Научная статья на тему 'ЁШ ПЕДАГОГ ВА ЎҚУВЧИЛАРДА ЭКОЛОГИК МУВОЗАНАТНИ САҚЛАШ ТУШУНЧАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ'

ЁШ ПЕДАГОГ ВА ЎҚУВЧИЛАРДА ЭКОЛОГИК МУВОЗАНАТНИ САҚЛАШ ТУШУНЧАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

38
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШ ПЕДАГОГ ВА ЎҚУВЧИЛАРДА ЭКОЛОГИК МУВОЗАНАТНИ САҚЛАШ ТУШУНЧАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ»

ЁШ ПЕДАГОГ ВА УЦУВЧИЛАРДА ЭКОЛОГИК МУВОЗАНАТНИ САЦЛАШ ТУШУНЧАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ

О. Ж. Холмуминова

Термиз Давлат университети мустакил тадкикотчиси

Хрзирги кунда инсониятнинг табиатга хужасизларча пала-партиш булган муносабати табиат, жамият ва инсон уртасидаги мутаносибликни бузилишига сабаб булмокда.Бундан куриниб турибдики, экологик вазиятни назорат килишга салбий ёндашув келажакда иктисодий, ижтимоий, сиёсий ва экологик жихатдан жавоб беришга тугри келиб, ёш педагогларнинг бу сохадаги иштироки ва урни алохида ахамиятга эгадир.

Шу маънода, ёш педагогларга БМТ Бош Ассамблеясининг 1972 йил 15 декабрда утказилган 27- сессиясида 5 июнь "Бутун жахон Атроф мухит куни"деб таъсис этилиб, янги ташкилий тузилма Атроф-мухит мухофазаси буйича БМТ Дастури ЮНЕПга асос солинганлигини эслатиб утиш ута зарур.

Нега айнан 5 июнь санаси танланган деган савол тугилади, айнан шу санада Швеция пойтахти Стокгольмда булиб утган Инсоният мухити мавзуидаги Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Атроф мухит масалаларига багишланган конференцияси уз ишини бошлаган ва унда жахоннинг 113 та мамлакатидан вакиллар иштирок этишган эди.

Шундан бери ЮНЕП рахбарлигида хар йили бутун жахон буйлаб Атроф мухитни мухофаза килиш куни кенг нишонланиб келинмокда. Мазкур санани нишонлаш доирасида БМТ бутун жахон микёсида долзарб булган экологик муаммолар тугрисида халкаро жамоатчиликни хабардор этиб, экологик муаммоларни ечишга дунё халкларини чорлайди. Бундан ташкари, ушбу кунда барча халклар бирлашиб, атроф-мухитни мухофаза килишга, она-еримизни асраб колишга узининг шахсий хиссасини кушиш имконига эга буладилар.

Шундай экан ёш педагоглар биринчи "Инсониятга огохлантириш" 1992 йилда чикарилган, булиб бутун жахон буйлаб тахминан 1700 олим имзо чекканлигини билишлари хам ута мухимдир.

Ана шу маънода ёш педагогларга ушбу санани мухимлигини куйидаги хусусиятларини кенгрок тушунтириш лозим.

-инсоният фаровонлиги, атроф-мухит согломлиги, иктисодиёт самарадорлиги еримизда мавжуд булган табиий ресурсларни окилона бошкаришимиз ва улардан тежамкорона фойдалана олишимизга;

-хозирги кунда ер шаридаги куплаб экотизимларнинг захиралари деярли бутунлай тугаб, ортига кайтариб булмайдиган салбий жараёнларга юз тутганлиги ва бунинг устига бутун дунёда ахолининг усиб бориши, иктисодий ривожланиш каби омиллар мазкур муаммонинг янада чигалланишига олиб келаётганлиги;

-2050 йилга келиб дунё ахолисининг сони 9,6 миллиардга етиб колишини инобатга олганда,табиий ресурсларни хозирги суръат ва хажмларда истеъмол этишимизни, махсулот ишлаб чикаришимизни давом этаверсак, келажакда бизга хозирги ер шаримизнинг катталигидаги яна учта ер шари керак булиши мумкинлиги ва бошкалар билан бевосита богликдир.

Демак, ёш педагогларимизга ушбу кунда биз барчамиз она-еримизни кандай килиб мухофаза килишимиз, унинг табиатини кандай асрашимиз, хозирда долзарб булиб колган экологик муаммоларни кандай ечишимиз мумкинлиги тугрисида чукур уйлашимиз, ер-шаримизни янада гузалрок, согломрок килиш йулларини излашимиз ва келажак авлод такдирини хам уйлашимиз лозим булишини уктиришимиз уринлидир.

