Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОННИНГ КЕЛАЖАК ШАҲАРЛАРИ: МУАММОЛАР, ТАҲЛИЛЛАР ВА ТАКЛИФЛАР'

ЎЗБЕКИСТОННИНГ КЕЛАЖАК ШАҲАРЛАРИ: МУАММОЛАР, ТАҲЛИЛЛАР ВА ТАКЛИФЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
125
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
“Ақлли шаҳар” / саноатлашган шаҳарлар / келажак шаҳарлари / ривожланиш / экологик тоза иссиқлик назорати / таклифлар. / "Smart city" / industrialized cities / cities of the future / development / environmentally friendly heat management / proposals.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — N. Kholmirzaev

Ушбу мақолада, Ўзбекистоннинг келажак шаҳарлари, уларнинг хусусиятлари, иқлим ўзгаришлари ва бу жараёнда юзага келиши кутилаётган муаммолар, уларни ечимларида инсонларнинг ўрни тахлил қилиниб, таклифлар берилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FUTURE CITIES OF UZBEKISTAN: PROBLEMS, ANALYSIS AND PROPOSALS

This article analyzes the future cities of Uzbekistan, their characteristics, climate change and the problems that are expected to arise in this process, the role of people in solving them, and makes suggestions.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОННИНГ КЕЛАЖАК ШАҲАРЛАРИ: МУАММОЛАР, ТАҲЛИЛЛАР ВА ТАКЛИФЛАР»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

УЗБЕКИСТОННИНГ КЕЛАЖАК ША^АРЛАРИ: МУАММОЛАР, ТА^ЛИЛЛАР ВА

ТАКЛИФЛАР Н.Холмирзаев

ТДТУ ^укон филиали "Ижтимоий ва аник фанлар" кафедраси мудири, Фалсафа фанлари

буйича фалсафа доктори PhD https://doi. org/10.5281/zenodo. 7024385

Аннотация. Ушбу мацолада, Узбекистоннинг келажак ша^арлари, уларнинг хусусиятлари, ицлим узгаришлари ва бу жараёнда юзага келиши кутилаётган муаммолар, уларни ечимларида инсонларнинг урни тахлил цилиниб, таклифлар берилади.

Калит сузлар: "Ацлли шауар", саноатлашган шахарлар, келажак шащрлари, ривожланиш, экологик тоза иссицлик назорати, таклифлар.

БУДУЩИЕ ГОРОДА УЗБЕКИСТАНА: ПРОБЛЕМЫ, АНАЛИЗ И ПРЕДЛОЖЕНИЯ

Аннотация. В данной статье анализируются будущие города Узбекистана, их характеристики, климатические изменения и проблемы, которые, как ожидается, возникнут в этом процессе, роль людей в их решении и вносятся предложения.

Ключевые слова: «Умный город», промышленноразвитые города, города будущего, девелопмент, экологически безопасное управление теплом, предложения.

FUTURE CITIES OF UZBEKISTAN: PROBLEMS, ANALYSIS AND PROPOSALS

Abstract. This article analyzes the future cities of Uzbekistan, their characteristics, climate change and the problems that are expected to arise in this process, the role of people in solving them, and makes suggestions.

Keywords: "Smart city", industrialized cities, cities of the future, development, environmentally friendly heat management, proposals.

КИРИШ

Коронавирус пандемияси турли мамлакатлардаги куплаб шахарларнинг хаёт тарзини узгартириб юборди. Хукуматлар машиналар камайгандан кейин аввал фойдаланилган кенгликлардан янгича куринишда фойдалана бошлади. Одамлар орасида кераклича хавфсиз булган масофага эхтиёж тугилди. Айрим кучаларда машиналар харакати такикланди, автомобиллардан бушаган жойлар пиёдаларга сайр килиш учун берила бошлади. Одамлар онгли равишда хавфсиз ва кулай шахар худудини яратишга харакат бошлади. Сохада фаолият олиб борувчи замонавий шахарсозлик буйича россиялик таникли архитектор Артём Китаев келажак шахарлар хакида фикрларини маълум килди. Хуш, келажак шахарлари кандай хусусиятларга ва кулайликларга эга булади? Демак Артём Китаевга кура шахарларнинг кулайликлари:

Оптимал: кечкурун парковка болалар уйингохига айланади, уй ва офис битта жойда булади.

