Научная статья на тему 'АТРОФ-МУҲИТНИНГ ЭКОЛОГИК ЖИҲАТДАН ИФЛОСЛАНИШ МУАММОЛАРИГА ОИД ТАҲЛИЛЛАР'

АТРОФ-МУҲИТНИНГ ЭКОЛОГИК ЖИҲАТДАН ИФЛОСЛАНИШ МУАММОЛАРИГА ОИД ТАҲЛИЛЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
1097
96
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
атмосфера зарарли моддалар / экология / эрозия / табиат ландшафтлари / фторли бирикмалар. / atmosphere / harmful substances / ecology / erosion / natural landscape / fluoride compounds.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Азимов, Холмумин Гулбоевич, Курбонов, Алимардон Сатторали, Мукимов, Илхом Муродиллаевич

Мақолада зарарли моддаларнинг атроф муҳитга салбий таъсири, чўлланиш жараёни, саноат объектларининг атроф муҳитга салбий таъсири, сув заҳирасидан нотўғри фойдаланиш масалалари ёритилиб, ушбу омилларнинг инсон соломатлигига салбий таъсири, касалликларнинг олдини олиш чора-тадбирлари ва ушбу тадбирлардан кутилаётган натижалар ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Азимов, Холмумин Гулбоевич, Курбонов, Алимардон Сатторали, Мукимов, Илхом Муродиллаевич

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ANALYSIS OF ENVIRONMENTAL POLLUTION PROBLEMS

The article discusses the issues of environmental pollution by harmful substances, desertification, harmful effects of industrial facilities on the environment and improper use of natural drains. The negative effect of these factors on human health, prevention measures and the expected results of these activities are given.

Текст научной работы на тему «АТРОФ-МУҲИТНИНГ ЭКОЛОГИК ЖИҲАТДАН ИФЛОСЛАНИШ МУАММОЛАРИГА ОИД ТАҲЛИЛЛАР»

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 5/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

УДК 502.57

АТРОФ-МУХИТНИНГ ЭКОЛОГИК ЖИХДТДАН ИФЛОСЛАНИШ МУАММОЛАРИГА ОИД ТАХЛИЛЛАР

Азимов Холмумин Гулбоевич

катта укитувчи Курбонов Алимардон Сатторали

угли I-боскич магистранти Мукимов Илхом Муродиллаевич

I-боскич магистранти ФВВ Академияси хузуридаги Фукдро мухрфазаси институти

ANNOTATSIYA

Мацолада зарарли моддаларнинг атроф мууитга салбий таъсири, чулланиш жараёни, саноат объектларининг атроф мууитга салбий таъсири, сув зауирасидан нотугри фойдаланиш масалалари ёритилиб, ушбу омилларнинг инсон соломатлигига салбий таъсири, касалликларнинг олдини олиш чора-тадбирлари ва ушбу тадбирлардан кутилаётган натижалар ёритилган.

Калит сузлар: атмосфера зарарли моддалар, экология, эрозия, табиат ландшафтлари, фторли бирикмалар.

ABSTRACT

The article discusses the issues of environmental pollution by harmful substances, desertification, harmful effects of industrial facilities on the environment and improper use of natural drains. The negative effect of these factors on human health, prevention measures and the expected results of these activities are given.

Key words: atmosphere, harmful substances, ecology, erosion, natural landscape, fluoride compounds.

АННОТАЦИЯ

В статье обсуждены вопросы загрязнения окружающей среды вредными веществами, вопросы опустынивания, вредные воздействия промышленных объектов на окружающую среду и неправильное использование естественных водостоков. Приведены отрицательное действие этих факторов на здоровье человека, меры профилактики и ожидаемые результаты от этих мероприятий.

