Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОННИНГ ЯШИЛ ИҚТИСОДИЁТГА ЎТИШИ ВА МУҚОБИЛ ЭНЕРГИЯДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ЖОРИЙ ЭТИШ МЕХАНИЗИМЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОННИНГ ЯШИЛ ИҚТИСОДИЁТГА ЎТИШИ ВА МУҚОБИЛ ЭНЕРГИЯДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ЖОРИЙ ЭТИШ МЕХАНИЗИМЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Физика»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
яшил ўсиш / глобал мақсадлар / экологик кучайиш / иқтисодий сиёсат.

Аннотация научной статьи по физике, автор научной работы — Абдуллаева М.К, Холбекова Ф.Р

Ўзбекистон республикасининг иқтисодиётга ўтиш процесслари ва энергия фойдаланишини жорий эттириш механизмлари бўйича таҳлил ва таққослашни ёритади. Аннотациянинг ўзи маълум бўлиш керакки, унда Ўзбекистоннинг яшил иқтисодиётга ўтиш учун амалга ошириладиган стратегиялар ва долзарб ўрганишлар ҳамда энергия таъминоти ва фойдаланиши бўйича қуйидаги масалалар кўрсатилиши кутилмоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОННИНГ ЯШИЛ ИҚТИСОДИЁТГА ЎТИШИ ВА МУҚОБИЛ ЭНЕРГИЯДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ЖОРИЙ ЭТИШ МЕХАНИЗИМЛАРИ»

УЗБЕКИСТОННИНГ ЯШИЛ ЩТИСОДИЁТГА УТИШИ ВА МУКРБИЛ ЭНЕРГИЯДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ЖОРИЙ ЭТИШ

МЕХАНИЗИМЛАРИ *Абдуллаева М.К, 2Холбекова Ф.Р

1Тошкент давлат иктисодиёт университети "Фундаментал иктисодиёт" кафедраси

доценти, и.ф.н

2Тошкент тукимачилик ва енгил саноат института "Корпоратив бошкарув" кафедраси

доценти и.ф.ф.д(РЬБ) https://doi.org/10.5281/zenodo.11002180 Аннотация. Узбекистон республикасининг щтисодиётга утиш процесслари ва энергия фойдаланишини жорий эттириш механизмлари буйича та^лил ва таццослашни ёритади. Аннотациянинг узи маълум булиш керакки, унда Узбекистоннинг яшил щтисодиётга утиш учун амалга ошириладиган стратегиялар ва долзарб урганишлар уамда энергия таъминоти ва фойдаланиши буйича цуйидаги масалалар курсатилиши кутилмоцда.

Ключевые слова: яшил усиш, глобал мацсадлар, экологик кучайиш, ицтисодий

сиёсат.

"Яшил усиш ва глобал максадлар учун хамкорлик - 2030" (P4G) иккинчи халкаро саммити Корея Республикасида булиб утди. Унда давлатимиз рахбари: "Бугунги кунда она табиатнинг узи бизга йуллаётган огохлик кунгирогига бепарво булмаслигимиз керак. Афсуски, иклим узгаришлари тобора кучайиб бормокда. Биз яшаётган Марказий Осиёда сунгги 30 йилда уртача йиллик харорат тахминан бир даражага кутарилди. Минтакамиздаги асосий дарёларнинг хавзаси ва биологик хилма-хилликнинг кискариб бораётгани жиддий хавотир уйготмокда. Бугланиш даражасини оширадиган газлар ва атмосферанинг кенг микёсда ифлосланиши муаммоларни янада чукурлаштирмокда. Бугунги кунда "яшил тараккиёт" борасидаги максадларга эришиш учун мамлакатларнинг харакатлари янада фаол ва самарали булиши кераклигига хеч ким шубха килмаяпти. Бошка чорамиз хам йук"-деб, таъкидлади.