^улай: одамлар учун яхши шароит яратиш борасида шахарлар бемалол бир-бири билан ракобатлаша оладиган жамоат жойлари барпо килинади.

Хавфсиз: фукаролар учун каттик ракамли назорат ва хар кандай коидабузарлик учун жарима белгиланади. (Хозирги ракамли назорат, камералар купаяди ва рационал куринишга келади.)

Экологик тоза: узини узи электр билан таъминлайдиган уй, саранжом кучалар барпо этилади, автомобиллар кам булади, дарёларда бемалол чумилса булади.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Доим яшил: шахар ичида боглар куп булади, хар кимнинг кичкинагина томоркаси (узи учун сабзавотлар етиштиради, худди корейс киноларидаги каби) булади.

Янада зичрок: шахдр тор булса-да, багри кенг булади, яъни гавжумлашади. (Х,озирги вактда Узбекистонда гавжумлаштириш эмас худудни кенгайтириши йулидан борилмокда)

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Фикримизча юкорида курсатилган кулайликларга Узбекистон шахарлари келажакда эга булиши мумкин, факат бунинг учун ахоли тафаккур тарзини, одатларини узгартириш зарур. Бунинг аввалида экологик ахлок, жамоат одоби, эстетик дид тарбияланиши мухим ахамиятга эга.

2018 йил январь ойида А^Шнинг Лас-Вегас шахридада булиб утган «The Consumer Electronics Show» (CES) халкаро кургазмасида бренд компаниялар электроника сохасидаги янгиликларни оммага намойиш этишди. Унга кура келажак шахарларидан тухташ жойини узи излайдиган автомобиллар, реал вакт режимида дарёлардаги сув сатхини кузатиш, кучаларда ифлосланган хавога карши курашга ёрдам берадиган тизим, мавжуд булиши прогноз килинмокда.

«Bosch» компанияси уз эътиборини шахарлар учун smart-ечимларга каратди. «CES»даги такдимот вактида «Bosch» вакили Стефан Х,артунг (Stefan Härtung) шундай деди: «Бизга шахарнинг янги концепцияси керак. Бу ерда асосий омиллардан бири шахарларни аклли киладиган технологиялардир».

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Узбекистонда келажак шахарларида ечиб берадиган муаммолардан бири хайдовчиларнинг катта вактини тирбандликларда утказишидир. Ушбу муаммо дунёнинг куплаб мамлакатларида хам мавжуд. Бу борада Узбекистон шофёрларининг касб ва муомала маданиятининг пастлиги яккол ажралиб турадилар. Шу туфайли мамлакатимизда купла йул транспорт ходисалари юз бериб ахолининг катта кисми ундан азият чекади. Мазкур муаммони дунё микёсида хал килиш учун «Bosch» компанияси «Community-based parking» тизимини ишлаб чикди. Унинг ёрдамида автомобиллар узи тухташ жойидаги машиналар орасидаги бушликлар улчамини автоматик тарзда хисоблаб, ракамли харитага узатади. Яъни, машинанинг узи тухташ учун буш жой топади ва у ерга хайдовчини йуналтиради. Шундай килиб, нафакат автомобиль эгалари сарфлайдиган вакт тежалади, балки йул инфратузилмасига тушадиган юк хам камаяди. Очиги бундай холатда Узбекистонда йул транспорт ходисалари камаяди, хамда фукароларимиз хавфсизлиги таъминланади.