Ключевые слова: атмосфера, вредные вещества, экология, эрозия, природый ландшафт, фтористые соединения.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 5/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

КИРИШ

Маълумки, кимё саноатининг чикиндилари аммиакнинг атмосфера хавосидаги асосий манбаларидан бири хисобланади. Соха буйича умумий чикиндилар микдорида аммиак улуши 14,4% ни ташкил этади. Андижон, Кукон, Навоий, Фаргона, Чирчик, Самарканд шахарларида жойлашган кимё саноатининг асосий корхоналаридаги ишлаб чикариш технологиялари эскирганлиги бунга сабабдир. Республикадаги кучмас манбалар умумий чикиндилари микдорининг 10% ва транспорт чикиндиларининг 8,2% азот оксидлари улушига тугри келади. Саноатда ёкилги-энергетика, кимё ва нефть-кимё саноат турлари азот оксидлари чикиндилари чикарадиган асосий объектлар хисобланади (жадвал). Мазкур мажмуа улушига республика буйича ушбу чикиндиларнинг 86,8% тугри келади. Бирок, ушбу чикиндиларнинг республика буйича 54,9% ва тармок буйича 26,7% энергетика улушига тугри келади. Хрзирги кунда иссиклик электр энергетикаси тизими ва иссиклик энергетикаси марказларидаги асосий кувватлардан 30 йилдан ортик вакт давомида фойдаланиб келинмокда. Бунда ёкилгини ишлатиш самарадорлиги 33-35% ни ташкил этади. Ёкилгидан фойдаланиш самарадорлигининг пастлиги атмосферага ифлослантирувчи моддалар чикишини оширади ва мазкур объектлар жойлашган шахарларда ва турар жойларда хавонинг ифлосланиш даражасига салбий таъсир курсатади. Айникса, Тошкент, Олмалик, Ангрен, Фаргона. Навоий, Кукон шахарларида атмосфера хавоси азот оксидлари билан нисбатан купрок ифлослангандир.

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Таъкидлаш керакки, атмосферага чикариладиган ифлослантирувчи моддалар жами чикиндиларининг ярмидан купини углерод оксиди ташкил этади. Автомобил шахарлар атмосферасига 70% гача углерод оксиди чикади. Машинасозлик заводлари якинида ва транспорт харакати окими кучли чоррахаларда атмосферанинг ушбу таркибий кисм билан ифлосланиш даражаси юкори. Республика буйича углерод оксиди чикиндиларининг 53,8% ёкилги-энергетика, кимё ва нефть-кимё саноатини уз ичига олган мажмуа улушига тугри келади.

Чанг каттик заррачалардан иборат булиб, уларнинг дисперси ва компоненти ушбу заррачаларнинг (табиий ёки антропоген) пайдо булишига богликдир. Унинг таркибига минераллар, эрувчан тузлар, металлар оксидлари ва органик бирикмалар киради. Узбекистон худудида жойлашган яхши

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 5/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

хдмояланмаган

кумли

ерлар,

Кизилкум,

Коракум

ва Оролкум (Орол денгизининг куриган кисми) чуллари шур ерларининг юзаси атмосферага чанг тушишига сабаб буладиган йирик табиий манбалар хисобланади. Орол денгизининг куриган кисмидан кум ва тузларнинг шамол таъсири остида юзага келиши йилига уртача 100-150 млн тоннага етади. Кум ва тузлар кучишининг асосий жараёни Орол киргок буйидаги 100 км га тенг худудда содир булади. Оролдаги чанг таркибида сульфат тузлари 25-48%, хлорли тузлар 18-30%, карбонат тузлар 10-20%ни ташкил этади [1].

Атмосферанинг умумий чанг босиши курсаткичи Узбекистоннинг 28 та саноат шахарларида кузатилади. Шахарлар хавосини ифлослайдиган чанг таркибида ёниш жараёни натижасида хосил буладиган курум мавжуд. Саноат марказлари атрофида урнашиб коладиган чанг таркибида турли минерал моддалар, металлар оксидлари, силикатлар, курум, фторидлар, маргимуш оксиди, сурма, селен бор [1]. Йирик саноат шахарларидаги чанг таркибида узига хос аралашмалар орасида кадмий, мис, кургошин, никель, рух, марганец каби металлар аникланган.

