Научная статья на тему 'ЯШИЛ ИҚТИСОДИЁТ БАРҚАРОР РИВОЖЛАНИШ МЕХАНИЗМИ СИФАТИДА'

ЯШИЛ ИҚТИСОДИЁТ БАРҚАРОР РИВОЖЛАНИШ МЕХАНИЗМИ СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
336
67
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
яшил иқтисодиёт / углерод оксиди / энергия тежамкорлиги / энегрия зичлиги / эколо­ гик ўзгаришлар / иқлим ўзгариши / яшил молиялаш / зеленая экономика / энергоэффективность / окиси углерода / плотность энергии / экологические изменения / изменение климата / зеленые финансы

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Муминова Элнорахон Абдукаримовна

Мақолада яшил иқтисодиётга ўтишнинг зарурати ва аҳамияти, яшил иқтисодиётни тузилиши ва унинг муҳим ҳусусиятлари, мамлакатларни ривожлантиришда, иқтисодий ўсишни барқарорлигини таъминлашдаги аҳамияти ёритилган. Қайта тикланадиган энергия манбаларини ишлаб чиқариш угле­ род чиқиндиларини камайтириш, энегрия тежамкорлигини таъминлаш масалаларига атрофлича тўхталиб ўтилган. Саноат тармоқларида “яшил” иқтисодиётга ўтиш ва энергия тежамкорлигини таъминлашда иқтисодий ривожланган мамлакатларнинг энергия сиғимлиги таҳлил қилинган. Минтақалар миқёсида аҳоли жон бошига истеъмол қилинаётган энергия сарфи маълумотлари, углерод оксиди СО2 нинг атмосферага чиқарилиши бўйича ривожланган мамлакатларнинг рейтинги кўриб чиқилган. Ўзбекистонда СО2 эмиссиясини тартибга солиши бўйича йўналишлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ЗЕЛЕНАЯ ЭКОНОМИКА КАК МЕХАНИЗМ УСТОЙЧИВОГО РАЗВИТИЯ

В статье описаны необходимость и сущность перехода к зеленой экономике, структура зеленой экономики, ее важные черты, а также ее значение в развитии стран и в обеспечении устойчивого экономического роста. Обстоятельно обсуждается производство возобновляемых источников энер­ гии, сокращение выбросов углерода и обеспечение энергоэффективности. Проанализирована энергоемкость экономически развитых стран с точки зрения перехода к «зеле­ ной» экономике и энергосбережения в промышленных отраслях. Рассмотрены данные по потребле­ нию энергии на душу населения в масштабе регионов, рейтинг развитых стран по выбросам угле­ кислого газа CO2 в атмосферу. Даны рекомендации по регулированию выбросов CO2 в Узбекистане.

Текст научной работы на тему «ЯШИЛ ИҚТИСОДИЁТ БАРҚАРОР РИВОЖЛАНИШ МЕХАНИЗМИ СИФАТИДА»

Муминова Элнорахон Абдукаримовна,

ФарFона политехника институти Иктисодиёт кафедраси мудири

ЯШИЛ ИКТИСОДИЁТ БАРКАРОР РИВОЖЛАНИШ МЕХАНИЗМИ СИФАТИДА

УУК: 338.23

DOI: 10.34920/EIF/VOL_2023_ISSUE_1_3

МУМИНОВА Э.А. ЯШИЛ ИКТИСОДИЁТ БАР^АРОР РИВОЖЛАНИШ МЕХАНИЗМИ СИФАТИДА

Маколада яшил иктисодиётга утишнинг зарурати ва ах,амияти, яшил иктисодиётни тузилиши ва унинг мух,им хусусиятлари, мамлакатларни ривожлантиришда, иктисодий усишни баркарорлигини таъминлашдаги ах,амияти ёритилган. Кайта тикланадиган энергия манбаларини ишлаб чикариш углерод чикиндиларини камайтириш, энегрия тежамкорлигини таъминлаш масалаларига атрофлича тухталиб утилган.