Сунгги пайтларда халкаро хамжамият бир катор янги муаммоларга дуч келмокда: глобал молиявий инкироз, таназзул, ёмонлашув экологик вазият, шунингдек, ортиб бораётган иклим узгаришлар. Бу муаммоларни иктисодий сиёсатнинг аввалги мавжуд асосий воситалари билан хал этиш етарли эмаслигини курсатади. Шунинг учун хам БМТнинг Атроф-мухит буйича дастури томонидан белгиланган (УНЕП), яшил иктисодиётда куйидаги фикрлар долзарбдир: "инсон фаровонлигини оширади ва ижтимоий адолатни таъминлайди , шу билан бирга атроф-мухит учун хавф ва унинг бузилишини сезиларли даражада камайтиради". Айнан БМТ хужжатларига кура, бундай иктисодий моделнинг мухим тавсифи куйидагилар билан тавсифланади:

• табиий ресурслардан самарали фойдаланиш;

• табиий капитални саклаш ва ошириш;

• ифлосланишни камайтириш;

• паст углерод чикиндилари;

• экотизим хизматлари ва биологик хилма-хилликни йукотишнинг олдини олиш;

• даромад ва бандликнинг усиши.

Шундай экан, "яшил иктисодиёт"га утишимиз ва уни ривожлантиришимиз лозим булмокда. Бугунги кунда "Яшил иктисодиёт"нинг узи нима, деган савол тугилади.

Яшил иктисодиёт таълимда утган асрнинг охирида фанларининг бир йуналиш сифатида пайдо булди. Мазкур иктисодиёт табиий мух,итнинг таркибий кисми булиб, унинг бир йуналиши х,исобланади. Яшил иктисодиёт тушунчаси иктисодий фанлар ва фалсафанинг куплаб бошка сохдларидаги гояларни уз ичига оладиган табиат ва жамият билан боглик экологик иктисодиёт, атроф-мух,ит иктисодиёти, ресурсларга асосланган иктисодиёт, ах,олининг ривожланиши, феминизм иктисодиёти каби яшил сиёсат билан боглик иктисодиётни уз ичига олади.

Яшил иктисодиёт бу иктисодий тизим булиб, унинг асосий максади сайёрамизнинг экологияси ва уни саклаб колиш билан бирга иктисодиётнинг барча сохдларини ривожлантиришга каратилган. Шундай килиб яшил иктисодиёт деганда, инсон хдёти ва соглиги учун зарур булган ресурсларни, атроф-мух,ит ва экологияни бир бутун х,олда саклаб колиб ишлаб чикариш ва хизмат курсатиш сохдлари билан боглик иктисодиётни янада ривожлантиришни амалга оширишга асосланган иктисодий фаолиятнинг янги йуналиши тушунилади.

Бунда куйидаги тадбирларни амалга ошириш лозим булади. Биринчидан, ах,олини турмуш фаровонлигини ошириш, ах,олининг эх,тиёжларини кондириб, уларнинг фаровонлиги, яшаш даражаси ва сифатини ошириш учун моддий неъматларни яратишни баркарор равишда экология ва атроф-мух,итга зарар етказмасдан купайтириб бориш лозим.

Иккинчидан, ишлаб чикариш ва иктисодиётни ривожлантириш учун замонавий энергия тежовчи технологиялар билан жих,озлаш, кайта тикланадиган энергия манбалари х,исобидан купайтириш, жамоат транспортини х,ам электр куввати билан харакатланадиган электромобилларга алмаштириш, энергияни тежайдиган биноларни барпо килиш каби йуналишларда ишларни олиб бориш.

Учинчидан, атроф мух,итга зарарли газларни чикармайдиган, атроф-мух,итни асрайдиган, экологик тоза технологияларни яратиш оркали экологик тоза мах,сулотларни етиштириш масаласига х,ам алох,ида ахдмият бериш лозим булади.

Туртинчидан, бир томондан, табиатдаги барча ресурслар чекланган бир пайтда инсон эх,тиёжлари чексизлигини инобатга олиб, уларнинг мувофиклигини таъминлаш максадида неъматларни ишлаб чикаришни кенгайтиришни табиий ресурсларни камайтирмасдан амалга ошириш чораларини х,ам куриш долзарб масалалар сирасига киради.

Бешинчидан, ах,олининг доимий усиб бораётган эх,тиёжларини кондириш учун канча ишлаб чикариш, кандай ишлаб чикариш, кимга мулжаллаб ишлаб чикариш масаласига атроф-мух,итни асраган х,олда катта ахдмият берилади.

