CC BY
17FTAXP 14.25.09
ЖЛЦAРТЫЛFAН Б1ЛШ MA3M¥HbI AЯСЫНДA Т¥MAНБAЙ MОЛДAFAЛИЕВ ШЫFAРMAСЫН GOOGLE FORMS ЖЭНЕ GOOGLE SITES БAFДAРЛAMAЛAРЫ AP^bWbl
ОЦЫТУДЬЩ ЕРЕКШЕЛ1КТЕР1
Л.М. Эдтбекова, Ж. Ерахметцызы Казак ^лтты^ кыздар педагогикалык университетi, Алматы к.. Казахстан lazzat.m.adilbekova@gmail.com. erakhmedkyzy14.08@gmail.com
Макалада. балалар поэзиясынын кернекп ек1л1. Т^манбай Молдагалиевтщ «Юм болам?» шыгармасын жанартылган бiлiм беру мазм^ны аясында гибридтi немесе аралас окытудын артыкшылыктары айтылган. Казак эдебиетiн окытудын заманауи эдiстемесi жайында сез козгалып, казiргi жана эдiс-тэсiлдердi колдана отырып окытудын тиiмдiлiгi карастырылган. Казак эдебиеп пэнiн (окыту тiлi казак тш емес) мектепте окытуда Google Forms жэне Google Sites багдарламалык косымшаларын колдана отырып окытудын колайлылыгы, "сатылай кешендi талдау технологиясы", тiлдi менгеру психологиясы т^ргысынан аныкталатын терт жалпы багыт тенiрегiнде сез козгалады. Гибрида немесе аралас окудын артыкшылыгы мен мумшншшктер^ окуды жеке т^лгага багыттаудын он тэсiлi, коммуникативтiк окыту ^станымдары, казiргi тандагы Z ^рпагы болып саналатын, акпараттар легi саналарын кемкерген жас буыннын ^лттык к¥ВДылыкпен сусындатудын тэсiлдерi жан-жакты карастырылган. Тел эдебиеп мен мэдениетiнiн асыл т^лгасы Т^манбай акыннын жауhар жырларын окытуда колданатын заманауи эдiс-тэсiлдердiн тиiмдiлiгiн керсете отырып, молынан акпарат беремiз.
TYÜiH свздер: Т.Молдагалиев, Z урпац, Google Forms, Google Sites, педагогика, тэрбие, балалар эдебиетг,
поэзия.
Kipicne
«Элец - сездщ патшасы, сез сарасы
Киыннан ^иыстарар ер данасы» [1; 50] - деп елещн KepiKTereH сэтвде Абай К¥нанбай¥лы поэзия ¥гымына езект жанныц ^уанышы мен eкiнiшiн ернек етер ^былыс деп ^арамай, «сездщ патшасы» деп тецдесшз бага берген. «Элец» жэне «адам» ат Yзецriсiндей тецесш, жалган дуниенщ таразысында тец тYсiп жат^аны аньщ. Кай кезенде болмасын eлендi адамнан, адамды елецнен бeлiп жарып ^арау мYмкiн емес, ейткеш елец - ^асиетп енер. Кара елецнщ к¥дiретi соншальщ, ол ¥лтпен бiрге жасап, ¥лтпен бiрге дамиды. Кара eлендi тудыратын бiр гана а^ын яки жырау болганымен, оны дамытып, eмiршец ететiн бYтiн бiр ¥лт. Караша хальщ поэзияныц б¥лагынан сусындап, бастауынан жiгер алды. ¥лылар ¥льщ еткен поэзияныц бYгiнгi вдщр-^асиет жайында М¥хаммеджан Каратаев «Поэзия ^¥нын тYсiрмеудiц бiрiншi амалы с¥р^ай елендерге, формалистiк шатпа^тарга жол бермеу. Ал, поэзияныц шынайы жацашылдьщтарына жетудщ бiрден-бiр сара жолы - кеп керу, кеп о^у, кеп Yйрену, батыл iздену, табанды ецбектену» [2; 172]. Поэзия ^¥нын тYсiрмеудiц басты алгы шарты о^ырманга арналган шыгармалар жиынтыгыныц ^айсы бiрi болмасын електен eтуi ^ажет. Ал, балаларга арналган дYниеге деген талап пен тэртш ^атац са^талган жагдайда гана жещске жетемiз.
Эткен гасырдыц екiншi он жылдыгында А.Байт¥рсынов «Эдебиет таныт^ыш» [3] ецбепнде «Сез eнерi адам санасыныц Yш негiзiне тiреледi: 1.А^ылга 2. Киялга 3.Кeцiлге.
А^ыл iсi - ацдау, ягни нэрселердiц жайын ¥^у, тану, а^ылга салып ойлау, ^иял iсi - мецзеу. Ягни ойдагы нэрселердi белгiлi нэрселердiц т¥рпатына, бейнесше ¥^сату, бейнелеп суреттеп ойлау, кещл iсi - TYЮ, талгау. Тшдщ мiндетi - а^ылдыц ацдауын ацдаганша, ^иялдыц мецзеуiн мецзегенше, кeцiлдiц тYюiн тYЙгенiнше айтуга жарау. М¥ныц бэрше ж¥мсай бiлетiн адамы табылса, тш шама ^адырынша жарайды» [3; 10]. Fалымныц «Эдебиет таныт^ыш» ецбегi ^аза^ эдебиетiнiц эдiстемесi Yшiн ец к¥ВДы ецбектердiц бiрi. Эйткенi кYнi бYгiн ТКО (тYсiну - керу - орындау) эдiстемесi А.Байт¥рсынов айщан т¥жырымга сай тYзiлген Yдерiс. Казiргi бшм беру оша^тарында ТКО эдiсiн жш ^олданады. Эйткенi саба^тыц негiзi ТКО эдюше бейiмделген. Берiлген та^ырыпты тYсiнiп, а^паратты кезбен кeрiп, естiген, керген мэлiметтерiн тYсiнгенiне сай орындау. ТYсiнгенiн тiл кeркемдiгiмен ез орнына ^олданып, ойын ойлаган ^алпында керкем жетюзетш адамдар тым аз. Ойды
^шту, aдaмньщ ^ците жол тaбy шебеpлiк пен шешендшп, дiлмэpлiктi тaлaп етедi. А^ыл мен тшдщ 6ip apнaдaн ¥штacrçaн жемiсi - поэзия.
