Научная статья на тему 'Жаҳонда «Яшил иқтисодиёт»нинг энергетика соҳасига йўналтирилган инвестицияларнинг ҳозирги ҳолати таҳлили ва ривожланиш тенденциялари'

Жаҳонда «Яшил иқтисодиёт»нинг энергетика соҳасига йўналтирилган инвестицияларнинг ҳозирги ҳолати таҳлили ва ривожланиш тенденциялари Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
479
129
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
яшил иқтисодиёт / қайта тикланувчи энергия манбалари / яшил инвестициялар / яшил облигациялар / зеленая экономика / возобновляемые источники энергии / зеленые инвестиции / зеленые облигации

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Одинаев Дилшоджон Шавкатович

Мақолада жаҳонда «яшил иқтисодиёт»нинг энергетика соҳасига йўналтирилган инвестицияларнинг ҳозирги ҳолати таҳлил қилинган ва ривожланиш тенденциялари аниқланган. Барқарор иқтисодий ўсишни таъминлашда «яшил иқтисодиёт», хусусан қайта тикланувчи энергия манбаларига инвестициялашнинг аҳамияти тадқиқ этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

АНАЛИЗ СОСТОЯНИЯ ИНВЕСТИРОВАНИЯ В ЭНЕРГЕТИЧЕСКУЮ СФЕРУ «ЗЕЛЕНЫЙ ЭКОНОМИКИ» В МИРЕ И ТЕНДЕНЦИЯ ЕЕ РАЗВИТИЯ

В статье анализируются состояние инвестирования в энергетическую сферу «зеленый экономики» в мире и выявлены тенденции ее развития. Исследована важность инвестирования в «зеленую экономику», в частности в возобновляемые источники энергии.

Текст научной работы на тему «Жаҳонда «Яшил иқтисодиёт»нинг энергетика соҳасига йўналтирилган инвестицияларнинг ҳозирги ҳолати таҳлили ва ривожланиш тенденциялари»

ОДИНАЕВ Дилшоджон Шавкатович,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистон Миллий университети «Иктисодиёт» факултети «Макроиктисодиёт» кафедраси катта укитувчиси

ЖА^ОНДА «ЯШИЛ ИКТИСОДИЁТ»НИНГ ЭНЕРГЕТИКА СО^АСИГА ЙУНАЛТИРИЛГАН ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИНГ ДОЗИРГИ ^ОЛАТИ ТАЩЛИ ВА РИВОЖЛАНИШ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ

УДК 330.15

ОДИНАЕВ Д.Ш. ЖАЦОНДА «ЯШИЛ ЩТИСОДИЁТ»НИНГ ЭНЕРГЕТИКА СОЦАСИГА ЙУНАЛТИРИЛГАН ИНВЕСТИЦИЯЛАРНИНГЦОЗИРГИ ЦОЛАТИ ТАЦЛИЛИ ВА РИВОЖЛАНИШ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ

Маколада жах,онда «яшил иктисодиёт»нинг энергетика сох,асига йуналтирилган инвестициялар-нинг х,озирги х,олати тах,лил килинган ва ривожланиш тенденциялари аникланган. Баркарор иктисодий усишни таъминлашда «яшил иктисодиёт», хусусан кайта тикланувчи энергия манбаларига инвести-циялашнинг ах,амияти тадкик этилган.

Таянч иборалар: яшил иктисодиёт, кайта тикланувчи энергия манбалари, яшил инвестициялар, яшил облигациялар.

ОДИНАЕВ Д.Ш. АНАЛИЗ СОСТОЯНИЯ ИНВЕСТИРОВАНИЯ В ЭНЕРГЕТИЧЕСКУЮ СФЕРУ «ЗЕЛЕНЫЙ ЭКОНОМИКИ» В МИРЕ И ТЕНДЕНЦИЯ ЕЕ РАЗВИТИЯ

В статье анализируются состояние инвестирования в энергетическую сферу «зеленый экономики» в мире и выявлены тенденции ее развития. Исследована важность инвестирования в «зеленую экономику», в частности в возобновляемые источники энергии.

Ключевые слова: зеленая экономика, возобновляемые источники энергии, зеленые инвестиции, зеленые облигации.

ODINAYEV D.SH. THE STATE OF INVESTMENT INTO THE ENERGY SPHERE OF THE «GREEN ECONOMY» IN THE WORLD AND DEVELOPMENT TRENDS

The status of investment into the energy sphere of the «green economy» in the world is analyzed in the article and the development trend is revealed. The importance of investments into the «green economy», in particular in renewable energy sources, has been studied.

Keywords: green economy, renewable energy sources, green investments, green bonds.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 7(115)

Бугунги кунда «яшил ицтисодиёт» истицболда барцарор ривож-ланишнинг асоси сифатида царалмоцда ва уни царакатга келти-рувчи куч «яшил» технологияларга инвестициялар цисобланади. Мазкур технологиялар энергия ва ресурсларни тежаш, углерод чициндиларини камайтириш, муцобил энергия манбаларидан фойда-ланиш, органик цишлоц хужалиги мацсулотларини етиштириш, чициндиларни цайта ишлаш, умуман ицтисодиётни табиат ва атроф-муцитга зарар келтирмасдан ривожлантиришга цамда инсон экологик хавфсизлигини таъминлашга хизмат цилади.

Бугунги кунда кайта тикланувчи энергия ман-баларининг ахамияти ортиб бормокда. Мазкур масаланинг кульминацион чуккиси 2015 йилда Франциянинг Париж шахрида утказилган БМТнинг иклим исишига баFишланган конференциясида 195 мамлакат томонидан глобал исиш даражасини 2° Целсий даражасида ушлаб туриш сиёсатини кабул килиши билан белгиланди. Ушбу конфе-ренцияда 147 мамлакат узининг «яшил икти-содиёт» буйича режаларини мухокама килди, кайта тикланувчи энергия манбаларидан фойда-ланиш буйича дастурларни таклиф килди, 167 мамлакат иклим имкониятларидан келиб чикиб уз энергия самарадорлигини ошириш тавсияла-рини такдим этди1.

Прогнозлар шуни курсатмокдаки, 2040 йилга келиб дунё ялми ички махсулотининг энергия сиFимкорлиги 0,93 Квт/долларга, жон бошига тури келувчи энергия истеъмоли 22,32 мВт/кишига, жами энергия истеъмоли 204408,88 млн. мВт га етади.