Хуллас, яшил иктисодиётда инсон, табиат ва иктисодиётнинг бир-бири билан уйгун ва баркарор ривожланишини таъминлаган х,олда хдракат килиш лозим булади. Бирор нарсани киламан деб, иккинчи нарса йукотилмайди. Масалан, уй кураман, деб дарахтлар аёвсиз кесиб ташланмайди, технологияларни купайтириш х,аво атмосферасини захдрли газлар билан тулдириш эвазига амалга оширилмайди. Шу йул билан баркарор тараккиётга эришиш бугунги глобал масалалардан биридир.

Х,озирги кунда мамлакатнинг ресурс самарадорлиги Европа Иттифоки ва бошка юкори урта даромадли мамлакатларникидан анча паст.

Узбекистонда сувдан фойдаланиш, айникса, самарасиз, мамлакатнинг ялпи ички махсулот бирлигига тугри келадиган энергия сарфи Европа ва Марказий Осиё минтакасидаги уртача курсаткичдан карийб уч баравар ва кушни ^озогистонникидан икки баравар юкори.

Сув нархларини белгилаш ва сугориш учун инвестициялар оркали сувдан фойдаланиш самарадорлигини ошириш энг катта устувор вазифа булиши керак, сувдан фойдаланишнинг маълум чегаралари ушбу янги устуворликларнинг бир кисмидир.

Кам углеродли окилона сиёсат Узбекистонда кам углеродли энергия ва энергия самарадорлигига утиш учун зарур рагбатларни беради.

Халкаро валюта жамгармаси ва Жахон банкининг углерод нархини бахолаш воситаси тахлили шуни курсатадики, Узбекистонда углерод нархи кушимча фискал даромад сифатида ЯИМнинг 5 фоизигача булиши мумкин, бу яшил лойихаларни молиялаштириш ёки уй хужаликларига иктисодий таъсирни юмшатиш учун ишлатилиши мумкин.

Бундан ташкари, иш уринларини яратиш ва ресурсларни кайта жойлаштириш стратегиялари яшил утишнинг баъзи ижтимоий харажатларини камайтиришга ёрдам беради.

Global яшил утиш янги иш уринлари яратиш ва экологик баркарорликни таъминлаш учун катта имкониятлар яратади ва Узбекистон бу имкониятлардан фойдаланиш учун яхши мавкега эга.

Иш жойлари ва атроф-мухит натижаларини оптималлаштирадиган сохалар каторига согликни саклаш, таълим, молия ва иклимга мос кончилик киради.

Мамлакатдаги энг йирик бандлик сохаси булган кишлок хужалиги кимматрок саноатга утиш ва экотизим хизматлари ёрдамида ердан фойдаланишни оптималлаштириш оркали янада купрок яшил иш уринларини таъминлаш ва турмуш даражасини яхшилаш салохиятига эга.

Бундан ташкари, кайта тикланадиган энергия манбалари ва бошка инновацион технологияларга асосланган, худди шундай яшил салохиятга эга булган тармокларнинг кенгрок руйхати кушимча тахлилга лойикдир.

Яшил иктисодиётга утиш муваффакиятини таъминлаш учун давлат сектори ва яшил молияни жалб килиш жуда мухимдир.

Иклим узгариши билан боглик муаммоли масалалар мамлакатда амалга оширилаётган ислохотлар самарадорлигига, хусусан, иктисодий усиш ва камбагалликни кискартириш, экологик ва озик-овкат хавфсизлигини таъминлашга узининг салбий таъсирини курсатади. Шундан келиб чикиб, ушбу йуналишда мамлакатда иклим узгариши таъсирини камайтириш ва унга мослашиш, «яшил» иктисодиётга утиш чораларини жадаллаштириш, «яшил» ва инклюзив иктисодий усиш моделини таргиб килишга катта эътибор каратилмокда.

Бу борада, мамлакатда «яшил» иктисодий усишни рагбатлантириш, табиий ресурслардан окилона фойдаланиш, «яшил» инвестицияларни жалб килиш, экологик инкирознинг салбий таъсирини юмшатиш максадида Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 5 октябрдаги П^-4477-сон карори билан 2019 — 2030 йиллар даврида Узбекистон Республикасининг «яшил» иктисодиётга

утиш стратегияси тасдикланган.