Атмосфера хавосининг ифлосланиши атроф мухитга, жумладан иклимга, сувга, тупрокка, усимликлар дунёсига, хайвонлар ва одамлар соглигига салбий таъсир курсатади. Атмосферанинг ифлосланиши натижасида йирик шахарлар ва саноат марказлари микроиклимида яккол узгариш сезилади. Бу худудларда хаводаги аэрозоллар куёш нурининг куп кисмини ютиб олиб, уни ерга кам утказади. Ифлословчи моддалар концентрациясининг ошиши натижасида бундай жойларда булутли ва туманли кунлар купайиб, куёшли очик кунлар сони камайиб бормокда.

Шу боисдан, хозирги кунда атмосфера ва атроф мухитга ифлослантирувчи моддалар чикишини камайтириш, табиий сув манбаларидан тартибли ва самарали фойдаланишни ташкил этиш, шу ва бошка йуллар билан экологик тизим издан чикиши хамда инсон соглигига етказилиши мумкин булган зарарларнинг олдини олиш долзарб муммолардан бири булиб колмокда.

Атроф-мухит, хаво, сув хавзаларининг захарланиш даражаси белгиланган меъёрлардан юкори булиб, катта худудлар чикиндихоналарга айланмокда. Минтакада табиий ландшафтлар узгариб, усимлик ва хайвонот олами ривожланишида муаммолар вужудга келмокда. Хавфли экологик мухит ахолига, айникса болалар саломатлигига салбий таъсир килмокда.

Шунингдек атмосфера хавосига саноат корхоналари ва турар-жой коммунал хужалик чикиндилари жиддий таъсир курсатмокда. Хрзирги вактда

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 5/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

захарли моддаларнинг микдори дунёнинг 200 дан ортик шахрида меъёрдан анча ошиб кетган. Атмосферада азот ва углерод оксидлари ошиб бормокда [2].

Хусусан "Тожик алюминий компанияси" (TALCO) Давлат унитар корхонаси йилига 800 минг тонна бирламчи алюминий ишлаб чикаришга мулжалланган булиб, йилига атмосферага 400-500 тонна фторли водород ва бошка захдрли газларни чикармокда [6]. Бу эса атмосфера хавоси ва атроф мухит экологик тизимининг бузилишига олиб келиб, Сурхондарё вилоятининг Тожикистон Республикаси билан чегарадош булган Сариосиё, Узун, Денов ва Олтинсой туманлари ахолисининг соглигига, шунингдек, усимлик ва хайвонот дунёсига салбий таъсир курсатмокда. «Талко» фаолияти натижасида Сурхондарё вилоятининг шимолий туманлари худудида атмосферадаги фторли водороднинг микдори йул куйиладиган энг юкори концентрациядан урта хисобда 1,8-2 баравар, ёз ойларида эса хатто 3-4 баравар ошиб кетаяпти.

Таъкидлаш керакки, атмосфера, тупрок, сувнинг ифлосланиши натижасида боглар барбод булмокда, экинларнинг хосилдорлиги кескин пасайиб кетмокда. Олинаётган хосил, масалан, мева ва сабзавотлар таркибида фторидлар тупланиши йул куйиладиган энг юкори концентрациядан 11-19 баравар, бугдойда 5-6,5 баравар юкори. Чорвачилик хам таназзулга юз тутди. Тадкикотлар натижаси сут таркибидаги фтор нормадан 9-13 баравар, гуштда 10,9 фоиз юкори эканини курсатмокда [6]. «Талко»нинг чикиндилари ахоли, биринчи навбатда, аёллар ва болалар уртасида турли сурункали касалликларнинг купайишига асосий сабаб булмокда. Ахоли орасида ва хайвонот дунёсида букок, флюороз, остеодистрофия, остеопороз, остеомаляция, рахит ва бошка модда алмашинуви билан боглик эндемик, экзоотик касалликларнинг ошганлигига табиий омиллар эмас, балки атмосферанинг саноат чикиндилари билан ифлосланиши сабаб булмокда.

