан тубдан фарқ қиладиган ўта шиддатли ва мураккаб бир замонда яшамоқдамиз. Бундай мураккаб вазиятда инсон маънавиятини сақлаб қолиш жуда мураккаб ҳисобланади. Айниқса, инсон маънавиятини шакллантиришда диннинг ўрни катта, шунинг учун ҳам ѐшларга берилаѐтган тарбияни дин билан қўшиб олиб бориш зарурдир. Ушбу мақолада инсон маънавий камолатида дин муҳим омил эканлиги ѐритиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

RELIGION AS AN IMPORTANT FACTOR IN SPIRITUAL PERFECTION

Today we live in a very intense and complex time that is changing rapidly, radically different from the times that humanity has ever experienced. It is very difficult to maintain human spirituality in such a complex situation. The role of religion is especially important in the formation of human spirituality, so it is necessary to combine the education of young people with religion. This article highlights that religion is an important factor in human spiritual maturity.

Текст научной работы на тему «ИНСОН МАЪНАВИЙ КАМОЛОТИДА ДИН МУҲИМ ОМИЛ СИФАТИДА»

ИНСОН МАЪНАВИЙ КАМОЛОТИДА ДИН МУ^ИМ ОМИЛ

СИФАТИДА

Фар^од Турсунбаев

Чирчик давлат педагогика институти талабаси

АННОТАЦИЯ

Бугун биз тез суръатлар билан узгариб бораётган, инсоният хозирга кадар бошидан кечирган даврлардан тубдан фар; киладиган ута шиддатли ва мураккаб бир замонда яшамокдамиз. Бундай мураккаб вазиятда инсон маънавиятини саклаб колиш жуда мураккаб хисобланади. Айникса, инсон маънавиятини шакллантиришда диннинг урни катта, шунинг учун хам ёшларга берилаётган тарбияни дин билан кушиб олиб бориш зарурдир. Ушбу маколада инсон маънавий камолатида дин мухим омил эканлиги ёритиб берилган.

Калит сузлар: инсон, ёшлар, маънавият, таълим, тарбия, дин, оила, кадрият, миллий кадрият.

RELIGION AS AN IMPORTANT FACTOR IN SPIRITUAL PERFECTION

ABSTRACT

Today we live in a very intense and complex time that is changing rapidly, radically different from the times that humanity has ever experienced. It is very difficult to maintain human spirituality in such a complex situation. The role of religion is especially important in the formation of human spirituality, so it is necessary to combine the education of young people with religion. This article highlights that religion is an important factor in human spiritual maturity.

Keywords: human, youth, spirituality, education, upbringing, your, family, value, national value.

КИРИШ

Маълумки, мамлакатимизда миллий-маънавий тикланиш, ёшларимиз онги хамда дунёкарашини миллий кадриятлар асосида бойитиб бориш, миллий маънавиятимизни турли тахдидлардан асраш масалаларига алохида эътибор каратилмокда. Айникса, ижтимоий хаётнинг барча сохаларида, жумладан, маънавий хаётдаги янгиланиш жараёни ва туб узгаришлар даврини бошлаб берди. Шунингдек, динга булган муносабат ижобий томонга узгарди, яъни

диннинг жамият хаётидаги мухим урнига мувофик, буюк аждодларимиз томонидан яратилган кадриятларни кайта тиклаш асосида аник ва принципал чора-тадбирлар кура бошлади. Давлатнинг динга янгича муносабати "инсон эътикодсиз яшай олмайди" деган аник ишонч асосида белгиланди. Дархакикат, дин кишиларни хамиша яхшиликка, эзгу ишларга чорлаб келган. Жумладан, ота-боболаримизнинг мукаддас эътикоди булган ислом дини хам юксак инсоний фазилатларнинг шаклланишига хизмат килган. У туфайли халкимиз минг йиллар мобайнида бой маънавияти ва мероси, узлигини омон саклаб келди.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Маънавиятли, комил инсонни тарбиялаш тарихда хам хозирги кунда хам трендда булиб келган. Тарихда уламоларимиздан Имом ал-Бухорий, Имом ат-Термизий, ал-Мотурудий, Абу Наср Форобий, Газзолий, Хусайн Воиз Кошифий, Махмуд аз-Замахшарий, Жалолиддин Румийларнинг асарлари маънавият сохасидаги дунё дурдоналари хисобланади.