2020 йилда коронавирус (COVID-19) пандемияси туфайли юзага келган эпидемиологик вазият сабабли дунё мамлакатлари катори Узбекистон Республикасида хам ушбу Стратегияни жадал амалга ошириш имконияти чекланди.

Шу билан бир каторда, 2021 йил ноябрь ойида булиб утган Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Иклим узгариши буйича доиравий конвенциясининг 26-йигилишида (СОР26) Узбекистон Республикаси томонидан Париж битими доирасида 2030 йилга кадар ялпи ички махсулот бирлигида иссикхона газлари эмиссиясини 2010 йилги курсаткичларга нисбатан 35 фоиз камайтириш буйича кушимча мажбуриятни уз зиммасига олиши хакида баёнот берилди.

Шунингдек, Узбекистон Республикаси 2023 йилнинг май ойида 2030 йилга кадар метан эмиссиясини 2020 йилга нисбатан камида 30 фоизга камайтириш буйича мамлакатларнинг жамоавий максадга эришиши буйича глобал мажбурият тугрисидаги ташаббусга (Global Methane Pledge) кушилди.

Коронавирус пандемияси ва иклим узгариши туфайли юзага келаётган салбий холатларнинг сабоклари иктисодий усишни таъминлашда янада баркарор манбалар ва ёндашувларни кайта куриб чикиш, хусусан, мамлакатда «яшил» иктисодиёт ва «яшил» иктисодий усиш буйича стратегик максадлар ва чора-тадбирлар амалга оширилишини самарали ташкил этиш заруриятини курсатмокда.

Шу билан бирга Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 2 декабрдаги "2030 йилгача узбекистон республикасининг «яшил» иктисодиётга утишига каратилган ислохотлар самарадорлигини ошириш буйича чора-тадбирлар тугрисида" ги П^-436-сон ^арори кабул килинди.

2019 — 2030 йиллар даврида Узбекистон Республикасининг «яшил» иктисодиётга утиш стратегияси асосида «яшил» иктисодиётни ривожлантириш буйича курилаётган чора-тадбирлар самарадорлигини ошириш, шунингдек, ушбу йуналишда давлат хокимияти ва бошкаруви органларининг халкаро ташкилотлар билан узаро хамкорликдаги мувофиклаштирилган саъй-харакатларини таъминлаш Дастурни ишлаб чикиш заруриятини юзага келтирди.

2022 — 2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегиясида белгиланган вазифаларни амалга ошириш, Узбекистон Республикасининг «яшил» иктисодиётга утиш стратегияси доирасида «яшил» ва инклюзив иктисодий усишни таъминлаш борасида амалга оширилаётган чора-тадбирлар самарадорлигини ошириш, кайта тикланувчи энергия манбаларидан фойдаланиш хамда иктисодиётнинг барча тармокларида ресурсларни тежашни янада кенгайтириш максадида:

- иссикхона газларининг ялпи ички махсулот бирлигига нисбатан солиштирма ажратмаларини 2010 йилдаги даражадан 35 фоизга кискартириш;

- кайта тикланувчи энергия манбаларининг ишлаб чикариш кувватини 15 ГВтга ошириш ва уларнинг улушини электр энергиясини ишлаб чикариш умумий хажмининг 30 фоизидан купрогига етказиш;

- саноат сохасида энергия самарадорлигини камида 20 фоизга ошириш;

ялпи ички махсулот бирлигига тугри келадиган энергия сарфи хажмини, шу жумладан, кайта тикланувчи энергия манбаларидан фойдаланишни кенгайтириш хисобига 30 фоизга камайтириш;

-иктисодиётнинг барча тармокларида сувдан фойдаланиш самарадорлигини сезиларли даражада ошириш, 1 миллион гектаргача майдонда сув тежовчи сугориш технологиясини жорий этиш;

-йилига 200 миллион кучат экиш ва кучатларнинг умумий сонини 1 миллиарддан ошириш оркали шахарлардаги яшил майдонларни 30 фоиздан ортикрокка кенгайтириш;

-республика урмон фонди захиралари курсаткичини 90 миллион куб метрдан ортикрокка етказиш;

-хосил буладиган каттик маиший чикиндиларни кайта ишлаш даражасини 65 фоиздан ошириш;

-25 та корхона ва ташкилотда ишлаб чикарилган махсулотнинг энергия сигими курсаткичини 2026 йилга келиб 2022 йилга нисбатан 20 фоизга камайтиришга каратилган.