Шу билан бирга, хозирги кунда Орол табиий худудлари хам экологик жихатдан коникарсиз ахволда колмокда. Орол денгизи бассейнидаги барча сув ресурсларидан тулик ва тартибсиз фойдаланилиш натижасида сув денгизга деярли етиб келмаяпти. Бу эса денгиз сувининг чекинишига, бунинг натижасида атрофдаги ерларнинг шурланишига, экин майдонлари хосилдорлигининг кескин пасайишига олиб келмокда. Орол кризиси -денгизнинг бутунлай йук булиб кетиши, инсоният тарихидаги энг йирик, уз таъсир доирасига денгиз бассейнида яшайдиган 35 миллиондан ортик ахоли яшайдиган худудни олган экологик ва гуманитар халокатдир. 1994 йилга келиб Орол денгизи сув сатхи курсаткичи 32,5 м.гача, хажми - 400 куб, км дан пастга,

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 5/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

сув юза майдони эса 32,5 минг. кв.км.гача камайди, сувнинг минералланиши икки баробар ошди [6].

Бугун бу ерда олиб борилаётган ишлар кишини лол колдиради. Оролбуйи худудини экологик инновация ва технологиялар зонаси деб бежизга аташмади. Оролнинг куриган майдонида саксовул экиш ишларига бошчилик килиш Фавкулодда вазиятлар вазирлигига топширилди [7].

Х,имоя урмонзорларни барпо килиш 2018 йил 17 декабрдан бошланиб, Коракалпогистон Республикасидан 217, республиканинг 11 вилоятидан 290, жами 507 мухандислик ва кишлок курилиш техникалари Оролнинг куриган майдонига сафарбар килинди. Муйнокдан 45 километр узокликда, Оролнинг куриган тубида штаб ташкил килинди. Шу кунга кадар 77 минг 997 гектар майдонда кум сакловчи ариклар тортилди. 27 минг 215 гектар майдонга саксовул уруглари сепилди ва кучатлари утказилди. Бундан ташкари, самолётлар ёрдамида 18 парвоз амалга оширилиб, жами 4 минг 400 гектар майдонга саксовул уруглари сепилди. Ушбу ишга тегишли олимлар хам жалб килиниб, тупрок тахлиллари олинмокда.

Оролнинг куриган тубида утказилаётган тадбирларга 1 минг 300 дан ортик киши жалб килинган, улардан 900 таси уруг теришга ва колганлари экишда иштирок этмокда. 2018 йил бу ерда 500 минг гектар майдонга экилган саксовул, 2019 йил эса 800 минг гектар майдонга экилган саксовул келажакда худудда чорвачилик ривожланишига, биохилма-хиллик ортишига ишонч уйготмокда [7-

ташвишга солиб куйди. Жойларга чикиб, ушбу туз аралаш чанг тузоннинг кишлок хужалигига зарари мутахассислар ва олимлар томонидан урганилиб чикилди ва тузли кумлар кишлок хужалиги экинлари баргларига урнашиб, устки кисмини коплаб олган хамда баргларини куйдириб, ковжиратиб куйганлиги маълум булди. Шундан сунг худудда бронхиал астма ва аллергик ренит касалликлари авж олди. Мана шундай муаммоларнинг олдини олишда саксовулзорлар барпо килиш зарур.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги 20222026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси ПФ-60-сон фармонига асосан 80-максад: Экология ва атроф мухитни мухофаза килиш, шахар ва туманларда экологик ахволни яхшилаш, "Яшил макон" умуммиллий лойихасини амалга ошириш белгилаб куйилган.