Ёш педагогларимиз билиб олишлари лозимки, бугунги кунда она табиатни соф холда саклаш максадида дунё буйлаб захарли газларнинг хавога чикаришни камайтириш борасида бир катор режалар ишлаб чикилган. Мутахассисларнинг фикрича, агар хавога захарли моддаларнинг чикиши камайтирилмайдиган булса, у холда якин келажакда хавонинг ифлосланиши окибатида юз берадиган улимлар сони янада ортиб боравериши мумкин.

Тахминий маълумотларга кура, атроф мухитнинг ифлосланишининг купроги Х,индистон ва Хитой хиссасига тугри келар экан. Ифлос хаво окибатида 2013 йилда Хитойда 1 миллион 600 минг, Х,индистонда бир ярим миллионга якин, А^Ш ва Европа Иттифоки мамлакатларида 300 мингга якин киши вафот этганлиги маълум.А^Шнинг куплаб минтакаларида транспорт ва электростанциялардан чикаётган тутунлар хавони ифлослантиради. Бу эса уз навбатида, мамлакатда кайд килинадиган улимларнинг 20 фоизига сабаб булади. Шаркий Америка, Европа, Шаркий Осиёда кишлок хужалигида ишлатиладиган захарли моддалар хавони ифлослантириб улимларнинг 40 фоизига сабаб булишини ёш педагогларимиз билиб олишлари зарур.

Ёш педагогларимиз дарс бериш жараёнида, укувчиларга бугунги кунда мутахассислар хаммаси булиб 30 та глобал хатар хамда улар

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

National University of Uzbekistan 164 www.ares.uz

орасидаги нисбатни кучайтириши ёки узгартириши мумкин булган 13 та тенденцияни белгилаб олишганлиги ва хатарлар 5 та: иктисодий, экологик, геосиёсий, ижтимоий ва технологик тоифаларга булинганлигини алохида тушунтиришлари лозимдир. Утган йилга нисбатан хатарларнинг таркиби деярли узгармаган.Укувчи ва ёшларимиз ягона истисно-"минтакавий ва глобал бошкарувнинг носамарадорлиги" хатари булиб, у минтакавий ва глобал тузилмаларнинг иктисодий, геосиёсий ва экологик муаммоларни хал килишга кодир эмаслиги сифатида белгиланганлигини англашлари лозим.

Ёш педагогларимиз укувчи ва ёшларимизга дарс бериш жараёнида мамлакатимизда экология ва атроф-мухитни мухофаза килишга оид куплаб халкаро Конвенциялар ратификация килиниб, халкаро андозаларга мос ижобий ишлар олиб борилаётганлигини алохида тушунтириб утишлари лозим. Жумладан, улар Узбекистон Республикаси "Биологик хилма-хиллик тугрисида"ги Конвенцияга (1995 йил) кушилиб, халкаро хамжамият олдида узининг миллий биологик ресурсларини мухофаза килиш учун жавобгарлигини эълон килди. Узбекистоннинг бу борадаги - 1997 йилдаги "Йуколиб кетиш хавфи остидаги ёввойи фауна ва флора турлари билан халкаро савдоси тугрисида"ги Конвенция (CITES) ва бошка халкаро битимларни имзоланиши биохилма-хилликни саклашдаги катта кадамлари булди. Атроф-мухитни экологик жихатдан согломлаштириш жараёнларини уйгунлаштириш ва биологик ресурсларни мухофаза килиш максадида Узбекистон Республикаси "Биологик хилмахилликни саклаш буйича Миллий стратегия ва Хдракатлар режаси" (1998 йил) ишлаб чикарилди. Кизил китобни юритиш мазкур стратегияни ажралмас таркибий кисми булиб, биологик хилма-хилликни саклаш борасидаги харакатнинг навбатдаги боскичидир.

Ёш педагогларимиз укувчи ва ёшларимизга Польшада 16 декабрь 2018 йилда БМТнинг иклим буйича анжуманида Декларация 24 (COP 24) кабул килинганлигини, декларация анжуман утган шахар номига Катовице пакти деб номланганлигини билиб олишлари ва хужжат иклим буйича Париж келишувини бажаришнинг йул харитаси хисобланишини билишлари уринлидир. Хужжатда глобал исиш окибатларини чеклаш буйича тезкор харакатлар амалга оширилиши хамда бу йуналишдаги ишларни 2020 йилдан кейин кучайтириш ва бу максадда хар йили 100 млрд доллардан купрок маблаг сафарбар этиш зарурлиги кайд килинган.Анжуман иштирокчилари, шунингдек, иклим буйича Париж келишувини амалга ошириш коидалари тупламини кабул килишганлиги ёшларимизга экологик-хукукий таълим ва тарбия самарадорлигини янада кучайтиради.