Саноат тармокларида "яшил" иктисодиётга утиш ва энергия тежамкорлигини таъминлашда иктисодий ривожланган мамлакатларнинг энергия симмлиги тах,лил килинган. Минтак,алар мик,ёсида ах,оли жон бошига истеъмол килинаётган энергия сарфи маълумотлари, углерод оксиди СО2 нинг атмосферага чикарилиши буйича ривожланган мамлакатларнинг рейтинги куриб чикилган. Узбекистонда СО2 эмиссиясини тартибга солиши буйича йуналишлар келтирилган.

Калит сузлар: яшил иктисодиёт, углерод оксиди, энергия тежамкорлиги, энегрия зичлиги, эколо-гик узгаришлар, иклим узгариши, яшил молиялаш.

МУМИНОВА Э.А. ЗЕЛЕНАЯ ЭКОНОМИКА КАК МЕХАНИЗМ УСТОЙЧИВОГО РАЗВИТИЯ

В статье описаны необходимость и сущность перехода к зеленой экономике, структура зеленой экономики, ее важные черты, а также ее значение в развитии стран и в обеспечении устойчивого экономического роста. Обстоятельно обсуждается производство возобновляемых источников энергии, сокращение выбросов углерода и обеспечение энергоэффективности.

Проанализирована энергоемкость экономически развитых стран с точки зрения перехода к «зеленой» экономике и энергосбережения в промышленных отраслях. Рассмотрены данные по потреблению энергии на душу населения в масштабе регионов, рейтинг развитых стран по выбросам углекислого газа CO2 в атмосферу. Даны рекомендации по регулированию выбросов CO2 в Узбекистане.

Ключевые слова: зеленая экономика, энергоэффективность, окиси углерода, плотность энергии, экологические изменения, изменение климата, зеленые финансы.

MUMINOVA E.A. GREEN ECONOMY AS A MECHANISM OF SUSTAINABLE DEVELOPMENT

In the article is described the need and importance of the transition to a green economy, the structure of the green economy and its important features, its importance in the development of countries and in ensuring the stability of economic growth. The production of renewable energy sources, reducing carbon emissions, and ensuring energy efficiency are discussed in detail.

The energy intensity of economically developed countries was analyzed in terms of transition to «green» economy and energy saving in industrial sectors. Data on energy consumption per capita on the scale of regions, the rating of developed countries on the release of carbon dioxide SO2 into the atmosphere were considered. guidelines for regulating SO2 emissions in Uzbekistan are given.

Key words: green economy, carbon monoxide, energy efficiency, energy density, environmental change, climate change, green finance.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2023, 1 (161)

Кириш.

Жахон амалиётида худудларни баркарор ривожлантириш, уларнинг иктисодий хамда эко-логик тизимларини узаро самарали уЙFунлигида урганишга алохида ахамият каратилмокда. Хусусан, мамлакатлар ривожланиши бевосита худудлар баркарорлигига боFлик булиб, маз-кур масаланинг ижобий жихатлари инновацион иктисодиётни кенгайтириш асосида ресурслар-дан окилона хамда самарали фойдаланишни уз ичига камраб олмокда. Жумладан, иктисодиётда ишлаб чикариш фаолиятини туFри ташкил килиш, соха давомийлиги ва усишини таъминлаш ресурс-лар мавжудлигига боFлик. Бу эса, худудларнинг баркарорлигини таъминлашда иктисодий ва эко-логик тизимларнинг уЙFунлигини таъминлашга каратилган бошкарув карорларининг самарали амал килиши билан боFликдир.

Кайта тикланадиган энергия манбаларини ишлаб чикариш углерод чикиндиларини камай-тириш СО2, яшил технологияли иссикхоналарни купайтириш, яшил технологиялар асосида сувни кайта ишлаб чикиш ва етказиб бериш, "яшил" транпорт воситалари, автомобилларни элек-трлаштириш, "яшил" уй хужаликлари, шахарларда тоза экологик махсулотлар ишлаб чикариш, кишлок хужалигида экологик тоза, органик озик-овкатларни ишлаб чикариш бугунги кунда мухим хисобланади.

