Научная статья на тему 'ЖАҲОН ТУРИЗМИНИНГ ЎЗБЕКИСТОНДА РИВОЖЛАНИШ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ'

ЖАҲОН ТУРИЗМИНИНГ ЎЗБЕКИСТОНДА РИВОЖЛАНИШ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

CC BY
419
71
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
туризм / халқаро туризм / рекреация ресурслари / туристик ресурслар / туроператор / дам олиш уйи / даволаниш маскани / санаторий. / туризм / международный туризм / рекреационные ресурсы / туристские ресурсы / туроператор / дом отдыха / лечебное учреждение / санаторий.

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Қаюмов Абдухаким Абдухакимович, Адилов Ботир Болтабаевич

Мақолада БМТ нинг халқаро туристик ташкилоти (UNWTO) ҳамда бошқа бунга алоқадор ташкилотлар маълумотларига асосланган ҳолда дунё, унинг айрим минтақалари ва Ўзбекистонда туризм соҳасида бўлиб ўтаётган ўзгаришлар, келаётган хорижлик туристлар сони динамикаси, унинг ўзгаришларининг сабаблари ва омиллари ҳар томонлама таҳлил қилинди. Дунёдаги геосиёсий вазиятнинг салбий томонга ўзгаришига қарамасдан, туристлар оқими кўпайиб бормоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по прочим социальным наукам , автор научной работы — Қаюмов Абдухаким Абдухакимович, Адилов Ботир Болтабаевич

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ТЕНДЕНЦИИ РАЗВИТИЯ МИРОВОГО ТУРИЗМА В УЗБЕКИСТАНЕ

В статье, опираясь на данные Всемирной организации туризма (UNWTO) и ряда других организаций, рассмотрены изменения в сфере туризма, в частности, подробно проанализирована динамика численности туристов, приезжающих в Узбекистан и другие страны, её причины и факторы. Несмотря на ухудшающуюся геополитическую ситуацию, поток международных туристов увеличивается.

Текст научной работы на тему «ЖАҲОН ТУРИЗМИНИНГ ЎЗБЕКИСТОНДА РИВОЖЛАНИШ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ»

Каюмов Абдухаким Абдухакимович,

Узбекистон миллий университети "Минтак,авий ик,тисодиёт" кафедраси профессори, география фанлари доктори Адилов Ботир Болтабаевич,

Узбекистон миллий университети "Минтакавий иктисодиёт" кафедраси доценти, иктисод фанлари номзоди

ЖАДОН ТУРИЗМИНИНГ УЗБЕКИСТОНДА РИВОЖЛАНИШ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ

УДК: 338.1(575.1)

ЦАЮМОВ А.А. АДИЛОВ Б.Б. ЖАЦОН ТУРИЗМИНИНГ УЗБЕКИСТОНДА РИВОЖЛАНИШ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ

Маколада БМТ нинг халкаро туристик ташкилоти (UNWTO) х,амда бошка бунга алокадор таш-килотлар маълумотларига асосланган х,олда дунё, унинг айрим минтакалари ва Узбекистонда туризм сох,асида булиб утаётган узгаришлар, келаётган хорижлик туристлар сони динамикаси, унинг узгаришларининг сабаблари ва омиллари х,ар томонлама тах,лил к,илинди. Дунёдаги геосиёсий вази-ятнинг салбий томонга узгаришига карамасдан, туристлар ок,ими купайиб бормокда.

Таянч иборалар: туризм, халкаро туризм, рекреация ресурслари, туристик ресурслар, туроператор, дам олиш уйи, даволаниш маскани, санаторий.

КАЮМОВ А.А. АДИЛОВ Б.Б. ТЕНДЕНЦИИ РАЗВИТИЯ МИРОВОГО ТУРИЗМА В УЗБЕКИСТАНЕ

В статье, опираясь на данные Всемирной организации туризма (UNWTO) и ряда других организаций, рассмотрены изменения в сфере туризма, в частности, подробно проанализирована динамика численности туристов, приезжающих в Узбекистан и другие страны, её причины и факторы. Несмотря на ухудшающуюся геополитическую ситуацию, поток международных туристов увеличивается.