Якин утмишда яшаб утган маърифатпарварларимиздан Абдулла Авлоний, Абдурауф Фитрат, Абулхамид Чулпон, Абдулла Кодирий, Мунавваркори Абдурашидхоновларнинг асарларида узлари яшаган шуро хукумати даврида миллатни узлиги ва маънавиятини саклаб колишликка таргиб этилган. Маънавият сохасида И.Саифназаров, Э.Умаров, М.Абдуллаев, М.Хдмдамова, М.Шарифхужаев, З.Давронов, С.Носирхужаев, М.Ф.Лафасов, М.З.Зарипов, Н.Муминов, А.Эркаев, М.Имомназаров, С.Отамуротов ва бошкалар илмий ишлар олиб борганлар.

Маколани тайёрлашда тарихийлик, танкидийлик, тизимли методлардан фойдаланилди.

НАТИЖАЛАР

Узбекистон биринчи Президенти И.Каримовнинг "Юксак маънавият -енгилмас куч" асарида маънавият, ёшлар тарбияси, миллий узликни англаш, миллий маънавият масалаларига эътибор берилган булса, хозирги президентимиз Ш.Мирзиёевнинг "Миллий тикланишдан - миллий юксалиш сари" асарида ёшларни маънавий етук инсон этиб тарбиялаш, чинакам маърифат ва юксак маданият эгаси булиш узлуксиз хаётий эхтиёжга айланиши, ёшлар билими, савиясини ошириш учун илм-маърифат, юксак маънавият кераклиги илгари сурилган [1-2].

Абу Райхон Берунийнинг "Кадимги халклардан колган ёдгорликлар" асарида халкларнинг диний дунёкараши, маданий хаёти, урф-одатлари очиб берилган. Фаробий ислом фалсафасига асос солган булса, Газзолий хокимият ва дин узаро алокадорлиги, дин инсонларни тартибга солиш механизми сифатида амал килишини алохида таъкидлайди.

МУ^ОКАМА

Маънавият ер юзидаги мавжудотлардан факатгина инсонлардагина мавжуд хисобланади. Албатта, инсон маънавияти тугилиши билан мавжуд булиб колмайди бунга ота-онанинг болага берган тарбияси боланинг ташки мухитдаги инсонлардан олган урнаклари, "ойнайи жахон"даги фильм ва мусикалар таъсир килади. Шунингдек, инсон маънавияти шаклланишида дин омили хам мавжуд булиб, маколада айнан диннинг инсон маънавиятининг шаклланишида тутган урни хакида мулохазалар баён этилади. Албатта, дин барча инсонлар учун хам маънавий камолотга эришиш вазифасини утамаган, чунки динга барча инсонлар хам амал килмайди ва ишонмайди. Тарих китобларига таяниб айтадиган булсак дастлаб одамлар дин хакида тасаввурга эга булмаган. Улар табиат ходисаларига, хайвонларга, туморларга сигинишган. Дастлаб пайдо булган динлардан яхудийлик дини милоддан аввалги 2000-йилларда пайдо булган [3, 102]. Кейинги даврларда мил.авв.У1-У асрларда буддавийлик [3, 60] ва мил.авв. VII-VI асрларда зардуштилик [4, 15] таълимотлари вужудга келган. Милодий I асрда христианлик [4, 25] ва VII асрда ислом дини [5, 33] вужудга келди. Диннинг маънавиятга таъсирига келадиган булсак, дастлаб кабилалар сунгра давлатлар вужудга кела бошлагандан сунг жамиятда юриш туриш коидаларини, ахлок конунларини ишлаб чика бошлашди. Кабила ва давлат рахбарлари динга асосланган ахлокий коидаларни жорий килдилар. Диний лавозимлар жорий этилди. Бош кохин лавозими, шомон кейинчалик черковлар ташкил этила бошлагандан сунг рухонийлар давлатда ахлок нормаларини тартибга солиб турувчи кучга айлана бордилар.