"Яшил" иктисодиётни шакллантириш ва унинг баркарор ривожланишига утиш глобал дара-жада хам, Узбекистан учун хам устувор вазифа-лардандир. Баркарор ривожланиш концепцияси инсоният келажаги учун мухим манба булиб, у БМТнинг карор ва хужжатларида уз ифодасини топган. Баркарор ривожланишнинг иктисодий-экологик асоси, бу "яшил" иктисодиётни шакллантириш ва ривожлантиришдан иборатдир. Хозирги бекарор тенденцияларни бартараф этиш учун 2015 йилда БМТнинг 2030 йилгача булган давр учун 17 та "яшил" иктисодиётни ривожлантириш максадларининг узига хос мезонлари аникланди.

Узбекистан Республикаси Президентининг 2022 йил 2 декабрдаги "2030 йилгача Узбекистан Республикасининг "яшил" иктисодиётга утишига каратилган ислохотлар самарадорлигини ошириш буйича чора-тадбирлар туFрисида"ги ПК-436-сон карори билан "Узбекистан яшил иктисодиётга

утиш максадлари белгиланди1. Мазкур Карорга кура 2022 — 2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегиясида белги-ланган вазифаларни амалга ошириш, Узбекистан Республикасининг "яшил" иктисодиётга утиш стратегияси доирасида «яшил» ва инклюзив иктисодий усишни таъминлаш борасида амалга оширилаётган чора-тадбирлар самарадорлигини ошириш, кайта тикланувчи энергия манбалари-дан фойдаланиш хамда иктисодиётнинг барча тармокларида ресурсларни тежашни янада кенгайтириш борасида аник максадлар белгилан-ган булиб, "2030 йилгача Узбекистан Республи-касида «яшил» иктисодиётга утиш ва «яшил» усишни таъминлаш" дастури кабул килинди. Шунингдек, иссикхона газларини ЯИМга нисбатан аввалги йиллардаги даражага нисбатан 35 фоизга кискартириш, кайта тикланувчи энергия манбала-рининг ишлаб чикариш кувватини 15 ГВтга ошириш, иктисодиётнинг барча тармокларида сув-дан фойдаланиш самарадорлигини сезиларли даражада ошириш максад этиб белгиланди. 2030 йилгача Узбекистан Республикасида "яшил" иктисодиётга утиш ва «яшил» усишни таъминлаш буйича 2030 йилга кадар Ялпи ички махсулот бирлигига туFри келадиган энергия хажмини 30 фоизга камайтириш (2021 йилга нисбатан), Сано-атда электр энергияси истеъмоли, умумий истеъ-молдаги улушини 20 фоизга камайтириш, Кайта тикланувчи энергия манбаларининг электр энер-гиясини ишлаб чикариш умумий хажмидаги улушини 30,5 фоизга кенгайтириш (гидроэнергетика билан бирга), «Яшил макон» лойихаси доирасида шахарлардаги яшил майдонларни 30 фоизга кенгайтириш (ах,оли пунктининг умумий майдонига нисбатан) курсаткичлари белгиланди.

Илмий муммони к,уйилиши.

Маколада яшил иктисодиётнинг зарурати, унинг хусусиятлари, саноат тармокларида "яшил" иктисодиётга утиш, энегрия тежмкорли-гини таъминлаш масалаларига каратилган. Мазкур йуналишда тадкикотлар утказиш доирасида аввалги амалга оширилган катор илмий изланиш-лар натижалари урганиб чикилди.

Жумладан М.А. Гурьева узининг тадкикотларида "Яшил" иктисодиётни ривожлан-

1 Узбекистан Республикаси Президентининг 2022 йил

2 декабрь, ПК.-436-сон "2030 йилгача Узбекистан Республикасининг «яшил» иктисодиётга утишига каратилган ислохотлар самарадорлигини ошириш буйича чора-тадбирлар туFрисида" Карори. - https://lex.uz/uz/ docs/6303230#6305281

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2023, 1 (161)

1- расм "Яшил" иктисодиётнинг тузилиши.