8].

Утган йили Коракалпогистонга ёпирилган туз бурони купчиликни

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

"Яшил макон" умуммиллий лойихаси доирасида хар йил камида 200 миллион туп дарахт экиш. "Яшил макон" умуммиллий лойихаси ташаббусларига мос тарзда республиканинг 10 та худудида аэробиологик мониторинг тизимини йулга куйиш.

Маиший чикиндиларни йигишни 100 фоизга, уларни кайта ишлаш даражасини 2026 йилга кадар 21 фоиздан 50 фоизга етказиш.

Республика буйича 51 та ер усти табиий сув объектлари (дарёлар, кичик дарёлар ва табиий куллар)нинг санитария-мухофаза зоналари ва сохил буйи минтакаларини белгилаш ишларини якунлаш.

Тошкент шахрини ахолига кулай, экологик тоза ва яшаш учун барча имкониятлар мавжуд булган худудга айлантириш, кукаламзорлаштириш даражасини 30 фоизга етказиш.

Орол денгизининг куриган тубида кушимча 500 минг гектар яшил майдонларни барпо этиб, 2026 йил якунига кадар уларнинг умумий хажмини 2,5 миллион гектарга ёки худуднинг 78 фоизига етказиш.

Оролбуйида халкаро "Яшил иклим" ва Глобал экологик жамгармаларнинг биохилма-хиллик, иклим узгариши ва тупрок емирилишининг олдини олишга каратилган дастурлари асосида 300 миллион АКШ доллари кийматидаги лойихаларни амалга ошириш

Шахар ва туман марказларида хар 50-100 минг ахоли учун "жамоат парклари"ни ташкил этиш.

Оролбуйи минтакасида яшовчи ахолини ижтимоий жихатдан куллаб-кувватлашни янада кучайтириш.

Вазирлар Махкамасининг 2022 йил 18 январдаги 31-сон карорига 1-ИЛОВА асосан

2022 — 2026 йилларда Орол денгизининг суви куриган туби ва Оролбуйи худудларида «яшил копламалар» — химоя урмонзорларини барпо этиш

ХАЖМЛАРИ

минг гектар

Т/р Худудлар номи Жами 2022 — 2026 йиллар да Шу жумладан, йиллар буйича: Чул усимликла ри турлари Шундан экиш усуллари буйича:

2022 йилд а 2023 йилд а 2024 йилд а 2025 йилд а 2026 йилд а уругд ан кучатд ан

1. ^оракалпог истон 500 100 100 100 100 100 саксовул, корабурок, 475 25

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 5/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Республикас и кандим

2. Бухоро вилояти 200 40 40 40 40 40 саксовул, черкез 180 20

3. Навоий вилояти 250 50 50 50 50 50 саксовул, кандим, черкез 235 15

4. Хоразм вилояти 50 10 10 10 10 10 саксовул 49 1

Жами 1000 200 200 200 200 200 х 939 61

Изох. Шахарсозлик нормалари ва коидалари талабларидан келиб чиккан холда «яшил копламалар» барпо этиш билан боглик курсаткичларга Узбекистон Республикаси Курилиш вазирлиги хузуридаги «Шахарсозлик хужжатлари экспертизаси» давлат унитар корхонасининг экспертиза хулосасига асосан Урмон хужалиги давлат кумитаси томонидан узгартиришлар киритилиши мумкин.