Ключевые понятия: туризм, международный туризм, рекреационные ресурсы, туристские ресурсы, туроператор, дом отдыха, лечебное учреждение, санаторий.

KAYUMOV A.A., ADILOV B.B. NTERNATONAL TOURISM AND THE CURRENT STATE OF DEVELOPMENT IN UZBEKISTAN

The article based on the World Tourism Organization (UNWTO) data and a number of other organizations. There is considered changes in the tourism sector, in particular, it analyzes in detail the shifts in the number of tourists coming to Uzbekistan and other countries, their causes and factors. Despite the worsening geopolitical situation, the flow of foreign tourists is increasing.

Key words: tourism, international tourism, recreational resources, tourist resources, tour operator, rest house, medical institution, sanatorium.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

Кириш. Хозирги кунда туризмнинг жах,он хужалигида х,иссаси йил сайин ошиб, макроиктисодий тармоклар каторида ривожла-ниб келмокда. Узбекистон Республикаси Прези-денти Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йил 24 январ-даги Олий Мажлисга килган Мурожаатномасида "...туризмни иктисодиётнинг стратегик тармоFига айлантириш биз учун устувор вазифа булиб колади. Хукумат олдидаги энг мух,им вазифалар-дан бири - жорий йилда юртимизга келадиган туристлар сонини 7,5 миллионга етказишдан ибо-рат. Маълумки, катор нуфузли хорижий омма-вий ахборот воситалари 2020 йилда Узбекистонни саёх,атга албатта бориш тавсия этилган мамлакат-лар каторига киритди. Биз бундай имкониятдан унумли фойдаланишимиз керак. Катта салох,иятга эга булган зиёрат ва тиббиёт туризмини х,ам жадал ривожлантириш зарур"1.

БМТ жах,он сайёх,лик ташкилоти (yHWTO) маъ-лумотларига кура, 2019 йилда дунё буйлаб амалга оширилган халкаро туристик саёх,атлар сони 1,5 млрд. ташкил этди. Халкаро туризмнинг усиши кетма-кет унинчи йил давом этмокда. Утган йилга нисбатан 4% усиш ва 2020 йилга режалаштирилган бир хил усиш туризм жах,он ик,тисодиётининг энг тез ривожланаётган ва баркарор тармокларидан бирига айланганини курсатади. Халкаро туристик саёх,атлар сони АТОР буйича 4% га ошди. Франция х,амон жах,он туризмининг етакчиси. Мамла-кат 90,2 миллион мех,монни кабул килди2.

Дунёдаги энг куп ташриф буюрган мамлакат-лар, 90,2 миллион сайёх,лар - Франция; 83,8 миллион сайёх,лар - Испания; 78,7 миллион сайёх,лар

- АК.Ш; 67,5 миллион сайёх,лар - Хитой; 64,6 миллион сайёхлар - Италия; 52,5 миллион сайёх,лар

- Туркия; 44,9 миллион сайёх,лар - Мексика; 39.4 миллион сайёх,лар - Германия давлатлари3.

2019 нинг энг тез ривожланаётган жойлари х,ам номланди. Етакчи Мьянма булиб, унда 2018 йилга нисбатан туристларнинг усиши 40,2 фоизни ташкил этди. Мутахассислар 2019 йилда, вазият сайёх,лик окимининг усишига х,исса кушган ва тез ривожланаётган сайёх,лик йуналишлари, Мьянма

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2020 йил 24 январь. / "Халк, сузи" газетаси, 2020 йил 25 январь.

2 The World Tourism Organization 2020

3 The World Tourism Organization 2020

+40.2%, Эрон +27.9%, Узбекистон +27.3%, Черногория 21.4 +%, Миср +21.1% га усди4.

Тадцицот мавзусининг долзарблиги.

