Научная статья на тему 'ЖАДИДЧИЛИК ДРАМАТУРГИЯСИНИНГ МАЪНАВИЙ ҲАЁТДАГИ ЎРНИ'

ЖАДИДЧИЛИК ДРАМАТУРГИЯСИНИНГ МАЪНАВИЙ ҲАЁТДАГИ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
127
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
жадидчилик / драматургия / театр / саҳна

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Дилафруз Тангриева

Ушбу мақолада театр саҳнасида спектакл сифатида саҳналаштирилган юзлаб асарлар ва уларнинг ўрни, жадид боболаримиз қаламига оид асарлар, ўз даврининг буюк маърифатпарварлари ва ўша давр қурбонлари, ана шундай адиблар ҳақида ёзилган. Маҳмудхўжа Беҳбудий, Мунавварқори Aбдурашидхонов, Aбдулла Aвлоний, Исхохон Ибрат, Aбдурауф Фитрат, Aбдулла Қодирий, Aбдулҳамид Чўлпон, Усмон Носир каби.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЖАДИДЧИЛИК ДРАМАТУРГИЯСИНИНГ МАЪНАВИЙ ҲАЁТДАГИ ЎРНИ»

^A^H^HHHHK ^PAMATYPrHHCHHHHr MAtHABHH XAET^ArH

yPHH

Дилафруз Тангриева Узбекистон давлат санъат ва маданият институти

Аннотация: Ушбу маколада театр сахнасида спектакл сифатида сахналаштирилган юзлаб асарлар ва уларнинг урни, жадид боболаримиз каламига оид асарлар, уз даврининг буюк маърифатпарварлари ва уша давр курбонлари, ана шундай адиблар хакида ёзилган. Махмудхужа Бехбудий, Мунавваркори Абдурашидхонов, Абдулла Авлоний, Исхохон Ибрат, Абдурауф Фитрат, Абдулла Кодирий, Абдулхамид Чулпон, Усмон Носир каби.

Калит сузлар: жадидчилик, драматургия, театр, сахна

THE ROLE OF DRAMATIC DRAMATURGY IN THE SPIRITUAL LIFE

Dilafruz Tangrieva Uzbekistan State Institute of Arts and Culture

Abstract: This article talks about the Jadid writers namely Mahmudxo'ja, Behbudiy, Munavvarqori Abdurashidxonov, Abdulla Avloniy, Isqoqxon Ibrat, AbduraufFitrat, Abdulla Qodiriy, Abduhamid Cho'lpon, Usmon Nosira and the tremendous impact of their novels. Also, presence of such novels and their adaptation to the theatre is also included.

Keywords: greed, dramaturgy, theater, stage

Бугунги кунда халк эришган маънавият, маърифатнинг шаклланишида бевосита жадидларнинг хиссаси бекиёс эканлигига такрор-такрор дуч келамиз. Энг севган китобларимиз жадид адиблари каламига мансуб эканлиги ёки севган китобларимизнинг деярли барчасида жадидлар тилга олинганига такрор-такрор гувох буламиз. Жумладан, маънавият масаласига багишланган энг сермазмун китоблардан бири булмиш "Юксак маънавият - енгилмас куч" асарида шундай жумлаларга дуч келамиз: "Тарихимизнинг кайси даврини олмайлик, юртимизда илму маърифат ва юксак маънавиятга интилиш хеч качон тухтамаганини, халкимиз дахосининг улмас тимсоли сифатида энг огир ва мураккаб даврларда хам яккол намоён булиб келганини куришимиз мумкин. Масалан, чоризм мустамлакаси даврида маърифат гоясини баланд кутариб чиккан жадид боболаримизнинг фаолияти бунга яна бир ёркин мисол була олади. Махмудхужа Бехбудий, Мунавваркори Абдурашидхонов, Абдулла Авлоний, Исхокхон Ибрат,

Абдурауф Фитрат, Абдулла Кодирий, Абдулхамид Чулпон, Усмон Носир каби юзлаб маърифатпарвар, фидойи инсонларнинг уз шахсий манфаати, хузур-халоватидан кечиб, эл-улус манфаати, юртимизни тараккий топтириш максадида амалга оширган эзгу ишлари авлодлар хотирасидан асло учмайди"(1.Б.43)

Театр - ибратхонадир дейишади. Ибрат, маърифат, халкнинг кузини очиш жадидлар олдидаги асосий вазифа эди.

Жадидлар юксакка кутарган мавзулар нафакат айни бир даврга, балки бутун инсониятга дахлдор булган долзарб мавзуларни каламга олишди.(2.б.58)

Жадидчилик даври драматургияси таркибига кирувчи маърифий ахамиятга эга булган драматик асарлар каторига Махмудхужа Бехбудийнинг "Падаркуш", Абдулла Кодирийнинг "Бахтсиз куёв", Х,ожи Муиннинг "Эски мактаб - янги мактаб", "Кози ила муаллим", Абдулла Авлонийнинг "Адвокатлик осонми?" Икбол Мирзонинг "Усмон Носир" каби бир катор асарларни киритиш мумкин. Бу асарлар уз долзарблигини хеч кайси даврда йукотмайди. Дунёда илм-маърифат бор экан, мазкур асар кахрамонлари сингари инсонлар маърифатга чорланмоги мукаррар.

"Маънавият" сузининг туб маъноси "маъно" сузи хисобланади. Х,ар кандай асарнинг маънавий урни бу - уша асар мавзуси, гоясининг онгимизга кандай маъно бахш эта олиши билан белгиланади. Жадидчилик драматургияси халкнинг онгини устиришга, жахолатдан уйгонишга, маърифатли булишга, илм олиб, бутун халкни маърифатли килиш, жахолат боткогидан кутулишга даъват этувчи гояга бириктирилган. (3.Б.17)

Бу асарларнинг улмас гояга эга эканлигининг яна бир исботи шундаки, якин кунларда Узбекистон давлат санъат ва маданият институтида 3 курс талабалари билан режиссёр М.Абдукундузов "Кундузсиз кечалар" асарини сахналаштирди.