Вазирлар Махкамасининг 2022 йил 18 январдаги 31-сон карорига 2-ИЛОВА асосан

2022 — 2026 йиллар давомида Орол денгизининг суви куриган туби ва Оролбуйи худудларида «яшил копламалар» барпо этиш учун чул усимликлари уруFларини тайёрлаш

ХАЖМЛАРИ

т

онна

Т/р Х,удудлар номи Чул усимликлари турлари Жами 2022 — 2026 йилларда Шу жумладан, йиллар буйич а:

2022 йилда 2023 йилда 2024 йилда 2025 йилда 2026 йилда

1. Коракалпогистон Республикаси саксовул, корабурок, кандим 1900 380 380 380 380 380

2. Бухоро вилояти саксовул, черкез 800 160 160 160 160 160

3. Навоий вилояти саксовул, кандим, черкез 1000 200 200 200 200 200

4. Хоразм вилояти саксовул 200 40 40 40 40 40

Жами 3900 780 780 780 780 780

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 5/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Изох. Шахарсозлик нормалари ва коидалари талабларидан келиб чиккан холда «яшил копламалар» барпо этиш билан боглик курсаткичларга

хужжатлари экспертизаси» давлат унитар корхонасининг экспертиза хулосасига асосан Урмон хужалиги давлат кумитаси томонидан узгартиришлар киритилиши мумкин.

(Цонунчилик маълумотлари миллий базаси, 19.01.2022 й., 09/22/31/0044-

сон)

Оролнинг куриган тубини урмонзорга айлантириш ана шундай экологик, иктисодий ва ижтимоий муаммоларга ечим була олади. Ушбу муаммога тегишли чора курилмаганда 20-30 йилдан сунг ахвол бундан хам ёмон тус олган булар эди.

Таъкидлаш керакки, саксовул узидан кислород чикаради ва хавонинг ифлосланишининг олдини олади, бу хозирги олиб борилаётган тадбирнинг экологик мазмуни. Урмонзорлар пайдо булгандан кейин худудда яйловлар пайдо булади, чорвачилик ривожланади. Бу эса иктисодий масалаларга ечим булади ва унинг натижасида ахолининг ижтимоий ахволи яхшиланади.

Шу билан бирга, ноорганик минерал угитлар, гербицидлар, пестицидлар ва бошка кимёвий моддаларнинг йиллар давомида белгиланган меъёрлардан унлаб маротаба ортик кулланилиши, ахлатга мосланмаган майдонларга чикиндилар чикариш тупрок, атмосфера хавоси, ер ости ва ер усти сувларини ифлослантирмокда[4]. Бундан ташкари Навоий вилоятининг Зарафшон, Учкудук шахарларида жойлашган чикиндихоналардаги радиоактив кумларнинг шамол билан таркалиши атроф минтакаларда экологик халокатни келтириб чикариши реал хавфга айланган.

Кучли шамол хам инсонлар хаётига ва халк хужалигига жиддий зарар етказадиган офатдир. Бу офат узок давом этувчи ва бузиш кучига эга. Бу офатнинг тезлиги 30-90 м/с.га етади. Урта Осиё минтакаларида шамолнинг кучи 40-60 м/с.га, Узбекистоннинг Ховос, Бекобод туманларида эса 50-60 м/с.ни ташкил этади. Кучли шамолнинг пайдо булиши, яъни атмосферада мувозанатнинг бузилиши натижасида хаво окими жуда катта тезликда харакатланиб, баъзи жойларда, у урама харакатга айланиб кетади [3].

Кургокчилик офати хам Узбекистонга хос булиб, илгари бунга деярли эътибор берилмаган. Лекин кейинги йилларда экологиянинг хаддан ташкари бузилиши, сув ресурсларидан нотугри фойдаланиш ва бошка сабаблар

991

Узбекистон Республикаси Курилиш вазирлиги хузуридаги «Шахарсозлик

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 5/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

окибатида бизнинг минтакада хам бундай офат айнан хозирги пайтда кузатилмокда [4]. Кургокчиликда одамларнинг улими, дарахтларнинг, экинзорларнинг куриши, кучли ёнгинларнинг чикиши ва турли хил касалликларнинг таркалишига имконият яратилади. Кейинги йилларда хосилдор ерлар сув ва шамол эрозияси, ер ости сувларининг кутарилиши, кургокчилик, огир металлар ва бошка кимёвий захарли моддалар билан ифлосланиши натижасида уз хосилдорлигини йукотмокда. Тупрокда захарли моддаларнинг меъёрдан ортик йигилиб колиши натижасида, унинг физикавий, кимёвий, агрокимёвий ва биологик хусусиятлари узгариб кетмокда.