Туризм киска вакт ичида энг тез ривожланаётган ва сердаромад сох,ага айланиб улгурди. Шу боис куплаб мамлакатлар ушбу сох,ани янада тараккий эттириш, тегишли инфраструктурани дунё талаблари даражасига кутаришга х,аракат килмокда. Буюк Ипак йулининг марказларидан бирида жойлашган ва тарихий обидаларининг куплиги жих,атидан дунёда етакчи уринларда турадиган, энг эътиборлиси, халкаро сайёх^ик ташкилотлари томонидан "Очик, осмон остидаги музей" дея эътироф этилган Узбекистонда х,ам бу тармокни ривожлантириш максадида кенг куламли ислох,отлар амалга ошириляпти. Мамла-катимизда туризмни миллий ик,тисодиётни диверсификация килиш, худудларни жадал ривожлантириш, янги иш уринларини яратиш, ах,олининг даромадлари ва турмуш даражасини ошириш, мамлакатнинг инвестициявий жозибадорлигини оширишни таъминловчи стратегик тармок,лардан бири сифатида ривожлантириш буйича комплекс чора-тадбирлар боскичма-боскич амалга оширилмокда.

Кейинги ярим аср мобайнида Узбекистонда туризм ривожланиш даври булди, бунда халкаро туризм них,оятда жадал ва кенг микёсда тараккий этаётган хизмат курсатиш сох,аларидан бирига айланди. Бутун жахон туристик ташкилотининг методологиясига биноан четдан келган х,ар кандай хорижлик фукаро турист х,исобланади. Диккатга сазовор жих,ати шундан иборатки, бугунги тахликали вазият мавжуд булиб, у яхши-ланиши туFрисида х,еч кандай маълумот мавжуд булмаган вактда туристлар сони жадал суръат-ларда усиб бормокда. Энг кизиFи, туристлар сони геосиёсий вазияти них,оятда мураккаб булган Якин ва Урта Шаркда х,ам, Шимолий Африкада х,ам камаймаяпти. АКШ, Канада, ривожланган Fарбий Европа мамлакатлари баркарор тарзда катта микдорда туристларни кабул килишни давом этмокда. Хозирда икки томонлама халкаро шартномалар ва тенглик асосида икки томонлама визасиз режим 85 та давлатлар билан урнатилган.

Тадцицот методи. Тадкикотлар давомида тизимли тах,лил, статистик гурух,лаш ва таккослама

4 The World Tourism Organization 2020

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

тахлил, эксперт бахолаш ва бошк,а усуллардан фойдаланилган.

Тадк,ик,отнинг асосий натижалари. Мак,ола туризмни бундан ярим аср илгариги холати таккосланган тарзда тахлил килинди, унинг ривожланиш омиллари ва сабаблари бахоланди, туризмни республика ик,тисодиётига таъ-сири бахоланди, туристик сохани ривожланти-риш ва унинг муаммолари, туризмнинг к,айси йуналишларини ривожлантириш масалалари урганилди. Туризмда ахоли сони эмас, балки бошк,а курсаткичлар, шу жумладан даставвал рекреация ресурсларининг хилма-хиллиги ва бойлиги асосий урин эгаллайди.

АК.Ш рекреацион ресурлар билан бир навбатда тарихий, диний бетакрорлик билан хам ажралиб туради. Йеллоустон ва Йосемит миллий боFлари, Ниагара шаршараси, Колорадо дарёси водийси ва унда барпо этилган улкан ГЭС хамда туFоннинг, Буюк куллар ва секвойя (мамонт) дарахти ва унинг атрофидаги сойларда лосось балик,ларининг, гризли айиFининг мавжудлиги туристларни узига жалб килади (Большая илюстрированная энциклопедия "География". ЗАО компания "Жахон", 2004. С 59.)

Худди шундай фикрни Канада х,ак,ида хам бил-дириш мумкин. Лекин унда табиий ва ик,лимий шароитларнинг мураккаблиги ахоли сонини усиши хамда тарк,алиши худудини чеклайди, уни фак,ат жанубий АКШга кушни районларида ахоли жойлашишини таъминлайди. АКШ Канада билан биргаликда Ниагара шаршарасидан туристик мак,садларда фойдаланмокда. Бунда иккала давлат хам 15-20 миллион кишига тенг туристларни стационар томоша к,иладиган махсус жой-ларда ёки кемаларда шаршарадаги сувни Онтарио кулидан Авлиё Лаврентий дарёсига тушишини томоша к,илишини таъминламокда.