Куйида тарихда дин ва таълимотларнинг инсон маънавиятида тутган урнини ва инсон маънавиятига таъсирини биз зардуштийлик таълимоти гоялари мисолида куришимиз мумкин.

Зардуштийлик энг кадимги динлардан булиб, унинг асосий гоялари оламдаги барча тартиблар, эзгулик (яхшилик) ва ёмонликдаги, зиё ва зулмат, хаёт ва улим уртасидаги курашга боглик; дунёдаги барча эзгуликларни

Ахурамазда, ёмонликларни Ахриман ифодалайди; бу курашда одам олий кучлар ихтиёридаги уйинчок эмас, у танлаш эркинлигига эга, у уз гайрати билан бу дунёда адолат топишига таъсир эта оладиган кишидир. Демак, хозир хам кимки, узини илохий куч кулидаги кугирчок хисобламаса, узига бирор касбни танлаб олса, гайратли булса, адолатсизликка дуч келса унга карши кураша оладиган инсон булиб етишишлари шарт.

Зардуштийликда у замонларда кенг таркалган кучманчилик кораланиб, дехкончилик эзгулик сифатида рагбатлантирилган. Бундан хулоса чикариб, хозир хам хар бир одам хеч булмаса бир туп мевали дарахт, гул, сабзавот эксин, узига меваси насиб этмаса фарзандларига, бечораларга насиб этади, савоб булади.

Зардуштийликда турт элемент сув, олов, тупрок, хаво гоят улугланган; буларни асраш, авайлашга даъват этилган. Унинг тарбиявий ахамияти хозир хам катта. Бунга амал килиб, хар бир онгли, аклли ватанпарвар, халкпарвар, ёшу-кари томчи сувни хам исроф килмаслиги, энергия, хаёт манбаи оловини, демак газни, кумирни, нефтни, утинни асраши; тупрокни ифлос килмаслиги, эррозияга яъни нураш, шурланишга йул куймаслиги; хавони эса покиза саклаши, экологик халокатга учратмаслиги хам карз, хам фарз. Зардуштийликнинг хозирги давр кишилари учун ахамияти шундаки, унда одамлар доим покиза юришга, баданни тоза тутишга ёмон кирдикорлар килмасликка; хар кандай ёвуз ният ва хакоратли асаббузар сузларни айтмасликка, аёлларни, жумладан кизларни севишга хамма сохада мутадил (оптимал) булишга даъват этувчи коида даъват, угитлар баён этилган. Хулоса шуки, Зардуштийликда диний курсатмалар хакидаги гоялар билан бирга реал, дунёвий хозир хам фойдали, насихат, тавсия, чеклаш, таъккиклаш, рагбатлантиришга доир угит ва даъватлар куп булган.

Диннинг инсон маънавиятга таъсирини куйидаги жихатлар билан ифодалаш мумкин.

Инсонлар гунохларининг аксариятини ёлгиз колганда, хаммадан беркитиб пана жойларда килишади. Агар уларни кимдир гунох килаётганда куриб колса улар уялиб колади, агар дадаси ёки акаси курса калтак ейиши мумкин. Демак улар ана шу инсонларнинг жазосидан, уларнинг гап-сузидан куркиб ёлгиз колганида ёки панада гунох килишади.

Уламолар Аллохни эътиборсиз колдириб энг охирги даражага тушириб куймагин деб айтишган. Аллох билгувчи ва эшитгувчидир. Гунох килаётган инсон ёлгиз колганида хам пана жойда хам Аллохни энг юкори даражага

кутариб, уни ишончли гувох эканлигини англаб, Аллох уни куриб турганлигини хис килиши керак. Улганидан сунг ундан Аллох ундан мени энг паст даражада курдингми? ёки хамма одамлардан куркиб беркитиб гунох килдинг, ва мени хамиша куриб турганлимни билиб туриб гунох килдингми? деб саволлар берса нима деб жавоб беришини уйлашлиги керак. Ана шунда инсонда юксак маънавият шаклланади. Энди у хар кандай пайтда ва жойда хам инсонлардан куркиб, уялиб эмас балки Аллохдан куркиб, уялиб гунохдан тийилади.