Бaлaлap поэзиясы - бYгiнгi ^лтты^ эдебиетiмiзде кepкемдiк-шыFapмaшыльщ жэне тaFлымдьщ-тэpбиелiк мarçcaттapды e3apa ¥штacтыpa дaмып келе жaтrçaн, eзiндiк еpекшелiктеpiмен тaнылып отыpFaн эдебиеттщ 6ip cara^i.
Бaлaлap эдебиетi - бaлaлapFa apнaлFaн эдеби тyындылap жиынтыFы. БaлaлapFa apнaлFaн шыFapмaлapдыц, яки тyындылapдыц rçaй-rçaйcыcындa кepкемдiк жэне педaroгикaльщ тaлaптapдыц етене бaйлaныcтa кepiнyi - бaлaлap эдебиетiне ^жегл негiзгi rçaжеттiлiк.
Жaзып отыpFaн мarçaлaмыздa, бaлaлap поэзиясын aйшьщтaйтын кepкемдiк мэcелелеp бaлaлapдыц жac еpекшелiгiне сэйкес олapдьщ ой-caнacындa, тaным-тYciнiгенде, кeзrçapacындa болaтын пcихикaльщ eзгеpicтеpмен жэне сол eзгеpicтеpден тyындaйтын педaroгикaльщ-тэpбиелеyшiлiк эcеp етy жолдapымен caбaкracтьщтa кещнен rçapacтыpылaды. Faлым, Амaнжол Элтaев: <^ылымильщ ^^amm бaлaлap rçaлaмгеpiнен бipнеше мэcелелеpдi еcкеpтyдi тaлеп етед^ Олap: 1.Бaлaлap поэзиясыныц eзiндiк еpекшелiгi; 2.Бaлaлapдыц пcихикaльщ-педaroгикaльщ еpекшелiктеpi; 3.БaлaлapFa ^^i^ma^rn деpек-мэлiметтеpдiц Fылыми надтыль^ы» [4; 23] Сонды^ган дa бaлaлap эдебиетшщ оныц iшiнде бaлaлap поэзиясыныц мектеп rçaбыpFacындa rçaндaй arçындapдыц шыFapмaшылыFы о^ытылып жaтыp жэне ол шыFapмaлapды rçaлaй о^ытылу rçaжеттiлiri - бYгiнгi yarçыттыц дaты.
Бaлa тaлFaмын бaFдap етiп, оrçыpмaныныц пcихикaльщ-педaroгикaльщ еpекшелiктеpiн еcкеpiп, ^оFaмдaFы болып жaтrçaн yarçиFaлapды a^rn тapaзыcынa тapтып, кeкipек кeзiнен eткiзiп, CYбелi тезш, мapжaндaй ойын жiпке тiзiп оrçыpмaнFa rçaлaм ciлтеген a^rn немесе жaзyшы
ецбеп жемicтi болapы ^зиз-дь Б^л, эpине, бiздiц ой т^жьфымымыз. Ал, aкaдемик С.Киpaбaевтыц: «Бaлaлap эдебиет - ^иын эдебиет. Оныц бipтaлaй eзiндiк еpекше cипaттapы 6ap. Бaлaлap кiтaптapындa эpекеттiц нaкгылыFы мен обpaздыц кepнектiлiгi, лиpиктiк cезiмтaлдьщ, хapaктеpлеp мен ya^FamiR динaмикaльщ тYpде дaмyы, тш тaзaлыFы мен тapтымдылыFы ^жет. Бaлa ойы мен YFымы aбcтpaкциядaн repi шкгыльщты CYЙедi. Сезiмiне эcеp ете бшу aprçылы оны aдaмды CYЮге, гyмaниcтiк эpекеттеpге тэpбиелеyге болaды. Жaзyшы тiлi де бaлa ^ымыш лaйьщ, тYciнiктi, тaзa болyFa тшс» [5; 74], - деген Famrn т^^фьтышн бaлaлap эдебиетшщ кepкем эдебиеттщ 6íp caлacы болып тaбылaтыны, сол себепт оныц бойындa болyFa тиic бacты cипaты оныц тiлiнiц кepкемдiгi, ойыныц теpецдiгi бacты тaлaп екендiгiн aцFapдьщ.
Эдебиеттiц тYп бacтayы болaтын, бaлaлap эдебиетiн ^pa^rarn бaлaлap поэзияcынa ^^rna^rn негiзгi тaлaп - поэзияныц кepкемдiгi. Поэзияныц кepкемдiк тaлaбы тarçыpып тaцдayдaн бacтaлмaйды, сол поэзияльщ туынды a^rn caнacынa rçaлыптacrçaн сэттен бacтay aлaды. Поэзияльщ шыFapмaдa бейнеленетiн кepкемдiк шындьщ пен кepкемдiк шешiм бaлa ^иялымен acтacып жaтyы шapт. Бaлaлap поэзиясыныц ец бacты мiндетi де жac ^такты кepкемдiк шындьщ негiзiнде eмipлiк шындьщтыц aлyaн ^ьфымен тaныcтыpy болып тaбылaды. БaлaлapFa apнaлFaн шыFapмaлapдa eмipлiк ^¥былыcтap ^ьотыльщты дa тYciнiктi бейнеленш, жac оrçьфмaнныц cезiмi мен a^w^mma rçозFay caлyы, бaяндay, яки бейнелеу Yлгici мейлiнше эcеpлi болуы тшс.
Бaлaлap поэзиясыныц бap acылын, мектеп rçaбьфFacындa о^ып жYpген оrçyшылapFa aмaнaттaп жеткiзy, бaбa м¥pacын жac ^pmrçrça aмaнaттay - бYгiнгi жac ^pmrçrça дэpic о^итын, ^с^ aтты ^сиета еciм иегеpлеpiнiц ^йсы бipiнiц болмacын бacты мYДдеci болмarç.