АКШнинг бошк,а туристларни жалб к,илувчи объектларида хам томоша к,иладиган хавфсиз жойлар тайёрланиб куйилган. Йеллоустон ва Йосемит миллий боFларида гризли айик,ларини томоша киладиган майдончалар барпо к,илинган. Ана шундай йул мана бир неча ун йиллардан бери узининг самарасини бермокда.

АКШда ундан ташк,ари туристларни узига жалб этувчи тарихий-маданий объектлар хам анчагина, шулардан Юта штатидаги "мормонлар" ташкил этган христиан черкови туристларни узига жалб этади. Бу уринда Арканзас ва Жоржия штатла-

ридаги французлардан к,олган тарихий ёдгорлик хам ахамиятлидир. АКШнинг ранг-баранг табиати миллионлаб туристларни узига жалб этади. Нью-Йорк, Вашингтон, кул буйидаги Чикаго, Детройт, Калифорниядаги осмонупар бинолар туристларни беихтиёр узига тортади.

Худди шунингдек Мексикадаги хиндулар барпо этган ёдгорликлар, Бразилиядаги Амазонка дарёси, Аргентинадаги Парана дарёсидаги шар-шаралар, Бразилиянинг Атлантик океани сохи-лидаги чумилиш жойлари ва бошк,алар куплаб туристларни узига жалб этади.

Туристик хизматларни адо этишда Шарк,ий ва Жанубий-Шаркий Осиё мамлакатлари алохида урин эгаллайди. Бунда ахоли сони тез суръат-ларда усиши худди, шунингдек, ик,тисодиётнинг хам паст булмаган суръатларда ривожланиши ва бошк,а жихатлар мухим роль уйнайди. Мамлакат-лар доирасида туристларни к,абул к,илиш хажми Хитойда анча юк,ори. 2018 йилда 60,7 милли-онга тенг, лекин ахоли сонига нисбатан олади-ган булсак, мазкур курсаткич анча паст эканлиги аён булади (The World Tourism Organization 2020).

Хитойда туристларни узига жалб киладиган объектлардан Буюк Хитой девори алохида уринга эга. Уч минг километрдан зиёд булган ана шу объект ханузгача узининг ахамияти ва олдинги холатини сак,лаб к,олган.

Таиланд узининг дам олиш масканлари билан дунёга машхур булиб, уларда хар йили бир неча миллион сайёхлар дам олади (масалан, Пху-кет ярим оролида). Малайзия узининг тропик урмонлари хамда пойтахтда к,ад кутарган бино-лари билан дунёга машхур (масалан, к,алайидан барпо этилган куш минорали куп к,аватли бино).

Буюк Британиянинг собик, мустамлакаси Гонконг ва Португалиянинг собик мустамлакаси Макао хозирги вак,тда Хитой Халк, Республи-каси таркибига киради,улар узларининг тарихий ёдгорликлари хамда турли шаклда барпо этилган бинолари билан туристларни узига жалб к,илади.

Корея Республикаси ик,тисодиёти Осиёда жуда юк,ори суръатларда ривожланган давлат, машхур концернлари, фирмалари билан туристларни узига тортади ("Samsung", "Hyundai" шулар жум-ласидандир). Хуллас, Жанубий-Шарк,ий ва Шарк,ий Осиё узига хос давлатлардан ташкил топган булиб, уларнинг туризм сохасидаги фаоллиги энди-энди узини курсата бошлади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

Як,ин Шарк узининг тарихий-маданий ёдгор-ликлари, зиёратгох жойлари билан ажралиб турадиган минтакадир. Шуларнинг ичида Макка ва Мадина шахарлари узининг ахамияти билан алохида урин эгаллайди. Матбуот маълумотла-рига биноан, 2019 йилда х,аж сафарига камида 2,7 миллион зиёратчи борди. Бу киска вакт ичида бажо келтириладиган ислом динидаги амалдир. Ундан ташкари умра сафари хам бор. Демак, Сау-дия Арабистонига йилига бораётган зиёратчилар-нинг сони 3,5-4 миллион кишини ташкил этади.