Инсонлар ёшлигидан бошлаб хар куни: Аллох мени куриб турибди, Аллох мени билиб турибди, Аллох мени гувохим деб айтса бу сузлар уни вужудига сингиб кетади. Хдёти давомида уни гунохлардан тийилишига сабабчи булиши мумкин.

Куръони Каримда "илм" сузи асосида "алима" билмок феъл негизига таянган калималар 750 маротаба учраши илмий тадкикотларда кайд этилган. Пайгамбаримиз "Илм олиш хар бир муслим ва муслима учун фарздир" деган хадислари негизида исломнинг илмга булган юксак эътиборидан далолат беради.

Исломда инсон эътикодини зурлик билан узгартириш мумкин эмаслигига ургу берилади. Зеро, «Агар Парвардигорингиз хохласа эди, бутун ер юзидаги барча кишилар иймон келтирган булур эдилар. Ахир сиз одамларни мумин булишга мажбур килурмисиз?» (10:99). Бу оятдан хулоса шуки, инсон уз ихтиёри билан келтирган иймонгина хакикий, макбул иймондир. Диний багрикенглик айни вактда кишилар эътикоди устидан доимий назорат килиб юришни инкор килади. «Айтинг: «Эй инсонлар, сизларга Парвардигорингиздан Хак - Куръон келди. Бас, ким хидоят йулига юрса, факат уз фойдасига юрган булур. Ким (бу хидоят йулидан) озса, факат узининг зиёнига адашган булур. Мен сизларни устингизда курикчи эмасман» (10:108).

Аллохнинг иродаси ва кудрати шу даражадаки, агар Узи хохласа хар кандай инсонни тугри йулдан юришга мажбур килар эди. Лекин у инсонга акл-идрок берди, хак билан ботилнинг нима эканлигини тушунтириб "Китоб"ини нозил килди ва ихтиёрни одамларнинг узига берди. Энди, Аллохнинг эътикод эркинлигини одамлар кулига бергани холда, кандайдир узини "дахо" сановчи кимса зурлик билан динга киритишга харакат килса, бу исломга хилофдир. "Тугри йулга (хидоят килиш) ёлгиз Аллох измидадир, (зотан, йуллар) орасида эгриси хам бордир. Агар (Аллох) хохлаганида сизларнинг барчангизни (тугри йулга) хидоят килган булур эди. (Лекин У зот сизларга кайси йул тугри ва

кайси йуллар эгри эканини курсатиб, кай бир йулни танлаш ихтиёрини узларингизга куйиб берди ва акл-идрок билан Тугри йулни танлаб олган бахтли бандаларини Уз хохиш-иродаси билан Уша Хдк йулга хидоят этишни ваъда килди, эгри йулларни танлаган кимсалар эса хар икки дунёда бахтсиз булиб, узларига зиён килишлари тугрисида хабар берди). (16:9).

Хрзирги кунга келиб, утмишнинг бебахо маънавий хазинасидан бахраманд булиш учун барча имкониятлар яратилган.

Мукаддас динимиз - Исломда уз ифодасини топган кадриятлардан айри холда халкимиз маънавий дунёсини тасаввур этиб булмайди. Пайгамбаримиз Мухаммад (с.а.в.)га нозил булган дастлабки оятданок маърифатга, илмга, камолотга ундов шаклида «уки !" -деган хитоб янграган эди. Ислом динининг мукаддас китоби «Куръон» деб аталмиш манбада хам рамзий маъно булиб, бу мукаддас манба номининг маъноси хам «укимок», «кироат килмок», «жамламок» каби мазмунга эгадир.

Диннинг рухий-маънавий тарбиялаш функцияси инсонларни эзгуллика йуллайди ва ёмон ишлардан кайтаради.

Ислом дини мусулмонларни маънавиятини юксалтиради ва уларни илм олишга хам ундайди. Илм аввало инсонни саховатга ургатади. Хусусан, Имом Исмоил ал-Бухорийдан шундай хадис келтирилади: " Х,азрати Умар разиаллоху анху бундай деганлар: "Бошлик булмасингиздан аввал илмни чукур урганинг! Расулуллох (с.а.в): "икки нарсадан узгасига хасад килмок жоиз эмас, бири— кишига Аллох таоло халол мол-дунё берса-ю, уни хак йулида сарфлаётган булса, иккинчиси - кишига Аллох Таоло илму хикмат ато эца - ю, у шу туфайли олий макомга эришиб, хукм сураётган, одамларга билганини ургатаётган булса",- деганлар."