Экотизимлар

(табиий капитал) Макрад: экологик баркарорликн и таъминлаш

Иктисодиёт

(жисмоний капитал)

Мак;сад: ресурслардан

ок;илона фойдаланиш

самарадсрлигин и о'чириш

Жамият фаровонлиги

(инсон капитали)

Максад: тенгсизликни к;искартириш ва умумий масъулият

тиршда бир катор муаммоларни келтириб, улар-нинг ечимлари сифатида атроф - му,итга салбий таъсир курсатганлик учун жарималарни жорий этиш; захарли моддаларни чикаришни камайти-риш; атроф-му,итга етказилган зарарни тиклаш амалиётини жорий этиш зарурлигини айтиб утган. Мазкур чора - тадбирларни амалга ошириш а,оли фаровонлиги ва яшаш сифатини оширишга олиб келади. Яшил иктисодиёт инсонларни соф экологик хизматлар ва ма,сулотлардан фойдаланишига ёрдам беради [1].

Атроф-му,итни мухофаза килиш буйича чора-тадбирларни молиявий маблаFларсиз амалга ошириш мумкин эмаслиги туфайли ало,ида "Яшил" молиялаштириш тизимини яратиш зарурати пайдо булди. Шу сабали Буневич К.Г. ва Горбачева Т.А. узларининг тадкикотларида "Яшил молия", Яшил инвестициялаш" тушунчаларини илгари сурдилар. Янги "Яшил" молиявий воситалар нафакат улардан фойдаланишдан иктисодий фойда олиш, балки атроф-му,ит ва иклим муаммоларини ,ал килиш ва уни мухофаза килиш учун мулжалланган, деган фикрни келтиришган [2].

Zhang D. ва бошкаларнинг тадкикотларида яшил иктисодий самарадорлик, Дурбин модели, яшил иктисодиётда тоза энергиянинг роли, яшил иктисодиёт курсаткичлари та,лил килинган [3].

Мамлакатимиз олимлари томонидан ,ам мазкур масала атрофлича урганилган булиб, "Яшил иктисодиёт"нинг энергетика со,асига йуналтирилган инвестицияларининг жа,ондаги ,озирги ,олати та,лил килинган ва ривожланиш

тенденциялари З.Нуров тадкикотларида уз аксини топган [4].

Т.К.Иминов, А.В.Вахрбов, Т.З.Тешабоев, М.Т.Бутабоевларнинг тадкикотларида "Яшил" иктисодиётга утишнинг хорижий тажриба-лари, саноатни ривожлантиришда иктисодий-экологик муаммолар каби масалалари атрофлича урганилган [5].

Шунинг билан кайта тикланадиган энергия манбаларини ишлаб чикариш, углерод чикиндиларини камайтириш, энегрия тежам-корлигини таъминлаш, бу борада халкаро микёсда эришилган натижаларга таяниш маса-лаларини урганиш хануз мухим илмий ахамиятга эга, тадкикотларни амалга ишириш борасидаги илмий ёндашувлар эса маълум методологик аха-мият касб этади.

Та^лил ва натижалар.

Яшил иктисодиёт тушунчаси ХХ-аср охирида пайдо булиб, иктисодиётда инсон иктисодий фаолиятининг атроф-му,итга салбий таъсирини камайтириш зарурлигини таъкидлайди. Хар кандай ,олатда ,ам иктисодий усишга эмас, балки баркарор ривожланишга эътибор каратадиган тенденция. му,ит. Ушбу тенденция тарафдорлари иктисодиёт узи мавжуд булган ва унинг бир кисми булган табиий му,итнинг боFлик таркибий кисми деб ,исоблашади.