Мамлакатларнинг анъанавий энергия манбаларидан фойдаланишни камайтириб, кайта тикланувчи энергия манбаларига купрок, эътибор к,ара-тишларига куйидаги омиллар таъсир курсатди:

- кайта тикланадиган энергия манбаларидан технологик жараёнда фойдаланиш хисобига нарх ракобатининг усиши;

- мазкур сектор ривожланиши учун ижобий сиёсий ташаббуслар;

- молиялаштиришдаги нисбатан эркин шароит-лар;

- энергетик ва экологик муаммоларни хал килиш масаласи;

- ривожланаётган мамлакатларнинг усиб бораётан ик,тисодиётининг энергияга ортиб бора-ётган талаби;

1 http://www.un.org/sustainabledevelopment/ru/cop21/

- энергияни барчага бирдек мавжудлигини таъминлаш ва энергетик кашшокликдан кутулиш.

Баркарор иктисодий усишни таъминлаш ва иктисодиётнинг ривожланиш даражаси куп жихатдан энергия ресурслари захираларига боFликl. Хозиргача дунёда аникланган табиий энергия манбалари захиралари энергия истеъмо-лининг бугунги кун даражасида истеъмол килинса, 54 йил давомида энергияга булган эхтиёжимизни кондириш имконини беради, холос2.

Бирок маълумки, жамият ва иктисодиёт ривожланиши бир жойда тухтаб турмайди. Ривожланиш ва иктисодий усиш энергияга булган эхтиёжнинг ортишига олиб келади ва энергия танкислиги муаммоси вужудга келиши хавфини тугдиради. 2040 йилга келиб жахон ЯИМ энергия сиFим-корлиги 0,08 т. н.э./минг долларга етиши кутил-мокда3. Шу боис анъанавий энергия манбалари захираларининг камайиб бориши шароитида кайта тикланадиган энергия манбаларининг инсон хаёти ва фаолиятидаги ахамияти ва долзарблиги ортиб бормокда.

Шамол ва куёш энергиясини ишлаб чикиш харажатларининг кам булишига карамасдан, 2016 йилда кайта тикланадиган энергия манбаларига инвестициялашда мамлакатлар гурухи иктисо-диётида кескин карама-карши тенденция куза-тилди. Ривожланган мамлакатларда «яшил икти-содиёт»га инвестициялар микдори 2016 йилда 14 фоизга камайиб, 125 миллиард долларни ташкил килди, жумладан АКШда ушбу курсаткич утган йилга нисбатан 10 фоизга камайган булса, Евро-пада мазкур сохага инвестициялаш 3 фоизга ошган, Японияда 56 фоизгача камайган. «Катта учлик» мамлакатлари - Хитой, Бразилия ва Хиндистонда «яшил иктисодиётга» инвестициялаш

2 BP Statistical Review of World Energy June 2017

3 Прогноз развития энергетики мира и России 2016. / Под ред. А.А.Макарова, Л.М.Григорьева, Т.А.Митровой; ИНЭИ РАН-АЦ при Правительстве РФ. - М., 2016.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 7(115)

1-чизма. Мамлакатлар гурух,ида к,айта тикланадиган энергия манбаларига инвестициялар

микдори динамикаси, миллиард доллар (жорий)1

_133_

6 5 152

1¿ 133 Г? I 132 4. 5

115 2. J 115 i Í 3

J и 95

В J 7(1 74 74

52 40 58

37 33 4 J S5

15 22 —

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 ■ Хитой, Х,индистон ва Бразилия Бошка ривожланаётган мамлакатлар Ривожланган мамлакатлар

микдори 28 фоизга камайиб, 94,7 миллиард дол-ларни ташкил килди. Бошка ривожланаётган мам-лакатларда эса «яшил иктисодиёт»га инвестициялар микдори 2016 йилда 37 фоизга камайди ва 21,9 миллиард долларни ташкил килди.

Инвестициялар микдорининг бундай камайиб кетишига олиб келган сабаблар сифатида ЖАР ва Мексикада «яшил иктисодиёт»га инвестицияларни жалб килишда давлат куллаб-кувватлаш сиёса-тининг сустлиги х,амда Марокаш, Чили ва Покис-тонда инвестицион дастурларни уз вактида амалга ошириш муаммоларини келтириш мумкин.

Шунга карамасдан, ривожланаётган мамлакат-ларнинг айримларида кайта тикланадиган энергия манбаларига инвестициялашни куллаб-кувват-лаш буйича давлат максадли дастурлари ишлаб чикилмокда, будай мамлакатлар каторига Хин-дистон, Аргентина, Миср ва БААни киритиш мумкин. Ушбу мамлакатларда «яшил иктисодиёт»га инвестициялаш мух,итини яхшилаш учун амалга оширилаётган тадбирлар мазкур тармок, ривож-ланишига хизмат килувчи инвестициялар микдорининг ортишига олиб келиши шубх,асиздир.

2016 йилда барча йилларда кузатилганидек, жах,онда «яшил иктисодиёт»га жалб килинган инвестицияларнинг катта улуши куёш ва шамол энергиясига туFри келди. Ривожланган мамлакат-

1 Frankfurt School-UNEP Centre/BNEF. 2017. Global Trends in Renewable Energy Investment 2017, Copyright © Frankfurt School of Finance & Management gGmoH 2017.

ларда куёш энергиясига инвестициялар микдори 57,4 миллиард долларга, ривожланган мамлакатларда эса 58,6 миллиард долларга тенг булди. Инвестициялардаги бундай катта улушни куёш энергетикаси самардорлигининг бошкаларига нисбатан юкорилиги ва бошка тикланадиган энергия манбаларига нисбатан эксплуатация харажат-ларининг камлиги билан тушунтириш мумкин. «Яшил инвестициялар» таркибий улушининг кейинги урнини шамол энергиясига булган инвестициялар эгаллайди. Ривожланган мамлакатларда бу курсаткич 59,4 миллиард долларга, ривожланаётган мамлакатларда 50,7 миллиард долларга тенг булди. Ах,амиятли жих,ати шундаки, жах,онда куёш энергиясига инвестициялаш улушининг юкори булишига карамасдан, ривожланган мамлакатларда «яшил инвестиция»лар купрок шамол энергиясига, ривожланаётган мамлакатларда эса куёш энергиясига йуналтирилган. Буни ушбу мамлакатлар географик ва иклимий шаро-итлари билан боFлик омиллар оркали тавсифлаш мумкин. Биомасса, биоёкилFи, кичик гидростан-циялар, геотермал ва денгиз энергиялари каби бошка тикланадиган энергия манбаларига инвестициялар улуши жамига нисбатан жуда кам булиб, 2016 йилда ривожланган мамлакатларда 8,2 миллиард долларга, ривожланаётган мамлакатларда 7,31 миллиард долларга тенг булди.