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

National University of Uzbekistan 165 www.ares.uz

Укувчи ва ёшларимизга шуни алохида тушунтириш лозимки, якин йилларда инсоният олдида маънавий, эстетик вазифалар ечимини топиш, яъни атроф мухитга эхтиёткорона муносабатда булиш хамда табиий ресурслардан самарали ва окилона фойдаланиш, ишлаб чикариш ва транспортни экологик хавфсиз, мукобил энергия манбаларидан кенг фойдаланиш хамда "яшил технология"га утказиш масалалари турганлиги хам жуда мухимдир.

Бугунги кунда мамлакатимизда кабул килинган экологик конунлар ва норматив хукукий хужжатларнинг асосий хусусиятлари хам шунданки, улар замонавий талабларни узида акс эттириб,фукароларнинг экологик-хукукий онгини, тафаккурини ва экологик хукукий маънавияти ва маъданиятини замон талаби асосида шакллантириб, экология ва атроф мухит билан боглик муаммоларни хал килишга каратилганлиги билан фаркланади хамда, жахон тажрибаларини узида намоён этганлиги билан фаркланади.

Ёш педагогларимиз укувчи ва ёшларимизга,мамлакатимизда атроф-мухитни мухофаза килиш, табиий ресурслардан окилона фойдаланиш, санитария ва экологик холатни яхшилашни таъминлаш сохасида изчил ишлар олиб борилаётганлигини, атроф-мухитни мухофаза килиш сохасида давлат сиёсатининг устувор йуналишларини белгилаш, табиатни мухофаза килиш сохасидаги конун хужжатлари бузилишлари профилактикаси, уларни аниклаш ва олдини олишнинг самарали механизмларини жорий этиш, республика ахоли пунктларининг санитария ва экологик холати учун давлат органлари, хужалик юритувчи субъектлар рахбарлари ва фукароларнинг шахсий жавобгарлигини кучайтириш, шунингдек, 2030 йилгача булган даврда баркарор ривожланиш сохасидаги Миллий максад ва вазифаларга эришишни таъминлаш ишлари амалга оширилаётганлигини алохида уктириб утишлари лозим.

Шунингдек,укувчи ва ёшларимиз, Узбекистон Республикасининг Конституциясига, табиатни мухофаза килиш сохасига оид катор ^онун ва конуности норматив хукукий хужжатларига кушимча ва узгартиришлар киритилиб бир катор янги экологик конунлар кабул килинаётганлигини хам билишлари лозим.

Бу борада, ёш педагогларимиз укувчи ва ёшларимизга, Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг ташаббуси ва рахбарлигида 2017 йил 21 апрелдаги "Экология ва атроф-мухитни мухофаза килиш сохасида давлат бошкарув тизимини такомиллаштириш тугрисида"ги ПФ-5024-сонли Фармони мохиятини тушунтиришлари ута мухимдир.

Ёш педагогларимиз, Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 9 октябрдаги "Сув ресурсларини бошкариш тизимини янада такомиллаштириш

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

National University of Uzbekistan 166 www.ares.uz

чора-тадбирлари тугрисида"ги карори ва Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 30 октябрдаги "2030 йилгача булган даврда Узбекистон Республикасининг атроф-мухитни мухофаза килиш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги фармонларини бу сохадаги туб бурилиш ясаган манбаа эканлигини билишлари максадга мувофикдир.

Ёш педагогларимиз укувчи ва ёшларимизга,кейинги йилларда Узбекистон Республикасининг "Хдйвонот дунёсини мухофаза килиш ва ундан фойдаланиш тугрисида"ги, "Сув ва сувдан фойдаланиш тугрисида"ги,"Усимлик дунёсини мухофаза килиш ва ундан фойдаланиш тугрисида"ги, "Урмон тугрисида"ги, "Атмосфера хавосини мухофаза килиш тугрисида"ги конунларининг янги тахрирда халкаро андозаларга мос кабул килинганлиги хам кенгрок тушунтиришлари катта ахамиятга эгадир.

Айникса ёш педагогларимиз укувчи ва ёшларимизга, мамлакатимиз экологик конунчилигини такомиллаштириш максадида,Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг булиб утган ун туккизинчи ялпи мажлисида 2019 йилнинг 3-5 май куни "^айта тикланувчи энергия манбалари тугрисида"ги, "Яйловлар тугрисида"ги конунларини кабул килинганлиги ва 2020 йил 1 октябргача "Экология кодекси"ни ишлаб чикилаётганлиги ва халкаро андозаларга мослигини хам билиб олишлари лозим.