Имом Абу Х,омид Мухаммад ибн Мухаммад ал-Газзолий "Ихёу улумид-дин (дин илмларини жонлантириш)" номли китобида Куръони Каримдан шундай оят келтиради : "Аллох, фариштилар ва илм ахллари - адолат билан хукм килувчи ёлгиз Аллохдан узга хеч кандай тангри йук, факат унинг узи борлигига гувохлик бердилар" [9, 3] (3 :18). Имом Газзолий айтади: "Бу оятда Аллох таоло аввал узини, кейин фаришталарни, сунгра илм ахлини зикр этди. Мана шунинг узи илмнинг шарафли, фазилатли ва улуг эканини англаш учун кифоя килади" [8, 16].

Куръонда илм фазилатлари хакида куплаб ибратли оятлар келтирилган. Тоха сурасининг 114-оятида шундай дейилади: "(Ей Мухаммад) айтинг: "Парвардигорим, илмимни янада зиёда кил!" Ёки, Зумар сурасининг 9-оятида:

"Айтинг: Биладиган зотлар билан билмайдиган кимсалар баробар булурми ?!". Мужодала сурасининг 11-оятида: "Аллох сизлардан иймон келтирган ва илм ато этилган зотларни (баланд) даража - мартабаларга кутарур." Имом Газзолий ушбу оят мазмуни юзасидан Ибн Аббос (р.а)дан иктибос келтиради. Ибн Аббос (р.а) айтадилар: "Олимларнинг даражаси илм олмаган муминларнинг даражасидан етти юз даража юкоридир. Х,ар даражанинг ораси беш юз йиллик йулга тенг".

Илм фазилатлари хакида Куръон сураларидан ташкари, хадисларда хам катор курсатмалар мавжуддир. Диккатга сазовар хадислардан бирида: "Олимлар пайгамбарларнинг ворисларидир",-дейилади. Яна, "Х,икмат шарафли кишининг шарафини зиёда этади ва кулни подшохлар даражасига кутаради." Ислом таълимотида уз билимлари билан узгага ва узига фойдаси тегадиган шахслар юксак бахоланади. "Одамларнинг афзали хожат тушса, фойда берадиган, бехожат булинса, узига фойда берадиган иймонли олимдир" [6, 27]. Мавжуд диний адабиётларда, хусусан Куръони Каримда илм урганиш фазилатлари хакида шундай дейилади: "Ахир улардан хар бир гурухдан бир тоифа одамлар (жанг учун) чикмайдиларми?! (Крлганлари эса Мадинада) динни урганиб, (жангга кетган) кавмлари уларнинг олдиларига кайтган вактларида, у кавмлар Аллохнинг азобидан сакланишлари учун уларни огохлантиргани (колмайдиларми)?!" (Тавба сураси, 122-оят).

Демак, хар кандай жангу жадаллар вактида хам бир гурух одамлар жанг килганлари холда, бошка гурух илм билан шугулланиб, олган илмлари мазмуни билан узгаларни огох килишлари шарт. Нахл сураси, 43-оятида "Агар билмайдиган булсангизлар, ахли илмлардан суранглар", - дейилган. Абу Зарр ривоят килган хадисда шундай дейилади: Набий (с.а.в.): "Олимнинг мажлисида хозир булиш минг ракат намоздан, мингта касални бориб куришдан афзалдир", дедилар. Шунда: "Ё Расулуллох, Куръон тиловатидан хам яхширокми?"- деб сурашди. Пайгамбаримиз (с.а.в.) айтадилар: "Илм булмаса, Куръон тиловати фойда берадими?" [8, 27]. Ибн Аббос (р.а) айтадилар: "Илм олишда (кийналдим), бир оз хорландим, тилагим хосил булгач, азизу мукарррам булдим"