«Яшил иктисодиёт»га инвестицияларни тах,лил килаётганда ривожланаётган мамлакатлар

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 7(115)

1-жадвал. Яшил инвестицияларнинг энергия турлари буйича таркиби ва узгариши (2016 й.,

миллиард доллар)1

Ривожланган Ривожланаётган 2015 йилга нисбатан узгариш (фоизда)

Тикланадиган энергия тури мамлакатларда мамлакатларда

инвестиция микдори инвестиция микдори

Куёш энергияси 57,4 58,6 -32%

Шамол энергияси 59,4 50,7 -11%

Биомасса энергияси 5,2 1,6 0%

Кичик гидростанциялар 0,2 3,2 0%

Биоёки^и 1,8 0,5 -37%

Геотермал энергия 0,8 2 17%

Денгиз энергияси 0,2 0,01 -7%

гурухини икки таркибий кисмга ажратиб урганиш максадга мувофик, яъни «Катта учлик» (Хитой, Хиндистон ва Бразилия) ва бошка ривожланаёт-ган мамлакатлар. 2016 йилда «яшил иктисодиёт»га инвестицияларнинг 94,7 миллиард долларга тенг кисми «катта учлик» хиссасига туFри келган булса, бошка ривожланаётган давлатлар хиссасига 21,9 миллиард доллар инвестициялар туFри келди. Бошка ривожланаётган мамлакатлар таркибидаги ЖАР, Туркия, Чили, Мексика, Уругувай, Филиппин, Марокаш ва Покистон каби мамлакатларнинг улуши бир миллиард доллардан ошди.

Узгариш ва камайиш тенденцияси мамлакатлар гурухи ичида таксимланиши энергия турлари буйича турлича булиб, айрим мамлкатларда маъ-лум тикланадиган энергия манбаларига инвестициялар улуши куп булса, бошкаларида мазкур энергия энг кам улушга эгадир.

«Яшил иктисодиётга» инвестициялар хажми буйича сунгги 13 йил давомида ривожланган мамлакатлар ичида АК.Ш етакчилик килиб келмокда. 2016 йилда АКШда 46,4 миллиард долларга тенг инвестициялар «яшил иктисодиёт»га йуналтирил-ган булиб, 2015 йилга нисбатан 10 фоизга камайиш кузатилган. Бирок бошка ривожланган мамлакатлар билан таккосланганда АКШни бемалол мазкур сохага инвестициялаш маркази сифатида таръ-рифлашимиз мумкин. Ривожланаётган мамлакатлар каторида эса «яшил инвестициялар» буйича Хитой етакчи уринда туради. 2016 йилда мазкур сохага Хитойда 78,3 миллиард долларга тенг инвестициялар жалб килинган булиб, АКШга нисбатан 1,5 баробарга куп инвестициялар узлашти-

1 Frankfurt School-UNEP Centre/BNEF. 2017. Global Trends in Renewable Energy Investment 2017, Copyright © Frankfurt School of Finance & Management gGmoH 2017.

рилган. Бирмунча баркарор инвестициялаш тенденцияси Хиндистонда кузатилиб, сунгги етти йил давомида бир хил - 9,7 миллиард доллар атро-фида булди. 2-жадвалда бошка баъзи мамлакат-ларда инвестициялаш микдори курсатилган.

Жахонда кайта тикланадиган энергия манба-ларини инвестициялаш борасида куйидаги хуло-саларни бериш мумкин:

- цуёш ва шамол энергиясининг нархлари арзонлашмоцда. Куп йиллар давомида шамол ва куёшдан олинадиган энергия технологик жихатдан олиб каралганда анъанаваий олинадиган энергия манбаларидан киммат хсобланарди. Бу эса уз навбатида мазкур соха махсулотларининг ракобатбардошлигини камайтирарди. Бирок сунгги йилларда эришилган фан-техника ютуклари билан эндиликда «яшил энергия» ишлаб чикариш хар доимгидан хам арзонга тушмокда. Минтака хусусиятидан келиб чикиб 1 Квт. электр энергиясининг нархи 0,75-1,20 долларга тенгдир;2

- цайта тикланадиган энергия манбаларига булган глобал муносабатнинг узгариши. Аввал-лари кайта тикланадиган энергия манбаларига инвестициялаш даромади паст булган соха хисобаланиб, мазкур сохага инвестицияларни жалб килишда инвесторлар диккатини каратиш учун давлат турли имтиёзлар ва преференция-лардан фойдаланар эди. Бугунги кунга келиб жахон хамжамиятининг кайта тикланадиган энергия манбаларидан фойдаланишга, умуман «яшил иктисодиёт»ги инвестициялаш борасидаги фикр-лари узгарди. Куёш ва шамол энергияларига инвестициялаш молиявий жихатдан сердаромад сохага айланиши сунгги йилларда мазкур тармокка

2 https://www.quora.com/What-is-the-cost-to-build-a-1-megawatt-solar-farm

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 7(115)

2-жадвал. Баъзи мамлакатларда «яшил иктисодиёт»га инвестициялар микдори ва унинг

узгариши (2016 йил, миллиард доллар)1

Мамлакатлар Инвестиция микдори, миллиард доллар Утган йилга нисбатан узгариш

Хитой 78,3 -32,0%

АКШ 46,4 -10,0%

Буюк Британия 24 -0,6%

Япония 14,4 -56,0%

Германия 13,2 -14,0%

Хиндистон 9,7 0,0%

Бразилия 6,8 -4,0%

Австралия 3,3 51,0%

Белгия 2,9 179,0%

Франция 2,6 5,0%

инвестициялар окими ортишининг молиявий оми-лига айланди;

- куёш инкилобига кушилиш. Куёш энер-гияси келажак энергиясига айланиб бормокда. Блумберг агентлиги прогнозига кура, 2020 йилга келиб 600 ГВт электр энергия куёш батареялари х,исобига олинади, 2030 йилга келиб эса мазкур курсаткич 1900 ГВт га етади. Шу боис мазкур сох,ага инвестициялашни агентлик юкори бах,о-ламокда ва иктисодиётнинг етакчи тармоклари-нинг ушбу энергияга утишини янги даврнинг бош-ланиши сифатида карамокда;