Шунингдек, укувчи ва ёшларимизга экологик хукукий-таълим ва тарбия беришда, экологик муаммоларни бартараф этишда ёшларнинг фаоллигини оширишда Узбекистон экологик партияси, Олий ва урта махсус таълим, Халк таълим, Мактабгача таълим вазирликлари, Экология ва атроф мухитни мухофаза килиш давлат кумитаси, айникса "Ёшлар Иттифоки" бошка давлат ва жамоат ташкилотлари хамкорлигида анъанавий тарзда утказиб келинаётган "Глобал ицлим узгаришига мослашиш буйича энг яхши 8оя " танловини янада ривожлантиришга алохида эътибор бериш хам ижобий натижа беради.

Умуман олганда,жаннатмакон юртимизнинг табиати бетакрор булиб, шароити эса хаёт кечиришимиз учун жуда хам бой экологик имкониятларга эга эканлигимиз, шундай экан, диёримиздаги хар-бир укувчи ва ёшларимизга она табиатимизни куз корачигидек асраши, унинг экологик холатини янада яхшилашга масъуллигини доимо хис килиб туриши хамда келгуси авлодга экологик мусаффо мухитни яратишда куч ва гайратини аямаслигини тушунтиришимиз максадга мувофикдир.

Афсуски, куп уринларда аклимиз ва калбимиз билан эмас, моддий манффатларимиз ва нафсимиз билангина хисоблашамиз. Бирок хар кандай муносабатнинг уз жавоби бор...Она табиатимизнинг мусаффолигини асраб

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

National University of Uzbekistan 167 www.ares.uz

колиш учун факатгина "Экология ва атроф мухитни мухофаза килиш давлат кумитаси" ва унинг масъул ходимлари эмас, балки хар бир укувчи ва ёшларимиз жон куйдиришлари, атрофимиздаги муаммоларга эътиборсиз булмаслигимиз, Конституцион бурчимизни уз вактида бажаришимиз ута мухимдир, ана шундагина ташвишли экологик муаммо ва тахдидларни бартараф этишимиз осонрок булади.

Шундай экан, укувчи ва ёшларимизга Узбекистонда атроф-мухит мухофазасини таъминлашда жумладан, хорижий мамлакатлар ёрдамида инвестициялардан фойдаланишни хукукий таъминлаш, уларнинг тажрибасини куллаш хам ижобий ахамиятга эга булиб, хар бир ёш ва укувчида "Сайёрамиз-умумий уйимиз " туйгуси ва масъулиятини ошириш ута зарур.

Хуллас, халкларимизнинг табиатга унинг бойликларини асраб-авайлаган холда, атроф мухитга эътиборли муносабатда булиш ва барча табиий ресурсларидан самарали фойдаланиш борасидаги куп асрлик анъаналарига риоя килиш, табиат бойликлари ва атроф мухит мухофазаси билан боглик муаммоларни келажак авлод манфаати йулида фойдаланишни хар доим укувчи ва ёшларимизга тушунтириб уларни экологик маданиятини ва тафаккурини ошириб бориш бугунги кундаги асосий вазифамиздир.

REFERENCES:

1. БМТ Бош Ассамблеясининг 1972 йил 15 декабрда утказилган 27- сессияси материаллари. 1972

2. Узбекистон Республикасининг "Биологик хилма-хиллик тугрисида"ги Конвенцияга (1995 йил)

3. Узбекистон Республикасининг"Йуколиб кетиш хавфи остидаги ёввойи фауна ва флора турлари билан халкаро савдоси тугрисида"ги Конвенция,(1997)

3. Узбекистон Республикасининг "Биологик хилмахилликни саклаш буйича Миллий стратегия ва Хдракатлар режаси" (1998 йил)

4. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг ташаббуси ва рахбарлигида 2017 йил 21 апрелдаги "Экология ва атроф-мухитни мухофаза килиш сохасида давлат бошкарув тизимини такомиллаштириш тугрисида"ги ПФ-5024-сонли Фармони

5. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 9 октябрдаги "Сув ресурсларини бошкариш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги карори

6. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 30 октябрдаги "2030 йилгача булган даврда Узбекистон Республикасининг атроф-мухитни мухофаза килиш концепциясини тасдиклаш тугрисида"ги фармони

7. Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг булиб утган ун туккизинчи ялпи мажлисида 2019 йилнинг 3-5 май куни кабул килинган "^айта тикланувчи энергия манбалари тугрисида"ги конуни

8. Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг булиб утган ун туккизинчи ялпи мажлисида 2019 йилнинг 3-5 май куни кабул килинган "Яйловлар тугрисида"ги конуни

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.