"Яшил" иктисодиётнинг му,им хусусиятлари куйидагилардан иборат:

- табиий ресурслардан самарали фойдала-ниш;

- табиий капитални саклаш ва бойитиш;

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2023, 1 (161)

1-жадвал. Иктисодий ривожланган мамлакатларнинг энергия сиfимкорлиги (Дж/$)1

Мамлакат Йиллар Энергия сиFимкорлигининг пасайиш тенденцияси %

2005 2007 2009 2010 2015 2025 2035 2015 2005 2025 2015 2025 2025

Россия 17,06 16,64 12,97 11,32 10,08 9,01 7,89 169,25 111,88 114,20

Канада 14,63 14,27 13,47 11,95 11,03 10,18 9,43 132,64 108,35 107,95

Жанцбий Корея 13,43 13,27 10,31 8,55 7,76 7,14 9,28 173,07 108,68 76,94

АКШ 10,06 9,92 8,49 7,58 6,74 5,97 5,37 149,26 112,90 111,17

Австралия ва Янги Зеландия 9,61 9,59 8,80 7,85 6,97 6,20 5,50 137,88 112,42 112,73

Хитой 7,47 8,14 6,58 5,48 4,65 3,99 3,46 160,65 116,54 115,32

Европа Иттифоки 7,73 7,68 6,75 6,00 5,26 4,70 4,20 146,96 111,91 111,90

Япония 7,12 7,09 6,41 6,01 5,75 5,53 5,32 123,83 103,98 103,95

Мексика 7,03 6,85 6,78 6,16 5,58 4,97 4,44 125,99 112,27 111,94

Бразилия 6,66 6,64 6,51 5,59 5,10 4,68 6,09 130,59 108,97 76,85

Хиндистон 4,42 4,36 3,33 2,94 2,57 2,24 1,92 171,98 114,73 116,67

- атроф-мухит ифлосланишини химоя килиш;

- кам углерод чикарувчи иктисодиётга эри-шиш;

- чикиндиларни кайта ишлаш ва махсулотга айлантириш;

- экотизим хизматлари ва биологик хилма хилликни саклаб колиш;

- даромад ва бандликни таъминлаш;

- иктисодиётда энергия самарадорлигига эришиш, кайта тикланувчи энергия манбаларини тула истъемол килишга утиш.

Саноат тармокларида "яшил" иктисодиётга утиш ва энергия тежамкорлигини таъминлаш Кон-цепциясида саноат тармокларида 3,9 миллиард куб метр табиий газ, 4 миллиард кВт/соат электр энергияси ва 21 минг тонна нефть махсулотларини тежаш оркали энергия сиFимини 20 фоизга, шу жумладан 2022 йилда 5 фоизга камайтириш каби вазифалар белгиланди.

Шуни таъкидлаш лозимки, хар йили атроф-мухит омилларидан факат биттаси - хавонинг ифлосланиши сайёрамиздаги 4.5 миллион одамнинг бевафт улимига сабабдир. Глобал иктисодиётда тахминан 2,7 миллиард евро микдоридаги зарар етди.

Электр энергиясидан фойдаланиш самарадор-лигини ошириш, арзон электр энергияси билан

1 Буневич К.Г., Горбачева Т.А. (2022). «Зеленые» тенденции в развитии мировой финансовой системы. Вестник Московского университета имени СЮ Витте. Серия 1: Экономика и управление, (1 (40)), 52-60.

таъминлаш ва ифлосланиш даражасини пасай-тириш энергетика сохасидаги (ривожланаёт-ган давлатлар олдида турган) муаммолардан биридир. 2012 йилда дунё буйлаб 1,285 миллиард киши электрэнергиядан фойдалана олмади, уларни электр энергия билан таъминлаш маса-ласи жиддий муаммо булиб колмокда. 2040 йилда электр энергиясига глобал талаб 40104 ГВт/соатни ташкил килиши кутилмокда, бу 2012 йилга нисбатан карийб 1,8 баробар купдир. Углеродли чикимларни ушлаб колиш, саклаш, ишлатиш имкониятини берадиган "тоза кумир" технология-ларидан фойдаланишга утиш "декорбанизация"га олиб келади.

Бу холатда СО2 чикиндиларини 2-3 километр чукурликда геологик эритма сифатида саклаш катта фойда беради, лекин бу катта молиявий сармоя талаб килади. Агар башорат килинган энергия истеъмоли давом этса, 2040 йилга келиб йиллик СО2 захарли чикиндилари 40 Гт атрофида купаяди. СО2 чикиндилариларининг бу суратда ортиши натижасида ернинг уртача харорати 3,6 0С дан 5,3 0С гача кутарилади.