- ноаниклик. Афсуски, «яшил энергетика» инкилоби аксар мамлакат хукуматлари сиёсати учун нисбатан ноаниклик шароитида булиб, иктисодий ривожланишнинг узок муддатли стра-тегик дастурларида уз аксини топмаяпти. Мамлакат энергетик стратегиясида баркарор иктисодий ривожланишни таъминлашда кайта тикланадиган энергия манбаларидан фойдаланиш максадлари аниклаштирилмаган ёки охиригача мукаммал ишлаб чикилмаган. Бундай масалалар каторига антияшил энергия манбаларидан фойдаланишга солик солиниши оркали кайта тикланадиган энергия манбаларига жалб килинаётган инвестиция-ларни раFбатлантириш ва бошка турдаги куллаб-кувватлашни киритиш мумкин;

- нефть нархининг арзонлашиши. Сунгги йилларда жах,он энергия бозорида нефть нархининг пасайиши кузатилмокда. Табиийки, бу «яшил энеригия» корхоналари ракобатбардошлигини камайтириб, унинг инвестицион мух,итига салбий

1 https://www.quora.com/What-is-the-cost-to-build-a-1-тес^аН^о1аг^апг1

таъсир курсатади. Бирок «яшил энергия» тараф-дорлари уз оптимистик карашларида колишмокда. Нефть нархининг тушиши кейинги гелогик-тек-ширув ишларини олиб боришга булган стимул-нинг камайиши ва натижада нефть ишлаб чика-ришнинг камайишига олиб келишини таъкидлаш-мокда. Агар мазкур х,олат кузатилса, «яшил энергиялар»нинг ах,амияти янада ортишига ишонишмокда;

- амалга оширилиши керак булган ишлар куп. Кайта тикланадиган энергия манбаларидан фойдаланиш сох,аси эндигина ривожланмокда ва келажакда унинг самарадорилигини ошириш, янада экологик жих,атдан хавфсизлигини таъмин-лаш учун катта микдорда сарф-харажатлар, илмий изланишлар талаб этилади. Бугунги кунда кайта тикланадиган энергия манбаларидан фойдала-нишнинг асосий муаммоларидан бири бу олинган энергияни саклаш ва узатиш х,исобланади. Хозирги кунда кайта тикланадиган энергия манбаларидан олинадиган энергия аккумуляторларда сакланади ёки туFридан-туFри истеъмолга узатилади. Акку-муляторларнинг автономлик коэффициенти эса паст даражада. Шу боис «яшил энергетика»ни ривожлантириш ва инвестициялашда иннова-цияларга таяниш максадга мувофикдир.

Кайта тикланадиган энергия манбаларига инвестициялаш куп жих,атдан сармоядорлар учун даромадлилик даражасини мустах,камлаш, лойи-х,алар рисклилигини камайтиришга хизмат килувчи механизмга боFликдир. Шу боис кайта тикланадиган энергия манбаларига инвестициялаш анъанавий молиялаш манбаларининг ушбу

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 7(115)

ukku Maca.naHM caMapa-nu x,a.n ^u^yB^u maruga 6y-numu MaKcagra MyBO^UK, x,uco6.naHagM.

Xo3upga KaMTa TUKnaHaguraH энeprмa MaH6a-^apura MyHa^Tupu^aéTraH MHBecTu^Ma.napHM Mo^ua--namTupum KyMugaru MaH6a.nap x,uco6ura aMa^ra omupu^MOKfla:

- KopxoHa Ba Kopnopauua^apHMHr co$ gacu;

- KopxoHa Ba кopпopaцмaJпapнмнr umku pe3epB-^apu;

- KpeguT-6aHK tubumu Myaccaca-napu tomohu-gaH xaMfapurnraH Ma6.naF.nap;

- KMMMaT6ax,o Kofo3^ap эммccмacм;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- Typ^u gapaxagaru 6rogxeT Ma6.naF.napM.

BupoK aHtaHaBi/m Mo.ma.nam Typ-napugaH

TawK,apu, «amm MHBecTu^Ma.nap» MaH6au cu^aTuga amu^ o6-nu^ua.nap, PPA (Power purchase agreement - BHeprua xapugu Ke^numyBu), KüMMyHa^ xu3MaTu KypcaTyB^u KopxoHa.nap Ma6.naF.napM, xaMFapMa Ba aKKyMynauua UHcTMTyT^apu (uhctu-TyuuoHa^ MaH6a.nap) Ma6.naF.napM MaH6a 6y.m6 xu3MaT K^MoKga. XyM.nagaH, EBponaga 2016 MM.nga MHcTMTyuuoHa^ MHBecrop.nap ToMoHugaH KaMTa TUKnaHaguraH BHeprua MaH6a^apura peKopg gapa-xagaru 2,8 Mum-nuapg go.onapra TeHr MHBecn^Ma-^ap KupuTumgu. Ax,aMuaTnu xux,a™ myHgaKU, Ma3-Kyp MHBecTuuua^apHMHr KaTTa kucmu TyFpugaH-TyFpu MHBecTuuua^apra TyFpu Ke-nagu. AK,Wga эca Ma3Kyp MaH6a x,uco6ugaH 13,7 MMMMapg go^^apra TeHr .noMux.a.nap Mo.nua.nawTMpM.nraH, 6y yTraH MM.nra Huc6aTaH 8 $ou3ra Kyngup.

«flmum uKTucoguéT» .noMux,a.napMHM amum o6^u-ra^a^nap x,uco6ugaH Mo^ua^amTupum 2016 Mumga 95,1 Mum-nuapg go.onapra TeHr 6y^gu. XyM.nagaH, Ma3Kyp MHBecTuuua^apHMHr 99 $ou3u K,aMTa TUKna-HaguraH BHeprua MaH6a^apu ^oMu^a^apura MyHa^n-Tupu-ngu1.