Эpине, бiз ceз ^ылып отыpFaн ^îarç эдебиетш о^ыту эдicтемеci Fылым болып бipден rçaлыптacrçaн жо^. Оныц eзiнiц тapихи дaмy жолы бap. Ka^arç хaлrçыныц тapихындa eз aнa тiлiнде тiлiнде) о^ыту жэне о^ытудыц эдютемесше кeп кeцiл бeлiп, Fылым pетiнде негiздеген т¥ЛFa -Ы.Алтынcapин. ¥лы ^с^ ^îarç бaлaлapынa бiлiм беpеp эp ¥CтaзFa ^îarç бaлaлapынa eз aнa тiлiн тиiмдi о^ытудыц жолын, пpинциптеpiн, rçaFидacын, мaцызын, жолдapын кepcетiп, эдicтеме Fылымыныц негiзiн caлды, aprarna мол м¥pa ^лдьфды. Ы.Алтынcapиннен бacтay aлFaн эдебиетiнiц эдicтемеci А.Бaйт¥pcынов, М.Ж¥мaбaев, С.Жиенбaев, Ж. Аймayытов, Т.Шотанов, К. Ж¥бaнов т.б. кepнектi Faлымдapымыздыц Fылыми - эдicтемелiк т¥жьфымдapымен ipreci rçaлaнып, белi бекiп, ецсе тштедь
КYнi бYгiн ^îarç эдебиетiн о^ыту эдicтемеci - кеpегеci кец, тaмыpы теpецге бойлaFaн Fылым caлacы. Эдебиетп о^ыту эдicтемеciнiц Fылыми пэн екеш arnirç. K^arç эдебиетi пэнiнiц мектеппк пэндеp жYЙеciнде eзiндiк еpекшелiктеpi бap. K^arç эдебиетi пэнiн мектепте о^ытудыц мarçcaт-мiндеттеpiн, эдеби бiлiм мaзм¥нын оны ami^'ambra ¥cтaнымдap мен eмip тaлaбынa caй о^ыту эдicтемеciн жетiлдipyдiц теоpияльщ-методологияльщ негiздеpi де бap. Демек, эдебиетп оrçытyFa деген
талап пен тэртш тым катал. вйткеш эдебиет кай ^лттыц, ^лыстыц болмасын - жYрегi. Мэдениетi мен тарихы, тш мен дэстYрi KepÎHÎc табатын - айнасы. Дэл осы эдебиеттщ каны мен жаны, бары мен багы - балалар эдебиетi. Эдебиеттщ асылын аркалашан балалар эдебиеттщ казiрri тацда мектеп ^абыргасында калай окытылып жащандыгы жайында кеп сез ^озгай бермеймiз.
Оныц ез себебi де жок емес. Эдебиеттщ окыту эдiстемесi жайында сез ^озгау Yшiн, сол эдебиеттщ мектеп ^абыргасында каншалыкты децгейде окытылып жат^андыгы жайында толык акпарымыз болуы шарт. Казак тiлiнде окытылмайтын мектептердеп казак эдебиеттщ окытылу децгеш, эдю-тэсш тiптен езгеше. Эзге тiлдi аудиторияда казак эдебиетiн окытатын м^атмнщ тшшщ кeркемдiгi мен бiлiктiлiк, аудармашылык карымы да бойынан табыла бiлер ^стаз болып, бала жанына, iшкi элемше жол аша бiлгенi жен. Балалар эдебиеттщ дамуымен атадан балаFа м^ра болып, керкем эдебиеттщ аманатын жетек еткен, казак эдебиеттщ нэзiк кылы болFан поэзия жанрыныц окытылуы - бYгiнгi тацныц eзектi жаFдаяттарыныц бiрi. Балалар поэзиясын бала мектеп табалдырь^ын аттамас б^рын, тiптен ана жатырына алFаш тYCкен сэтiнен бастап ана элдш аркылы танысуы шарт. Б^л жатырда жаткан шарананыц д^рыс дамуына, елiн CYЙер азамат болуына ыкпал етедi деп ойлаймыз.
Балалар поэзиясын окытудыц ерекшелiктерiн бастауыш сыныптардан бастау кажетпп жайында аFылшын Fалымы Т.Конканнонныц «Бiрiншi сынып окушыларын поэзияFа батыру: зерделеуге жанрлык кезкарас» [6; 2] атты макаласында: «Поэзия - б^л кептеген балалар елецдер^ джинглдер мен эндер (Manning, 2003) аркылы ^шырайтын аеташкы жанрлардыц бiрi жэне балалардыц eздерi мтабиFи акындар" деп саналады (Tompkins, 1998, p. 414), ейткеш поэзия ерте жылдарда ойында жш колданылады. Поэзияны кайта оку (Parr & Campbell, 2006) аркылы окудыц жYгiруiн дамытып, езтщ сипаттамалык табшатына байланысты сeздiк корыныц дамуына ыкпал ете алады. Б^л - сондай-ак, студенттщ тYсiну кабшетт дамытатын терец ойлауды ынталандыруы мYмкiн (Routman, 2000). Баспа шарттылыктарына катысты даFдыларды дамыту ете баскарылатын контексте де дамуы мYмкiн, eйткенi оныц табиFаты бойынша елендер, эдетте, прозадан элдекайда кыска (Campbell, 2001). Осылайша, поэзия мацызды контексте сауаттылык пен стратегияны дамыту Yшiн кептеген мYмкiндiктердi ^сынады деп баFандай келе, автор поэзияныц ец кене жанрлардыц бiрi ретiнде адам баласыныц тарихымен тарихы бiр, балалар тумасынан шын акындар, олар елецд eздерi жанынан шыFарып, елец аркылы ез куаныштарымен, iшкi эмоцияларымен бар болмысымен ез тыцдарманына, ата-анасына, туыстарына, ез сыныптастарына жеткiзедi. Поэзия жанры балабакша, мектеп кабырFаларында тиiмдi жэне балаларFа кызыкты заманауи эдiс-тэсiлдер аркылы окытылар болса бала санасы жедел дамып, олардыц дамуына, армандауларына ыкпал етедi.