Куйидаги диаграммада минтакалар микёсида ахоли жон бошига истёмол килинаётган энергия сарфи ва мамлакатимиз маълумотларини куриш мумкин.

Юкоридаги график маълумотларидан хулоса килиб айтиш мумкинки энергия истемоли шимо-лий Америка минтакасида энг юкори булиб (2020-йилда 216.8 Дж), куйи курсаткичлар Африка минтакасига (2020-йилда 13.9 Дж) туFри келган.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2023, 1 (161)

1-диаграмма. Дунё мамлакатлари ва Узбекистоннинг ах,оли жон бошига энергия сарфи1 (Дж).

Адоли жон бошига энергия истеъмолн (Gigajoul)

300,00

250,00

200,00

150,00

100,00

50,00

0,00

ЫУШШШЦ

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Шимолий Америка ■ Марказий Америка ■ Европа Марказий Осиё ■ Араб давлатлари ■ Африка I Шаркий Осиё ИДунёбуйлаб ■ Узбекистан

Узбекистонда эса мазкур курсаткич 2020- йилда 56 Дж ни ташкил килиб, умумий холатда озрок пасаювчи тенденцияни кайд этган.

Бинобарин, Узбекистон хам энергия ишлаб чикариш ва фойдаланиш усулларини узгартириши керак. Сунгги 10 йил ичида мамлакат буйлаб кенг кулламда пилот лойихалари ишлаб чикилиши лозим.

"Яшил" ик,тисодиётнинг кенг таркалган концеп-циясидан яна бири бу паст углеродли иктисодиёт. Кам углеродли ривожланиш мак,сади атмосферага иссикхона газлари чикиндиларини чикаришни камайтиришдир. Купгина хорижий олимлар-нинг фикрларига кура, бу иссикхона газлар чик,индиларининг камайиши глобал ик,лим тизи-мининг баркарорлашишига олиб келади. Ушбу максадга эришишнинг бир йули энергиядан фойдаланиш самарадорлигини оширишдир. СО2 эмис-сиясининг асосий манбаи - казиб олинадиган кумир, нефть, газдан фойдаланишдир. Хозирда купгина мамлакатлар ва халкаро корпорациялар иссикхона газлари чикиндиларини мухим манбаи булган кумирдан фойлдаланишни камайтирмокда. Куйидаги диаграмма оркали дунёдаги СО2 эмис-сиясини куришимиз мумкин.

1 bp Statistical Review of World Energy 2021 маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилди.

Углерод оксиди СО2 нинг атмосферага чикарилиши буйича рейтингда Хитой биринчи уринни 28%, иккинчи уринни АКШ 15%, учинчи уринни Хиндистон 7%, Германия олтинчи уринни (Европада биринчи уринни) 2%, Бразилия (Жану-бий Америкада) углерод оксиди СО2 газни асосий ишлаб чикарувчиси) 1% ни ва Австралия 1% ни эгаллайди.

Узбекистонда хам СО2 эмиссиясини тартибга солиши катта ахамииятга эга ва уларнинг куйидаги йуналишларини келтириш мумкин:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1. Узбекистон шароитидан келиб чикиб, яшил энергия бозорини шакллантириши лозим конунлар ва тизимни тартибга солиш.

2. Хукумат яшил технология ва яшил биз-несга сармоя киритиши лозим. Узбекистон углерод индексини, углерод стандартларини ишлаб чикиши лозим.

3. Хукумат энергия ва углерод биржаларини ташкил килиш, уларнинг самарадорлигини оши-риш чора тадбирларини ишлаб чикиши лозим.

4. Хукумат яшил усишни таъминлаш учун солик ва молия тизимини ислох килиши зарур.

5. Хукумат яшил усишни куллаб-кувватлаш учун хокимиятлар, компаниялар, фукаролик институтлари ва бизнес билан хамкорлик килиш тизимини такомиллаштириши зарур.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2023, 1 (161)

ИКТИСОДИЁТНИНГ РЕАЛ СЕКТОРИ / РЕАЛЬНЫЙ СЕКТОР ЭКОНОМИКИ 21

2-диаграмма. Дунё буйича СО2 эмиссияси1.