KaMTa TMK^aHyB^u BHeprua MaH6a.napura UHBec-Tuuua^amHMHr PPA (Power purchase agreement) MaH6acu MupuK KopxoHa^napHUHr amum энepruaнu aBBa^gaH xapug K,u^umHM Ha3apga Tyragu. Экo^o-ruK xux,aTgaH To3a э.neктp энepruacuнu cotu6 o-numHui ucTaraH KoMnaHua.nap o-nguga Typ-nu TaH-.noB My^^apu MaBxyg, xyM.nagaH, y3 6uho ToM.na-pura Kyém naHe.n.napMHM ypHaTum éKu K,aMTa TUKna-HaguraH энeprua MaH6a^apu cepTM^MKaT-napuHM

1 Frankfurt School-UNEP Centre/BNEF. 2017. Global Trends in Renewable Energy Investment 2017, http:// www.fs-unep-centre.org Copyright © Frankfurt School of Finance & Management gGmbH 2017.

сотиб олиш мумкин. Бирок, бу турдаги инвести-цион лойихаларга факатгина Google, Microsoft ва Amazon каби йирик корпорацияларгина уз кизикишини билдирмокда. 2016 йилда РРАга кура 4,3 ГВт яшил энергия хариди буйича шартномалар имзоланган2. 2016 йилдаги энг йирик PPA инвес-тицион келишув Amazon корпорацияси ва Lincoln Clean Energy шамол энергиясини етказиб берувчи компанияси уртасида тузилган булиб, 228 МВт шамол электр энергиясини етказиб беришни назарда тутади. Кейинги уринни Google ва Cimarron Bend корпорациясининг Enel Green Power электр фермаси уртасидаги 200 МВт га тенг электр энергиясини етказиш борасидаги келишув эгаллади.

Яшил иктисодиётнинг энергия сохасига инвестиция киритишнинг манбаларидан бири коммунал хизматлар курсатувчи компаниялар сармоялари-нинг мазкур тармокка йуналтирилиши хисобла-нади. Бугунги кунда коммунал хизматлар курсатувчи купгина йирик компаниялар анъанавий энергия манбалари билан бир каторда кайта тик-ланадиган энергия манбаларидан х,ам фойдала-нишмокда. 2015 йилда Европанинг йирик компа-ниялари - Enel, Iberdrola ва Dong Energy жами

11.5 миллиард долларга тенг инвестицияларни кайта тикланадиган энергияга тегишли лойих,а-ларга йуналтириган. 2016 йилда эса бу курсаткич

10.6 миллиард долларга тенг булди3.

Яшил облигациялар - инвесторлар учун тобора жозибадор булиб бораётган молиявий активлар таснифига киради. Яшил облигациялар тараккиёт банклари, марказий ва мах,аллий хукумат орган-лари, тижорат банклари, давлат агентлик ва кор-порациялари томонидан чикариладиган киммат-бахо коFозлар булиб, унинг асосини лойиха обли-гациялари ва яшил ипотекалар ташкил этади. 2016 йилда чикарилган жами яшил облигациялар киймати 95,1 миллиард долларга етди, бу утган йилга нисбатан икки баробар куп курсаткичдир. Яшил облигациялар эмиссияси буйича етакчи мамлакатлар каторига Хитой (27,1 миллиард доллар), АК.Ш (15,5 миллиард доллар)ни киритиш мумкин. 2016 йилда жахонда биринчи марта Польшада 783 млн долларга тенг кийматдаги суверен яшил облигациялар чикарилди. Бу вокеа яшил

2 Уша ерда.

3 Уша ерда.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 7(115)

3-жадвал. Кайта тикланадиган энергия манбаларига жалб к,илинган инвестицияларнинг

йуналишлари буйича таркиби (миллиард доллар)1

2005 й. 2010 й. 2015 й. 2016 й.

Жами инвестициялар микдори 161,7 485,3 669,1 736,6

1. Янги инвестициялар микдори 62,6 182,9 262,8 204,7

шу жумладан:

1.1. Технологияларни ривожлантиришга 5,0 11,5 10,2 9,1

Венчур капитали 0,6 2,7 1,6 1,1

Давлат ИТТКИ2 2,0 4,9 4,4 5,5

Корпорациялар ИТТКИ 2,4 3,9 4,2 2,5

1.2. Ишлаб чикаришни кенгайтириш 57,6 171,4 252,6 195,6

Давлат инвестициялари 1,0 5,5 1,9 2,2

Хусусий инвестициялар 3,6 10,8 13,3 6,3

Лойих,алар 53,0 155,1 237,4 187,1

2. Амалга оширилган келишувлар 99,1 302,4 406,3 531,9

облигацияларга булган муносабатни янги боскичга олиб чикди. Суверен яшил облигациялар камров кулами кенгрок булиб, нафакат кайта тикланадиган энергия манбаларини, балки бошка турдаги яшил иктисодиёт сох,аларини х,ам уз ичига олади, жумладан, энергетик самарадорлик, сув ресурс-ларидан окилона фойдаланиш, саноат чикинди-ларини кайта ишлаш, иклим узгаришларига мос-лашиш масалалари.

Кайта тикланадиган энергия манбаларига инвестициялаш таркиби йуналтирилаётган объект-лар нуктаи назаридан янги технологияларни ишлаб чикишга сарфлар, ишлаб чикаришни кен-гайтириш билан боFлик сарфларга булинади. Инвестицион маблаFларнинг сох,ани технологик ривожлантиришга, илмий-техникавий изланиш-ларга йуналтирилган кисми биринчи гурух, инвес-тицияларга, ишлаб чикариш х,ажмини янги асбоб-ускуналар сотиб олиш оркали оширишга кара-тилган кисми иккинчи гурух,га киради.

Бугунги кунга келиб кайта тикланадиган инвестиция манбаларига йуналтирилаётган янги инвес-тициялар жами инвестицияларнинг 30 фоизга якинини ташкил этмокда. Янги инвестицияларнинг амалга оширилган лойих,алардан фарки шундаки,

1 Frankfurt School-UNEP Centre/BNEF. 2017. Global Trends in Renewable Energy Investment 2017, http:// www.fs-unep-centre.org Copyright © Frankfurt School of Finance & Management gGmbH 2017.

2 ИТТКИ - илмий-тадкикот ва тажриба конструктор-лик ишлари.

аввалги йилларда кабул килинган инвестицион дастурга кура жалб килинаётган инвестициялар амалга оширилаётган лойих,алар таркибига киради ва янги х,исобланмайди. Янги инвестициялар икки йуналишда жалб килинади: технологияларни ривожлантиришга ва ишлаб чикаришни кенгай-тиришга.