Казак тiлiнен (екiншi тш ретiнде) жацартылFан бiлiм беру мазм^ны аясында бiлiм берудiц орны ерекше. Оку процесiнiц басты нысаны - окушы. Окушы бiлiм мазм^нын Fана емес, бiлiм алу эдiстерiн, оку эрекеттерiн мецгередi. Казак тiлi мен эдебиет пэнiнен жацартылFан бiлiм беру мазм^ны коммуникативтiк окыту ^станымдары мен тыцдалым, айтылым, окылым, жазылым даFдыларына негiзделген децгейлiк окыту, оку максаттарыныц спиральдi кагидасы, окушыныц коммуникативтiк эрекетшщ басымдылыFы, iзденiмдiлiк-зерттеу эрекетi, шыгеармашылык эрекетшен K¥ралFан. Шы^армашылык кабшет каркынды дамы^ан окушыларды ескi колданысты, жаттанды дэстYрлi эдiспен окыту мYмкiн емес. Окушылардыц коршаFан ортасы, аппарат легiне толы. Колжетiмдi акпараттыц шексiздiгi, бала санасына шамадан тыс кYш салады. Ка^рп акпараттык кецiстiк элемiнде жас буын eздерiн Z (соцFы) ^рпак деп таныстырады. Олар заманауи техника тшш тез мецгеретiн, белсендi, аппарат аFынын жедел эрi накты кабылдай бшетш ^рпак. Олардыц артыкшылыктарын ескере отырып, окытудыц мацыздылыFы жайында International Journal of Evaluation and Research in Education (IJERE) журналынында Bambang Hariadi, M.J. Dewiyani S., Pantjawati Sudarmaningtyas Fалымдардыц бiрлесе жазFан «Z ¥PпаFы Yшiн веб-окыту косымшасын эзiрлеу» [7; 60] макаласы бар. Макалада «Z ¥рпаFыныц сипаттамалары (1) технологияларFа ыцFайлы жэне ете тэуелдi болып табылады, б^л z ¥PпаFы технологиялар ортасында eстi, (2) тYрлi онлайн ешмдер мен кYPделi технологиялык жабдыкпен кеп кажеттшк, сондай-ак карапайымдылыкты жэне интерактивт дизайнды баFалайды, (3) онлайн колжетiмдi болуы мYмкiн аппарат санымен неF¥рлым жоFары элеуметтiк жауапкершiлiк бар, (4) эркашан косылады, элеуметтiк желiлер, кросс-кантри жэне мэдениет аркылы карым-катынас жасайды, олар олардыц ойлауына жэне шешiмдер кабылдау процесiне жанама эсер» деп, «Z ¥PпаFыныц» терт сипаттамасына токтаетан. Z ¥PпаFыныц терт сипаттамасына келер болсак, ец алдымен бYгiнгi буынныц ыцFайлы жэне жоFары технологияFа тэуелдшп, eйткенi олар кeзiн аша ец алFаш танитыны - технология. Екшшю, эртYрлi онлайн
eнiмдерi мен кYPделi технологиялык жабдыктарды телефон немесе компьютер аркылы epKiH жYктей алулары. Ал, YmÎHmi - интернет аркылы кол жеткiзуге болатын аппарат кeлемi мен оган деген жауапкершiлiк пен с^раныстыц жогарылыгы. Ец соцгысы - элеуметпк желiлер, оныц таным мэдениетше жанама эсер етуi. Жогарыда айтылган терт сипаттаманыц зандылыгына CYЙенiп, жаца заманныц балаларын казак тiлi мен эдебиет сабагында жаца технологияларды колдана отырып окыту - жауапты ic.
взге тiлдi аудиторияда казак тшн тYciццiру, машыккан эдic-тэciлдi талап етедь Осы орайда ККадашева, У.Ассанова, С.Омарова, Р.Айкенова, З.Ж^матаева «Казак тiлiн жакын тiл ретiнде окытудыц eзектi мэселелерЬ> [8; 261] атты макаласымен танысып шыктык. Бiз б^ган дейiн ККадашкызыныц ецбектерiмен таныс болатынбыз. ККадашкызыныц бастамасымен эзiрленген "Казак тiлiм окулыгы эдютемелш гылымда ерекше орын алады. Fалымныц окулыгы терт бeлiкке бeлiнген. Окулыктыц мазм^нына келер болсак, окулыкпен таныса отырып, м¥Fалiмдерге ерекше кажеттi маFЛ¥маттармен таныcуFа болады. Окулык бойынша компакт--дисюге салынып, косымша электронды материалдар жаcалFан. Ал, бiз танысып отырFан макалада «Б^л ж^мыс контраcтивтi жэне салыстырмалы эдicтердi камтиды. Негiзгi мазм^н т¥рFыcынан б^л эдicтер ана тшнщ к^былыстарымен тiл жYЙеciнiц туыстык ерекшелштерш салыстырмалы тYPде окытудыц eзара эрекеттеcуiмен жэне окылатын тiлдi толык тYciнумен аныкталады. Салыстырмалы эдic принципi ана тш мен аударма тiлiнiц тшдш к¥былыстарын салыстыру аркылы, тиicтi материалды тYciндiру аркылы толык тYciнуден тирады. Контраcтивтi жэне салыстырмалы эдicтер кeптiлдi т¥ЛFаны калыптаcтыруFа, лингвомэдени, элеуметтiк-мэдени жэне когнитивт к¥зыреттiлiктi дамытуFа баFытталFан. ОкуFа мэдениаралык кeзкараc екi немесе одан да ^п мэдениеттi cалыcтыруFа мYмкiндiк бередi. Казак тiлдiк мэдениетiнiц ерекшелштерш зерттеу олардыц ^лттык-мэдени ерекшелiктерi мен дэcтYрлерiн тYciну аркылы жYргiзiледi. Осы зерттеуде прагматикалык тэciлдi жэне тейлеу актiлерiнiц теориясын пайдалануFа байланысты максатты тiл жэне оныц коммуникативтiк кызмет аркылы коммуникация механизмдерiне кызыFушылык артады. Кeптiлдiлiк жаFдайында коммуникативтiк к¥зыреттiлiктi дамыту Yшiн прагматикалык тэciлдi пайдалану материалды жаксы мецгеруге ыкпал етедi жэне тiлдi Yйренуге оц уэждеменi камтамасыз етедЬ> - деп жазылFан макаланыц мазм^нымен толыктай келicемiз. взге ^лт аудиториясында эдебиеттi окыту, мэтiнмен ж^мыс, мэтiндi саралау, мэтiндi талдау, мэтш мазм^нын баяндау сынды тYрлi тапсырмаларды орындау аркылы нэтижеге кол жеткiземiз. Бiрак, бiзге ец кажетi окушыныц ceздiк корын арттыру, iшкi жэне сырткы уэждемеге бейiмдеу.