Ундан ташкари бу ерга якин жойларга йилига жуда куплаб яхудийлар ва христианлар зиё-ратга борадилар. Яхудийлар Иерусалим (ислом дунёсида Куддус)да жойлашган "ЙиFи девори" ёнида ибодат киладилар, христианлар эса Исо паЙFамбар туFилган ибодатхонада сехрли оловни туширилишини кутадилар.

Шулардан ташкари минтакада жуда куплаб зиёратгохлар Туркия, Ливан, Миср, Иордания, Эрон, Ирокда мавжуд. Ана шулар ичида Миср эхромлари, Иорданиядаги ибодатхона ва айникса шиа мусулмонлар зиёратгохлари - Эл-Нажафда паЙFамбаримиз Мухаммад паЙFамбар саллоллоху алайхи вассаллам куёвлари Али ибн Толиб кабри хамда унинг фарзанди "Имом Хусайн" кабри жойлашган Карбало шахри алохида урин эгаллайди. Ундан ташкари Ирокда "Бобил" ва "Осма боFлар" тарихий ёдгорликлари колдиклари ахамиятлидир.

Европа мамлакатлари "Буюк географик каш-фиётлар" даврини кашф килди, хозирги вактда эса улар жуда катта туристик окимларини очиб бермокда. Айнан ана шу китъадаги мамлакатлар, туристлар сонига биноан етакчилик килади._

БМТнинг бутун жахон туристик ташкилоти (UNWTO) статистикасига кура 2018 йилда Евро-пага 713 миллион турист келди. Шу жумладан 2017 йилга нисбатан туристик окимлар Жанубий Европада 7 фоизга, Fарбий ва Шаркий Европа мамлакатларида 6 фоизга купайди. Туристик окимлар Буюк Британиядан "ВгехН"и туфайли узгармади. Акс холда у купаярди. Европа мамлакатлари, айникса олдиндан туристик мамлакатлар сифатида тан олинган Франция, Испания, Италия, Буюк Британия, Германия давлатлари баркарор тарзда хар йили 37 миллиондан (Германия, Буюк Британия) салкам 90 миллионгача (Франция, Италия) туристларни кабул килмокда. Мазкур давлат-ларга жами йилига 300 миллион турист ташриф буюрмокда. Мана шу 5 мамлакатга дунёда жами

туристларнинг хар 5 тасидан 1 таси туFри келаёт-ганидан далолат беради (21,1 фоизи) (The World Tourism Organization 2020).

Узбекистонда туризмни ривожлантириш масаласига анча вактдан бери эътибор бериб келинмокда. Лекин амалда бу йуналишда катта ишлар килинмади. Факат давлат мустакиллиги йилларида бунга астойдил киришилди. Мамла-катда туризмга алокадор ва зарур булган барча меъёрий хужжатлар, "Туризм туFрисида"ги Конун кабул килинди хамда Узбекистон Республикаси Туризмни ривожлантириш давлат кумитаси ташкил этилди. Буларнинг барчаси туризмни ривожлантириш давлат сиёсати даражасига кутарилганидан далолат бермокда.

Тадцицотнинг илмий мо^ияти. Туризмни, шу жумладан, Халкаро туризмни ривожлантириш учун кенг камровли ишлар амалга оширил-ганлиги хар томонлама ва чукур тахлил килинди. Узбекистонда туризмни жозибадорлигини эъти-борга олган холда бир катор иктисодий район-ларга таксимланди. Узбекистон Республикаси Туризмни ривожлантириш Давлат Кумитаси маъ-лумотларига кура, Узбекистонга 2019 йилда 6 748 500 сайёх ташриф буюрган булса, 2018 йилда бу курсаткич 5 346 200 ни ташкил этган. 2019 йил-даги сайёхларни 51,3 фоизи 33-55 булган ёшдаги-лар, 20,2% булгани 55 ёшдаги сайёхлар ва ундан катта ёшдагилар 19,5% булган.