ХУЛОСА

Айтиш керакки, миллат динлари, маълум миллатга хос булган маънавият ва маданият ривожига хисса кушадиган дин хисобланди. Улар маънавий жихатдан куйидагиларни уз ичига олади: биринчидан, уларнинг вужудга келган

даврлари хамда географик таркалиши кенглигини курсатади; иккинчидан, бу динлар вужудга келган мамлакатлар халклари ижтимоий-иктисодий ва маънавий-маданий хаёти билан узвий боглик холда шаклланган; учинчидан, хар бир миллат динлари узидан олдинги дин шакллари (ибтидоий динлар) элементларини узида акс эттирган; туртинчидан, бу дин шакли муайян миллатнинг урф-одатлари, кадриятларини маълум даражада хисобга олгандагина яхши ривожланган; бешинчидан, миллат динлари халклар маънавий маънавиятини ривожланишига уз хиссасини кушиб келган, хозир хам шундай вазифани бажармокда.

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш. Нияти улуг халкнинг иши хам улуг, хаёти ёруг ва келажаги фаровон булади. 3-жилд. - Тошкент: «Узбекистон», 2019. -Б.10.

2. Мирзиёев Ш.М. Миллий тикланишдан - миллий юксалиш сари. 4 жилд. -Тошкент: «Узбекистон», 2020. - 453 б.

3. Муминов А., Йулдошхужаев X,., Рахимжонов Д., Комилов М., Абдусатторов А., Орипов А. Диншунослик (олий таълим муассасалари бакалавриат ва магистратура талабалари учун дарслик). Toshkent, 2002. 102-bet

4. Диншунослик асослари курсидан маърузалар матни ва услубий маслахатлар. Toshkent, 2002, 15-bet.

5. Мухаммаджонов А. Узбекисстон тарихи. - Тошкент: "Шарк" нашриёт-матбаа акциядорлик компанияси бош тахририяти, 2013. 33-б.

6. Ибн Жавзий «Мавзуъот»да зикр килган. Имом Газзолийнинг «Ихёу улумид-дин» асари. 27-бет

7. Куръон. Оли Имрон сураси. (3 : 18).

8. Имом Газзолий. Ихёу улумид-дин. - Тошкент, 2003. 16-бет.

9. Имом ал-Бухорий. Илму маърифат нури. (сайланма хадислар). «Узбекистон миллий энциклопедияси» Тошкент— 1998 - йил. 3-бет.

10. Г.Гаффарова, А.Абдуллаев. (2021). АХБОРОТЛАШГАН ЖАМИЯТДА МАЪНАВИЙ ХДЁТНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ. Academic research in educational sciences. Special Issue 2.

11. Gaffarova, G. (2019). Murakkab tizimlarda ahborot generacijasining falsafij-metodologik asoslari. Avtoreferat diss. dokt.filos.nauk. - 65 b.

12. Гаффарова, Гулчехра Гуламжановна. (2020). Когнитив жараёнда аутопоэзис назарияси. Узбекистонда илмий-амалий тадкикотлар: Республика микёсида 16-куп тармокли илмий масофавий онлайн конференция материаллари. 193-196.

13. G.G. Gaffarova, (2020). Strategy of activity and systematical approach. nternational Journal of Psyshosial Rehabilition. London, United Kingdom, 24, Issue-5, May. - 66456651.

14. Gaffarova G.G., Abdullayeva M.N. (2020). Tasavvufning kognitiv tizimi zamonaviy falsafa prizmasida. Academic research in educational sciences. №3. URL:https://cyberleninka.ru/article/n/tasavvufning-kognitiv-tizimi-zamonaviy-falsafaprizmasida (дата обращения: 15.01.2021).

15. Gaffarova, G.G. (2019), Problems self-organization: philosophical analysis //Scientific Bulletin of Namangan State University. -T.1. -№5, - C.185-190.

16. Гаффарова, Г., & Абдуллаева, М. (2020). Тасаввуфнинг когнитив тизими замонавий фалсафа призмасида. Academic Research in Educational Sciences, 1(3), 102-114.

17. Gaffarova, G. G., & Abdullaeva, M. N. (2021). Cognitive system of sufism. ISJ Theoretical & Applied Science, 02 (94), 38-42.15.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.