Технологияларни ривожлантириш илмий-тадкикот ва тажриба конструкторлик ишларига асосланиб, инвестициялар илмий изланиш, янги технологияларни ишлаб чикиш, улар самарадор-лигини ошириш каби тадкикотларга сарфланади. Ишлаб чикаришни кенгайтиришга йуналтирилган инвестициялар мавжуд техника ва технологиялар сонини ошириш оркали энергия ишлаб чика-рилишини экстенсив усишига хизмат килади.

Кайта тикланадиган энергия манбаларидан фойдаланиш Узбекистонда энергетик, экологик, иктисодий хавфсизликни таъминлаш ва энергетика сох,асининг баркарор ривожланиши учун мух,им ах,амият касб этади. Баркарор иктисодий усиш концепциясида келтирилганидек, бизнинг иктисодий усишимиз шундай даражада булиши керакки, келгуси авлодлар учун х,ам иктисодий усиш имкониятлари сакланиб колиш лозим. Шу боис мазкур масала ечимининг дастлабки кадами кайта тикланадиган ва мукобил энергия манбаларини узлаштиришдан бошланади.

Сунгги йилларда кайта тикланадиган энергия манбаларидан фойдаланишни ривожлантириш

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 7(115)

4-жадвал. Кайта тикланадиган энергетикани янада ривожлантириш буйича чора-тадбирлар

дастури (МВт)1

Т.р. Курсаткичлар Жорий килинадиган энергия кувватлари (прогноз)

2019 й. 2020 й. 2021 й. 2025 й.

Жами 1 159,7 2 991,5 5 222,5 7 401,9

жумладан:

1. Анъанавий энергетика 802,0 2 409,0 4 218,6 5 406,0

2. Кайта тикланадиган энергетика 357,7 582,5 1 003,9 1 995,9

шундан:

2.1. Гидроэнергетика 157,7 382,5 601,9 1 243,9

2.2. Куёш энергетикаси 200,0 200,0 300,0 450,0

2.3. Шамол энергетикаси 102,0 302,0

борасида кенг куламли чора-тадбирлар амалга оширилмокда.

2017-2021 йилларда Узбекистан Республика-сини ривожлантиришнинг бешта устувор йуна-лиши буйича Харакатлар стратегиясида белгилан-ган сохалардаги устувор йуналишларни амалга ошириш учун кайта тикланадиган энергия ман-баларидан фойдаланишни кенгайтириш, ишлаб чикаришда энергия сарфини кискартириш, махаллий илмий-техник ишланмаларнинг амали-ётга татбик этилишини мувофиклаштириш ва илFор халкаро энергия тежовчи технологияларни тадкик этиш ишлари амалга оширилмокда.

Иктисодиёт вазирлиги, Кишлок ва сув хужалиги вазирлиги, Узбекистан Республикаси Фанлар ака-демияси, «Узбекенерго» АЖ ва «Узбекгидроэнерго» АЖ томонидан кайта тикланадиган энергетикани ривожлантиришнинг максадли параметрларини уз ичига олган «Кайта тикланадиган энергетикани янада ривожлантириш, 2017-2021 йилларда иктисодиёт ва ижтимоий сохада энергия самар-дорлигини ошириш буйича чора-тадбирлар Дастури»; «Кайта тикланадиган энергия манбала-рини ривожлантириш учун инвестиция лойихалари руйхати»; «2017-2021 йилларга мулжалланган иктисодий ва ижтимоий сохаларда энергия самарадорлигини ошириш буйича комплекс чора-тадбирлар дастури» тасдикланди.

Кайта тикланувчи энергетикани янада ривожлантиришнинг максадли параметрларига кура

1 Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 26 майдаги «2017—2021 йилларда кайта тикланувчи энергетикани янада ривожлантириш, иктисодиёт тармоклари ва ижтимоий сохдда энергия самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари дастури тутрисида»ги ПК-3012-сон карори.

2025 йилга келиб электр энергиясини ишлаб чикариш кувватлари таркибида кайта тикланувчи энергия манбаларининг хиссасини 12,7 фоиздан 19,7 фоизга, жумладан, гидроэлектростанциялар буйича 12,7 фоиздан 15,8 фоизга, куёш энергети-каси буйича 2,3 фоизга, шамол энергетикаси буйича 1,6 фоизга етказиш кузда тутилмокда.

Ушбу курсатмаларни бажариш максадида «Узбекенерго» АЖ манфаатдор идоралар билан биргаликда тадкикотлар олиб борди ва Узбекистон Республикасининг кайта тикланадиган энергия манбалари салохиятини урганиб чикди.

Хусусан, Узбекистон Республикаси Фанлар ака-демияси «Куёш физикаси» илмий-ишлаб чикариш бирлашмаси томонидан ишлаб чикилган «Йул харитаси билан «Узбекистонда куёш энергиясини ишлаб чикиш ва улардан фойдаланиш» лойихасига мувофик 2012-2013 йиллар давомида олиб борил-ган тегишли тадкикотлар натижасида маслахат-чилар томонидан такдим килинган маълумотлар асосида «АТБ СТА-Нихус» (Испания) техник ёрда-мида куёш электр станцияларини куришга тавсия этилган 6та майдон танлаб олинди.

Бундан ташкари, хорижий шериклар, «Интер Гопа» (Германия) ва «ГЕО НЕТ» (Германия) ком-паниялари томонидан уюшган холда, «Кайта тикланадиган энергия манбаларини ривожлантириш салохиятини бахолаш» х,амда Узбекистон Республикасида шамол энергияси салох,иятини ба^олаш ишлари билан бирга амалга оширилди. Ушбу иш натижаларига кура республиканинг шамол энергетикаси салох,иятининг атласи ишлаб чикилган булиб, унда шамол энергия станцияларини икки худудда куриш тавсия этилган. «Нукус» ва «Зарафшон» худудлари шамол энергетикаси-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 7(115)

5-жадвал. К,айта тикланадиган энергетикани ривожлантириш буйича инвестицион лойих,алар руйхати1

экв. млн доллар

Амалга ошириш муддати Жумладан молиялаштириш манбалари:

№ Лойих,а номи Лойих,а куввати Лойих,а к,иймати уз мабла^ УзРТТЖ2 Тижорат банклари Хорижий инвестициялар

лари кредитлари ва кредитлар

Жами (810 та лойих,а) 5 338,9 2 634,1 389,0 139,0 2 176,8

жумладан:

янгидан куриладиган (778 та лойих,а) 4 260,1 2 222,5 389,0 139,0 1 509,7

модернизация к,илинадиган (32 та лойих,а) 1 078,8 411,7 667,2

I. К,айта тикланадиган энергия манбаларидан энергия олувчи янгидан куриладиган ва модернизация к,илинадиган электр станция лойих,алари 5 220,7 2 593,7 389,0 67,2 2 170,8

Янги куриладиган 4 141,9 2 182,1 389,0 67,2 1 503,7

«Узбекэнерго» АЖ 879,3 110,1 389,0 67,2 313,0

1. Самарканд вилоятида 100 МВт кувватга эга куёш фотоэлектростанциясини куриш 100 МВт 2017-2018 йй. 233,1 13,1 110,0 110,0

2. Навоий вилоятида 100 МВт кувватга эга куёш фотоэлектростанциясини куриш 100 МВт 2017 — 2019 йй. 233,1 35,0 114,0 9,1 75,0

3. Навоий вилояти Шеробод туманида 100 МВт кувватга эга куёш фотоэлектростанциясини куриш 100 МВт 2019 — 2021 йй. 233,1 35,0 114,0 9,1 75,0

4. Навоий вилоятида 102 МВт кувватга эга шамол электр станициясини куриш 102 МВт 2018 — 2021 йй. 180,0 27,0 51,0 49,0 53,0

«Узбекгидроэнерго» АЖ 3 262,6 2 072,0 1190,7

5. Янги 18 та гидроэлектростанияция куриш 984,7 МВт 2017 — 2025 йй. 2 038,8 1 369,2 669,7

6. 24 та янги гидроэлектростанцияни куриш истик,болли лойих,аларини амалга ошириш 637,3 МВт 2021 — 2030 йй. 1 223,8 702,8 521,0

Модернизациялаш 1 078,8 411,7 667,2

«Узбекгидроэнерго» АЖ 1 078,8 411,7 667,2

7. 14 та мавжуд гидроэлектростаницияни модернизациялаш 1384,9 МВт 2017 — 2025 йй. 609,8 271,0 338,9

8. 18 та гидроэлектростаницияни модернизациялаш истик,болли лойих,аларини амалга ошириш 588 МВт 2018-2030 йй. 469,0 140,7 328,3

1 Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 26 майдаги «2017—2021 йилларда к,айта тикланувчи энергетикани янада ривожлантириш, ик,тисодиёт тармок,лари ва ижтимоий сох,ада энергия самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари дастури тутрисида»ги ПК.-3012-сон к,арори.

2 Узбекистан Республикасининг Тикланиш ва тарак,к,иётжамтармаси

нинг келажакдаги ривожланиши учун салмокли салохиятга эгадир.

Кайта тикланувчи энергетикани ривожланти-риш буйича инвестиция лойихаларининг руй-хатига кура, 2017-2025 йилларда умумий киймати 5,3 миллиард доллар булган 810 та лойихани амалга ошириш кузда тутилмокда. 2017-2021 йилларда иктисодиёт тармоклари ва ижтимоий сохада кайта тикланувчи энергия манбаларидан фойдаланишни ривожлантириш ва энергия сама-радорлигини ошириш чора-тадбирлари, унда меъёрий-хукукий хужжатлар, манзилли дастур-ларни ишлаб чикиш ва бошка устувор вазифа-ларни амалга ошириш буйича 28 та чора-тадбир кузда тутилган.

Ушбу ишларни молиялаштириш учун 20172021 йилларда давлат бюджетидан 314,1 миллиард сумдан ортик маблаF йуналтирилади.

Ушбу карор доирасида кабул килинган чора-тадбирларнинг амалга оширилиши куйидагиларни таъминлаш имконини беради:

• конунчилик ва норматив базани такомил-лаштириш, шунингдек, энергия тежайдиган тех-нологиялар, замонавий хисоблаш ускуналарини жорий килиш ва ёкилFи-энергетика ресурслари-дан янада окилона фойдаланишга ахоли ва хужалик юритувчи субъектларни кенг жалб килиш;

• 2025 йилга келиб электр энергияси ишлаб чикариш кувватлари таркибида кайта тикланувчи энергия манбалари улушини 12,7 фоиздан 19,7 фоизгача етказиш;

• ишлаб чикаришнинг энергия сиFимини кескин кискартириш (9 792,0 тонна шартли ёкилFи ёки йилига 8—10 фоиздан кам булмаган мик-дорда);

• Халк таълими вазирлиги, СоFликни саклаш вазирлиги ва Урта махсус, касб-хунар таълими марказининг 6333 та бюджет ташкилотида 17251 та иситиш козонини замонавий энергияни тежайдиганларига алмаштириш ва 56,5 миллион кубметрдан ортик табиий газни тежаш;

• К,ишлок, ва сув хужалиги вазирлигининг сув хужалиги ташкилотларида 1523 та энергияни куп истеъмол килувчи электр двигатель ва 879 та насосни алмаштириш ва 807,3 миллион кВт.соат-дан ортикрок электр энергиясини тежаб колиш;

• энергияни тежайдиган технологияларнинг кириб келишини кенгайтириш, солик, ва божхона имтиёзлари бериш хисобига кайта тикланувчи манбалардан энергия хосил килувчи ускуналарни куллаган холда энергиядан фойдаланишни раFбат-лантириш;

• к,айта тикланмайдиган углеводород ресурс-ларидан окилона фойдаланиш, ишлаб чика-рилаётган махсулотнинг ракобатбардошлигини ошириш, шу асосда иктисодиёт тармоклари ва ахолини ёкилFи-энергетика ресурслари билан баркарор таъминлаб бориш;

• кайта тикланувчи энергия манбалари ва энергия истеъмоли жихатидан самарадор техно-логияларни трансфер килиш, ушбу сохадаги уску-налар ва бутловчи кисмларни махаллий корхо-наларда ишлаб чикариш;

• ахоли учун кафолатланган энергия ресурс-ларининг очиклигини таъминлаш, айникса, узок кишлок худудларида ахолининг хаёт сифатини яхшилаш ва уларнинг фаровонлигини ошириш.