Узбекистон Республикасида «яшил» иктисодий усишни таъминлашда 6 та устувор йуналишда вазифаларини белгиланган:

- табиий ресурслардан баркарор ва самарали фойдаланиш;

- миллий иктисодиётнинг табиий офатлар ва иклим узгаришига нисбатан баркарорлигини мустахкамлаш;

- миллий иктисодиёт, хусусан, саноатнинг «яшил» ва кам углеродли ривожланишини таъминлаш;

- инновацияларни жорий этиш ва самарали «яшил» инвестицияларни жалб килиш;

- баркарор ва инклюзив «яшил» урбанизацияни ривожлантириш;

- «яшил» иктисодиётга утиш даврида катта таъсир остида булиши мумкин булган ахоли ва уларнинг яшаш жойларини куллаб-кувватлаш.

Ушбу устувор йуналишлар буйича вазифаларнинг самарали амалга оширилиши куйидаги йуналишлардаги тармоклараро чоралар билан бир каторда амалга оширилади: «яшил» усиш буйича салохиятни ошириш ва инсон капиталини ривожлантириш; «яшил» иктисодиётга утиш учун кулай сиёсий мухит яратиш, самарали институтларни жорий килиш;

ташки ва ички «яшил» молиялаштириш окимларини купайтириш. Табиий ресурслардан баркарор ва самарали фойдаланишнинг устувор вазифалар:

озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш, сув ресурсларини тежаш билан бирга усиб бораётган ахолини озик-овкат билан таъминлайдиган кишлок хужалиги ечимларини ишлаб чикиш ва жорий килиш;

баркарор ландшафтлар, урмонларни кайта тиклаш ва табиий ресурслардан окилона фойдаланишга асосланган амалиётни жорий этиш;

экинларни диверсификация килиш ва сувни тежайдиган кишлок хужалиги технологияларини жорий килишни ландшафтни тиклаш чоралари билан уйгунлаштириш;

давлат корхоналарини хамда давлат-хусусий шериклик оркали хусусий сектор томонидан сугоришни молиялаштириш имкониятларини ислох килиш.

Табиий ресурслардан баркарор ва самарали фойдаланишнинг устувор йуналишлар:

а) иклим билан боглик хавфларга чидамлиликни ошириш максадида кишлок хужалиги ишлаб чикаришини диверсификация килиш:

баркарор агроэкотизимни яратишга кумаклашиш максадида иклим узгаришига макбуллаштирилган ишлаб чикариш устуворлигидан келиб чикиб, кишлок хужалиги ишлаб чикаришини диверсификация килиш;

иклим билан боглик хавфларга нисбатан баркарорликни ошириш максадида дехкон ва фермер хужаликларида кишлок хужалиги экинларини диверсификация килиш ва ихтисослаштириш;

б) яйловларни баркарор бошкаришни жорий килиш — яйлов майдонларининг экологик холатини саклаш хамда ер ва урмон деградациясини камайтириш оркали яйловларда чорва молларини утлатишни баркарор бошкариш усулларини ишлаб чикиш ва жорий этиш;

в) иклим узгаришига чидамли дарахтлар плантацияларини купайтириш — эрозия, кум ва чанг буронларини камайтириш, шунингдек, экотизимлар ва инфратузилманинг баркарорлигини ошириш учун иклимга чидамли дарахтларни экиш;

г) тармокли ёндашувдан ландшафт ёндашувига утишни таъминлаш учун ландшафтни бошкариш режасини ишлаб чикиш ва тасдиклаш:

хосилдорликни ошириш, экотизим хизматларини яхшилаш ва иктисодиётни диверсификация килиш учун ландшафтни интеграциялашган холда бошкариш;

интеграциялашган ландшафт ёндашувидан фойдаланишни рагбатлантириш, ундан самарали фойдаланишга кайтариш учун ландшафтни тиклаш;