Энг куп сайёхлар Марказий Осиё минтакасидан келган 5 764 500 сайёхлардир. МДХ давлатлари-дан 495 минг 600 нафар сайёх келди. Хорижий мамлакатлардан ташриф буюрганлар сони 488 400 кишини ташкил этди. Сайёхларнинг аксарияти КозоFистон, Тожикистон, КирFизистон, Туркмани-стон, Россия Федерацияси, Туркия, АфFонистон, Хитой, Корея Республикаси ва Хиндистондан келган. Шундан 81,8% Узбекистонга уз якинлари ва дустларини зиёрат килиш, 15,5% эса дам олиш учун келган. Бошка сабабларга кура, даволаниш, харид килиш, бизнес учрашувларида иштирок этиш ва укиш максадида келганларнинг улуши 2,7% ни ташкил этди. 2019 йил якунларига кура, сафар хизматлари экспорт хажми 1 032 313 АКШ долларини ташкил этди. 2018 йилда 1 041 089 АКШ долларини ташкил этган.

Узбекистонда туристлар учун турар жой объ-ектларининг умумий сони 1 188 тага, шу жумладан, 833 та мехмонхона, 214 та ётокхона ва 141 та бошка турдаги шу каби объектларни ташкил этди.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

Туризм сохасида ажратилган маблаFлардан вилоят буйича узлаштириш даражаси: K,opai<^noFMCTOH Республикаси 62,6%, Андижон вилояти 65,0%, Бухоро вилояти 96,6%, Жиззах вилояти 52,5%, Каш<адарё вилояти 61,0%, Навоий вилояти 74,3%, Наманган вилояти 40,6%, Самар<анд вилояти 82,3%, Сирдарё вилояти 64,4%, Сурхондарё вилояти 68,8%, Тошкент вилояти 76,1%, ФapFонa вилояти 42,7%, Хоразм вилояти 81,5%, Тошкент шахри 85,7% ташкил этди1.

Белгиланган вазифаларнинг амалга ошири-лиши туризмни жадал ривожлантириш учун <улай и<тисодий ва ташкилий шарт-шароитлар яра-тишга, ,удудларнинг улкан туризм сало,иятидан янада тули< ва самарали фойдаланишга, туризм тapмоFини бош<аришни тубдан такомиллашти-ришга, миллий туризм ма,сулотларини бунёд этишга яратади.

АКШ, Япония, Германия, Италия, Хитой, Индонезия, Россия ва бош<а давлатлардан уттизта оммавий ахборот воситаси вакилларидан 160 нафарининг ташрифлари республика сайё,лик сало,иятини жа,он ,амжамияти уртасида кенг тapFиб этиш ма<садида ташкил этилди. Анъанавий усуллар билан бир <аторда замонавий тapFибот усулларидан ,ам фойдаланилмо<да, жумладан, 2019 йилнинг 17 декабридан 21 декабригача Tokio (Япония) даги Shibuya майдонида Узбекистоннинг сайё,лик сало,ияти намойиш этилган ва видеоролик намойиш этилди. Узбекистонга сайёхларни жалб етиш учун турли ижтимоий-маданий кунгилочар тадбирларнинг а,амияти ,исобга олинган ,олда утган йилдан бошлаб ,ар бир худуднинг узига хос хусусиятларини хисобга олган холда турли тадбирлар ташкил этилди.

Хаж (зиерат) сайё,лик форуми (Бухоро вилояти), «Бахши» санъат фестивали, "Археологик форуми" (Сурхондарё вилояти), «Кахрамонлар уйини» (Хоразм вилояти), авторалли «Муйнак», «Element» муси<а фестивали (Kоpa<aлпоFистон Республикаси), МДХ сайёхлик ярмаркаси (Самар<анд вилояти), «Геотуризм форуми», Анор фестивали (Каш<адарё вилояти), электрон муси<а фестивали, гастрономия фестивали (Тошкент) каби йирик тадбирлар булиб утди. Мехмонхона, санаторий, соFломлaштиpиш мажмуалари ва спорт дам олиш майдонларини <уришга <аратилган уму-

1 Узбекистон Республикаси Туризмни ривожлантириш давлат <умитаси маълумотлари. 2019 й.

мий киймати 1,1 миллиард АКШ долларига тенг 26 та инвестиция лойихаси амалга оширилмокда.