С02 эмиссияси (миллион тонна)

34500 34000 33500 33000 32500 32000 31500 31000 30500 30000 29500

34046,1

34039,8

32835,1 33046,7 3342^ 32773.2 1 32897,2

32249,8

31931,9

31045

32018,2

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

6. Хукумат глобал яшил усиш тенденциясини урганиши ва яшил миллий сиёсатга утиши керак.

7. Экологик талаблар инвестицияси бухгалтерия хисоби тартибига киритилиши керак.

8. Ик,лим узгариши, глобал исиш дастури 190 та давлатни камраб олган булиб, бу дастурнинг ижросини Узбекистонда янада фаоллаштириш зарур.

9. Узбекистонда иссикхона газлари савдоси-нинг миллий тизимини яратиш, шунингдек миллий углерод индексини, углерод кийматини ва бозорини хам ташкил килиши лозим.

"Яшил иктисодиёт" олдида турган катор экологик муаммолар иклим узгаришлари, ерлар-нинг табиий хосилдорлигининг пасайиб кетиши, био хилмахилликнинг камайиб бориши, табиий капитал захираларнинг тугаб бориши, камбаFалликнинг купайиб бориши, ичимлик сув танкислиги, ифлосланиши, озик-овкат инкирози, энергия муаммоси, даромадларни таксимлашдаги тенгсизликнинг кучайиши каби муаммолар уз ечи-мини кутмокда.

Бу масалаларни ечишда "Яшил иктисодиёт" тармокларига "яшил" инвестицияларни, "яшил" акцияларни, "яшил" кредитларни жорий килиш борасида табиий капитал, жисмоний капитал ва

1 bp Statistical Review of World Energy 2021 маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилди.

инсон капиталини самарадорлигини кескин оши-ришга эришиш кузда тутилади.

Хулоса ва таклифлар.

Яшил иктисодиётнинг окибат натижаси -кашшокликка бархам бериш, тенгликка эришиш, ресурслардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш билан бирга, ивестицияларни жалб килиш, янги иш уринларини яратиш ва янги бозорларга чикиш имкониятларини ошириш хисобланади. Ривожланган мамалкатлар "яшил" иктисодиётга утиш - саноати ривожланган мамлакатларда истеъмол ва ишлаб чикариш моделларини узгартириш, шунингдек, кашшок иктисодиётига карши курашни англатиши керак, деб хисоблайди.

Иктисодиётни модернизация килиш, ресурс-лар ва маблаFларни ракобатбардош техноло-гияларнинг устувор инновацион лойихаларига жамлаш, иктисодий усишнинг анъанавий моде-лидан "яшил"га утишни аник тушунган холда, етарлича муваффакиятларни кулга киритаёт-ган Европа Иттифоки тажрибасини урганиш мухим. Баркарор ривожланишга утиш ва "яшил" иктисодиётга утишни раFбатлантириш даврида узгартириш ва харакатланиш механизмларини тахлил килиш Европа тажрибасининг мамлака-тимиз учун айникса ахамиятли булган томонла-рини аниклашга имкон беради, бу тажрибалар-

ИК.ТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2023, 1 (161)

дан эса ички иктисодиётни модернизация килиш жараёнида фойдаланилади.

Узбекистан "яшил" иктисодиётга утишни ва "яшил" усишни таъминлашда уз олдига куйган максадларга эришиш учун куйидаги максадларни амалга ошириши лозим:

- Табиий ресурслардан баркарор ва сама-рали фойдаланиш;

- Миллий иктисодиётнинг табиий офатлар ва иклим узгаришига нисбатан баркарорлигини мустах,камлаш;

- Миллий иктисодиёт, хусусан саноатнинг «яшил» ва кам углеродли ривожланишини таъ-минлаш;

- Инновацияларни жорий этиш ва самарали «яшил» инвестицияларни жалб килиш;

- Баркарор ва инклюзив «яшил» урбаниза-цияни ривожлантириш;

- «Яшил» иктисодиётга утиш даврида катта таъсир кучига эга булган ах,оли катламларини ва уларнинг яшаш жойларини куллаб-кувватлаш;

- «Яшил» усиш буйича салох,иятни ошириш ва инсон капиталини ривожлантириш;

- «Яшил» иктисодиётга утиш учун кулай сиё-сий мух,ит яратиш, самарали институтларни жорий килиш;

- Ташки ва ички «яшил» молиялаштириш окимларини купайтириш.