д) кишлок хужалиги махсулотларини баркарор етиштириш ва кайта ишлаш оркали озик-овкат хавфсизлиги ва фаровонликни ошириш — озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш, соглом экотизимларни ривожлантириш хамда ер, сув ва бошка табиий ресурсларни баркарор бошкаришни куллаб-кувватлашга каратилган глобал бошкарув тизимини яратиш;

е) «яшил гаров» дастурлари ва табиий ресурсларга асосланган тадбиркорлик фаолияти асосида яратилган иш уринлари сонини купайтириш:

«яшил» иш уринларини яратиш ва «яшил гаров» дастурларини ишлаб чикиш;

жойларда турмуш даражасини яхшилаш хамда кишлок хужалиги, табиий ресурслар ва экотуризм сохаларида иш уринларини яратишда иклим узгаришига чидамлилик буйича табиий ресурсларни бошкаришга асосланган корхоналарнинг салохиятини ошириш;

ж) умумий сув истеъмоли ва сув танкислигини камайтириш учун талаб этиладиган сув объектларидан аник хисоб-китобларга асосан сув олиш лимитларини урнатиш, амалиётга жорий килиш ва сув олиш лимити доирасида сув берилишини мониторинг килиш — умумий сув истеъмоли ва сув танкислигини камайтириш, шунингдек, сувдан фойдаланиш ва сугориш тизимлари самарадорлигини ошириш учун талаб этиладиган сув ресурсларини аник хисоб-китобларга асосан сув олиш лимитларини урнатиш, мониторинг килиш ва биргаликда режалаштириш институтларини кучайтириш;

з) кишлок хужалиги сохасида самарали технологиялардан фойдаланишни кенгайтириш — сувни тежайдиган сугориш технологиялари, шу жумладан томчилатиб, ёмгирлатиб, дискрет ва бошка самарали сугориш технологияларини жорий этиш ва куламини кенгайтириш;

и) саноат корхоналарида хосил булаётган окова сувларни тозалаш ва айланма сув таъминотини жорий килиш — локал окова тозалаш иншоотларини урнатиш, мавжудларини

реконструкция ва модернизация килиш, тозаланган сувларни технологик ёки маиший-хужалик максадларида кайта ишлатиш куламини ошириш чораларини куриш;

к) кишлок хужалиги максадларида фойдаланиладиган экин ерлари ва куп йиллик дарахтзорларни (мевали бог ва токзорларни) саклаб колиш оркали «яшил» усиш суръатларини таъминлаш;

л) республикада куп йиллик манзарали ва мевали дарахтзорлар кучатларини ишлаб чикаришни купайтириш;

м) хар йили вилоятлар марказлари ва туманларда яшил худудлар ташкил этиш буйича аник чора-тадбирларни белгилаш.

Инновацияларни жорий этиш ва самарали «яшил» инвестицияларни жалб килиш

Устувор вазифалар:

бутунжахон киймат занжирларида иштирок этиш имкониятларини кенгайтириш ва рагбатлантириш учун сиёсий хамда институционал ислохотларни амалга ошириш оркали давлат ва хусусий инвестицияларни жалб килиш;

«яшил» иктисодиётга утиш учун инновацион сиёсат ва миллий инновацион тизимларни такомиллаштириш. Устувор йуналишлар:

а) инвестиция сиёсати ва лойихаларга «яшил» инвестициялар концепциясини интеграциялаш — мамлакатда режалаштирилган барча инвестиция лойихалари учун «яшил» мезонларни ишлаб чикиш ва жорий этиш;

б) саноат корхоналари инфратузилмасини модернизациялаш — мавжуд янги технологиялар ва стандартларнинг интеграцияси оркали саноат, курилиш, кишлок хужалиги ва иктисодиётнинг бошка тармокларидаги саноат корхоналарининг инфратузилмаси баркарорлигини таъминлаш;

в) молиялаштириш имконияти ва салохиятини кенгайтириш оркали кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг иктисодиётдаги ролини кучайтириш — салохият, ракобатбардошлик ва бошкарувни ошириш учун юкори салохиятга эга истикболли кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларини, шу жумладан аёллар юритаётган ва турли худудлардаги корхоналарни куллаб-кувватлаш;