Жадидлар сафидаги энг ёш жадидчи, 14 ёшли Чулпоннинг "Кундузсиз кечалар" спетаклини тамоша килганимизда жадидлар гояси, уларнинг нималарга интилгани, улар учун маърифатнинг, илмнинг кай даражада мухим эканлигини, халк учун кай даражада куюнчак, канчалар халкпарвар булишганини янада теранрок тасаввур килишимиз мумкин.

Бундан ташкари 2022 йил 10 февралда Президентимиз Шавкат Мирзиёев томонидан оташин шоир,таржимон, драматург Усмон Носир тавваллудининг 110 йилиги кенг нишонлансин деб карор чикардилар, ушбу карорга асосланиб яна бир жадид кахрамонимиз Усмон Носирга атаб пъесалар ёзилди, хужжатли фильмлар ишланди, Республикамизнинг деярли барча театрларида Усмон Носир спектакллари сахналаштирилди, биз хам Президенитимиз карорларини бажаришда оз булса хам уз хиссамизни кушиш максадида Икбол Мирзо томонидан ёзилга янги "Усмон Носир" пьесасини Узбекистон давлат санъат ва

маданият институтида режиссёр Дилафруз Тангриева томонидан талабалар билан ушбу пьеса сахналаштирдик.

Мазкур асарда хам Усмон Носирнинг накадар хакикатгуй ва мард эканлиги, нохак камалган булса хам, камокхонада жуда каттик жазолар бериб кийнашади, терговчилар томонидан Чулпон, Хамза ва бошка жадидчиларга карши курсатма берсан деб азоблашади, шунча кийинчиликларга чидаб Усмон Носир хеч кимни сотмайди, аксинча устозлари Абдулла Кодирий,Хамзаларни химоя килишга харакат килади, терговчилар билан хакикат талашиб одил судга ишониб буйин эгмайди. Усмон Носирнинг бу жасоратидан куриниб турибдики боболаримиз накадар мард, кукмас ва хакикатгуй булганлар. Усмон Носир атиги 32 йил яшаган булса хам шоир ва драматург таржимон сифатида уз урнига эга була олди рус ёзувчиси Лермонтовнинг "Демон" асарини, Пушнинг "Богча сарой фонтани " асарини муккаммал даражада таржима килди, шеърият оламида хам уз урнига эга була олди, 27 ёшида камалиб камокхонларда хам шеър ёзишдан тухтамади, мана шундай юксак маънавият ва маърифатга эга булган бизнинг жадидчи боболаримиз дея бемалол улар билан фахрланиб улар хакларида хар канча достонлар, пъесалар ёзсак кам.

Талабалар ушбу спектаклни куриб булгач Усмон Носир кургач шеърларини вараклай бошлашди, айникса 1 курс талаблари Усмон Носир хакида куплаб маълумотларга эга булиб, уни ёзган шеърларини удлай бошлашди. бизнинг олий максадимиз хам шу эди ёш авлодга жадидчилар аслида кимлар, миллатимиз илму, маърифатларини ошириш учун кандай ишлар ва кандай курбонликлар килганликларини ёш авлодга етказиш эди.

Аслини олганда, жадидчилик Туркистонда бор-йуги уттиз йил нари-бериси давом этди. Жадид театри эса ундан хам камрок - йигирма йилга етар-етмас. Тарих олдида му муддат заррачалик хам эмас. Бирок шу кискагина давр катта бир халкнинг миллат сифатида шаклланишига, ижтимоий онги уйгонишига, дунёкараши узгариб, эстетик диди камол топишига имкон яратди.

Юкорида таъкидлаганимиздек, мана шу пьесалар каторида турувчи барча асарларнинг маърифий ва маънавий жихатдан бугунги кунда хам уз урни бор. Улардаги ёшларни илмли килишга интилиш, халкнинг кузини очишга харакат килиш, илм урганиш, маърифат нурини таркатиш масалалари бугунги кунда янада долзарб булиб бормокда десак хато булмас балки. Чунки ёшларимизнинг енгил хою хавасларга учиши, уз келажак йулини кура олмасликлари, интернет оламига муккасидан кириб кетиб, турли бузгунчи гояларга асосланган уйинларга кириб кетиши, баъзи холларда турли диний ва террористик гурухларга аралашиб колишлари, онгсиз равишда турли жиноий ишларга кул уришлари - буларнинг бари маърифатпарвар жадидларнинг улмас гояларига эхтиёжни келтирмокда. Шундай экан биз хозирги ёшларни яна китобга кайтаришимиз, ота боболаримиз

"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal / ISSN 2181-063X Volume 4 Issue 2 / April 2023

аслида кимлар булган кандай кийинчилик даврида булса хам илм олишдан тухтамай юртимизни маънавиятини, савиясини оширишга харакат килишган, керак булса уз жонларини фидо килишган мана шунинг учун хам уларни килган ишлари хакмда хозирги ёшларга етказиш учун, купрок пъселар, романлар, хикоялар ёзимишимиз керак десам муболага булмайди.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Шухрат Ризаев: "Жадид драмаси" -"Шарк" нашриёт-матбаа концернининг бош тахририяти. Тошкент - 1997

2. Миён Бузрук Солихов: "Узбек театри тарихи учун материаллар"

3. Ислом Каримов: "Юксак маънавият - енгилмас куч" - "Узбекистон" нашриёти. Тошкент - 2008

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.