Шу боисдан, минтакамизда, шу жумладан республикада атмосфера -атроф-мухит ифлосланишининг олдини олиш ва экологияни согломлаштириш максадида, табиатга антропоген таъсиротларни камайтириш зарур. Бунинг учун турли хил чикиндилар учун махсус жойлар ташкил этиш, чикиндиларни кайта ишлаш технологияларини янада такомиллаштириш, атмосферага захарли газлар чикишининг олдини олиш учун корхоналар муриларини замонавий фильтрлар билан жихозлаш талаб этилади. Шунингдек саноат ишлаб чикаришида имкон кадар захарли моддалардан фойдаланишдан воз кечиш, ишлаб чикариш технологияларини такомиллаштириш, минтакада жойлашган кушни давлатлар билан келишган холда дарёлар сувларидан режали фойдаланиш, сув манбаларига ифлос чикинди сувларнинг тушишига йул куймаслик, кишлок хужалигида захарли кимёвий моддалардан фойдаланмаслик, усимликларни биологик йул билан химоя килиш усулларини янада ривожлантириш, табиий курикхоналар биосферасининг бузилишига йул куймаслик мухим ахамиятга эга

Бу тадбирлар уз навбатида атмосфера ва атроф-мухитнинг огир металлар ва захарли газлар билан ифлосланишининг олдини олади, экологиянинг ахоли саломатлигига салбий таъсирини камайтиради, сув манбаларидан самарали фойдаланишни таъминлайди, уларнинг ифлосланишининг олди олинади, биологик хилма-хиллик саклаб колинади, кишлок хужалигида экологик тоза махсулотлар олинишига эришилади, экологик тоза биосфералар ва табиий курикхоналар саклаб колинади.

ХУЛОСА

Хулоса урнида таъкидлаш мумкинки, атмосфера ва атроф-мухитга ифлослантирувчи моддаларнинг чикарилиши, уларни зарарсизлантириш чораларининг курилмаслиги, табиий сув манбалари ва бошка ресурслардан

[5].

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

о

R

VOLUME 2 | ISSUE 5/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

тартибсиз фойдаланиш экологик тизимга ва шу оркали инсоният саломатлиги хамда хайвонот оламига салбий таъсир курсатади. Агарда хозирдан жиддий чоралар курилмаса, экологик халокатга, энг асосийси инсонларнинг хаёти ва саломатлигига жиддий хавф тугдиради.

REFERENCES

1. Айзман Р.И., Кривошеков С.,Г., Омельченко. - Основы безопасности жизнедеятельности и первой медицинской помощи. - Новосибирск: Сибир. Университет нашриёти. 2005, - 464 б.

2. Степановских А.С. "Охрана окружающей среды" - Москва "ЮНИТИ-ДАНА" 2001, 560 б.

3. Узбекистонда атроф-мухит холатини экологик курсаткичлар асосида бахолаш атласи. Узбекистон Республикаси Ер ресурслари, геодезия, картография ва давлат кадастри давлат кумитаси. "Kartografiya" илмий-ишлаб чикариш давлат корхонаси. Т.: 2008. - 63 б.

4. Мухитдинов М.М., Потапов А.И. "Экология", Ташкент. "Фан", 2009, 432 б.

5. Репин. Ю.В.,-"Безопасность и защита человека в чрезвычайных ситуациях". - Москва. Дрофа. 2005. 192 б.

6. www. econews.uz-Узбекистоннинг экологик маълумотлар портали.

7. www.mchs.gov.uz.

8. www. Ziyo net.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.