«CES»да «Аклли шахарлар» номинацияси буйича мукофот хаво сифатини 12 та параметр буйича улчаб тахлил килувчи «Climo» тизимига насиб этди. Ушбу курилма анъанавий хаво мониторинги тизимидан 100 баробар кичик ва 10 баробар арзонрокдир. «Climo» мегаполисларнинг жиддий муаммосига айланган атроф-мухит ифлосланишига карши самарали курашиш имконини беради. Ушбу тизимнинг келажакда Узбекистонда булиши жорий йил шундайин хам дунёнинг энг иссик нуктаси дея эътироф этилган мамлакатимиз учун жуда зарурдир. Бундай тизим барча шахарларга айникса, саноатлашган шахарлар (Навоий, Зарафшон, ^увасой, Фаргона, ^укон ва хаказо ) учун кечиктириб булмайдиган тизим десак муболага булмайди.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Узбекистоннинг келажак шахарларида булиши зарур булган яна бир омил янги авлод электрогенераторлари хисобланади. 2035 йилга келиб дунё бугунги кунга нисбатан 30 фоиз купрок энергия истеъмол килади. Худди шундай истеъмол Узбекистонда хам ортади. Фукароларимизга энергия инкирозидан кутулишга доимий кувват манбаи булган микроэнергия тизимлари ^С) ёрдам бериши мумкин. Улардан куп каватли уйлар, савдо марказлари ва курилиш комплексларига энергия етказиб беришда фойдаланиш имконияти мавжуд. Хусусан олий таълим муассалари ва тиббиёт муасссалари хам бундан мустасно эмас. Микроэнергия тизимлари анъанавий электр станцияларига Караганда 10 фоиз кам кувват сарфлайди. Улар кайта тикланадиган энергияда ишлайди ва умумий энергия тармоги об-хаво ёки бошка сабабларга кура ишламаган пайтларда улар жуда кул келади.

Мамлакатимиз келажак шахаларининг протатипини яратишда Сингапур тажрибасидан фойдаланиш мумкин. Сингапурда транспорт окимини бошкаришнинг компьютерлаштирилган тизими хайдовчиларга бир йилда 60 соатни тежаш имконини беради. Ушбу шахар тиббиёт сохасида технологияларни куллашда хам етакчи хисобланади. Айни вактга келиб Сингапур кекса кишиларни уларнинг саломатлигини назорат килиш, уларга тез тиббий ёрдам курсатиш зарурлиги хакида огохлантириш имкониятини берувчи мобиль иловалар билан таъминлаш борасида салмокли муваффакиятларга эришаяпти. Ушбу омиллар Узбекистоннинг келажак шахарларида мавжуд булиши ва уларни такомиллаштириш фикримизча олдинга ташланган кадам булади.

Х,озирги вактда Узбекистонда кондиционерларсиз хаётни тасаввур этиб булмайди. Келажак шахарлари эса кондиционерларсиз булиши даркор.

2014 йилда Иклим узгариши буйича хукуматлараро мутахассислар гурухи узларининг бешинчи маколаси чоп этилиши муносабати билан глобал исиш белгилари тез орада сезилиши ва жиддий окибатларга олиб келишини бир овоздан маълум килишди. Гап сув тошкинлари, кургокчилик, жазирама, шунингдек, бутун дунёда ёз фаслида уртача хароратнинг кутарилиши хакида кетяпти. Бу эса куп куттирмади. Жорий йил ва айни давом этаётган хозирги вактда мамлакатимиз хаво харорати дунёда рекорд даражага чиккани хеч кимга сир эмас.