Хорижий туристлар окимининг кескин усиб бориши 10-12 йил илгари Узбекистоннинг бой ва хилма-хил рекреацион ресурслари билан боFланган булса, кейинги йилларда ушбу холат зиёрат туризмини тараккий этиши билан боFланмокда. Самарканд вилоятида бутун дунёда тан олинган йирик хадисшунос олим Ал-Бухорий номи билан боFланган кургазманинг таъмирла-ниб, кайтадан очилиши, бу ерга бутун дунёдан куплаб исломшунос олимлар, мутафаккирлар, миллионлаб оддий мусулмонларни узига жалб килмокда.

Сурхондарё вилояти Шеробод туманида иккинчи йирик хадисшунос олим Ат-Термизий макбарасини таъмирлаб, уни обод килиниши сабабли, бу мукаддас жой хам куплаб хориж-лик туристларни жалб килмокда. Тошкент шахрида "Ислом цивилизацияси маркази" куриб булингандан кейин, у хам куплаб хориж-лик туристларни жалб килиши кутилмокда. Узбекистонда зиёрат туризми масканлари каторига Хивадаги Ичан калъа, Пахлавон Махмуд макбараси, Бухородаги Баховуддин Накшбанд ва Тиждувоний макбаралари, Жиззах вилоятидаги Мукаддас Дониёр (Жиззах йулида) макбараси, Тошкент вилоятилаги Зангиота мажмуаси ва куплаб бошкаларни киритиш мумкин.

Узбекистонда туристик хизматлар экспорти усаётганлиги кузатилмокда. Унинг хажми 2018 йилнинг биринчи кварталида 184,6 миллион АКШ долларидан 2019 йил биринчи кварталида 246,3 миллион АКШ долларигача ёки 33 фоизга усди. Туристик ташкилотларнинг сони 111 янги туроператорлар сонига купайди. Хозирги пайтда туроператоларнинг умумий сони 1130 субъектга етди2. Туристик тармокнинг тез ва сифатли фао-лият курсата бориши мамлакат минтакаларини ва уларнинг инфратузилмаларини мажмуали ривож-ланишини, мамлакатни халкаро майдонидаги обрусининг усишини таъминламокда.

Узбекистонда мавжуд рекреацион ресурс-ларни куйидаги районларга булиш мумкин. Ушбу ресурсларга нихоятда бой Тошкент райони унинг таркибида жуда куп дам олиш ва давола-ниш масканлари киради. Мана шундай холатнинг

2 Узбекистон Республикаси Туризмни ривожлантириш давлат кумитаси маълумотлари. 2019 й.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

шаклланишида Чорвок сув омборининг ахамияти бекиёсдир.

Узбекистонда рекреацион русурсларга бой иккинчи район "Фаргона" водийси. Унинг тарки-бига Андижон, Наманган ва Фаргона вилоятла-ридаги даволаниш ва дам олиш масканлари мав-жуд. Шуларнинг ичида ахамияти буйича "Чорток", "Чимён" санаторийлари ажралиб туради.

Кейинги уринларда Зарафшон, Куйи Амударё ва Жанубий районлар эгаллайди.

Умуман олганда, Узбекистан худуди турли хил дам олиш ва даволаниш масканларига эга. Бундай холат дам олишни даволаниш билан бирга амалга ошириш туризм имкониятларини янада оширади.

Хулоса ва таклифлар. Узбекистонда ички ва ташки туризмининг холатини тахлил килиш шуни курсатдики, юкори сайёхлик салохиятига карамай, мамлакатимиз жахон сайёхлик бозорида жуда паст урин тутади. Бугунги кунда Узбекистонга кел-ган чет эллик мехмонлар сони 500 минг булиб, бу Узбекистоннинг сайёхлик салохиятига мос келмайди. Узбекистонда сайёхлик бизнеси усту-вор йуналиш билан ривожланмокда ва асосий вазифалардан бири ташки ва ички туризмни ривожлантиришдир. Туризмни муваффакиятли ривожлантириш учун зарур шарт-шароитлар тегишли равишда ривожланган туризм инфра-тузилмасидир, бу эса ташки ва ички туризмни барча туризм сохасининг энг даромадли тарки-бий кисмига айлантиради. Минтаканинг туризм инфратузилмаси сайёхлик саноатининг корхона-лари у билан боFлик булган корхоналар ва муас-сасалар сайёхлик махсулотини кайта тиклаш учун моддий, ижтимоий-маданий шарт-шароитларни таъминловчи мажмуасидир.