Бiз жоFарыда тiзбектелген акпараттармен таныса келе, eз ецбегiмiздi eндеп жетiлдiре тYCтiк. Казак эдебиетш eзге тiлдi аудиторияда окытуда басты нысана етiп алFан т¥ЛFамыз сыршыл акын -Т^манбай МолдаFалиев. Т^манбай акынныц т^мса жырларыныц табшаты eзгеше. АлFашкы жырлары cтуденттiк ^ндершщ жемici болып, 1957 жылы «Студент дэптерЬ> [9] деген атпен жарыкка шыккан. Одан кейiнгi жылдарда елуге жуык кiтабы басылып шыккан, тещз терецiндегi маржан сынды eз окырманына танданыс пен шабыт, куаныш пен бакыт тарту еткен т^мса жырдыц тэжiн киген акын Т^манбай МолдаFалиев туралы к¥нды пiкiр айткан зерттеуш^алым - ЕркеFали Рахмадиев. «Ол бYгiнгi М¥каFалидыц акберен асыл каламынан тасты б^зып тауды жарFандай жойкын куат алып, эдебиетiмiздiц барша к¥дiретiн танытар асау арнаFа айналды. Т^манбай сондай жаца ^рпактыц тeлбаcы болды. Казак лирикасыныц сарыауыз балапандай балFын кезшен азуы алты карыс сам^рыкка айналFанына дейiн ^лы шерудiц алдын бермей ылFи кeш басында жYрдi» [10; 11] деп, аса жоFары баFа берген. Казак тiлiнде окытылмайтын мектептiц 6 - сыныптарында Т^манбай МолдаFалиевтiц «Кiм болам?» [11; 91] деген eлецiнен Yзiндi берiлген. Осы eлецiн заманауи эдю-тэciлдер аркылы окытудыц Yлгiлiк н^скаларын жасап, сабак барысында колдандык.
Кез келген IT технологияныц eзегi болып отырFан Google баFдарламаcымен ж^мыс жасау, оныц тшн мецгеру баFдарламаныц ^шан тецiз мYмкiндiктерiн колдана бiлу - м¥Fалiм шеберлшнщ бiр кыры. Бiз eзiмiз окытып отырFан такырып аясында бiлiм алушыны бiлiммен камтамассыз ету Yшiн етшер ецбек, тeгiлер тер кeп. Бiз Google Sites жэне Google Forms баFдарламаларын колдандык. Бiз cынакнамаFа алып, окыткан аудитория казак тiлiнде окытылмайтын мектептщ 6 - сыныбы.
Бiз сыныпта м¥Fалiмдер орындайтын ж^мыстар мен тапсырма тYрлерiн Google Sites жэне Google Forms баFдарламаларына енгiздiк. Google Sites жэне Google Forms баFдарламаларын колдану м¥Fалiмдерге немесе окушыларFа сыныптан тыс косымша ретiнде немесе сыныпта таныскан акпаратты бекiтуге немесе керi байланыс жасауда пайдасы мол. Б^л - дэcтYрлi окыту мен онлайн окыту арасында тамаша Yйлеciмдiлiк тапкан окыту элемiндегi жаца сала. Б^л жаcаFан ж^мысымыз
окушыларFа сынып iшiнде де, одан тыс жерлерде де eз кабшеттерш жетiлдiре тYcуiне мYмкiндiк бередi. Бiлiм беру саласында басымдыкка ие болып отырFан жаца баFыт - интернеттi араластыра окыту немесе «гибридп окыту» баFыты. Google Sites баFдарламаcына берiлген кYнтiзбелiк жоcпарFа сай Т^манбай МолдаFалиевтiц «Кiм болам?» eлецiн енгiзiп, окушылардыц есте сактау кабiлеттерiн, кабылдау ерекшелiктерiн ескере отырып аудио-визуалды жазба н^скасын бiрге жYктедiк. взге тiлдi аудитория ерекшелiгi ескершп, окушыларFа жаца ceздердi cуреттi карточкаларFа казакша-орысша тYciндiрмелi аудармасымен бердiк. Б^л окушыныц сабактан тыс уакытта жаца ^здердщ жазылуы мен айтылуындаFы айырмашылыктарды ацFаруы мен есте сактауына мYмкiндiк жасайды.
Гибридтi немесе аралас окудыц артыкшылыFы мен мYмкiншiлiгi жайында шетелдш зерттеушi - Fалымдар Энтони Г. Пиччиано, Чарльз Д. Дзюбан и Чарльз Р. Грэм «Blended learning: Research perspectives, Volume 2» (Смешанное обучение: перспективы исследований, Том 2) [12] деген макаласы бар. Б^л оку тYрi сощы 10 жылда каркынды зерттелiп, дамып жатыр. Эаресе, бiлiм алушылар арасында (окушы, студент, магистрант немесе докторант) кещнен канат жайып келедi. Гибридтi окыту м¥Fалiмдер мен окушылар Yшiн ^ялы телефондарына немесе планшеттерiне Google Sites жэне Google Forms косымшаларын жYктеудi кажет етедi. Нактырак айтар болсак, Google Disk, Google Table, Gmail жэне т.б. сиякты окушылар арасында танымалдыкка ие косымшаларын пайдалану угымды болып саналады.
Педагогикалык жацалыкты жасау, игеру жэне пайдалануFа негiзделген м¥Fалiмнiц басты кызметi - инновациялык баFыттылыFында. вйткеш, окушыныц окуFа деген кабiлеттiлiгiн арттыратын танымдык дамуын ояту мен оны жетiлдiру ¥CтазFа тiкелей байланысты. Акпараттык технологиялар, эciреcе, окушы мен м¥Fалiм араcындаFы eзара ынтымактастыктыц артуына cебепшi болады. вйткенi, eз заманыныц мYмкiндiгiн пайдаланып, бала дамуына эсер ететш заманауи ^стаздан бiлiм алу бшм сапасыныц артуына тiкелей байланысты. Google ^сынатын функциялардыц артыкшылыктары: кецicтiк пен уакытты шектеуciз пайдалана отырып ж^мыс жасауы, тапсырмаларды орындау, тапсырма реттшгш сактаудыц жецiлдiгi. Google ^сынатын Gmail, Google Drive, Google Hangout, Google Groups, Google Sites т.б. косымшалары окушылардыц акпаратты шектеуciз алуына, iзденуiне ыкпал етедi. «Жаца педагогика» тэсшдемесшщ аясында окушылар электронды почтаны еркш колданады. Сондыктан да, сабак барысын^ы тест тапсырмаларын орындау да, косымша сауал туындаFанда почта аркылы хат жолдап керi байланыс орнатуFа да мYмкiндiк мол. Б^л баланыц таным сипаттамасыныц артуына, жеке eзi тапсырмаларды орындай отырып, оку жэне проблемаларды шешу кабiлеттiлiгi артуына ыкпал етедг Сандык кецicтiктiц ыкпалымен окушыныц окуFа деген к^лшынысын еселеуге болады.