2018 йилда иклимшунос, Франциянинг 21 асрдаги иклими маърузаси муаллифи Жан Жузель (7еа^ош;е1) 2050 йилга келиб, харорат мамлакатнинг куп кисмида 50°С га етиши мумкинлигини айтган. Бу эса тасаввурга сигдириб булмас холат. Ахолининг иссикка чидай олмайдиган катлами - кекса, бемор, ногирон, ёш бола, хомиладорларга бу холат салбий таъсир курсатиши кишини хавотирга солади. Х,озирги вактдаги хаво хароратининг узи хам куплаб мавсумий касалликларни келтириб чикараётганлиги етарли албатта.

Бунга яна бир хавфли омил кушилмокда. БМТнинг прогнозларига кура, 2050 йилда сайёранинг ахолиси 9,8 миллиард кишидан иборат булади. Уларнинг куп кисми йирик шахарларда яшайди. Бундай вазият атмосфера бугунги кунга караганда купрок ифлосланиши табиий. Экстремал хароратга иклим вазиятини янада ёмонлаштирмасдан, совутиш тизимидан оммавий фойдаланмаган холда чидаш учун шахар юзага келган, бартараф этиб булмайдиган жараёнга мослашиши керак. Х,озир у айнан шу жараённи

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

бошдан кечирмокда. Хуш кондиционарлар урнини нималар эгаллайди? ^андай килиб кондиционерларсиз яшаш мумкин?

Баъзи архитекторлар бу муаммони олдиндан кура билишган. Экологик архитектура пионерии Венсан Каллебо (УтсеПСаШеЬаШ) лойихаларни бир вактнинг узида экологик ва иссикликни юта оладиган, хавони тозалайдиган килиб яратишни таклиф этмокда. Архитектор 2050 йилга келиб шахар экологиясини яхшилаш буйича лойихани устида иш олиб борди. Унинг изохлашича, «жой етишмаслиги сабаб Париж боглари бино атрофида булинмайди. Биноларнинг узи богларга айлантирилади. Биноларни кукаламзорлаштириш, шахарни богга айлантириш шахар иссиклик ороли билан курашишда самарали булиб, шахар учун био-иклим яратади».

Мамлакатмиз шахарларида хам биноларининг кукаламзорлаштирилиши шахарни исиб кетишдан халос этади. Жамоат мухитида яшил зоналар яратилади. Шу йул билан шахар яшаш учун кулай холатга келади. Унда хатто иссик хавода хам эркин нафас олиш мумкин булади. Энергиядан фойдаланилмайдиган уйлар иссикхона эффекти кучайишига йул куймайди.

Шу билан бирга сув манбаларини купайтириш, фавворалар куришни хам режалаштирилиши зарур. Бундан ташкари, янги бинолар шамолдан интеллектуал ва инновацион усулда фойдаланиш яхши самара беради. Бу эса иссикликни бошкаришнинг кизик натижаларини юзага келтиради. Масалан, иклимшуносликка мулжалланган Meteodyn компанияси Urbawind дастурий таъминотини ишлаб чикди. У шахардаги шамол харакатини бошкаради. Шундай килиб, шамолдан максимал даражада фойдаланиш учун бинонинг жойлашуви, деразаларнинг хажмини куллаш ва турар-жой биносида хаво айланишини кафолатлаш ва уни бир неча градусга совутиш мумкин.

Яна бир кизик ечим бор. А^Шнинг бир неча шахарларида альбедо деб номланган акс эттирувчи копламадан фойдаланилади. Масалан, Лос-Анжелесдаги йулларда анъанавий кора асфальт урнига ок коплама бор. Шу усул оркали ер харорати баъзи жойларда 10°Сга пасаяди. Бу эса уз навбатида биноларга хам таъсир килади. Иль-де-Франс институтида иклим, хаво ва энергияни урганишга масъул булган Эрван Кордо (ЕтапСоМеаи)нинг айтишича, «^уёш радиацияси туфайли кучли альбедо дархол осмонга жунайди, шунинг учун энергия копламанинг узида тупланмайди». ^опламанинг бундай услуби бинолар томи учун хам мос келади. Бино томини ок рангга буяб, уйдаги хароратини бир неча градусга пасайтириш мумкин. Барча учун кулай, экологик тоза иссиклик назорати. Бир суз билан айтганда юкоридаги каби инновацияларни куллаш келажакдаги Узбекистон шахарлари учун катта муаммолар ечими булади. МУ^ОКАМА