Узбекистонда туризм сохасини ривожлан-тиришни янада такомиллаштириш максадида куйидагиларни амалга ошириш максадга мувофикдир:

- сохага инвестициялар жалб этишни кен-гайтириш;

- туризмнинг экотуризм, этнотуризм, спорт туризми, гастрономик туризм, астрономик туризм, кишлок туризм, рекреацион туризм каби турла-рини ривожлантириш;

- мехмонхоналарни куришда ва хизмат-ларни (бронлаштириш, хона хизматлари) сифа-тини оширишда жахон тажрибасидан фойдала-ниш;

- транспорт хизмати (ижара хизматлари)ни такомиллаштириш;

- умумий овкатланиш хизматлари сифатини ошириш;

- санитария-гигиена масалаларига эъти-борни кучайтириш;

- оммавий, маданий-кунгилочар тадбир-лар (фольклор гурухларининг чикишлари ("Алла", "Келин салом", "Миллий уйинлар"), бахши-шоирлар ва хунармандлар фестиваллари, миллий спорт уйинлари)ни утказиш;

- автомобилль йуллари сифатини ошириш;

- гидлар, гид-экскурсоводлар (узбек тилини, чет тилларини ва тарихни чукур биладиган, муо-мала ва кийиниш маданиятига эга булган) тайёр-лаш масалаларига эътиборни кучайтириш;

- жахон тажрибасини урганган холда миллий сувенир махсулотларини ишлаб чикаришни кенгайтириш;

- республикада мавжуд булган барча тури-стик ташкилотлар, диккатга сазовор жойлар, масканлар ва хоказолар хакидаги барча маълу-мотларни жойлаштириб ягона интернет портали ва турли иллюстрацион журналларни яратиш.

Туризм инфратузилмаси элементларининг идо-равий ва худудий булинишини бартараф этиш, уларнинг мутаносиб ва келишилган ривожлани-шини таъминлаш ва турли идоралар, тадбиркор-лик тузилмалари ва минтакавий маъмуриятлар-нинг ички ва ташки туризм окимлари ва туризм фаолиятидан олинган даромадларни ошириш учун мавжуд ресурслардан самарали фойда-ланишга каратилган саъй-харакатларини жам-ловчи минтакавий туризм кластерини шакллан-тиришни такозо этади. Минтакавий туризмни ривожлантиришнинг хозирги холати ва тенден-цияларини тахлил килиш туризм инфратузилма-сини ва минтаканинг салохиятига мос келмаслиги билан боFлик ривожланиш йулидаги тусикларни аниклаш, ушбу тусикларни бартараф этиш, минтакада туризм инфратузилмасини комплекс ва мувозанатли ривожлантириш хамда такомиллаштириш буйича асосий вазифаларни белги-лаш, замонавий шароитда туризм, мехмонхона ва транспорт инфратузилмасини модернизация килишни таъминлайдиган устувор бошкарув таъ-сирининг сохаларини аниклаш имконини беради.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистан Респу-бликасини янада ривожлантириш буйича Харакатлар стратегияси туFpисидa"ги ПФ-4947-сонли Фармони. - https://lex.uz/docs/3107036

2. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йил 24 январдаги Олий Мажлисга <илган Мурожаатномаси. // "Хал< сузи" газетаси, 2020 йил 25 январь.

3. Узбекистан Республикаси Туризмни ривожлантириш давлат <умитаси маълумотлари.

4. Мировая экономика. Учебник. - М.: "Юрист", 2018 й.

5. Абдухакимов А. "Tashkent Travel Mart" B2B форматидаги кургазмани очиш маросими-даги сузлаган нут<и. 2019 й.

6. Большая иллюстрированная энциклопедия "География". - ЗАО "Махаен", 2004.

Интернет сайтлари:

1. https://www.norma.uz

2. https://www.vestifinans.ru

3. https:// www.otpusk.uz

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2020, 2(134)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.