ЖацартылFан бiлiм мазм^нына сай окыту тш казак тiлi емес мектептерде казак тш мен эдебиетi кiрiктiрiлiп «Казак тш мен эдебиетi» болып бiр Fана пэн ретiнде окытылып отыр. 1. «Казак тiлi» пэнi CEFR: В1 децгейi (6 сынып). Такырып аясы: «Элеуметтiк-мэдени», «Элеуметпк-т^рмыстык», «Оку-ецбек». Сeйлеciм эрекеттерi: Тындалым, айтылым, окылым, жазылым, тiлдеciм. Лексикалык минимум. Грамматикалык минимум 2. «Казак эдебиетi» пэш. Кeркем эдеби шыFармалардан, eлендерден Yзiндi, ауыз эдебиетi Yлгiлерi т.б.
Бiз «Казак тiлi» пэнi (окыту тш казак тiлi емес мектептерде) бойынша оку баFдарламаларыныц ерекшелiгiне CYЙене отырып, Google Sites баFдарламаcына eтiлетiн сабактыц электронды сайт н^скасын жасадык. Осы аркылы окушы eтiлетiн сабакты толыктай онлайн аркылы танысып, кашыктыктан мецгеруше, кецiнен акпарат алуына мол мYмкiндiк беретiн жYЙе калыптастырдык [13]. Сабакка жацадан кiруде окушы кiрic сауалнамасын жасайды. Сауалнамалардыц барлыFы eтiлетiн такырыпка дайындык, миFа шабуыл эдici аркылы орындалады. Ал, сабак толыктай аякталуFа бiр немесе бiрнеше минут калFанда шыFыc сауалнамаларын жасайды. Осы аркылы сабактыц eту барысына, алFан бшмшщ мазм^ндык к¥рылымына катысты ашык C¥рактарFа жазбаша жауап бередi. Осы аркылы ой cауаттылыFы мен жазу cауаттылыFына да назар аударуFа, eз ойын жазбаша жеткiзудегi баланыц тiлдiк корыныц децгейiн аныктауFа мYмкiндiк бередi. Юрю сауалнамасынан соц окушы бYгiнгi eтiлетiн такырыптыц атауын eзi тауып, жаца такырыппен, акын, Т^манбай МолдаFалиев eмiрiмен, шыFырмашылыFымен танысады. Акын eлецiн видео аркылы гарт, акынныц eз дауысын тыцдайды. Тыцдалым эрекетi барасында окушы eлецнiц не жайында екенiн болжайды, назарын шоFырландырып тыцдайды, ceздер мен тез тiркеcтерiнiц маFынаcын тYciну Yшiн «ceздер ceйлейдi» тактайшасынан акпарат алады, кeркем шыFармаларды тыцдап, негiзгi ойды аныктайды, тыцдалым материалдары бойынша 8-тапсырмада берiлген ашык C¥рактарFа жазбаша жауап береди М^ныц барлыFын окушылар тыцдалым, окылым эрекетш жYзеге асырып
барып, жазылым эрекетше кешкенде орындалады. Окушылардын базалык дагдыларына суйене отырып, жазу жэне оку дагдысын непзге аламыз. Бершген тапсырмаларга жауап жазу ушш бшм алушыда етшген такырып аясында калыптаскан шм болуы шарт. Окушы бершген сурактын жауаптарын почталарына жiберiлген конспектщен немесе онлайн усынылган мэт1ндеп акпаратка суйене отырып жазады. Б1з мунда б1ршш1 тшд1 коммуникативтш тэсш тургысынан окыту эдюш колданамыз. Бул эдю жайында галым Ж.Кер1мнщ «Шет тшш окытудагы эдютемелер мен коммуникативтш багыт» [14; 77] атты макаласы бар. Макалада М.В.Ляховицкийдщ тшд1 окыту эдютемесшде окыту багытынын б1рынгай топтастырылуы мен турл1 эдютер1 жайында сез козгалган. Олар: тшелей, саналы, курама, интенсивть Б1зге колайлысы тшелей жэне курама. «Тшд1 окыту эдютемесшде окыту багытынын б1рынгай топтастырылуы жок, осылайша, М.В.Ляховицкий (1981) тшд1 менгеру психологиясы тургысынан аныкталатын терт жалпы багытты атайды: 1. бихевиористш - керсетшетш ынталылыктарга жауап рет1нде сейлеу дагдылы эрекеттершщ пайда болу жолымен тшд1 менгеру; 2. индуктивт - саналы - тшдш ережелер мен оларды сейлеуде колдану тэс1лдерш менгеруге алып келетш сейлеу улгшерш бакылау нэтижес1нде тшд1 менгеру; 3. танымдык (когнитивт1) - ережелер мен нускаулыктар кушндеп бшмнен менгершген бшм непз1ндеп сейлеу дагдылары мен ептшкке дешн деген реттшкте тшд1 саналы турде менгеру; 4. интеграцияланган -бшм жэне сейлеу дагдылары мен ептшктершщ параллельд1 менгершушен кершю табатын окыту удер1с1нде саналы жэне саналы емес белшектердщ сабак барысындагы органикалык б1р1гу1» [14; 77].