г) хусусий секторнинг миллий иктисодиётдаги иштирокини ошириш: тармокларда хусусий сектор иштирокини ошириш учун давлат корхоналари билан

танлама хамкорлик механизмини йулга куйиш;

давлат ва хусусий сектор уртасидаги мулокотни мустахкамлаш;

д) давлат харидларининг шаффоф ва ракобатбардош тартибини такомиллаштириш: корпоратив бошкарув тизимини такомиллаштиришни куллаб-кувватлаш; шаффоф ва ракобатбардош давлат харидлари тартибини хамда ДХШ ва КУК

тизимини ишлаб чикиш;

е) хукумат фаолияти самарадорлигини ошириш учун электрон хукумат ва давлат бошкаруви салохиятини мустахкамлаш:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

электрон хукумат тизимини АКТ инфратузилмаси ва тегишли тизимлар билан таъминлаш;

давлат бошкаруви органларининг инновациялар ва инвестициялар буйича салохиятини кучайтириш хамда давлат хизматлари ва жараёнларини ракамлаштиришни куллаб-кувватлаш;

билим ва ахборот алмашинувини осонлаштириш учун АКТ тузилмаси ва инфратузилмасини кенгайтириш;

ж) инновацион тизимда сиёсий бошкарув ва механизмлар самарадорлигини ошириш — инновацион сиёсат институтлари, тегишли субъектлар уртасида бошкарув ва мувофиклаштиришни мустахкамлаш;

з) инновациялар асосидаги усишни куллаб-кувватлаш учун инновацион инфратузилмани мустахкамлаш:

инновацион экотизимдаги куллаб-кувватловчи элементларнинг инфратузилмаси ва салохиятини мустахкамлаш;

ESG стандартларига мос келадиган инвестиция лойихаларини амалга ошириш тизимини таъминлаш;

и) илм-фан ва саноат уртасидаги алокаларни мустахкамлаш:

илмий-тадкикот ташкилотларининг салохиятини мустахкамлаш;

тадбиркорлик сохасида модернизация ва технологиялар трансферини таъминлаш

учун хорижий технология етказиб берувчилар иштирокини оширишда тадбиркорлик субъектларини куллаб-кувватлаш.

к) кишлок хужалиги сохасидаги тадбиркорларнинг ракамли саводхонлигини кутариш ва онлайн платформалардан фойдаланишни ривожлантириш — мавжуд кредитлардан фойдаланиш имкониятини кенгайтириш, техник маслахат хизматлари, бозорни тахлил килиш учун инвестицияларни киритиш.

2030 йилгача Узбекистон Республикасида «яшил» иктисодиётга утиш ва «яшил» усишни таъминлаш буйича

МАКСАДЛИ КУРСАТКИЧЛАР

Т/р Курсаткичлар Улчов бирлиги 2022 йил 2024 йил 2026 йил 2028 йил 2030 йил

1. Ялпи ички махсулот бирлигига тугри келадиган энергия хажмини камайтириш (2021 йилга нисбатан) % 5,0 14,0 22,0 27,0 30,0

2. Саноатда электр энергияси истеъмоли, умумий истеъмолдаги улуши % 26,0 25,0 23,0 21,0 20,0

3. Кайта тикланувчи энергия манбаларининг электр энергиясини ишлаб чикариш умумий хажмидаги улушини кенгайтириш (гидроэнергетика билан бирга) % 8,0 9,0 24,3 29,0 30,5

кВт/с 6,5 8,6 25,0 34,0 40,7

4. Кичик кувватли куёш фотоэлектр станцияларини куриш МВт 10,0 150,0 400,0 800,0 1500,0

5. Яхшиланган ичимлик сув манбаларидан фойдаланиш имкониятига эга ахоли, жами ахоли сонига нисбатан % 69,7 80,93 87,12 88,5 90,0

6. Урмон фонди худудларида дарахт ва буталар захираларини купайтириш 3 млн.м3 64,2 68,1 77,0 85,5 92,3

«Яшил макон» лойихаси доирасида

7. шахарлардаги яшил майдонларни кенгайтириш (ауоли пунктининг умумий майдонига нисбатан) % 8,3 12,4 15,8 23,8 30,0