Шу муносабат билан ушбу дастурга куёш ва шамол электр станцияларини куриш учун 4 та инвестиция лойихаси киритилган булиб, улардан учтаси Самарканд, Сурхондарё ва Навоий вило-ятларида хар бири 100 МВт кувватга эга булган куёш станциялари ва Навоий вилоятида 102 МВт кувватга эга булган битта шамол станциясидир.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Бундан ташкари, товарларнинг импорт хажми ва таркибини (иш ва хизматлар) танкидий тахлил килиш, импорт урнини босувчи махсулотлар ишлаб чикаришни махаллийлаштиришни чукур-лаштириш комиссияси билан келишилган холда Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси томонидан тасдикланадиган, технологик хужжатлар билан таъминланган, республикада ишлаб чикарилмайдиган, тадбирларни амалга ошириш учун импорт килинаётган, руйхат асосида чора-тадбирлар Дастурига киритилган асбоб-ускуналар, хом ашё ва материаллар, эхтиёт кисмлар 2022 йил 1 январга кадар божхона туловларидан (божхона йиFимларидан ташкари) озод килинди.

2017-2021 йилларда Узбекистон Республика-сини ривожлантиришнинг бешта устувор йуна-лиши буйича Харакатлар стратегиясида кайта тикланувчи энергия манбаларидан фойдаланишни кенгайтириш, ишлаб чикаришнинг энергия ^и-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 7(115)

мини кискартириш, миллий илмий-техникавий ишланмалар ва синовдан утган халкаро энерия тежамкор илFор технологиялар тадкикотларини амалиётга максадли жорий этиш сохасида бел-гиланган устувор йуналишлар куйидагилар хисоб-ланади:

• кайта тикланувчи энергия манбаларини ривожлантириш сохасида инновацион технологиялар, илмий-техникавий ишланмаларни жорий этиш ва энергия самарадорлигини ошириш, энергия тежовчи жихозлар ва асбоб-ускуналарни ишлаб чикариш ва махаллийлаштиришни, жум-ладан технологияларни трансфер килиш ва мухандислик марказларини ташкил этиш йули билан кенгайтириш;

• к,айта тикланувчи ва мукобил энергия ман-баларидан, иккиламчи энергетика ресурсларини энергетик утилизация килишдан фойдаланган холда, электр энергия ишлаб чикариш, куёш, шамол энергияси, микро ва кичик гидроэлектр станциялардан фойдаланишнинг синовдан утган технологиялари асосида энергия ишлаб чикариш кувватларини яратишга тадбиркорлик субъект-ларини жалб килиш оркали ёкилFи-энергетика балансини диверсификациялаш;

• замонавий, самарадор ва энергия тежамкор технологиялар асосида мавжуд ишлаб чикариш кувватларини модернизация килиш, техник ва технологик кайта жих,озлаш ва янгиларини яратиш оркали ишлаб чикарилаётган махсулотлар энергия сиFимини камайтириш.

Хулоса

1. Глобал даражада яшил иктисодиётга утиш катта микдордаги молиявий маблаFларни талаб этади. Халкаро энергетика агентлигининг 2050 йилгача С02 эмиссиясини икки бараварга камайтириш буйича турли сценарийлари шуни курсат-мокдаки, ушбу максадга эришиш учун «яшил иктисодиёт»га кушимча инвестициялар микдори дунё ЯИМнинг 1-2,5% даражасида булиши талаб этилади. Ахамиятлиси шундаки, мазкур инвести-цияларнинг катта кисми курилиш ва транспорт сохасини «яшиллаштириш» учун йуналтирилиши керак булади.

2. Молиявий, банк ва суFурта инвестициялари «яшил иктсодиёт»га киритилаётган хусусий инвес-тицияларнинг бош манбасига айланмокда. Молиявий хизматлар ва инвестицион секторда катта микдорда капитал айланади ва бу «яшил икисодиёт»га инвестициялар киритишнинг потенциал манбалари сифатида каралиши мумкин. Бугунги кунда «яшил иктисодиёт»га инвестициялар киритишга давлат ва хусусий секторнинг институционал инвесторлари, банклар ва суFурта компаниялари экологик, ижтимоий ва бошкарув рискларини камайтириш максадини кузлаган холда «яшил технологиялар»дан фойдаланишга уз кизикишларини билдиришмокда.

Микромолиялаштириш жамоат ва кишлок даражасидаги лойихалар учун салохиятли, мухим урин эгалайди. У паст даромадли ахолига уз маблаFларини ресурс ва энергия тежашга жорий килиш имконини хамда ушбу фаолиятнинг хавф-хатар даражасини пасайтириш имконини беради.

3. «Яшил иктисодиёт»ни молиялаштиришга булган эхтиёжни кондириш имкониятлари мав-жудлиги. Жадал усиш ва капитал бозорининг «яшил иктисодиёт»га йуналтирилганлиги ошиб бориши, углеродли молиялаштириш ва микромолиялаштириш каби бозор дастакларининг ривожланиб бораётгани хамда охирги йиллардаги иктисодий пасайишга жавобан фондлар глобал «яшил» ривожланишга каратилган «яшил» иктисодий ислохотларни кенг микёсли молиялаштириш имконини такдим этишмокда. Аммо ушбу окимлар инвестицияга булган эхтиёжлардан анча кам. Шу сабабли якин вакт ичида «яшил» иктисодиётга утишни бошламокчи булсак, ушбу окимларни тез кенгайтириш лозим булади.

4. Давлат «яшил иктисодиёт»га инвестициялар окимини оширишда хусусий инвестицилар учун кулай инвестицион мухит яратиши лозим булади. Инвестицион лойихаларни молиялаштиришда хусусий сектор учун давлат томонидан «яшил иктисодиёт»ни куллаб-кувватлашга хизмат килувчи сиёсий, молиявий ва солик дастакларини куллаши самарали хисобланади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 7(115)

Адабиётлар руйхати:

1. УУбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 26 майдаги «2017—2021 йилларда кайта тикланувчи энергетикани янада ривожлантириш, иктисодиёт тармоклари ва ижти-моий сох,ада энергия самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари дастури тyFрисида»ги ПК.-3012-сон карори.

2. Прогноз развития энергетики мира и России 2016. / Под ред. А.А.Макарова, Л.М.Григорьева, Т.А.Митровой; ИНЭИ РАН-АЦ при Правительстве РФ. - Москва, 2016.

3. Frankfurt School-UNEP Centre/BNEF. 2017. Global Trends in Renewable Energy Investment 2017, Copyright © Frankfurt School of Finance & Management gGmbH 2017.

4. http://www.un.org/sustainabledevelopment/ru/cop21/

5. BP Statistical Review of World Energy June 2017

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2018, 7(115)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.