Осылардын ш1нде интеграцияланган бшмд1 куз1реттшк рет1нде окушылар сыни ойлау/ проблемаларды шешу эдютер1нде колданса жемют болады. Б1з етшген такырыпты толык менгерту максатында галым Н.А.Оразакынованын «Сатылай кешенд1 талдау технологиясын» колдандык. Технологияны тандап алуымыздын сыры тым теренде. Бул технология казак эдебиетш окыту эдютемесшщ тел технологиясы. Жана технология авторы Н.А.Оразакынова «Сатылай кешенд1 талдау - улттык кундылыктарымызды багалай бшуге, онын бшм кекжиегшде кен таралуына ыкпал етш, кунделшт ем1рде колдану аясын жаксартуга багыттайтын окыту. Сатылай кешецщ талдау - тек кана бшмд1 белгш б1р келемде берш, кажетп шеберлш пен дагдыны калыптастырумен гана шектелмейтш, сонымен катар баланын жалпы тулгалык дамуына, ойлау, есте сактау, киялдау, елестету сиякты баска танымдык - психологиялык касиеттершщ жаксы уйлес1мд1 дамуына багытталган окытудын турЬ» [15; 15]. Бул технологияны мектептщ бастауыш сыныптарынан бастап жогаргы сыныптарына дешн казак тш сабагында (поэзия немесе прозаны) еткенде, мэтш талдау барысында колдануга болады. Б1з тандап алган 11 сатылык талдау жуйес1 6-сыныптардын бшм денгешне сэйкес келед1. Жогарыда айтылган тел технологиямыздын талаптарына сай 11 сауалды сабак барысында Google Sites косымшасына енгш, окушыларга усындык. Олар темендеп сауалдардан куралган:
1. Шыгарманын немесе влецнщ авторы жайында кыскаша аппарат.
Казак эдебиет1нде ешюмге уксамайтын езшдш колтанбасы бар сыршыл акын Туманбай Молдагалиев 1935 жылы Алматы облысынын Енбекшщазак ауданындагы Жарсы ауылында дуниеге келген. Акыннын тунгыш елендер жинагы 1957 жылы «Студент дэптерЬ» деген атпен жарыкка шыккан. Одан кешнп жылдарда кырыктан астам ютабы басылып шыкты. 1982 жылы «Журектеп жазулар» ютабы ушш Республика комсомолы сыйлыгынын лауреаты атанган.
2. Элецнщ атауы. вленнщ такырыбы - «Юм болам?». Балаларды мамандык турлер1мен таныстыру.
3. Жанр TYpi. Жанр тур1 - поэзия (елен). влен дегешм1з - белгш б1р елшеммен киыннан киыстырып, уйлес1мд1 ыргакпен уйкасып келетш ернекп сез жуйес1.
4. Идеясы - автор такырып аркылы балаларга эрб1р мамандык иесшщ аткарар кызметш, мамандыктын манызын бала санасына сщ1ру.
5. ЭлецдеН шумак саны. Шумак - аякталган синтаксистш б1ртутас ойды бшд1ред1. Бул елен узшдю1 6 шумактан турады.
6. влецдеН тармак саны. Тармак - еленнщ эр жолы, бул елен - 24 тармактан турады.
7. влецдеп бунак саны. Бунак еленнщ белгш б1р дауыс ыргагымен бел1ну1. Аталган елен 3 бунакты елен.
8. ЭлецдеН буын саны. влен 7 - 8 буынды. влендеп буыннын саны - сездщ курамын-дагы дауысты дыбыстардын санымен байланысты.
9. влецдеп уйкас тYpi. Кара елен уйкасы (а, а, б, а)
10. Эдеби теориялык ^ымдар. Эпитет (айкындау) - заттьщ не к¥былыстыц айрыкша сипатын, сапасын, белгiсiн бiдцiретiн суреттi сез.
11. Элец жайында окушыныц ез ойы (жазылым, айтылым эреке™). Б^л елец аркылы эр бала мамандык тYрлерiмен танысып, мамандыктыц адамзат баласы Yшiн мацызды екеццiгiне Ke3i жетедь Элец тiлiнiц карапайымдылыгы соншалык бала тшше жатык, санасына сiцiмдi. Диалог аркылы баяндалатын елец окырманыныц шю монологы iспеттi кeрiндi. Окушылар eздерi таныскан eлецнiц к¥рылымдык мазм^нына, керкемдш жэне мазм^ндык ерекшелiгiне орай к¥Растырылган сегiз тест тапсырмасын орындайды [16]. Бiр кереметi тест тапсырган окушы тест жауабыныц д¥рыс не б^рыс екендiгiн тесттi аяктаган сэтiнде бше алады. Б^л автоматталган жYЙе м¥Fалiмнiц тесттi тексеруге кететiн уакытын Yнемдеуiне мол мYмкiндiк бередi. Сонымен катар м¥Fалiмге бiлiм алушыныц кайта даярлыкты кажет ететiн осал т^старын айкындауFа септiгiн тигiзедi. Окушыныц eзi тарапынан кеткен кателiктерi, жауап барысындаFы б^рыс жауаптары мен кажет етiлген д¥рыс жауаптар балама н^скада тест соцында кeрiнедi. Окушы катемен ж^мыс айдарына Yцiле отырып, eз катесiн тYзеуiне, олкы кеткен бiлiм орынын толтыруына мYмкiндiк алады. Окушыныц тесттi кайта жасауы, алFан бiлiмiн кайта бекiтуi м¥Fалiмнiц Gmail почтасына акпараттык хат болып барады. Ал м¥Fалiм eзi окушыFа керi байланыс ретiнде акыл-кецесш, косымша акпарат ¥сына алады. Керi байланыс окушыныц gmail.com почтасына жолданады. Б^л жолданFан хаттар жайлы бшм алушыныц ата-анасына да косымша акпарат репнде, баласыныц бiлiм децгейi, сабак барысындаFы Yлгерiмiне катысты хабарлама жолданып отырылады. Б^л м¥Fалiм - окушы - ата-ана Yш тараптыц бiрлесе накты нэтежеге баFытталFан ж^мысыныц жемютшшне экеледi. Сонымен бiрге Google Sites жэне Google Forms баFдарламаларына енпзшген акпараттарды kundelik.kz сайтына конспект репнде тiркеп отырдык. Б^л аркылы окушы онлайн аркылы Fана емес кажет жаFдайда конспектiнi жYктеп, каFаз бетше шыFарып алып та таныса алады. Шынайылык пен жеделдiктi, ^ткырлык пен угымдылыкты бiр арнаFа тоFыстырFан аралас бшмнщ оц нэтежесiн кeруге мYмкiндiк алдык. Акпарат пен бiлiмнiц кол жепмдшш, бiлiмдi жаца жаFдайлармен ойластыру жэне eтiлер такырыпка катысты косымша акпараттар легiмен таныса отырып, окушы ¥ксастык бойынша пайымдауFа YЙренедi. Эр тYрлi тапсырмалар мен жаттыFуларды орындау, алFан бiлiмiн дамыту, iзденiмпаздылык кабшетш ^штау бала бойындаFы рэсiмдiлiк жадыныц ж^мысыныц жаксаруына, баланыц есте сактау кабiлетiнiц артуына ыкпал етедi.