8. Х,осил буладиган кдттик; маиший чи^индиларни кайта ишлаш даражаси % 30,0 40,0 50,0 60,0 65,0

Манба: Узбекистон Республикаси Президентининг 2030 йилгача Узбекистон Республикасининг "яшил" иктисодиётга утишга каратилган ислохотлар самарадорлигини ошириш буйича чора-тадбирлар тугрисида 02.12.2022 йилдаги П^-436-сон карорири асосида тузилган

Юкоридаги маълумотлардан куриниб турибдики, Узбекистоннинг "яшил" иктисодиёт стратегияси таркибидан урин олган масалалар: - ижтимоий, иктисодий сохаларда мукобил энергия манбаларидан кенг фойдаланиш; - уй-жой-коммунал хужаликларида энергия самарадорлигини ошириш; - кишлок хужалигида органик махсулотларнинг ишлаб чикишини оммалаштириш; - чикиндилардан махсулот ва биогаз ишлаб чикаришни йулга куйиш; - ахолининг тоза ичимлик сувига булган эхтиёжларини (канализацияларни купайтириш йули билан) тула-тукис кондириш.; -"Яшил" транспортни шакллантириш ва ривожлантириш; -"Яшил" бизнесни куллаб-кувватлаш, "яшил" фирмаларни соликдан озод килиш; -Экологик "яшил" пластик карталарни ишлаб чикариш ва амалиётга жорий килиш; -ижтимоий-иктисодий жараёнларда экологик бошкарув тамойилига утишдир.

Сунгги йилларда иктисодиёт тармоклари ва ижтимоий сохада энергия ресурсларига булган талабнинг ортиб бориши энергия ресурсларидан самарали ва тежамкорлик билан фойдаланишни такозо этмокда. Иктисодиёт тармокларининг йирик энергия сарфловчи корхоналарида энергия самарадорлигини ошириш ва ёкилги-энергетика ресурсларини тежаш буйича чора-тадбирлар белгиланди.

Шу билан бирга, 2022 — 2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегиясини «Инсон кадрини улуглаш ва фаол махалла йили»да амалга оширишга оид давлат дастурида саноат тармокларида йукотишларни камайтириш ва ресурсларни ишлатиш самарадорлигини ошириш буйича куйидаги топшириклар белгиланди:

саноат тармокларида 3,9 млрд метр куб табиий газ, 4 млрд кВт/соат электр энергияси ва 21 минг тонна нефть махсулотларини тежаш оркали энергия сигимини 20 фоизга, шу жумладан 2022 йилда 5 фоизга камайтириш;

бино ва иншоотларда энергия самарадорлигини 30 фоизга ошириш; хар бир тармок кесимида ресурсларни ишлатиш самарадорлигини ошириш ва энергия тежамкорлиги дастурларини ишлаб чикиш;

чикиндисиз ишлаб чикариш технологияларини жорий этишни рагбатлантириш механизмларини жорий этиш.

Иктисодиёт тармоклари ва фаолият турлари буйича иктисодиётнинг энергия сарфи (энергия сигими) 2026 йилга бориб 22 фоизга камайтирилади.

Хулоса килиб айтсак «Яшил» иктисодиётга утишнинг «яшил иктисодиёт»га инвестициялар окимини оширишда хусусий инвестициялар учун кулай инвестицион мухит яратиши лозим булади. Инвестицион лойихаларни молиялаштиришда хусусий сектор учун давлат томонидан «яшил иктисодиёт»ни куллаб-кувватлашга хизмат килувчи сиёсий, молиявий ва солик дастакларини куллаши самарали хисобланади

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 2 декабрдаги "2030 йилгача узбекистон республикасининг «яшил» иктисодиётга утишига каратилган ислохотлар самарадорлигини ошириш буйича чора-тадбирлар тугрисида" ги П^-436-сон ^арори.

2. Вахобов А.В. ва бошк. "Яшил" иктисодиёт. Дарслик. - Т., 2020. - 295 б.

3. Яшалова Н.Н. "Зеленая" Экономика: региональный аспект. - Санкт-Петербург, 2014 . -194 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.