Бугунги кунда мамлакатимизда бетартиб курилиш ишлари олиб борилиши ёки тулик тахлилилар утказмасдан курилишини бошлаш ишлари купайиб кетган. Келажакда эса бу каби хатоларни такрорламаслик керак. Х,индистоннинг «келажак шахарлари» атроф-мухит учун хавф тугдириши мумкин. Бу хакда Линкольн университети (Буюк Британия) профессори Хью Бёрд маълум килди.

Олим Х,индистондаги «аклли шахарлар» лойихасини батафсил тахсил килди. Мамлакат хукумати томонидан кабул килинган режага кура, 3-5 каватли бинолардан иборат эски дахалар урнида 40-60 каватли осмонупарлар курилади.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Янги туманлар хозирги харобаларга нисбатан экологик жихатдан яхширок булиши тахмин килинади, бирок Бёрднинг изланишлари ахоли зичлиги усиши атроф-мухитга босимни кучайтиришини курсатди: осмонупарлар купрок ресурслар истеъмол килади ва купрок чикиндилар чикаради.

Бундай прогноз Мумбайда курилган шундай турдаги биринчи худуд — Бхенди Бозорни (Bhendi Bazaar) урганиш асосида килинди. Маълум булишича, электр мунтазам равишда учириладиган, сув соатларга таксимланган холда бериладиган, чикиндилар чикарилиши ва канализация тармоги фаолияти талаб этилган даражада булмаган худудда ахоли зичлиги ошиши факат экологик вазиятни чукурлаштиради.

ХУЛОСА

Хулоса урнида айтиш жоизки Узбекистоннинг келажак шахарлари киёфаси бугундан шаклланади. Унинг шаклланишида биз инсонлар мухим урин эгаллаймиз. Шундай экан биринчи навбатда инсонлар дунёкарашини узгартириш, шахарлашув маданиятини узлаштиришимиз, уз навбатида миллий маданиятимиз олтин фондини унутмаган холда дунёга юз тутишимиз ва тараккиётдан ортда колмаслигимиз зарур.

REFERENCES

1. Холмирзаев Н.Н. Урбанизацион тараккиёт ривожида кимё саноати омили. Экономика и социум, 2021- elibrary.ru №-11-2, 625-627 https://www.elibrary.ru/item.asp?id=47780854

2. Xolmirzayev N.N.1 Key features and factors of modern urbanization. Ekonomika i sotsium, 2021- elibrary.ru №-1-2, 652-653 https://www.elibrary.ru/item.asp?id=45593716

3. Ganieva, M. S. (2021). Socio-philosophical aspects of the study of the issue of gender and entrepreneurial woman in a new society. Asian Journal of Multidimensional Research, 10(12), 441-445.

4. Ganieva, M. S. (2021). IN THE SOCIETY OF WOMEN-GIRLS INNOVATION-THE SOCIO-PHILOSOPHICAL ESSENCE OF ENTREPRENEURIAL ACTIVITY. Scientific progress, 2(8), 947-951.

5. Ганиев, Б. С., & Ганиева, М. С. (2020). Семья как важный социальный фактор формирования предпринимательских навыков у молодежи (Опыт Узбекистана). In Проблемы социальной психологии и социальной работы (pp. 25-27).

6. ГАНИЕВ, Б., & Ганиева, М. С. (2019). Религиозно-исламские и духовные корни предпринимательской деятельности в Средней Азии. In ИДЕАЛЫ И ЦЕННОСТИ ИСЛАМА В ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ ПРОСТРАНСТВЕ XXI ВЕКА (pp. 332-335).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.