Шуни айтиш керакки, х,ар бир мамлакат уз иктисодий, табиий ва мех,нат ресурсларидан фойдаланиш имкониятларидан келиб чикиб уз "яшил" иктисодиётини яратади, чунки х,озиргача универсал "яшил" иктисодиёт модели мавжуд эмас. Узбекистан иктисодиётини модернизация килиш, инновацион тармокларни ривожлантириш

шароитида "яшил" иктисодиётнинг урнини юкори бах,олаш мумкин. Чунки, Узбекистонда "Яшил" иктисодиётга утиш имкониятлари катта эканлиги, табиий ресурсларга бойлиги, атроф-мух,итга зарар келтирмайдиган ишлаб - чикаришни ташкил этиш ва шу билан бирга чексиз куёш энергия манбаи борлигини айтиш мумкин.

Республикамизнинг куёш энергияси буйича ялпи салох,ияти 50973 миллион тонна нефть экви-валентига тенг булса, шамол энергиясининг ялпи салох,ияти 2,2 млн. тонна нефть эквивалентга тенг деб бах,оланмокда.

Маълумки, сунгги йилларда юртимизда яшил энергетикани ривожлантириш, хусусан, куёш ва шамол электр станцияларини куриш буйича тизимли ишлар олиб борилмокда. Ушбу йуналишда утган киска 3 йил ичида куёш ва шамол электр станцияларини куриш буйича 10 та битим имзоланди.

Таъкидлаш керакки, 2021 йилнинг август ойида Навоий вилоятининг Кармана туманида биринчи 100 МВт кувватли куёш фотоэлектр станцияси ишга туширилди.

Ишлаб чикариш, мух,андислик ва ижтимоий инфратузилманинг куп энергия сарфлайдиган ускуна ва курилмаларини модернизация килиш ва янги технологияларни жорий этиш буйича куп йиллик тизимли тадбирларни бажариш энергия самарадорлигини ошириш, шунингдек, энергия тежамкорлигига эришишнинг асосий механизми х,исобланади. Мазкур масалаларнинг ечимлари Саноат тармокларида «яшил» иктисодиётга утиш ва энергия тежамкорлигини таъминлаш концеп-циясида белгилаб берилган.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Гурьева, М.А. & Наймушина Д.В. (2015). «Зеленая экономика» в России. Теория и практика общественного развития, (7), 58-59.

2. Буневич, К. Г., & Горбачева, Т. А. (2022). «ЗЕЛЕНЫЕ» ТЕНДЕНЦИИ В РАЗВИТИИ МИРОВОЙ ФИНАНСОВОЙ СИСТЕМЫ. Вестник Московского университета имени СЮ Витте. Серия 1: Экономика и управление, (1 (40)), 52-60.

3. Zhang, D., Mohsin, M., Rasheed, A. K., Chang, Y., Taghizadeh-Hesary, F. (2021). Public spending and green economic growth in BRI region: mediating role of green finance. Energy Policy, 153, 112256.

4. Нуров, З., Ражабова, М. Х. (2022). «ЯШИЛ ИКТИСОДИЁТ» ДА ЭНЕРГЕТИКА СОХАСИНИНГ ИКТИСОДИЙ. Central Asian Academic Journal of Scientific Research, 2(5), 781-787.

5. Иминов Т.К., Вах,обов А.В., Тешабоев Т.З., Бутабоев М.Т. (2019). «Зелёная экономика» как основа устойчивого развития. Монография. -Т: «Алокачи», 480.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2023, 1 (161)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.