Егемен елiмiздiц ертецi - бiлiм мен FылымFа жаны к¥мар, эдебиет пен мэдениетп, рухани к^ндылыкты бойына т^мар еткен жас ¥рпак. Ж^дырыктай жYрегi азат елiнiц, алып мемлекетке айналуы Yшiн кYресер, кемел болашак иелерi - балалар. Бiлiм беру саласында озык технологияларды колдана отырып, жас ¥рпакка сапалы бiлiм берсек, eз заманымыздан озар мемлекет боларымыз анык. Келер кYнге нык сенiм казы^ы - бiлiм мен Fылымнан бастау алады. Бiздiц т^жырымымыз: <^ылымы карыштап дамыFан елдiц болашаFы айкын, анык бола тYседi».
ПайдаланылFан эдебиеттер räiMi
1. К¥нанбаев А. (1976) Элендер.Шыгармалар. Алматы: Жазушы. - 240 б.
2. ^аратаев М. (1974) Шыгармалар жинагы. 3- том. Алматы: Жазушы. - 368 б.
3. Байт¥рсынов А. (2003) Эдебиет таныткыш. Зерттеулер1 мен eлецдерi. Алматы: Атам¥ра. - 208 б.
4. Элтай А.Д. (2009) Казак балалар поэзиясы: генеалогиясы, типологиясы, поэтикалык дамуы: Монография. Астана: «Фолиант». - 384 бет
5. Кирабаев С. (1971) Энер eрiсi. Макалалар мен зерттеулер. Алматы: Жазушы. - 274 б.
6. Concannon-Gibney T. (2019) Immersing First Graders in Poetry: A Genre Study Approach. Reading Teacher, 72(4), 431-443. https://doi.org/10.1002/trtr. 1728
7. Hariadi B., Dewiyani Sunarto M.J., Sudarmaningtyas P. (2016) Development of Web-Based Learning Application for Generation Z. International Journal of Evaluation and Research in Education. 5(1):60-8.
8. Kadasheva K., Assanova U., Omarova S., Aikenova R., Zhumatayeva Z. (2017) Actual problems of teaching Kazakh language as a closely related language. Astra Salvensis. No.10. P. 261-271.
9. Молдагалиев Т. (1957) «Студент дэптерЬ) eлендер жинагы. Алматы: Жазушы. - 58 б.
10. Т¥манбай Молдагалиев (2011) . «Егемен Казахстан» газеп, 11 казан. https://egemen.kz/article/15612-tumanbay-moldaghaliev
11. Косымова Г., Сатбекова А., Берденова К., Рахимжанов К. (2018) Казак тш мен эдебиетг Учебник для 6 кл. общеобразоват. шк. с рус. яз. обуч. Алматы: Мектеп. - 168 б.
12. Manninen J. (2014) 'Blended learning: Research perspectives, Volume 2', International Review of Education / Internationale Zeitschrift für Erziehungswissenschaft, 60(6), pp. 867-870. doi: 10.1007/s11159-014-9458-5
13. Google Sites багдарламасы. Молдагалиев Т. «Юм болам?» елещ.
https://sites.google.com/d/1J6poR87BxJPMb2qwKwFoTFWpESNfiaRw/p/1y-XTvf2YWjkaAPkM-8 SAOB AcTLFue68D/edit
14. Kерiмова Ж. (2011) Шет тшн окытудагы эдiстемелер мен коммуникативпк багыт. Каз¥У хабаршысы. Шыгыстану сериясы. №4(57).
15. Оразахынова Н.А. (2007) Сатылай кешендi талдау технологиясынын Fылыми-эдiстемелiк негiздерi. Монография. Алматы. - 287 б.
16. Google Forms багдарламасы. Молдагалиев Т. «Юм болам?» елещ бойынша тест тапсырмалары. https://forms.gle/yBpiHHWsE2dAg5Kq9
Особенности изучения произведения Туманбая Молдагалиева в рамках обновленного содержания через программы Google Forms и Google Sites
Л.М. Адилбекова, Ж. Ерахметкызы Казахский национальный женский педагогический университет, г. Алматы, Казахстан, lazzat.m.adilbekova@gmail.com, erakhmedkyzy14.08@gmail.com
В статье говорится о преимуществах гибридного, или смешанного обучения стихотворения видного представителя казахской детской поэзии Туманбая Молдагалиева «Юм болам?» в рамках обновленного образования. Сегодня методика обучения казахской литературе - широко востребованная и разветвленная научная отрасль. Обучение казахской литературе в классах с неказахским языком обучения удобно проводить с помощью приложений Google Forms и Google Sites, а также «технологии пошагового комплексного анализа». В статье описываются десять способов личностно-ориентированного обучения, принципы коммуникативного обучения для привития национальных ценностей молодому поколению Z. Показана эффективность использования современных методов в изучении произведений Т.Молдагалиева, выдающегося деятеля казахской литературы и культуры.
Ключевые слова: Т.Молдагалиев, поколение Z, Google Forms, Google Sites, педагогика, воспитание, детская литература, поэзия.
Features of teaching the works of Tumanbay Moldagaliev within the updated content through the programs Google Forms and Google Sites
L.M. Adilbekova, Zh. Yerahmetkyzy Kazakh National Women's Teacher Training University, Almaty, Kazakhstan lazzat.m.adilbekova@gmail.com, erakhmedkyzy14.08@gmail.com
The article is about the features of hybrid or mixed teaching the poem "Kim Bolam?" by representative of children's poetry Tumanbai Moldagaliev as a part of renewed education. Today, the method of teaching Kazakh literature is a widely demanded and branched scientific area. It is convenient to teach Kazakh literature in the classes with a non-Kazakh language education using Google Forms and Google Sites applications, as well as the "step-by-step complex analysis technology". The article describes ten ways to focus learning on individuals, the principles of communicative learning, instilling national values for the young generation Z, the effectiveness of modern methods used in teaching works of T. Moldagaliev, an outstanding figure in Kazakh literature and culture.
Keywords: T. Moldagaliev, generation Z, Google Forms, Google Sites, pedagogy, education, children's literature, poetry.
PegaKUHAFa 02.05.2020 tyctl
